DEFINICJE I SYMBOLE POZIOMÓW GLEBOWYCH
ZAŁOŻENIA WSTĘPNE
Zasady wydzielania poziomów glebowych oraz nadawanie im nazw i symboli nie są w poszczególnych krajach jednakowe; różnią się w zależności od szkoły gleboznawczej i ulegają zmianom w czasie. Pomimo to istnieją ogólne zasady wydzielania i oznakowania poziomów glebowych. Pozwoliło to na ujednolicenie przez Międzynarodowe Towarzystwo Gleboznawcze i FAO (Commission V 1968) kryteriów wyróżniania poziomów oraz ich oznakowania. Ten ujednolicony system z modyfikacjami został przyjęty w obecnym wydaniu Systematyki. Powinno to zapewnić łatwiejsze korzystanie z opracowań gleboznawczych w skali międzynarodowej. Poziomem glebowym nazywamy mineralną, organiczną lub organiczno-mineralną część profilu glebowego, w przybliżeniu równoległą do powierzchni gleby, odróżniającą się od poziomów sąsiednich stosunkowo jednorodną barwa, konsystencją, uziarnieniem, składem chemicznym, ilością i jakością materii organicznej i innymi właściwościami. Właściwości te mogą być rozpoznawalne i ocenione bezpośrednio w profilu glebowym w terenie. W wielu przypadkach dla jednoznacznej identyfikacji poziomu glebowego potrzebne są laboratoryjne badania składu i właściwości pobranych próbek. Właściwości poziomu glebowego ukształtowane są głównie przez procesy glebotwórcze. Znajdujące się w obrębie profilu glebowego lub pod nim materiały charakteryzujące się cechami i właściwościami związanymi z litogenezą nazywamy warstwami glebowymi.
IDENTYFIKACJA POZIOMÓW I WARSTW GLEBOWYCH
W systemie identyfikacyjnym poziomów i warstw glebowych wyróżnia się poziomy główne, poziomy przejściowe, poziomy mieszane, podpoziomy, nieciągłości litologiczne i litologiczno-pedogeniczne oraz cechy towarzyszące. Trzy rodzaje symboli stosuje się w różnych kombinacjach do oznaczenia poziomów i warstw. Są to duże litery alfabetu łacińskiego, stosowane do oznaczania poziomów głównych i warstw, małe litery alfabetu łacińskiego stosowane są jako przyrostki liter dużych, oznaczające specyficzne charakterystyki poziomów głównych i warstw, a cyfry arabskie stosowane są zarówno jako przyrostki wskazujące pionowe zróżnicowane w obrębie poziomów głównych i warstw, a także jako przedrostki oznaczające nieciągłości litologiczne materiałów macierzystych.
Poziomy główne i warstwy
Poziomy główne wyróżniane są na podstawie dominujących form i intensywności przeobrażeń utworu macierzystego przez procesy glebotwórcze. Przeobrażenia te powodują wyraźne różnice w wyglądzie, właściwościach chemicznych i fizycznych w porównaniu do materiałów macierzystych. Duże litery O, A, E, B, C, G, R oznaczają poziomy główne i warstwy glebowe. Litery duże są symbolami podstawowymi poziomów głównych, do których mogą być dodawane inne charakterystyki dodatkowe uzupełniające pełne określenie poziomu. Większość poziomów i warstw jest oznakowana jedna dużą literą, ale są wypadki kiedy stosuje się i dwie duże litery. O - poziomy i warstwy organiczne. Są to utwory organiczne nasycone woda przez dłuższy czas lub były nasycone ale są obecnie sztucznie odwodnione, albo takie które nigdy nie były nasycone woda przez dłuższy czas. Pewne warstwy O składają się z nierozłożonych lub częściowo rozłożonych ściółek leśnych, w skład których wchodzą liście drzew, szpilki drzew, gałązki, mchy i porosty odkładane na powierzchni gleb leśnych. Mogą one występować na powierzchni zarówno gleb mineralnych jak też i organicznych. Inne warstwy O zbudowane są z materiałów organicznych, które zostały odłożone w środowisku nasyconym wodą (podmokłym, podtopionym), wykazujące różny stopień humifikacji. Część mineralna tych materiałów stanowi niewielki procent objętościowy, i zwykle nie przekracza 50% masowych. Warstwy organiczne O występują zwykle na powierzchni materiałów mineralnych lub na jakiejkolwiek głębokości jeżeli są pogrzebane w materiale mineralnym. Poziom organiczny wytworzony w procesie iluwialnym w mineralnym podłożu nie zalicza się do warstwy organicznej, chociaż może zawierać odpowiednio duże ilości materiału organicznego.
A - Poziom próchniczny. Jest to poziom mineralny wytworzony w powierzchniowej warstwie gleby. Występuje na powierzchni gleb mineralnych lub pod poziomem O. Wykazuje on zanik wszystkich lub większości cech struktury minerałów macierzystych, a ponadto: 1) akumulację zhumifikowanej materii organicznej mocno zmieszanej z frakcją mineralną i nie jest zdominowany przez właściwości charakterystyczne dla poziomu E lub B i 2) właściwości wynikają z uprawy rolniczej, użytkowania pastwiskowego lub podobnych rodzajów zaburzeń układu naturalnego gleby. Jeśli wierzchni poziom ma cechy zarówno poziomu A jak też i E lub B, ale wykazuje wyraźna akumulację próchnicy, wówczas oznacza się go jako poziom A. Świeże aluwia na powierzchni gleby, lub nawiewane piaski wydmowe zachowujące strukturę materiałów macierzystych, nie mogą być zaliczane do poziomu A.
E - poziom wymywania (eluwialny). Jest to poziom mineralny, w którym główną cechą jest utrata krzemianowej frakcji ilastej, związków żelaza, glinu lub kombinacji tych materiałów, a masa pozostała ma dużą zawartość piasku i pyłu. Poziom ten wykazuje utratę całkowitą lub większość pierwotnej struktury materiału macierzystego. Poziom E ma zazwyczaj, ale nie koniecznie, jaśniejszą barwę niż pod nim leżący poziom B. W niektórych glebach barwa tego poziomu odpowiada barwie ziarn piasku i pyłu, ale w wielu glebach powłoczki tlenków żelaza lub innych związków maskują kolor pierwotnych cząstek. Poziom E rózni się od nadległego poziomu A jaśniejszą barwą. Zawiera on na ogół mniej materii organicznej niż poziom A. Różni się od zalegającego pod nim poziomu B wyższą jasnością barwy (hu), niższym nasyceniem barwą (chrona) lub obiema tymi właściwościami, a ponadto grubsza teksturą, lub kombinacją tych cech. Występuje on blisko powierzchni pod poziomem O lub A i ponad poziomem B, a symbol E może być stosowany do poziomów eluwialnych w obrębie poziomu B (zacieki), a także może występować głębiej niż się normalnie obserwuje, jeśli poziom ten jest wytworzony w procesie glebotwórczym.
B - poziom wzbogacania (iluwialny). W pionowej sekwencji poziomów występuje pomiędzy poziomem A, E i O (gdy E i O są obecne) a poziomem C, G lub R. Nie zaznaczają się w nim struktury materiału macierzystego lub zaznaczają się słabo. Poziom ten wykazuje: 1) iluwialne nagromadzenie frakcji ilastej, związki żelaza, glinu, humusu, węglanów, gipsu ,każdego z osobna lub w różnych kombinacjach; 2) wyraźne wymycie węglanów; 3) rezydnalne nagromadzenie półtoratlenków; 4) powłoczki póltoratlenków powodujące to, że poziom ten ma wybijająco się niższą jasność barwy, wyższe nasycenie barwą i czerwieńszy odcień barwy (hue) niż poziomy nadległe i podległe bez ewidentnej iluwiacji żelaza; 5) rozkład i tworzenie się krzemianowej frakcji ilastej, uwolnienie półtoratlenków albo obu tych materiałów, a także formowanie się struktury gruzełkowatej, foremnowielościennej, lub pryzmatycznej gdy ma miejsce zmiana objętość gleby na skutek zmian jej uwilgotnienia; 6) rozkruszenie materiałów. Wszelkiego rodzaju poziomy B są poziomami podpowierzchniowymi. Włączenie jakiejś warstwy do poziomu B może dotyczyć tych warstw, które mają iluwialne koncentracje węglanów, gipsu, lub krzemionki, a które są wynikiem procesów podegenetycznych M- poziom murszowy gleb organicznych i mineralno-organicznych. Jest to poziom organiczny wtórnej pedogenezy wytworzony w procesie tlenowego przeobrażenia organicznych materiałów torfu, gytii, namułów. Zbudowany jest z jednorodnej zhumifikowanej masy organicznej zawierającej nie więcej niż 15% objętościowych wejściowego materiałutorfowego, gytiowego mułowego. Ma on strukturę agregatową - ziarnistą, foremnowielościenną, rzadziej płytkową i pryzmatyczną, wytworzoną w procesie murszenia. C - poziom lub warstwa materiałów macierzystych. Są to poziomy lub warstwy, wyłączając skały lite podłoża, które są w niewielkim stopniu przekształcone przez procesy pedogeniczne i pozbawione właściwości poziomów O, A, E lub B. Materiały warstw C mogą być albo podobne lub niepodobne do materiałów, z którego wytworzyło się solum. Poziom C może być częściowo modyfikowany, gdy nie posiada znamion pedogenezy. Do poziomów C włączone są utwory wietrzeniowe, saprolity, nieskonsolidowane skały podłoża, lub in. materiały geologiczne, które zwykle są niezcementowane i wykazujące niską lub średnią podatność na kopanie. Pewne gleby wytworzyły się z materiałów, które do tej pory zostały mocno zwietrzałe. Jeśli taki materiał nie uzyskał kryteriów właściwości poziomów A, E, lub B, to określa się go jako poziom C. Zmiany nie określane jako pedogeniczne są to takie zmiany, które wykazują akumulację krzemionki, węglanów lub gipsu lub bardziej niż gips rozpuszczalnych soli są włączane do poziomu C nawet wówczas, gdy są stwardniałe. Jeśli warstwy stwardniałe wykazują ewidentny wpływ procesów pedogenicznych, są określane jako poziomy B.
G - poziom glejowy. Poziom mineralny wykazujący cechy silnej lub całkowitej redukcji w warunkach anaerobowych. Ma on zwykle barwę stalowoszarą,. odcień niebieskawy lub zielonkawy i nie ma cech diagnostycznych poziomów A, E lub B. W tym poziomie głównym procesem jest silna redukcja. W przypadku gdy pełne oglejenie spowodowane jest wodami gruntowymi, używa się symbolu G, a gdy wodami opadowymi - Gg. W - warstwa wody. Występuje jedynie w złożach organicznych nieodwodnionych.
R - podłoże skalne. Lita skała - granit, bazalt, kwarcyt, i stwardniały wapień lub piaskowiec są przykładami litego podłoża skalnego określonego literą R. Te warstwy są zcementowane i kopanie w nich otworu przekracza średnie twardości . Warstwy R są na tyle dostatecznie koherentne w stanie wilgotnym, że kopanie otworu łopatą jest praktycznie niemożliwe. Skały lite mogą mieć szczeliny, ale są one na tyle rzadkie i małe, że penetracja korzeni roślin jest minimalna. Spękania mogą być powleczone cząstkami frakcji ilastej, próchnicą lub in. materiałami glebowymi.
|