IV semestr, Finanse publiczne i prawo finansowe, Finanse publiczne i prawo finansowe


Finanse publiczne i prawo finansowe

Prawo finansowe

jako jedną z gałęzi prawa należy rozumieć zespół norm prawnych , które określają zasady pozyskiwania i wydatkowania środków pieniężnych. Te środki pieniężne których dotycz ą regulacje prawa finansowego przyjmują postać:

Cechy prawa finansowego

Prawu finansowemu można przypisać pewne swoiste cechy:

1.Prawo finansowe należy do publiczno prawnych gałęzi prawa. O publiczno prawnym charakterze regulacji prawa finansowego decyduje zakres unormowań którego dotyczy prawo finansowe. Prawo finansowe reguluje stosunki prawne zachodzące pomiędzy państwem, jednostką samorządu terytorialnego a określonym podmiotem.

2.Regulacje prawa finansowego oparte są o tzw. władztwo finansowe państwa co oznacza , że państwo wprowadza takie przepisy prawa finansowego, które zabezpieczają możliwość wykonywania przez niego zadań publicznych. Dzięki regulacjom prawa finansowego państwo ma zagwarantowany stały dopływ środków pieniężnych.

3.Prawo finansowe współdziała z innymi gałęziami prawa a mianowicie z prawem administracyjnym , cywilnym, konstytucyjnym i karnym

Związek z prawem administracyjnym -polega na tym ,że prawo finansowe funkcjonuje na podstawie stosunku administracyjno-prawnego charakteryzująca się nierównorzędnością podmiotu, ponadto na gruncie prawa finansowego wykorzystywane są pojęcia definiowane przez prawo administracyjne do których należą między innymi jednostka samorządu terytorialnego, organ administracji publicznej, decyzja administracyjna.

Związek z prawem cywilnym że wykorzystywane są na jej gruncie pojęcia definiowane przez kodeks cywilny między innymi osoby fizycznej , osoby prawnej, miejsca zamieszkania, siedziby podmiotu, sprzedaży , spadku, darowizny itp.

Związek z prawem konstytucyjnym polega na tym, że za podstawowe źródła prawa finansowego należy uznać konstytucję która definiuje kwestie związane z finansami publicznymi, obciążeniami z tytułu podatków , a także zasady pozyskiwania środków pieniężnych przez jednostki samorządu terytorialnego.

Związek z prawem karnym polega na tym ,że w ramach regulacji prawa finansowego wprowadzane są unormowania o charakterze karnym przewidujące sankcje za niedostosowanie swojego zachowania do unormowań wynikających z prawa finansowego. Sankcje te wynikają między innymi z ustawy o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych , ustawa o kontroli skarbowej ( z kks)

4.Prawo finansowej jest taka gałęzią prawa na którą składają się regulacje 5 dziedzin prawa:

Konstytucja RP Rozdział X art.216

. wcześniej z 1958 r Ustawa o prawie budżetowym, z 1991 r Prawo budżetowe, ustawa z dnia 27.08.2009r o finansach publicznych

Pojęcie finansów publicznych jako dziedzina prawa finansowego wprowadziła konstytucja a wyjaśniła ustawa o finansach publicznych. Zgodnie z przyjęta w niej definicją finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem i rozdysponowywaniem środków pieniężnych. Ustawa o finansach publicznych definiuje to procesy , zasady które pozwalają zgromadzić a następnie wydatkować środki publiczne.

Środki publiczne to środki pieniężne które ustawodawca definiuje jako:

Środki publiczne wyżej wskazane przeznaczone są na realizację:

1.wydatków publicznych tj. określonych w budżecie państwa lub w budżecie jednostek samorządu terytorialnego

2.rozchody publiczne tj. spłaty zaciągniętych pożyczek i kredytów, udzielenie pożyczki lub kredytu, wykup papierów wartościowych.

Finanse publiczne wskazują na to jak gromadzić i wydatkować środki publiczne.Ustawa o finansach publicznych określa podmioty które mają prawo gromadzić i wydatkować środki publiczne. Podmioty te tworzą tzw. sektor finansów publicznych a należą do nich:

  1. Organy władzy publicznej

  2. Organy kontroli i ochrony prawa

  3. Sądy i Trybunały

  4. Organy administracji rządowej

  5. Jednostki samorządu terytorialnego

  6. Samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej

  7. Narodowy fundusz zdrowia

  8. ZUS i KRUS

  9. Państwowe i samorządowe instytucje kultury

  10. Polska Akademia Nauk

  11. Uczelnie publicznej

  12. Państwowe i samorządowe osoby prawne powołane mocą przepisów odrębnych ustaw do wykonywania zadań publicznych z wyłączeniem banków, przedsiębiorstw, spółek prawa handlowego i jednostek badawczo-rozwojowych.

Te jednostki należące do sektora finansów publicznych gromadzą i wydatkują środki publiczne na podstawie corocznie uchwalonego planu finansowego który przyjmuje postać albo budżetu państwa albo budżetu samorządowego.

Jednostki należące do sektora finansów publicznych działając na podstawie budżetu mogą funkcjonować w dwojaki sposób:

1.Przyjmują postać państwowych lub samorządowych jednostek budżetowych wówczas gdy ich dochody i wydatki zawarte są w budżecie państwa lub samorządowym czyli ich funkcjonowanie jest finansowane przez budżet.

2.Mogą przyjmować postać samorządowego zakładu budżetowego, agencji wykonawczej, instytucji gospodarki budżetowej albo państwowego funduszu celowego wówczas wykonują odpłatnie zadania i z tych środków finansowych pokrywają koszty swojej działalności. Mogą jednak liczyć na jej dofinansowanie z budżetu.

Wykład 23.01.2010

Na gruncie obowiązujących przepisów ustawy o finansach publicznych należy przyjąć że w Polsce funkcjonują 2 rodzaje budżetów.

1.Budżet państwa

2.Budżet jednostek samorządu terytorialnego

Przepisy ustawy o finansach publicznych wprowadzają takie unormowania , które wskazują sposób postępowania zapewniający właściwe czyli zgodne z przepisami ustawy zaplanowanie, uchwalenie oraz wykonanie tych budżetów. Te unormowania prawne przyjęły postać w literaturze przedmiotu czyli zasad budżetowych.

Można wyróżnić 8 zasad budżetowych wskazując jednocześnie na możliwość wystąpienia odstępstw od tych zasad.

Do zasad budżetowych należą:

1.Zasada uprzedniości budżetu

2.Zasada roczności budżetu

3.Zasada równowagi budżetowej

4.Zasada szczegółowości budżetu

5.Zasada powszechności budżetu

6.Zasada jedności formalnej budżetu

7.Zasada jedności materialnej budżetu

8.Zasada jawności budżetu

Zasad uprzedniości budżetu

to reguła zgodnie z którą przepisy ustawy o finansach publicznych powinno zawierać takie regulacje prawne które zapewnią zaplanowanie budżetu państwa i jednostek samorządu terytorialnego odpowiednio wcześniej tak aby budżet państwa i budżet samorządu był przygotowany do dnia 31 grudnia roku poprzedzającego rok w którym budżet będzie realizowany ( rozdział 4 od art.138).Zgodnie z zasada uprzedniości Ministerstwo Finansów przygotowuje projekt ustawy budżetowej na postawie materiałów dostarczonych przez dysponentów części budżetowych na podstawie rozporządzenia wydanego w maju roku poprzedzającego. Ministerstwo Finansów przedkłada następnie Radzie Ministrów projekt ustawy budżetowej. Następnie Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej przedkłada go sejmowi w terminie do dnia 30 września roku poprzedzającego okres budżetowy. Sejm uchwala uchwałę budżetową w 3 czytaniach, a następnie przedkłada ją Senatowi, który ma 20 dni na zajęcie stanowiska odnośnie ustawy budżetowej. Senat przyjmuje ustawę budżetową albo może zaproponować poprawki nie może jednak odrzucić jej w całości. Prezydent podpisuje tę ustawę w ciągu 7 dni i zarządza jej ogłoszenie. Podobnie jest w przypadku budżetu samorządu czyli budżetu samorządu jednostek terytorialnych organ wykonawczy ( wójt , burmistrz) przygotowuje projekt uchwały i przedkłada go regionalnej Izbie Obrachunkowej celem zaopiniowania oraz organowi stanowiącemu w celu uchwalenia do dnia 15 listopada roku poprzedzającego rok realizacji budżetu. Organ stanowiący musi podjąć uchwałę budżetową do końca roku tj.31.12 poprzedzającego rok realizacji budżetu zgodnie z zasadą uprzedniości , jednak ustawodawca dopuszcza możliwość wystąpienia wyjątków w stosunku do tej zasady polegającego na tym , że w szczególnie uzasadnionych przypadkach organ stanowiący może uchwalić budżet w terminie późniejszym jednakże nie później niż do dnia 31 stycznia roku budżetowego.Do dnia 31 stycznia podstawą gospodarki finansowej jest projekt przygotowany przez organ wykonawczy. W przypadku gdy organ stanowiący nie uchwali budżetu do końca stycznia budżet zostanie ustalony przez Regionalna Izbę Obrachunkową w zakresie zadań własnych i zleconych do końca lutego.Również w przypadku budżetu państwa istnieje możliwość późniejszego uchwalenia ustawy budżetowej niż do dnia 31 grudnia. W przypadku gdy Rada Ministrów przedłoży projekt ustawy budżetowej do dnia 30 września Prezydent może ją podpisać do końca stycznia. Ponadto rada Ministrów może w wyjątkowych przypadkach przedłożyć projekt ustawy budżetowej w terminie późniejszym wówczas ostatecznym terminem na podpisanie ustawy budżetowej jest okres 4 miesięcy od daty przedłożenia przez radę Ministrów.

Zasada roczności budżetu

to reguła zgodnie z którą zarówno budżet państwa jak i budżet jednostek samorządu terytorialnego to plany które są uchwalane i realizowane w okresie tzw. roku budżetowego a tym rokiem jest rok kalendarzowy. Traktując zasadę roczności jako obowiązek uchwalenia budżetów na jeden rok kalendarzowy nie należy zapominać o tym, że w świetle obowiązujących regulacji prawnych ten roczny budżet państwa jest konsekwencją wieloletniego planu finansowego państwa określającego dochody i wydatki oraz przychody i rozchody na okres 4 lat podobnie jak budżet samorządowy, który tworzony jest wspólnie z wieloletnią prognozą finansową dotyczącą trzech lat.W stosunku do zasady roczności budżetu ustawa finansach publicznych przewiduje możliwość wystąpienia wyjątków w postaci realizacji programów wieloletnich oraz prowizorium budżetowego. W przypadku programów wieloletnich ustawodawca wprowadza możliwość zamieszczenia w budżecie kwot wydatków na realizacje zadań które nie zakończą się z dniem 31 grudnia .Prowizorium budżetowe jest to także plan w oparciu o który państwo lub jednostka samorządu terytorialnego może prowadzić gospodarkę finansową jednakże prowizorium budżetowe może być uchwalone w przypadku budżetu państwa jedynie w wyjątkowych przypadkach na okres krótszy niż rok kalendarzowy. Prowizorium dotyczy wyłącznie dochodów i wydatków państwa .Prowizorium budżetowe zastępuje ustawę budżetową jedynie na pewien okres roku budżetowego bowiem pomimo jego uchwalenia na 3 miesiące przed zakończeniem jego obowiązywania rada Ministrów musi przygotować projekt właściwej ustawy budżetowej.Prowizorium budżetowe może wystąpić również w przypadku budżetu samorządu jednostek terytorialnych. Sytuacja taka jest możliwa wówczas gdy Rada Ministrów uchwali projekt uchwały budżetowej wtedy organ stanowiący na wniosek organu wykonawczego może uchwalić uchwałę o prowizorium budżetowym w miejsce właściwej uchwały budżetowej. W takim przypadku również na 3 miesiące przed obowiązywaniem prowizorium organ wykonawczy musi przygotować projekt właściwej uchwały budżetowej.

Zasada równowagi budżetowej ( art.113)

Oznacza konieczność równoważenia się dochodów i wydatków. Na gruncie obowiązujących przepisów prawa zasadę równowagi budżetowej należy traktować jako postulat równoważenia się dochodów i wydatków .Obecnie ustawodawca przewiduje możliwość braku występowania tej równowagi, wskazując na nadwyżkę lub deficyt budżetu.Ustawa o finansach publicznych dopuszczając możliwość wystąpienia deficytu i nadwyżki budżetowej określa jednocześnie dopuszczalne sposoby pokrycia tego deficytu.

Za ustawą należą do nich:

Zasada szczegółowości budżetu

Oznacza regułę zgodnie z którą środki finansowe objęte budżetem państwa i budżetem jednostek samorządu terytorialnego powinno być uporządkowane w taki sposób, aby każda jednostka sektora finansów publicznych znała kwotę środków finansowych którymi dysponuje.Za przejaw zasady szczegółowości budżetu należy uznać zamieszczenie w ustawie o finansach publicznych regulacji dotyczących budżetu państwa i budżetu jednostek samorządu terytorialnego ( np. art.114).Budżet państwa składa się z części budżetowych które odpowiadają organom kontroli ochrony prawa, sądom i trybunałom, organom administracji rządowej. Jest odrębna część dla Prezydenta i poszczególnych ministerstw. Na czele każdej części budżetowej stoją dysponenci części budżetowej czyli osoby 8prawnione do pozyskiwania i rozdysponowywania środków publicznych w ramach swojej części budżetowej. Środki finansowe występujące w poszczególnych częściach finansowych podlegają dalszemu uporządkowaniu wg klasyfikacji budżetowej.Klasyfikacja budżetowa oznacza uporządkowanie dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów na działy i rozdziały określające rodzaj działalności oraz paragrafy określające środki finansowe.Na szczeblu samorządowym budżet jednostek samorządu terytorialnego podlega uporządkowaniu wg klasyfikacji budżetowej bez podziału na części budżetowe.

Zasada powszechności budżetu

Zasada powszechności budżetu nazywana inaczej zasadą zupełności lub budżetowania brutto jest związana z określeniem sposobu finansowania działalności jednostek sektora finansów publicznych. Jednostki sektora finansów publicznych które działają zgodnie z tą zasadą przyjmującą postać tzw. jednostek budżetowych. Jednostkami budżetowymi są takie jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych ( nie posiadające osobowości prawnej) których wydatki są pokrywane bezpośrednio z budżetu państwa lub samorządowego zaś uzyskane dochody odprowadzane do budżetu .Jednostki sektora finansów publicznych która jest jednostka budżetową działa w oparciu o plan finansowy który określa jej wydatki i dochody. Jednostki budżetowe mogą przyjmować postać państwowych lub samorządowych. W przypadku państwowych są one tworzone przez właściwych ministrów , wojewodów , kierowników urzędów centralnych natomiast samorządowe przez organy stanowiące jednostek samorządowych. W stosunku do tej zasady , że jednostki sektora finansów publicznych działając w oparciu o zasadę powszechności przyjmują postać państwowych lub samorządowych jednostek budżetowych. Ustawa o finansach publicznych dopuszcza możliwość występowania wyjątków. Odstępstwem od tej zasady będzie sytuacja w której jednostki sektora finansów publicznych nie będą całkowicie finansowane przez budżet lecz tylko częściowo z nimi powiązane. To częściowe powiązanie polega na tym , że jednostki sektora finansów publicznych otrzymują z budżetu jedynie dofinansowanie nie na jej działalność. Natomiast środki finansowe wypracowuje samodzielnie , odpłatnie wykonując zadania. Jednostki sektora finansów publicznych mogą przyjmować inne niż jednostki budżetowe formy organizacyjno-prawne.

Na gruncie obowiązujących przepisów ustawy należą do nich:

1.samorządowe zakłady budżetowe

2.instytucje gospodarki budżetowej

3.agencje wykonawcze

4.państwowe fundacje celowe

5.państwowe i samorządowe osoby prawne.

1.Samorządowe zakłady budżetowe -

to taka forma organizacyjno - prawna w której jednostki sektora finansów publicznych odpłatnie wykonują wyodrębnione zadania i koszty swojej działalności pokrywa z własnych przychodów. Działa w oparciu o plan finansowy który zawiera jej przychody i wydatki. Może otrzymywać dofinansowanie z budżetu samorządowego w postaci dotacji jednakże w przypadku wypracowania nadwyżki musi ją odprowadzić do budżetu. Decyzje w sprawie funkcjonowania jednostki sektora finansów publicznych pod postacią samorządowego zakładu budżetowego podejmuje organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego. Warunkiem utworzenia samorządowego zakładu budżetowego jest to , że będzie wykonywać jeden z rodzaju zdań własnych określonych przez ustawę które dotyczą między innymi gospodarki mieszkaniowej , komunikacji miejskiej.

2.Instytucje gospodarki budżetowej -

jest to kolejna forma organizacyjno - prawna którą należy traktować jako alternatywę dla funkcjonowania jednostki sektora finansów publicznych działających w postaci jednostek budżetowych. Instytucja gospodarki budżetowej będzie tworzona na wniosek Ministerstwa za zgodą Rady Ministrów , mogą ją tworzyć także szefowie kancelarii Sejmu , Senatu i Kancelarii Prezydenta. Instytucja gospodarki budżetowej wykonuje wyodrębnione zadania i pokrywa koszty swojej działalności z własnych przychodów. Może uzyskiwać dotacje z budżetu. Działa w oparciu o plan finansowy. Instytucja gospodarki budżetowej posiada osobowość prawną i podlega wpisowi do Krajowego Rejestru Sądowego.

3.Agencja wykonawcza

jest inna formą organizacyjno prawną pod postacią której mogą funkcjonować jednostki sektora finansów publicznych. Agencja wykonawcza jest państwową osoba prawna. Warunkiem koniecznym do jej utworzenia są regulacje zawarte w przepisach odrębnej ustawy która powołuje agencje do życia. Agencja prowadzi gospodarkę finansową na podstawie planu finansowego który określa jej przychody i wydatki. Działalność agencji może być również dofinansowana przez dotacje z budżetu państwa .

4.Państwowe fundacje celowe :

Polski budżet państwa i samorządowy przestrzega zasady jedności materialnej , przewidując jednoznacznie możliwość występowania wyjątku w postaci funkcjonowania państwowego funduszu celowego. Zgodnie z umową o finansach publicznych fundusz celowy funkcjonuje w oparciu o środki publiczne dzięki którym pokrywa swoje wydatki. Należy zatem przyjąć że przepisy ustawy powołujące do życia fundusz celowy określają rodzaje środków publicznych które nie wpływają do budżety państwa lecz do funduszu. W oparciu o te środki fundusz przygotowuje plan finansowy obejmujący jego przychody i wydatki. Zgodnie z obowiązującą relacja fundusz celowy nie posiada osobowości prawnej i przyjmuje postać wyodrębnionego rachunku bankowego.

5.Państwowe i samorządowe osoby prawne

to ostatni w katalogu form organizacyjno prawnych sposób działania jednostki sektora finansów publicznych. Warunkiem jej utworzenia jest jej powołanie do życia przez przepisy odrębnej ustawy. Ustawa powołując do życia państwowe i samorządowe osoby prawne przewiduje rodzaje przychodów które ta osoba prawna będzie uzyskiwać na skutek prowadzonej działalności. Państwowe i samorządowe osoby prawne działają w oparciu o plan finansowy w ramach którego może uzyskiwać dotacje także z budżetu państwa i budżetu jednostki samorządu terytorialnego.

Zasada jedności formalnej budżetu

Zasada jedności formalnej budżetu to taka reguła z godnie z która ustawa o finansach publicznych powinna przewidywać takie unormowania prawne , które zagwarantują iż kwestie związane z budżetem państwa lub samorządowym będą zawierały sie w jednym akcie prawnym. Respektując tę zasadę budżetową ustawa o finansach publicznych przewiduje iż podstawa gospodarki finansowej państwa w danym roku budżetowym państwa jest ustawa budżetową , podobnie jak w przypadku gospodarki finansowej jednostki samorządu terytorialnego jest uchwał budżetowa. Ramach ustawy budżetowej maja być zawarte informacje związane z:

1.budżetem państwa

2.muszą być zawarte załączniki

3.inne postanowienia związane z realizacja budżetu w danym roku budżetowym.

Z kolei w uchwale budżetowej muszą być zawarte kwestie z budżetu jednostki samorządu terytorialnego i załączniki związane z realizacja tego budżetu.

Zasada jedności materialnej budżetu

Zasada jedności materialnej budżetu nazywana inaczej zasada niefunduszowania oznacza regułę zgodnie z którą zarówno budżet państwa jak i budżet samorządowy należy traktować jako jedną pulę środków finansowych których całość dochodów jest przeznaczona na całość wydatków. Wówczas nie ma powiązania , źródeł pozyskiwania dochodów ze sposobem ich wykorzystywania. Polski budżet państwa i samorządowy przestrzega zasady jedności materialnej , przewidując jednoznacznie możliwość występowania wyjątku w postaci funkcjonowania państwowego funduszu celowego. Zgodnie z umową o finansach publicznych fundusz celowy funkcjonuje w oparciu o środki publiczne dzięki którym pokrywa swoje wydatki. Należy zatem przyjąć że przepisy ustawy powołujące do życia fundusz celowy określają rodzaje środków publicznych które nie wpływają do budżety państwa lecz do funduszu. W oparciu o te środki fundusz przygotowuje plan finansowy obejmujący jego przychody i wydatki. Zgodnie z obowiązującą relacja fundusz celowy nie posiada osobowości prawnej i przyjmuje postać wyodrębnionego rachunku bankowego.

Zasada jawności budżetu

Ostatnia z zasad budżetowych jest zasada jedności budżety która oznacza regułę zgodnie z która informacje objęte budżetem państwa i budżetem jednostki samorządu terytorialnego mogą być jawne a zatem regulacje prawa muszą przewidywać unormowania które zapewniają dostęp do tych informacji. Zasadę jawności budżetu należy wywodzić z tego rozdziału o finansach publicznych który przewiduje jawność i przejrzystość finansów publicznych. Jawność finansów publicznych zapewnia konieczność publikowania ustawy i uchwał budżetowych , zapewnienie dostępu do debaty sejmowej nad budżetem oraz debat nad budżetami samorządowymi. Natomiast na przejrzystością finansów publicznych czuwają te regulacje prawne które dotyczą odpowiedniego uporządkowania dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów w postaci klasyfikacji budżetowej .Ustawy o finansach publicznych przewiduje wyjątek w stosunku do tak rozumianej jawności i przejrzystości finansów publicznych polegających na tym iż istnieje możliwość objęcia klauzulą informacji niejawnych takich środków publicznych których sposób pozyskiwania lub ich przeznaczanie zostało objęte klauzula informacji niejawnej na podstawie przepisów odrębnych lub umów międzynarodowych.

Budżet państwa

I.Na gruncie obowiązujących przepisów ustawy o finansach publicznych należy przyjąć , że gospodarka finansowa państwa oraz jednostek samorządu terytorialnego prowadzona jest w oparciu o plan finansowy który przyjmuje odpowiednio postać budżetu państwa i budżetu jednostki samorządu terytorialnego. Nowa ustawa o finansach publicznych definiując podstawę dla corocznie prowadzonej gospodarki finansowej państwa przyjmuje , że jest ona prowadzona w oparciu o ustawę budżetową. Na ustawę budżetową składa się budżet państwa , załączniki oraz inne postanowienia stojące na straży właściwej realizacji ustawy budżetowej.

Na podstawie przyjętych regulacji należy przyjąć że budżet państwa określa :

1.łączną kwotę prognozowanych podatków i niepodatkowych dochodów budżetu państwa ( są to podatki i opłaty o charakterze państwowym , podatek akcyzowy , podatek od towarów i usług , podatek od gier, część podatków dochodowych , cła , dywidendy , wpłaty z zysku NBP i przedsiębiorstw i inne dochody przysługujące budżetowi państwa na podstawie przepisów odrębnych ustaw lub umów międzynarodowych)

2.łączną kwotę planowanych wydatków budżetu państwa . Zaliczyć do nich należy między innymi wydatki zapewniające funkcjonowanie i wykonywanie zadań przez organy władzy publicznej , organy kontroli , ochrony prawa , sądy i trybunały , organy administracji rządowej , subwencje i dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego , wpłaty do budżetu unii europejskiej , subwencje dla partii politycznych.

3.Planowany deficyt budżetu państwa wraz z określeniem pokrycia.

4.kwota prognozowanych dochodów budżetu środków europejskich , planowanych wydatków a także wynik środków europejskich ( w ramach budżetu państwa nastąpiło zatem wyodrębnienie budżetu środków europejskich , który będzie zawierał środki na realizację programów finansowych z udziałem środków europejskich podlegających refundacji).

5.określenie kwot przychodów i rozchodów budżetu państwa

6.okreslenie limitu zobowiązań z tytułu zaciągniętych pożyczek , kredytów , oraz emitowanych papierów wartościowych.

II.W ramach ustawy budżetowej obok budżetu państwa ustawodawca przewiduje konieczność zamieszczenia w niej załączników. Załączniki mogą konkretyzować (przy zastosowaniu podziału budżetu państwa na części budżetowe , działy, rozdziały i paragrafy) dochody i wydatki , przychody i rozchody budżetu państwa. Ponadto w załącznikach muszą być zamieszczone między innymi plany finansowe tych jednostek sektora finansów publicznych które działają w postaci agencji wykonawczych , instytucji gospodarki budżetowej , państwowych funduszy celowych , państwowych osób prawnych realizujących zadania publiczne.

III. Według przepisów o finansach publicznych ustawa budżetowa musi zawierać również inne postanowienia których obowiązek zamieszczenia w ustawie budżetowej wynika z przepisów w ustawie o finansach publicznych, albo przepisów odrębnych ustaw np. ustawa o policji. Na podstawie obowiązujących regulacji ustawy o finansach publicznych należy przyjąć , że z ustawa budżetową związana jest instytucja tzw. procesu budżetowego nazywana również procedurą budżetową . Pod pojęciem procesu budżetowego należy rozumieć pewne następujące po sobie etapy które odpowiadają za właściwe funkcjonowanie ustawy budżetowej .

W świetle przepisów ustawy o finansach publicznych można wyróżnić 4 etapy procedury budżetowej a mianowicie:

1.planowanie budżetowe czyli przygotowanie projektu ustawy budżetowej

2.uchwalenie ustawy budżetowej

3.wykonywanie ustawy budżetowej

4.sprawozdawczość budżetowa

Ad.1Planowanie budżetowe czyli przygotowanie projektu ustawy budżetowej

W ramach etapu planowania projektu ustawy budżetowej Ministerstwo Finansów ma obowiązek kierować się wieloletnim planem finansowym państwa zgodnie z przyjętą definicją. Ten wieloletni plan finansowy należy traktować jako plan dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów na kolejne 4 lata. Ponadto Minister Finansów przygotowując projekt ustawy budżetowej wykorzystując materiały przygotowane przez poszczególnych dysponentów części budżetowych .Należy przyjąć ,że etap planowania projektu ustawy budżetowej rozpoczyna sie w maju roku poprzedzającego rok budżetowy kiedy to Minister Finansów kieruje do dysponentów części budżetowych Rozporządzenie w sprawie przygotowania materiałów do projektu ustawy budżetowej zwane notą budżetową. Etap planowania ustawy budżetowej kończy się w momencie gdy Minister Finansów przedkłada Radzie Ministrów projekt ustawy budżetowej , a następnie Rząd uchwala ten projekt i przedkłada Sejmowi do dnia 30 września roku poprzedzającego rok budżetowy.

Dysponent części budżetowej jest to producent uprawniony do gromadzenia i rozdysponowywania środków publicznych w ramach swojej części budżetowej. Dysponentami części budżetowych są właściwi ministrowie , kierownicy urzędów centralnych , wojewodowie.

Ad.2 Uchwalenie ustawy budżetowej

Etap ten to etap w ramach którego następuje uchwalenie tej ustawy w ramach 3 czytań przez Sejm. W ramach tego etapu Senat także zajmuje stanowisko wobec ustawy budżetowej i etap uchwalenia kończy podpisaniem przez Prezydenta i zarządzenie jej ogłoszenia.

Ad.3 Wykonywanie ustawy budżetowej

Etap wykonywania ustawy budżetowej rozpoczyna się od uszczegółowienia kwot środków publicznych które będą przysługiwać poszczególnym jednostkom sektora finansów publicznych. W tym celu dysponenci części budżetowych kierując się ustawa budżetową w ciągu 21 dni od dnia jej ogłoszenia przekazują jednostkom podległym informacje o kwotach dochodów i wydatków którymi będą dysponować w roku budżetowym. Na tej podstawie kierownicy jednostek podległych dysponentom części budżetowych przygotowują plany finansowe w celu zapewniania i zgodności z ustawą budżetową. Obok uszczegółowienia kwot którymi będą dysponować jednostki sektora finansów publicznych w roku budżetowym istotnymi z punku widzenia realizacji ustawy budżetowej jest także zapewnienie terminowości. W tym celu Ministerstwo Finansów w porozumieniu z dysponentami części budżetowych opracowuje harmonogram przewidując prognozę dochodów budżetu państwa w poszczególnych miesiącach roku budżetowego , a także wskazując wielkość wydatków realizowanych w poszczególnych miejscowościach.W ramach etapu wykonywania ustawy budżetowej ustawa o finansach publicznych wskazuje na pewne organy które mogą stać na straży właściwej realizacji ustawy budżetowej.

Należą do nich:

1.Wykonywanie ustawy budżetowej podlega Kontroli Sejmu

2.Rada Ministrów kieruje wykonywaniem budżetu państwa.

3.Minister Finansów sprawuje ogólną kontrolę nad poziomem dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów a także deficytem budżetowym.

4.Dysponenci części budżetowych sprawują nadzór i kontrolę nad realizacją ustawy budżetowej w ramach danej części budżetowej.

5.Kierownik jednostki sektora finansów publicznych odpowiada za całość gospodarki finansowej tej jednostki.

Wyżej wskazane organy odpowiadają za właściwą realizacje ustawy budżetowej. Ustawa o finansach publicznych wprowadza pewne regulacje prawne które stoją na straży właściwie realizowanej ustawy budżetowej. Regulacje te przyjmują postać zasad gospodarki finansowej.

Za ustawą do tych zasad należy zaliczyć:

1.ustalenie i gromadzenie dochodów przez budżet państwa następuje zgodnie z obowiązującym procesem

2.koniecznym jest pełna realizacja zadań w terminach określonych harmonogramem

3.dokonywanie wydatków następuje zgodnie z przyjętym planem finansowym

4.zlecenie zadań do wykonania powinno następować na zasadzie wyboru najkorzystniejszej oferty

Wyżej wskazane zasady gospodarki finansowej powinny być przestrzegane podczas realizacji ustawy budżetowej . Jednakże ustawa o finansach publicznych wprowadza regulacje prawne które przewidują możliwość wprowadzenia zmian w toku wykonywania ustawy budżetowej. Ustawa przewiduje 3 rodzaje zmian a mianowicie:

1.Przeniesienie planowanych wydatków budżetowych

2.Zablokowanie planowanych wydatków budżetowych

3.Uruchomienie rezerw budżetowych

Ad.1 Przeniesienie planowanych wydatków budżetowych

Przeniesienie planowanych wydatków oznacza przesunięcie planowanych kwot wydatków z jednego rozdziału działalności na inny. Przeniesienia takiego dokonuje dysponent części budżetowej. Może on również upoważnić kierownika jednostki podległej do wprowadzenia takiej zmiany . Ten rodzaj przeniesienia ma charakter zwykłego w odróżnieniu od przeniesienia nadzwyczajnego którego może dokonywać Rada Ministrów w przypadku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego na terenie kraju .

Ad.2 Zablokowanie planowanych wydatków budżetowych

To zmiana polegająca na wstrzymaniu możliwości wydatkowania środków finansowych , zablokowanie może przyjmować postać zablokowania zwykłego i nadzwyczajnego. Zablokowanie zwykłe jest równoznaczne z wprowadzeniem zakazu wydatkowania środków finansowych na pewien okres czasu lub do końca roku. Decyzja w sprawie zablokowania zwykłego może być podjęta przez Ministra Finansów oraz innych dysponentów części budżetowych w przypadku gdy wystąpi jedna z następujących przesłanek a mianowicie niegospodarność , opóźnienie w realizacji zadań , nadmiar środków finansowych albo naruszenie zasad gospodarki finansowej. Natomiast zablokowanie nadzwyczajne oznacza wstrzymanie wydatków na czas oznaczony .Decyzje w tej sprawie podejmuje rada Ministrów w przypadku zagrożenia realizacji ustawy budżetowej.

Ad.3Uruchomienie rezerw budżetowych

jest to trzeci  rodzaj zmian, które przewiduje ustawa o finansach publicznych. Jest to zmiana polegająca na uruchamianiu rezerw budżetowych. Na podstawie obowiązujących przepisów można wyróżnić 2 rodzaje rezerw budżetowych mianowicie : ogólną i celową.

a/ rezerwa ogólna (przeznaczona na wydatki nieprzewidziane)- pod tym pojęciem należy rozumieć skumulowanie w budżecie państwa pewnych środków finansowych na wydatki nieprzewidziane. Natomiast rezerwy celowe to rodzaj takich środków finansowych które budżet przewiduje  na realizację konkretnych celów. Rezerwa ogólna ma charakter obligatoryjny podczas gdy rezerwy celowe są fakultatywne i mogą być tworzone jedynie w stosunku do takich rodzajów wydatków które ni mogły być uszczegółowione w fazie planowania albo w stosunku do takich wydatków których realizacja uzależniona jest od uzyskania kredytu. Ustawą o finansach publicznych wprowadza regulacje które wyznaczają  górne granice  tworzonych rezerw budżetowych  i tak w przypadku rezerwy ogólnej nie może  być wyższa niż 0,2% wydatków budżetu państwa zaś suma rezerw celowych nie może być wyższa niż 3 % wydatków budżetu państwa.. O przeznaczeniu rezerwy ogólnej decyduje Rada Ministrów, może ona jednakże upoważnić Prezesa Rady Ministrów oraz Ministra Finansów do dysponowania rezerwą ogólną jednakże tylko do wysokości określonej kwoty. Natomiast podziały rezerw celowych dokonuje Minister Finansów w porozumieniu z właściwymi ministrami lub dysponentami części budżetowych.

 

b/ rezerwa celowa (przeznaczona na jakiś cel) - to rodzaj takich środków finansowych, który budżet przewiduje na realizacje konkretnych celów. Rezerwa celowa ma charakter fakultatywny i mogą być tworzone jedynie w stosunku do takich rodzajów wydatków, które nie mogły być uszczegółowione w fazie planowania albo w stosunku do takich wydatków, których realizacja uzależniona jest od uzyskania kredytu. W przypadku rezerwy celowej suma rezerw celowych nie może być wyższa niż 3% wydatków państwa. Podziału rezerw celowych dokonuje Minister Finansów w porozumieniu z właściwymi ministrami lub dysponentami części budżetowych. 

 IV.- etap ostatni procedury budżetowej dla budżetu państwa jest kontrola wykonywania ustawy budżetowej nazywana również sprawozdawczością budżetową. Ze względu na obowiązujące w tym zakresie regulacje etap ten można podzielić na półroczne i roczne rozliczenie realizacji ustawy budżetowej. W ramach półrocznego rozliczenia Minister Finansów przedkłada Komisji Sejmowej właściwej do spraw budżetu oraz Najwyższej Izbie Kontroli informacje o przebiegu wykonywania ustawy budżetowej w terminie do dnia 10 września trwającego roku budżetowego natomiast w ramach rozliczenia rocznego Rada Ministrów przedkłada Sejmowi i Najwyższej Izbie Kontroli sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej w terminie do dnia 31 maja po upływie roku budżetowego. Sprawozdanie to jest podstawą  do udzielenia bądź odmowy udzielenia absolutorium rządowi z tytułu rocznej realizacji ustawy budżetowej.  

BUDŻET JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO Obok procedury budżetowej dotyczącej budżetu państwa na podstawie ustawy o finansach publicznych można wyróżnić także regulacje prawne, które składają się na procedurę budżetową dla budżetu jednostek samorządu terytorialnego. Analogicznie jak w przypadku budżetu państwa z każdorocznym budżetem samorządowym należy wiązać etap planowania budżetu. Na gruncie obowiązującej ustawy  o finansach publicznych należy przyjąć , że kompetencje w zakresie przygotowania projektu uchwały budżetowej jak i uchwały w sprawie wieloletniej prognozy finansowej zostały zastrzeżone na rzecz organu wykonawczego. Organ wykonawczy jest zobowiązany bowiem na etapie planowania budżetowego przedłożyć te projekty organowi stanowiącemu oraz Regionalnej Izbie Obrachunkowej w terminie do dnia 15 listopada poprzedzającego rok budżetowy. Z przepisów ustawy o finansach publicznych wynika, że organ stanowiący podejmuje uchwałę budżetową przed rozpoczęciem roku budżetowego. Do tego momentu musi podjąć również uchwałę w sprawie wieloletniej prognozy finansowej. Organ stanowiący przed podjęciem uchwał został zobowiązany do zapoznania się z opinią Regionalnej Izby Obrachunkowej.

 Etap planowania - organ stanowiący podejmuje uchwałę w sprawie budżetu jednostek samorządu terytorialnego do dnia 31 grudnia roku poprzedzającego rok budżetowy albo w szczególnie uzasadnionych przypadkach do dnia 31 stycznia. W wyniku podjęcia przez organ stanowiący uchwały budżetowej jednostka samorządu terytorialnego uzyskuje podstawę do prowadzenia przez nią samodzielnej gospodarki finansowej w gminie, powiecie i województwie. Na mocy ustawy o finansach publicznych najważniejszym elementem uchwały budżetowej jest jej budżet, który należy traktować jako plan dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów danej jednostki w roku budżetowym.

Definiując pojęcie budżetu jednostek samorządu terytorialnego ustawa o finansach publicznych nie precyzuje pojęcia dochodów samorządowych. W tym zakresie odsyła bowiem do przepisów odrębnej ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego. Na mocy przepisów tej ustawy dochody samorządowe można podzielić na dwa rodzaje:

1.obligatoryjne

2. fakultatywne.

Do obligatoryjnych zaliczyć można:

- dochody własne ( do których zaliczyć należy także udziały w podatkach dochodowych)

- subwencje ogólne i dotacje celowe (dofinansowanie pozyskiwane przede wszystkim z budżetu państwa)

Do fakultatywnych dochodów należy zaliczyć:

- środki finansowe, które jednostka samorządu terytorialnego może uzyskać z budżetu Unii Europejskiej

- z innych źródeł zagranicznych albo na podstawie odrębnych przepisów

Dochody własne gminy

Na gruncie Konstytucji obligatoryjne dochody jednostek samorządu terytorialnego można podzielić na dochody własne oraz dofinansowanie pozyskiwane przede wszystkim z budżetu państwa w postaci subwencji ogólnych i dotacji celowych. Ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego określa odrębnie dla gmin, powiatów i województw źródła ich dochodów własnych w ramach przyjętej regulacji. Te dochody własne można podzielić na podatkowe i nieopodatkowe. Do podatkowych dochodów własnych gminy zaliczyć należy wpływy z następujących podatków:

 - podatek od nieruchomości, od środków transportowych, podatku rolnego, leśnego, od czynności cywilno-prawnych, od spadków i darowizn, podatku dochodowego płaconego w formie karty podatkowej,

- również wpływy z opłat a mianowicie: targowej, miejscowej, uzdrowiskowej, od posiadania psów, skarbowej i eksploatacyjnej

- udziały w podatkach dochodowych a mianowicie podatku dochodowym od osób fizycznych w wysokości 39,34% liczonego w stosunku do podatników zamieszkujących teren gminy oraz podatku dochodowego od osób prawnych w wysokości 6,71% w stosunku do podatników mających siedzibę na terenie gminy .

Niepodatkowe dochody własne gminy składają się:

- dochody gminnych jednostek budżetowych, wpłaty gminnych zakładów budżetowych, dochody z majątku gminy, spadki, zapisy, darowizny na rzecz gminy, kary pieniężne, grzywny, mandaty pobierane przez gminę.

Podobnie jak w gminach także i w powiatach źródła dochodów własnych można podzielić na podatkowe i niepodatkowe.

Do podatkowych dochodów własnych powiatu zaliczyć należy:

- udziały w podatkach dochodowych a mianowicie w podatku dochodowym od osób fizycznych udział w wysokości 10,25% w stosunku do podatników zamieszkujących  teren powiatu a w podatku dochodowym  od osób prawnych 1,40% w stosunku do podatników mających siedzibę na terenie powiatu.

 Niepodatkowe dochody własne powiatu to:

- dochody uzyskiwane przez powiatowe jednostki budżetowe

- wpłaty powiatowych zakładów budżetowych

- dochody uzyskiwane z majątku powiatu - spadki, zapisy, darowizny na rzecz powiatu

Województwo

Analogicznie w stosunku do dochodów własnych powiatu podatkowe dochody własne województwa to udziały uzyskiwane w podatku dochodowym od osób fizycznych w wysokości 1,60% w stosunku do podatników zamieszkujących teren województwa, w podatku dochodowym od osób prawnych w wysokości 14,75% w stosunku do podatników mających siedzibę na terenie województwa

Niepodatkowe dochody własne województwa:

- dochody wojewódzkich jednostek budżetowych, wpłaty wojewódzkich zakładów budżetowych, dochody z majątku województwa,spadki , darowizny , zapisy na rzecz województwa. 

Obok wskazanych wyżej dochodów własnych jednostki samorządowe otrzymują subwencje i dotacje, które maja na celu dofinansować ich działalność. Chociaż subwencje i dotacje to rodzaj dofinansowania działalności gmin, powiatów i województw można przypisać im pewne różnice:

1. subwencja ogólna to rodzaj dofinansowania ogólnego inaczej jak dotacja celowa, która jest przyznawana na realizacje konkretnego celu. O przeczeniu subwencji ogólnej decyduje organ stanowiący.

2. subwencje ogólne mają charakter wyłącznie obligatoryjnego dofinansowania jednostek samorządowych natomiast dotacje celowe mają charakter obligatoryjnego i fakultatywnego dofinansowania jednostek samorządowych

3. subwencje ogólne należy traktować jako rodzaj dofinansowania bezwzględnego co wynika z faktu, że niezależnie od zagrożenia realizacji ustawy budżetowej nie może dojść do zablokowania planowanych wydatków budżetu państwa na wypłatę subwencji ogólnych ponadto poszczególne części subwencji ogólnej muszą być przekazywane w ustawowo wyznaczonych terminach gdyż w innym przypadku jednostkom samorządu terytorialnego przysługują odsetki. W stosunku do dotacji celowych ustawodawca nie wprowadza takich regulacji stąd należy przyjąć, że maja charakter względny.

4.subwencja ogólna jest dofinansowaniem bezwarunkowym, które jednostka samorządu terytorialnego uzyskuje bez konieczności spełniania jakichkolwiek warunków natomiast dotacja celowa jest przyznawana pod warunkiem wykorzystania jej na konkretny cel

5. subwencja ogólna to rodzaj dofinansowania pochodzącego wyłącznie z budżetu państwa natomiast dotacja celowa pochodzi z budżetu państwa ale może pochodzić z budżetu innej jednostki budżetu samorządu terytorialnego na mocy zawartego z ta jednostka porozumienia.


Wyszukiwarka