Nosal - wymiary i struktura stylów poznawczych
2.1. pojęcie stylu poznawczego
wyróżnikiem stylu jest jakościowa nowa metoda organizacji - określona forma (gestalt) wykrywalna w zbiorze relacji lub cech dotyczących sposobu przebiegu procesu poznawczego, emocjonalnego, motywacyjnego czy interpersonalnego
odwołanie do Witwickiego - styl pochodzi od słowa styllus - rodzaju rylca do pisania na woskowych tabliczkach (przez to analogie)
w stylach nawiązanie do Junga i Freuda
styl poznawczy - wypadkowa możliwości i ograniczeń umysłu
style są indywidualne
style są stałe
najistotniejsze osiągnięcia w badaniu stylów poznawczych ma Witkin
styl poznawczy (wg Witkina) - globalny, dwubiegunowy wymiar psychiki, odpowieający formie czynności poznawczej, czyli różnicom indywidualnym w zakresie tego, jak spostrzegamy, myślimy i uczymy się w porównaniu z innymi ludźmi
styl wpływa na wszystkie sfery psychiki poznawanie, motywacja, emocje, funkcjonowanie społeczne, reakcje obronne i formy patologii.
różnice w stylach - zależność/niezależność od pola
style poznawcze (wg Messick) - konsystentne różnice indywidualne w formach organizowania i przetwarzania informacji zewnętrznych oraz doświadczenia osobistego
posiada spójność sposobu poznawania i jest względnie niezależny od treści i sprawności warunkujący dynamikę przebiegu wykonania
tak jak wyżej wpływa na wszystkie sfery psychiki
styl poznawczy >< strategia poznawcza
style poznawczy - transsytuacyjne zgodne różnice indywidualne w zakresie formy organizacji poznawania (m.in. Gardnem, Kagan, Royce, Shouksmith, Vernon)
styl poznawczy (wg Klimowa) - ustabilizowany system reguł, które człowiek stosuje, świadomie lub nieświadomie, w celu skutecznego zrównoważenia swojej indywidualności z obiektywnymi wymaganiami otoczenia (odnoszą się poznawczych, emocjonalnych, kontrolno-regulacyjnych i wykonawczych aspektów czynności psychicznych)
Merlin - indywidualność systemu poznawczego - system wzajemnie warunkujących się regulujących operacji
kwestia do badania - zależność stylu od centralnego układu nerwowego (ale coś w tym jest)
Lewicki - style orientacji - abstrakcyjny i konkretny (zależą od 1) utrzymywania głównego kierunku tworzenia pojęć przez programowanie centralne, 2)odchylenia od głównego kierunku, spowodowanego przez dystraktory pola perc.)
styl poznawczy - jakościowo jednorodna klasa sposobów zorganizowania czynności poznawczych reprezentowana
wewnętrznie - przez programy przetwarzania informacji
zewnętrznie - przez behawioralne aspekty stylów poznawczych o różnym stopniu wyrazistości
aby określić specyfikę stylu należy odkryć powtarzający się typ organizacji
w teście Ravena - dwa style - analityczny i globalny (gestalt)
aż wreszcie dochodzimy do rewelacyjnej definicji podsumowującej by Nosal:
styl poznawczy jednostki dotyczy relatywnie stałego sposobu organizacji procesów poznawczych, poprzez którą spontanicznie równoważy ona swoją indywidualność, uwarunkowaną typem temperamentu i profilem doświadczenia osobistego, z obiektywnymi wymaganiami otoczenia - sytuacji lub zadania.
w aspekcie behawioralnym stylom poznawczym odpowiadają jakościowe różnice w przebiegu czynności poznawczych
w aspekcie mechanizmów podstawowych stylom odpowiadają określone warianty organizacji programów przetwarzania inf.
2.2. style poznawcze w relacji do zdolności, strategii poznawczych i wiedzy
wszyscy badacze wskazują na odrębność stylów poznawczych względem zdolności
Baron - strategie poznawcze (strategia szukania związków, strategia analizy bodźca i strategia sprawdzania) są stylami poznawczymi
styl poznawczy - inteligencja; opis stylu poznawczego w kategoriach normatywnych
wcześniej jednak było napisane, że nie jest to jedno i to samo
podsumowanie: style, zdolności i wiedza dotyczą trzech różnych wymiarów umysłu: sposobów organizacji przetwarzania, możliwości poznawczych i zasobów doświadczenia
2.3. wymiary stylów poznawczych
wymiar 1. zależność-niezależność od pola danych
odkryty i opisany przez Witkina
dotyczy zarówno materiału percepcyjnego jak i pojęciowego (materiał globalny)
dwa bieguny: niezależność od pola (ujmowanie aktywno-analityczne - łatwość różnicowania fragmentów pola na tle jego całości) i zależna od pola (pasywno-globalna - trudność utrzymania obrazu fragmentarycznego pola na tle całości)
przy zależności od pola: wolniejsze dostrzeganie, tworzenie i zmiana schematów percepcyjnych
przyczyny zależności od pola:
trudność w utrzymaniu kontekstu (pamięć)
sztywność nastawień orientacyjnych
uwarunkowanie biologiczne
wymiar 1 można interpretować z wielu punktów widzenia: w kategoriach autonomii względem pola, sztywności, giętkości i tempa przetwarzania, kontroli percepcyjnej łatwości redukowania zbioru danych, pojemności-przepustowości uwagi oraz pamięci
koreluje ze zdolnościami i sprawnościami intelektualnymi (niezależni: m.in. pynna inteligencja, większa twórczość…)
dotyczy szybkości zmiany kierunków orientacji
badania stwierdzają korelację zal. od pola z konkretnością ujmowania i ekstrawertywnością
wymiar 2. sposób wyrażania wielkości pola informacji
fragmentaryczność (odbieranie oddziaływań otoczenia w kategoriach ich elementów składowych - detali; granica - wnętrze) vs. całościowość (spontaniczne wyodrębnianie formy, koncentracja na całości; wnętrze - granica)
związany z postacią dominującego filtru selekcji, warunkującego wielkość pola danych i jego strukturę
niezależność od wymiaru 1
związany z szerokością orientacji
rozróżnił obuchowsky
wymiary 1 i 2 opisują cechy wejścia systemu informatycznego człowieka
wymiar 3. szerokość (zakres) konceptualizacji
pierwszy z grupy wymiarów opisujących aspekty czynności kategoryzowania
dotyczy pojemności kategorii wykorzystywanych w opisie wielowymiarowej zmienności stałości otoczenia: szeroka inkluzywność vs. wąska ekskluzywność
szeroka inkluzyjność - tworzenie szerokich klas, do których włącza się później różnorodne dane jako przypadki szczególne (dominuje dostrzeganie podobieństw; umiejętność operowania licznym zbiorem danych; charakter aktywny) - umysły operatywne
wąska ekskluzywność - tworzenie wąskich (ekskluzywnych) klas o małej liczebności (dominuje wczesna selekcja, wąskie kryteria klasyfikacji; dążenie do zapamiętywania dostrzeganej rozmaitości) - umysły erudycyjne
pittigrew - chyba jako pierwszy o tym pisał; badał szerokość kategorii (dane przeciętne)
zróżnicowanie spowodowane cun oraz sposobem nauczania i rodzajem stymulacji środ.
4 wymiar. zakres ekwiwalentności
inaczej zróżnicowanie pojęciowe
wyznacza zakres ekwiwalentności w dostrzeganiu układów podobieństwa - różnice, w warunkach swobodnego sortowania licznego zbioru podniet
wprowadził gardner
związany z wymiarem 3
wysoka ekwiwalentność - mała liczba pojemnych pojęć; brak dokładnych i stałych ocen, wytwarzanie większej liczby odległych skojarzeń
niska ekwiwalentność - duża liczba pojemnych pojęć; spontaniczna klasyfikacja na wiele kategorii, mnie odległe asocjacje
wymiar ten dotyczy symultaniczności przetwarzania
wymiar 5. wyrażanie pojęć i struktur pojęciowych
Bieri
określa strukturę indywidualnego doświadczenia człowieka
aspekty wymiaru 5:
1) rozdzielanie vs. integrowanie (zintegrowana złożoność)
rozdzielanie - tendencja do izolowanie idei, pomysłów, zasad klasyfikowania w dyskretne, sztywne i nieprzenikające się układy (związane ze sztywnością czynności umysłowych)
odpowiada mu konserwatyzm pojęciowy, mała możliwość transferu i niska szansa twórczej reorganizacji doświadczenia
integrowanie - doświadczenie, w którym klasy lub wymiary semantyczne tworzą system relacji oparty na wielokrotnym uporządkowaniu
odpowiada mu dążenie do uniwersalnych układów pojęciowych oraz tendencja do redukowania danych
2)kategoryzowanie vs. wymiarowanie
kategoryzowanie - wykorzystanie kategorii dyskretnych; systemy pojęć wg logiki klasycznej
wymiarowanie - porządkowanie pojęć według interwałów na skalach semantycznych (dystans semantyczny)
powyższe aspekty łączy w całość wymiar złożoność vs. prostota
złożoność:
- znaczne zróżnicowanie (duża liczba rozróżnień)
- precyzyjnie artykułowany (trafność i selektywność)
- zintegrowany (wspólna baza dla wielu alternatyw)
prostota:
- koncentracja na relacjach formalnych (nadmierny „redukcjonizm”)
- fragmentaryzacja doświadczenia (koncentracja na wycinkach wiedzy)
aspekty związane z wymiarem 5 to także trzy style konceptualizacji:
1) tworzenie kategorii pojęciowych opartych na dominującej funkcji użyteczności (jak małe dzieci)
2) kategoryzowanie i opisywanie obiekty wieloaspektowo
3) tworzenie modeli określonych klas obiektów jako podstawy do wnioskowania o konkretnych możliwościach, cechach
wymiary 3, 4 i 5 odnoszą się do przetwarzania informacji w fazie oznaczania i klasyfikacji danych dostrzeżonych w polu zewnętrznym i w pamięci operacyjnej
wymiar 6. zakres tolerancji na nierealistyczne doświadczenia
Klein, Gardner, Schlesinger
dotyczy odporności na percepcyjny dysonans poznawczy
jest skalą sugestywności na informacyjne oddziaływanie otoczenia
szeroki zakres tolerancji - szybsze przyjmowanie doświadczenia nierealistycznego; większa uniwersalność, giętkość i łatwość redefiniowania; większa płynność i nietypowość skojarzeń (styl innowacyjny, twórcy)
wąski zakres tolerancji - ignorowanie ich, stosowanie obrony spostrzeżeniowej; konkretny typ ujmowania pola, sztywno pojęciowa, przestrzeganie dowolnego typu konwencji (obrona maksymalizuje szybkość działania)
na wymiar 6 wpływają dwa typy sugestywności:
- pierwotna, uwarunkowana dużą zależnością do pola percepcyjnego
- wtórna, związana z niskim poziomem samokontroli poznawczej opartej na strukturach pamięciowych
wymiar 7. zaostrzenie - wygładzenie
Holzman
uwarunkowane szybkością asymilowania nowo przyjętych danych przez struktury doświadczenia
wygładzenie - dostrzeganie wysokiego stopnia subiektywnego podobieństwa „nowych” i „starych” danych, niezależnie od obiektywnych cech bodźców (tendencja do niwelowania różnic)
zaostrzenie - kontrastowanie i akcentowanie różnic między danymi spostrzeżeniowymi a śladami pamięciowymi
ponieważ określony poziom pobudzenia cun wpływa na trwałość i zakres zapamiętanych danych, zatem na wymiar 7 ma on znaczący wpływ także
sprawne działanie w zmieniających się warunkach wymaga zarówno pamięci „zaostrzającej” jak i „wygładzającej”
wymiar 8. zakres skanningu uwagi
Gardner
skanning to operacja „próbkowania” pola percepcyjnego i elementarny poziom kontroli poznawczej (no przy czytaniu)
różne rozkłady stanów uwagi odpowiadają różnym kryteriom kontroli poznawczej tego elementu (uwaga nie jest równoznaczna z aktywacją czy czujnością)
rozróżnienie:
- przeglądanie ukierunkowane celem programu czynności i treściowymi kryteriami kontroli
- przeglądanie pseudolosowe, o nieokreślonych kryteriach
pod względem zakresu i intensywności skanningu wyróżnia się dwa style poznawcze:
1) skanning o obszernym zakresie, lecz małej głębi
2) skanning głęboki, o stosunkowo wąskim zakresie
elementarnymi jednostkami skaningu są fiksacje odpowiadające przemieszczeniom i porównaniom
skanning jest podstawowym mechanizmem wyjaśniającym możliwość zestawienia i porównywania danych na poziomie elementarnym
wymiar 9. refleksyjność - impulsywność
Kagan
sposób reagowania w danej sytuacji
refleksyjność - odraczanie reakcji, powolne tworzenie wariantów reagowania i wolne tempo przetwarzania informacji; przewaga wzorców orientacyjnych i duża antycypacja konsekwencji; kontrola oparta na wewnętrznym układzie odniesienia, rozbudowanym rozumowaniu i analizie (kontrola a priori)
impulsywność - reagowanie szybie, opierające się na pierwszych narzucających się ruchach, skojarzeniach, hipotezach, wypowiedziach; testowanie kolejno narzucających się reakcji, kontrola w zewnętrznym układzie odniesienia (kontrola a posteriori)
(można zastąpić go terminami: „opóźnianie-wyprzedzanie”, „szybkość-powolność”)
zachowania rzeczywiste opierają się a interakcji obu form
odpowiednim wymiarom 9 odpowiadają odpowiednie wymiary 8 (skanning głęboki - refleksyjność…)
refleksyjność to wolniejsze tempo i szybsze zmęczenie umysłowe, za to mniej błędów
wymiar „ostrożność-ryzykowność” to specyficzna odmiana wymiaru 9
stałość wymiaru 9 gwarantowana prawdopodobnie przez cechy cun
wymiar 10. sztywność - giętkość kontroli
Klein
stopień swobody programu kontroli w dowolnym momencie czasu
sztywność kontroli - kontrola stopniowo zawężająca się, aż do całkowitego usztywnienia zakresu; skrajna sztywność to przetwarzanie wciąż tego samego programu czynności pomimo jego nieskuteczności
giętkość kontroli - kontrola giętka, otwarta, o zmiennym zakresie i kryteriach oceny
sztywność efektywniejsza w krótkich przedziałach czasu
ma to pewnie związek ze stopniem zhierarchizowania kontroli
swobodę wyboru (giętkość/sztywność) prawdopodobnie charakteryzuje pewna skalarozpiętości, odpowiadająca różnej liczbie subiektywnie dostrzeganych wariantów wyboru rozwiązań, posunięć… (indywidualnie)
wymiar 10 rozpatruje się także w perspektywie ogólniejszej (np. giętkość to nawyki…)
wymiar 11. wewnętrzne - zewnętrzne umiejscowienie kontroli
Rotter
wewnętrzne poczucie kontroli - wzmocnienie następuje po działaniu (spostrzeżeniu skutku), jest częściej doświadczane jako zależne od podmiotu; przejawianie tendencji do wyższego poziomu ryzyka i obieranie strategii perspektywicznych
zewnętrzne poczucie kontroli - odnoszenie wrażenia, że czynniki tkwiące w otoczeni zewnętrznym w decydującym stopniu wpływają na jego zachowanie (rezultaty końcowe zależą od otoczenia)
poczucie kontroli rozpatrywane jest w teoriach społecznego uczenia się (ważna przewaga nagród/kar…)
wymiar 12. style orientacji w upływie czasu
według badań istnieją:
różnice w indywidualnych ocenach czasu i w typie reprezentacji poznawczych , wyrażających czas osobisty
style skalowania czasu osobistego i fizycznego
relacje stylów myślenia pojęciowego do reprezentacji czasu
style orientacji w upływie czasu:
szybkie poczucie upływającego czasu - tendencja do przeceniania czasu zegarowego, ściśle skorelowane z motywacją osiągnięć
wolne poczucie upływającego czasu - skalowanie czasu na podstawie długich jednostek (przedziały czasowe); dystans wobec zewnętrznych zdarzeń, introwersja, motywacja o dominacie lękowym
chaotyczna orientacja w czasie - u jego podstaw tkwią nieadekwatne reakcje neurotyczne (uleganie bezpośredniemu naciskowi zdarzeń bez selekcji ich wagi, przy jednoczesnym uwzględnianiu perspektywy długoterminowej i formułowaniu nierealnych celów; brak hierarchii celów i odniesienia czasowego
wyróżnia się także style ze względu na orientację na:
- przeszłość
- teraźniejszość
- przyszłość
wyniki z testu projekcyjnego tat; są w stosunku około 2:4:1
2.4. struktura stylów poznawczych - zarys teorii
2.4.1. wstęp
próby określenia struktury stylów poznawczych:
- Klein i Gardnem - poszczególne style poznawcze prezentują różne poziomy kontroli poznawczej (ale dotyczą tego tylko wymiary 8 - 12)
- Royce - hierarchiczna klasyfikacja stylów (taksonomia):
zależność/niezależność od pola
wizualizacja, skanning i refleksyjność/impulsywność
style szczegółowe podporządkowane piętru wyższemu
- Powell i Royce (nowsze ujęcie) - style poznawcze jako szczegółowy przejaw funkcjonowania intelektualnego
2.4.2. style poznawcze a poziomy przetwarzania informacji
Nosal - podział stylów ze względu na poziom przetwarzania informacji:
poziom przetwarzania informacji |
styl poznawczy |
ważniejsze przejawy dla przeciwstawnych biegunów stylu |
poziom i - tworzenie reprezentacji otoczenia w formie reprezentacji obrazowych |
wymiar 1 zależność-niezależność od pola |
globalna pasywność - aktywna analityczność, szybkość przetwarzania, częstość „próbkowania”, autonomia informacyjna |
|
wymiar 2 artykulacja pola danych |
fragmentaryczność - całościowość, kryteria podziału w relacji figura-tło, koncentracja na treści lub formie |
poziom ii - tworzenie reprezentacji poznawczych w formie kategorii pojęciowych |
wymiar 3 szerokość zakresu konceptualizacji |
pojęcia szerokie-wąskie, dominacja podobieństw, dominacja różnic, zakres odniesienia kategorii, style definiowania |
|
wymiar 4 zakres ekwiwalentności pojęciowej |
liczba operatywnych kategorii pojęciowych, możliwość jednoczesnego ujmowania podobieństw i różnic, zakres spontanicznej kategoryzacji, kontrola poznawcza |
|
wymiar 5 wyrażanie pojęć i struktur pojęciowych |
złożoność-prostota, rozdzielanie-integrowanie, kategorie-wymiary, liczba perspektyw poznawczych |
poziom iii - struktury informacyjne stanowiące o specyfice doświadczenia indywidualnego |
wymiar 6 zakres tolerancji na nierealne doświadczenie |
sugestywność pierwotna i wtórna, rozkłady stanów czujności, przemieszczanie kontroli, dostrzeganie niezgodności |
|
wymiar 7 zaostrzanie - wygładzanie |
kontrastowanie lub niwelowanie różnic między nowymi danymi a doświadczeniem, zaostrzanie-wygładzanie przeszłości w stosunku do teraźniejszości |
poziom iv - struktury informacyjne regulujące przebieg czynności ukierunkowanych (intencjonalnych) |
wymiar 8 zakres skanningu uwagi |
elementarna kontrola poznawcza, zakres i częstość skanningu, łączenie informacji odbieranych z danymi pamięci (głębokość skanningu) |
|
wymiar 9 refleksyjność - impulsywność |
przewaga kontroli poznawczej nad behawioralną, ostrożność-szybkość reagowania, potencjalne konsekwencje-realne skutki, analityczność-syntetyczność |
|
wymiar 10 sztywność - giętkość kontroli |
stopień schematyczności w organizacji kontroli, zmiany zakresów i kryteriów kontroli, relacja „metakryteria-kryteria”, perseweracja czynności, dostrzegana swoboda wyboru |
|
wymiar 11 wewnętrzne - zewnętrzne umiejscowienie kontroli |
charakter standardów kontroli, dostrzeganie źródeł wzmocnień, przekonanie o wpływie, rodzaj poszukiwanych potwierdzeń |
|
wymiar 12 orientacja w upływie czasu |
skalowanie czasu, szybkie-wolne wzorce (poczucie) upływu czasu, liczba skal odniesienia czasowego, perspektywa czasowa zachowania |
2.4.3. metawymiary stylów poznawczych
różnice w sposobie organizacji czynności, odpowiadające stylom poznawczym, charakteryzują cztery następujące metawymiary (wymiary porządkujące style pionowo, międzypoziomowo):
ujmowanie struktury pola informacji (informacji wyodrębniona/niewyodrębniona z pola)
wielowymiarowego skanningu (przeszukiwanie systematyczne i losowe)
ekwiwalentności pojęciowej (rozdzielanie/integrowanie pojęć)
przemieszczania kontroli poznawczej (zmienna lokalizacja standardów kontroli w różnych układach odniesienia - przestrzennym, czasowym…)
style można klasyfikować względem poziomu przetwarzania informacji oraz metawymiarów
2.4.4. style poznawcze w podwójnym układzie odniesienia
w podrozdziale chodzi o rozrysowanie stylów w dwóch wymiarach powyższych jednocześnie
to skromny rysunek całości, tylko to jest naprawdę ważne (nie zbierajcie kapsli, nie wysyłajcie etykietek…)
2.4.5. teoretyczna trafność modelu struktury stylów poznawczych - idea modułu funkcjonalnego
cały podrozdział dotyczy zagadnienia „dlaczego powyższy boski model bliski jest doskonałości” - same potwierdzenia wcześniejszego pierdzenia; myślę, że nie warto tego streszczać. przyjmijcie dogmat, że nochal ma rację. amen
2.4.6.style poznawcze a komponenty przetwarzania informacji i czynniki inteligencji ogólnej
poszczególne metawymiary można zinterpretować jako jakościowe aspekty inteligencji ogólnej
zamieszczam rysuneczek zależności:
nie zamieszczam rysunku: „style poznawcze w relacji do ogólnych komponentów przetwarzania”
2.4.7. determinanty stylów poznawczych
- wymagania zadania (decydują, który poziom przetwarzania będzie podstawowym)
- cechy temperamentu
- struktura doświadczenia indywidualnego (odnośnie cech kategorii pojęciowych - liczba, szerokość, złożoność, artykulacja, dominujący sposób kodowania) - istotna liczba kategorii charakteryzujących „filtr” systemu poznawczego, preferowany typ kategorii wykorzystywanej w kodowaniu odbieranych inf. i dostrzegane luki i rozbieżności informacyjne oraz stawiane pytania
2.4.8. style poznawcze a typy umysłu
można mówić o typach umysłu, rysami będą:
- zależność/niezależność od pola
- zróżnicowanie pod względem ekwiwalentności pojęciowej
inne (przegląd):
- subtelny teoretyk - pobieżny empiryk (na podstawie Jamesa)
- typy Wiszniewskiego
- artysta - myśliciel (Pawłow)
- typy Junga wyodrębniane na podstawie ukierunkowania osobowości, charakteru nagromadzonej wiedzy i dominującego kodu informacyjnego (fragmentaryczność - globalność i subiektywność - obiektywność)
- empiryzm, racjonalizm, metaforyzm (Royce)
9
1
2
8
7
9
4
3
5
6
12
11
10
Poziom 1
Poziom 2
Poziom 3
Poziom 4
Obrazy percepcyjne
pojęcia
modele
programy
Ujmowanie struktury pola
Wielowymiarowy skanning
Ekwiwalentność pojęciowa
Przemieszczanie kontroli
Inteligencja płynna
Inteligencja skrystalizowana
Przetwarzanie konwergencyjne (zawężone do celu)
Przetwarzanie dywergencyjne (wychodzenie poza dane i struktury poznawcze)
Ujmowanie pola informacji
Wielowymiarowy skanning
Organizacja kontroli
Ekwiwalentność pojęciowa
Wyszukiwarka