PEDAGOGIKA SPECJALNA
Pedagogika
wychowanie - niewychowanie
tresura - nagroda i kara
administrowanie
przygotowanie do życia przez życie - def. socjologiczna
formułowanie, kształtowanie charakteru - jest to powszechna definicja, zła, ponieważ wychowanek traktowany jest przedmiotowo i jest bierny. Co zrobić, by kształtowanie charakteru maiło sens, a nie było manipulacją?
Wychowanie ma miejsce, gdy wychowawca i wychowanek są podmiotem wychowania, gdy każdy z nich podejmuje świadome działanie, zmierzające ku celu życia. Podmiotowość zakłada, że człowiek jest kimś aktywnym i wolnym. Wolnym w wyborze dobra, które jawi się, jako cel wychowania. Nie ma wychowania bez świadectwa. Wychowawca, na zasadzie podmiotowości, uczestniczy w procesie wychowania. A cel - musi być atrakcyjny.
Wychowanie - spotkanie osób.
Trójkąt wychowawczy:
wychowawca wychowanek
(kooperator, świadek- (podmiot, świadomy, sprawca
pokazuje że zmierza do działania)
określonego celu)
cel
(ideał wychowania - atrakcyjny,
mobilizujący; interioryzacja wartości)
Jezus Chrystus -
uobecnić w sobie, w osobie wychowanka
„przyoblec się w nowego człowieka”)
Definicje:
Prof. Stefan Kunowski (KUL) - wychowanie jest to społecznie uznany system działań pokoleń starszych na młodsze, dorastające, w celu wszechstronnego rozwoju osoby ludzkiej według określonego ideału nowego człowieka ku przyszłości życia.
Ks. Tarnowski - wychowanie to zespół metod, środków wychowawczych pomagających istocie ludzkiej (wychowawca i wychowanek) przez interakcję (wzajemne oddziaływanie, spotkanie, współdziałanie) urzeczywistnić i rozwinąć swoje człowieczeństwo.
Personalistyczna - wychowanie jest to pomoc w rozwoju (nie zagarniam wolności, nie neguje podmiotowości).
Początek XX wieku - kwestia antropologiczna, fil. Labarthonier: koncepcja wychowania i zadań stojących przed wychowawcą jest pochodną koncepcji człowieka i jego przeznaczenia.
Każde ujęcie antropologiczne człowieka, sugeruje formę wychowania. Koncepcja człowieka decyduje o stosowanych środkach i metodach wychowawczych.
Kim jest człowiek? - pytanie zakładające metody i środki wychowawcze.
Współczesne nurty koncepcji wychowania:
Nurt materialistyczny: (Marks, Engels, Lenin)
Idea wielkości praksis - na pierwszym miejscu jest to co jest - konkretna egzystencja, praktyka, wyzwolenie człowieka poprzez zawładnięcie światem zmysłów (przed abstrakcją). Praktyka i praca wyzwalają człowieka; otaczający świat - punkt wyjścia do tworzenia nowego świata przez praktykę i pracę.
Idea historyczności - natura ludzka wciąż się tworzy, człowiek wciąż się staje, zmienia się w wyniku zmiany sytuacji, stosunków społecznych (kamienie - monarchia - republika - socjalizm - komunizm, jest najdoskonalszy). Natura ludzka podlega zmianom w wyniku zmiany stosunków społecznych.
Idea społeczeństwa - człowiek rozstrzygany jest we wspólnocie, w niej następuje prymat kolektywu nad jednostką (kolektyw wszystkim-siła, jednostka niczym).
Idea zmiany - nie może być zmiany bez rewolucji, bez walki. Trzeba zerwać z tym, co było, zmiana jest możliwa tylko dzięki walce klasowej.
Wychowanie w socjalizmie - forma wyzwolenia z alienacji, wszechstronne rozwiniecie możliwości człowieka, wyprodukowanie jednostkowego egzemplarza o jednolitej zbiorowej świadomości (wszyscy jednakowi).
Konsekwencje nurtu - destrukcja i uprzedmiotowienie człowieka, wyeliminowanie jednostek niewygodnych.
Miejsce osoby niepełnosprawnej w socjalizmie - „inna” od „jednakowych”, tworzono zakłady zamknięte, izolowano takie osoby. Oddźwięk społeczny - przez wiele lat osoba niepełnosprawna była skrywana, wstydzono się ich.
Nurt neo-iluminizmu:
Nawiązuje do myśli Johna Dewey - liczy się to, co praktyczne, efektywne. Nurt stworzony na początku XX wieku miała patrzeć na człowieka w aspekcie świeckości - natura ludzka jest efektem wpływu kultury (zależność), nie ma odwołania do religii.
(Jan Paweł II - to człowiek jest twórcą kultury, a nie kultura twórcą człowieka, ona o nim nie decyduje).
Człowiek rozwija się dzięki pracy, technice i nauce. Narzędzia, którymi dysponuje - rozum ludzki.
Przyjęcie założenia metafizycznego i dogmatycznego (filozoficznego) powoduje zagrożenie dla wolności myśli ludzkiej. Religia - akt poddania się rozumu, tłamsi człowieka. Prawda (zgodność rozumu i rzeczy) nie może być dana, musi być budowana, jest otwartym procesem zdobywania - tzw. kreacjonizm prawdy. (Kartezjusz - Cogito ergo sum - myślę więc tworzę, buduję, zmieniam… Niebezpieczne jest słowo cognosco-poznaję, człowiek jest tym, który poznaje rzeczywistość, odkrywa prawdę. Prawda jest dana, w niezależności odkrywamy rzeczy stałe).
Prowadzi to do chaosu, subiektywizmu, relatywizmu, względności… „wszystko wolno”
Świat jest miejscem ciągłych przeobrażeń wykluczających istnienie zasad stałych.
Tzw. redukcjonizm - sprowadza człowieka do sfery intelektu, wychowanie i szkoła to „scientyczne złudzenie”. Niewiara w obiektywne kryterium prawdy, nie ma wyższego ładu etycznego, prowadzi to do samowoli.
Idea laickości ma walczyć z zasadą wyznaniowości, stając się zasadą dogmatyczności - ponad wszystko dla społeczności.
Nurt pedagogiki radykalno-emancypacyjnej:
Myślenie wolnościowe „na lewo”, nurt związany ze szkołą frankfurcką, cień faszyzmu i socjalizm.
Zwrócenie uwagi na emocje.
Radykalne wyzwolenie człowieka - filozofia wolnościowa.
Nawiązanie do filozofii egzystencjalnej Sarta i nihilizmu Nietschego - liczy się egzystencja i przeżycia człowieka. Osoba ludzka jest samowystarczalna i wolna, doskonała w swojej pierwotnej naturze. Wszelkie doświadczenie ma sens jeżeli jest wewnętrzne i subiektywne.
Dominujące wartości: kreatywność, spontaniczność w działaniu - radość, zabawa, ekspresja - wyrazistość. Największym złem jest tłumienie spontaniczności, represja.
Wychowanie ma sens o ile walczy z indoktrynacją, jest antykompfornistyczne. Zmierza do wyzwolenia z represji, uwarunkowań, które ograniczają człowieka, przez co nie dochodzi on do spontaniczności, wyrażania siebie.
Człowiekiem kieruje instynkt, impulsy, potrzeby - są to uczucia wyższe. Należy zaspokajać przede wszystkim popędy.
Osoba zredukowana jest do sfery emocjonalnej, cel zaspokoić popędy.
Akcentuje się prawo do bycia innym.
Szkoła jest miejscem wychowania alternatywnego, jest kontestatorska. Przeciwstawia się ja szkole instytucjonalnej, opartej na władzy.
Nurt pedagogiki technologiczno-funkcjonalnej:
XIX/XX wiek, John Diuei, Klapared; sformułowano tezy:
Szkoła i wychowanie powinny uczynić dziecko podmiotem programów wychowawczych i metod.
Środkiem wychowawczym jest aktywność dziecka - należy ją pobudzać, rozpalać, motywować, jest podmiotem.
Rola wychowawcy - nie jest ważny poziom jego wiedzy, erudycja, podstawowym zadaniem jest pobudzenie do aktywności dziecka, mobilizacja do realizacji zainteresowań. Liczy się entuzjazm nauczyciela.
Wychowanie to działanie, które zmierza do formowania umysłu dla demokracji, uczenie życia w społeczeństwie. Szkoła musi istnieć w określonej formie. Dzieli się:
Szkoła dla elit - tworzy elitę intelektualną i moralną, by z nich stworzyć grupę rządzącą. „Szkoła na miarę” zajmuje się jednostkami uzdolnionymi.
Szkoła dla wszystkich - minimum wiedzy dla ludzi przeciętnych.
Myślenie ma być techniczne w działaniu. W szkole istotne jest nabywanie kompetencji, które umożliwiają funkcjonowanie w społeczeństwie.
Antypedagogika
Nurt związany z sytuacją społeczną, ideową. Lata 60/70, czas kryzysu społecznego - zachwianie tradycyjnych wartości. Lata 60/70, czas kryzysu społecznego - zachwianie tradycyjnych wartości - hipisi, ruch wolnościowy, w Polsce protesty studenckie, bunty, hasla „brak przyszłości”. W Europie i USA pojawiają się idee związane z postawą wolnościową w wychowaniu.
Kupffer napisał artykuł „Antypsychiatria a antypedagogika”, ustosunkował się również do pani Maed, która twierdziła że wiek XX będzie wiekiem dziecka. Podejmowała problem konfliktu pokoleń.
Kupffer doszedł do przekonania, że konflikt pokoleń wypływa z władzy wychowawczej, ze świadomego kierunkowego intencjonalnego działania wychowawcy. Uznał, że to stan patologiczny. Należy odpedagogizować relacje dorosły - dziecko. Trzeba odrzucić zamiary wychowawcze, gdyż u ich podstaw leży władza wychowawcza.
Schenberg i Brunill - „Antypedagogika. Badania celem zniesienia wychowania” efekt rozważań: każde intencjonalne oddziaływanie wychowawcze jest fizyczno-psychicznym okaleczeniem młodego pokolenia, tzw. „mały mord” na osobie wychowanka. Działalność wychowawcza wypływa z postawy przemocy człowieka nad człowiekiem, jest dążeniem, wdrażaniem do ucisku innych.
Brunill- wychowanie to jest dom publiczny, w którym prostytuuje się dzieci wmawiając im, że tego potrzebują.
Założenia antropologii:
Człowiek od urodzenia jest istotą w pełni wartościową. Mamy się przyglądać dziecku, nie musimy go wychowywać, ponieważ tego nie potrzebuje.
Człowiek od urodzenia jest osobą w 100%autonomiczną, odpowiedzialną za siebie i samo stanowiącą o sobie.
Człowiek od urodzenia potrafi stanowić i decydować o swojej edukacji - jest równoprawna osobie dorosłej.
Odrzucenie wszelkiego myślenia pedagogicznego. Nie trzeba wychowywać dziecka. Odrzucenie władzy i autorytetu i ukazanie nieprawności wszelkiego działania wychowawczego, pedagogicznego.
Rousseau - romantyzm w spojrzeniu na dziecko. Widziane jest jako całkowicie samodzielna osoba. Oddziaływanie wychowawcze nie może być bezpośrednie. Każde dziecko z natury jest dobre, przez dorosłych doświadcza zła.
Uproszczenie relacji dorosły - dziecko. Relacja powinna być sprowadzona do relacji przyjacielskiej. Dorosły ma być przyjacielem, tak inne dzieci. Gdy wychowawca zaczyna myśleć, że ma wychowanka wywiera nacisk na dziecko, a ono wymaga jedynie wsparcia w uczeniu się. Postawa wychowawcy ma być podobna do lekarza, pomaga, ale nie wywiera bezpośredniego wpływu. Zła jest postawa wychowawcy, który zagarnia osobowość dziecka.
Działanie nastawione jest na teraźniejszość, tu i teraz. Nie stawia się celów, wymagań, wartości są pluralistyczne i trzeba je realizować tu i teraz. Mają przenikać dziecko, mają to być elementy osobowościowe, wyeksponowane przez „ja” dziecko. Zniesiona jest z wychowawcy wszelka odpowiedzialność.
Dialog antypedagogiczny - wolny od panowania, oparty ma być na miłości wychowawczej. Dialog polega na doświadczeniu drugiej osoby, nic ponadto. Mocno podkreślona jest wartość subiektywizmu - źródło do odkrycia tożsamości człowieka - odkrywam siebie w sobie samym (Kant - człowiek ma cel sam w sobie).
Prowadzi dziecko do rozumności, rozsądku, równowagi przez subiektywizm.
Konsekwencje - neutralność wychowawcza prowadzi do zagubienia dziecka. Nie istnieje nieograniczony wpływ wychowawcy na wychowanka. Nie da się zagarnąć osobowości człowieka, każdy jest inny, w różny sposób otwarty. A antypedagogika mówi o zagarnięciu człowieka.
Nurt pedagogiki personalistycznej:
Personalizm filozoficzny - wielość sposobów myślenia o człowieku, jako o bycie osobowy.
Personalizm jest protestem, nurt związany z komunizmem, w latach 30 przeradza się w faszyzm.
Stowarzyszenie „Esprit” (DUCH) - gromadzi światlejsze osoby wyrażające myśl personalistyczną. Podmiotowość człowieka stawia an pierwszym miejscu.
R. Guardini, M. Scheller, E. Stein, K. Wojtyła.
Kim jest człowiek? Jakie jest jego miejsce w świecie bytów stworzonych?
Człowiek jest osobą od poczęcia aż po naturalną śmierć. Jest obdarzony wartością i godnością. Jest najwyższym bytem w świecie bytów stworzonych (bo samoświadomość). Ma więc być traktowany osobowo. Nie może być traktowany jako instrumentalnie jako środek pozwalający osiągnąć zamierzony cel.
Autonomia bytu ludzkiego - tzn. że człowiek jest bytem jedynym, niepowtarzalnym, odrębnym, w nim jest dążenie do doskonałości, rozwoju - wypływa to z moralności. Byt ludzki jest etyczny. Przez dążenia perfekcjonistyczne wyraża, że jest duchowy, transcendentny, przekracza granicę doczesności - stąd nieśmiertelność bytu ludzkiego.
Integralność osoby ludzkiej - człowiek jest całością, to byt harmonijnie rozwijający się- fizycznie, emocjonalnie, psychicznie, duchowo.
Człowiek to byt psychiczno- duchowo- cielesny.
Człowiek - byt będący w drodze w swym dążeniu do doskonałości, „wychowywalność osoby ludzkiej”- ustawiczny rozwój, dojrzewanie osobowe człowieka.
Wychowawca - motywuje do rozwoju, pośrednik kultury wychowawczej. Każdy ma różną potencjalność wychowawczą, pojemność. Wychowanie polega na obudzeniu, wzbudzeniu potencjalności w wychowanku. Rozbudza pewne zdolności, cechy mające na celu dojrzewanie osobowe.
Wychowanie - wysiłek na rzecz promocji człowieka jako osoby. To tzw. majeutyka osoby - w wychowanku trzeba wzbudzić osobę człowieka.
Wychowanek - pierwszy faktor procesu wychowania, podmiot wychowania. Wychowawca - kooperator wychowanka, współpracownik. Podobny jest do lekarza, który nie jest autorem zdrowia, ale pomaga w wyzdrowieniu.
Cel wychowania: czynienie osoby, tym kim ona powinna być - podmiot ma iść w kierunku personalizacji.
Wychowanie w ujęciu deklaracji o wychowaniu chrześcijańskim - uobecnienie w osobie wychowanka osoby Jezusa Chrystusa. Oparte jest na rozwoju osobowym człowieka. Uwewnętrznienie wartości, interioryzacja wartości. Uznanie za swoje wartości prezentowanych przez wychowawcę. Wychowanie do wolności wyboru dobra. Wychowanie służy wychowankowi.
Pedagogika specjalna
… to teoria i praktyka wychowywania osoby niepełnosprawnej.
Wychowanie osoby odbiegającej od normy i z zaburzeniami, która bez specjalnej pomocy nie mogłaby osiągnąć poziomu rozwoju oraz przygotować się do zadań społecznych i zawodowych leżących w zakresie jej możliwości.
Granice: możliwości rozwojowe.
Wzmianki:
III w. przed CH - mówi się o mowie osoby niesłyszącej.
I w ne. - Plimiusz Starszy, rzymski historyk. Eksterminacja osób niepełnosprawnych.
Średniowiecze - nie mówiono o metodach pracy z dziećmi z defektami ale jak uczyć. Uważano, że to osoba obarczona grzechem.
Czasy nowożytne - Austria: Deinhardt i Georgens - pierwsza publikacja mówiąca o wychowaniu jednostki niepełnosprawnej. „Pedagogika lecznicza ze szczególnym uwzględnieniem idiotyzmu i zakładów dla idiotów”. Leczono ludzi farmakologicznie, traktowano ich jak osoby, które można wyleczyć.
Dzieckiem trzeba się zająć stosując specjalne metody wychowawcze.
Stosowano pedagogikę leczniczą do niepełnosprawnych ruchowo i przewlekle chorych.
Pedagogika specjalna - pedagogika utrudnionych, ograniczonych (Niemcy).
Ortopeddagogika - forma pedagogiki, która ma wyrównywać braki, korygować odchylenia (Belgia, Holandia).
Defektologia - niepełnosprawność, zajmuje się defektami rozwojowej (Rosja).
XIX/XX w - zainteresowanie dziedziną, zrodzenie się pedagogiki specjalej:
Rozwój różnych dyscyplin wiedzy, które interesują się osobą niepełnosprawną,
Pojawia się obowiązek szkolny.
1900 Ludwik Schtrimpera „Pedagogika specjalistyczna, nauka o wadach dzieci” - różnice, metody i środki postępowania.
Ośrodki tworzące kadrę pedagogiczną:
Instytut Pedagogiki, Węgry, Wac, 1900 r.
Instytut Defektologii. Rosja, Leningrad, 1921 r.
Instytut Defektologii, Rosja, Moskwa, 1925 r.
Państwowy Instytut Pedagogiki Specjalnej, Polska, warszawa, 1922 r. założony jest przez Marie Grzegorzewską, twórczynie pedagogiki specjalnej w Polsce. Kształci specjalistów.
Wydział Pedagogiki Specjalnej na Uniwersytecie Warszawskim, 1958 r. Wpływa na teorię i praktykę w metodach pracy.
1924 r. - zakłada pierwsze czasopismo „Szkoła specjalna” wydawane do dziś.
II wojna światowa, filozofia faszystowska. Osoby niepełnosprawne nie są godne życia, eksterminacja.
Po II wojnie światowej - afirmacja życia, rozwój nauk, dowartościowanie osoby człowieka, traktowanie podmiotowe.
Wojna - matka wynalazków, służy chorym
- matka inwalidów - urazy, choroby psychiczne - w związku z tym rozwijają się dyscypliny wiedzy: genetyka (1959 - odkrycie pierwszej wady chromosomowej), biotechnologia, działań terapeutycznych - pedagogiki, ulepszenie aparatury badawczej.
Czasopisma wydawane dla osób niepełnosprawnych: Integracja, Słowem i kształtem, Mandragora- turystyka osób niepełnosprawnych, Katecheza specjalna, Szkoła specjalna, Dłonie i słowo, Światło i cienie, Jesteśmy, Nasze sprawy, Serce i troska, Życie pod wiatr.
Audycje: radiowe- implus, bis, plus
Telewizyjne- TVP 2: „Żyją wśród nas” A. Dymna.
Podmiot pedagogiki specjalnej:
osoba niepełnosprawna/ upośledzona
osoba odchylona od normy
osoba zaburzona psycho-fizycznie
osoba ograniczona w rozwoju
osoba sprawna inaczej
osoba o specjalnych potrzebach edukacyjnych
Kryterium normalności - w zależności od tej normy mówimy o odchyleniach.
Kryterium normy rozwojowej zależy od: kultury, postępu w zakresie nauki, postępu ekonomicznego, konkretnej sytuacji i miejsca.
Ustosunkowując się do niego mówimy o upośledzeniach.
Osoba niepełnosprawna w pedagogice specjalnej - to osoba, która ze względu na trudności w poznawaniu rzeczywistości i w kontaktach społecznych nie może, bez specjalnej pomocy osiągnąć optymalnego rozwoju.
Pedagogika specjalna gwarantuje uczestnictwo w życiu społecznym, zawodowym, rodzinnym. Osiągnięcie szczęścia, zrealizowanie osobowe.
Cele:
OGÓLNY: wychowanie osoby niepełnosprawnej - do wszechstronnego rozwoju i przygotowanie do uczestnictwa w życiu społecznym, tworzenie nowych umiejętności na miarę jej możliwości.
SZCZEGÓŁOWE: dąży się do łagodzenia cierpienia, osłabienia skutków obciążenia dziedzicznego, zmniejszenia następstw schorzeń bądź nieszczęśliwych wypadków, usprawnienie zaburzonych funkcji, ciągłe dojrzewanie do osiągnięcia normy dojrzałości (przeciętna wartość cech osobowościowych w danym środowisku, w określonym wieku życia).
W przypadkach lżejszych, mówi się o rokowaniu korzystnym.
Natomiast rokowanie mniej korzystne jest w przypadkach uszkodzeń, ubytków rozwojowych.
Osoba niepełnosprawna ma wartość, jest godna szacunku, uprawniona jest do pełnego rozwoju, do pełnej opieki. Tym więcej im bardziej jest bezradna i uzależniona od otoczenia.
Cele muszą być dostosowane do potrzeb i możliwości:
Każda jednostka musi mieć zapewnioną pomoc, w zależności od potrzeb i możliwości, by mogła osiągnąć optymalny rozwój.
Osoby niepełnosprawne należy kształcić wszechstronnie i wychowywać, aby osiągnęły szczęście (osoba sama ma swą wizje szczęścia).
Odpowiednie przygotowanie do przyszłych zadań życiowych, do pracy zawodowej, by uniezależnić od pomocy społecznej -samodzielność.
Cele w sposób konkretny zależą od jednostki.
Hanselman podzielił pedagogikę specjalną ze względu na:
Upośledzenie percepcji człowieka:
pedagogika osób głuchych
pedagogika osób niewidomych
Upośledzenie centralnego układu nerwowego:
pedagogika osób upośledzonych umysłowo
pedagogika osób niedostosowanych społecznie (trudnych wychowawczo)
Upośledzenie ekspresji:
pedagogika zaburzeń mowy
pedagogika osób przewlekle chorych i kalekich
Ów podział stał się podstawą do współczesnego podziału.
Działy:
oligofrenopedagogika - pedagogika małego umysłu - pedagogika osób niepełnosprawnych umysłowo,
tyflopedagogika - pedagogika osób niewidzących i niedowidzących,
surdopedagogika - pedagogika osób głuchych i niedosłyszących,
patologopedia - pedagogika osób z zaburzeniami mowy,
pedagogika terapeutyczna - pedagogika osób przewlekle chorych,
pedagogika resocjalizacyjna - pedagogika osób niedostosowanych społecznie,
pedagogika osób szczególnie uzdolnionych,
pedagogika osób mających trudności w nauce.
Niepełnosprawność złożona, sprzężona - 2 lub więcej niepełnosprawności.
Pedagogika rewalidacyjna - zasady rewalidacji - cel: przywrócenie pełni zdrowia. Wychowanie zmierzające do najpełniejszego rozwoju osoby niepełnosprawnej.
Kierunki rewalidacji:
Rozwiązanie, rozwiniecie umiejętności, cech, sił biologicznych najmniej uszkodzonych. Aktywizowanie zdrowych partii fizycznych, umysłowych. Są one kołem napędowym, motorem dalszego rozwoju.
Wzmacnianie, maksymalne usprawnianie uszkodzonej sfery fizycznej, psychicznej (ćwiczenie audiologiczne), np. aparaty słuchowe.
Wyrównywanie braków niedorozwoju - działanie: kompensacja zmysłowa (ćwiczenie motoryki).
Substytucja zmysłów - zastępowanie braków.
W momencie zdiagnozowania dziecka podejmuje się czynności rewalidacyjne.
Integracji służy pomoc poprzez przystosowanie dla niepełnosprawnych środków komunikacyjnych. Walka z barierami architektonicznymi.
Owidiusz Dekrol (Decroly) na przełomie XIX/XX w. przedstawił metodę wychowania przez życie, twórca szkoły pracy. Na grunt polski przeniosła tę metodę Maria Grzegorzewska.
Podstawowym zadaniem szkoły jest przygotowanie do życia w społeczeństwie poprzez praktykę. Szkoła + życie.
Założenia:
Realizacja zasady wychowania do życia przez życie.
Uznanie zainteresowania dziecka za podstawę w wyborze materiałów, podstawy nauczania.
Całościowe ujawnienie materiału nauczania (holistyczne podejście do życia).
Uznanie prawa rekapitulacji za naturalną drogę rozwoju człowieka (opanowanie umiejętności skutecznego radzenia sobie w życiu).
Dobranie środków i celów według zainteresowań uczniów. Pobudzenie aktywności, celowości ucznia.
Poznanie zjawiska, brak akcentu na poszczególne przedmioty, uogólnianie pewnych zjawisk.
Rekapitulacja - wprowadzanie przedmiotów z elementami przeszłości (np. bochen chleba - odtwarzanie drogi do jego uzyskania). Zmienia się rzeczywistość, społeczeństwo, wyposażenie wychowanków tak, aby umieli porozumiewać się ze sobą i otoczeniem w jak najlepszy sposób.
Wyrobienie nawyków, umiejętności w celu maksymalnego zaspokojenia potrzeb: biologicznych, społecznych itd. Aby byli zaradni w życiu codziennym, samodzielnie mogli wykonywać podstawowe czynności, przygotowywać dla siebie wolny czas. Aby mieli umiejętność sterowania własnym życiem, zachowaniem (w domu, miejscach publicznych), bycia asertywnym. By uczestniczyć w życiu społecznym muszą znać zasady i normy społeczne.
Podmiotowe podejście do osoby niepełnosprawnej.
Pozawerbalne porozumiewanie.
Rewalidacja - etapy:
Oddziaływanie w stosunku do osoby niepełnosprawnej poprzez pobudzanie zmysłów.
Integracja zmysłowo-ruchowa. Wpływ na rozwój psychofizyczny człowieka.
Wypracowanie somatognozi (soma-ciało, gnozi-poznanie), poznanie własnego ciała. Osoba niepełnosprawna nie ma świadomości np. że ta ręka jest moja.
Wypracowanie gotowości do nauki (kontynuowanie pracy zmysłowej słuchowej, wzrokowej itd.)
Zjawisko sensoryzmów - występuje u dzieci niepełnosprawnych umysłowo - zaburzenia funkcjonowania zmysłów (sensorów), np. nadwrażliwość na bodźce lub nie dowrażliwość, nieprawidłowy odbiór bodźców, w nieadekwatny sposób. Jest to przeszkoda w procesie nauczania i rewalidacji.
Rozbudzenie potrzeby komunikowania się, ukierunkowania uwagi dziecka.
Umiejętność i prawidłowa interpretacja mimiki, gestów ze strony terapeuty.
Eliminowanie zachowań nieporządnych.
Ukierunkowanie dziecka na konkretne przedmioty.
Model edukacji osoby niepełnosprawnej (opanowanie umiejętności) oparty jest na: czytaniu, pisaniu, liczeniu → według tradycyjnej pedagogiki.
Nowy model zmierza do wypracowania innych postaw, do wypracowania u dziecka rozumienia danej sytuacji, wytworzenia kompetencji, kreatywności.
Założenia pedagogiki specjalnej:
Mają pomóc w relacji w stosunku do osoby niepełnosprawnej:
Podmiotowe traktowanie osoby niepełnosprawnej, postawa pracy z nią.
Każda osoba ma swoiste uzdolnienia i braki.
Sprawność ruchowa, rozwój psychiczny, dojrzałość społeczna ulega poprawie w wyniku działań rewalidacyjnych. Dostrzeganie efektów. Akceptacja faktu, że nie wiadomo kiedy pojawią się efekty.
Osoba rewalidatora - terapeuty musi mieć podejście długomyślności (nastawienie na pojawienie się efektów pracy). Niestrudzone powtarzanie, ciągła gotowość terapeuty, aby utrwalić nawyki, umiejętności.
Cechy terapeuty: cierpliwość, pokora wobec niepełnosprawności i deficytu danej osoby, twórczość w doskonaleniu metod, programów itd. Ambicje dydaktyczne. Znajomość potrzeb osób niepełnosprawnej. Czy je znam? Czy stwarzam warunki do ich zaspokojenia? Uwzględnienia potrzeby osoby niepełnosprawnej, np. bezpieczeństwa (realizuje się na dwóch płaszczyznach - zaspokojenia potrzeb biologicznych i stałości więzi z osobami znaczącymi dla niej), potrzebę doznawania życzliwości, przynależności do kogoś (m.in. skupienia swoich emocji na kimś), potrzebę kontaktu, wzajemnego porozumiewania się, bycia dostrzeżonym, potrzebę kontaktu z rówieśnikami, własnej wartości, realizowania określonej roli społecznej, potrzeby popędowe (pokarmowe, czynnościowe, ruchu, doznawania wrażeń zmysłowych, samorzutnej aktywności, potrzeby płciowe, seksualne), uzewnętrznienia swoich uczuć, wypoczynku.
Deprywacja (bagatelizowanie) tych potrzeb zawsze niesie frustrację osób niepełnosprawnych. Oczekiwania społeczne są pewnym wyzwaniem dla osoby niepełnosprawnej.
O skuteczności zaspokojenia potrzeb decyduje dużo korzyści i satysfakcji ze strony osoby niepełnosprawnej i ze strony terapeuty.
Założenia rewalidacji:
Nawet niewielkie postępy powinny być wzmacniane pozytywnie (nagradzanie, akceptacja, wyraz sympatii, zaufanie, życzliwość, osoba niepełnosprawna musi czuć że w danej chwili prawidłowo wykonała czynność. Nagradzanie musi być spontaniczne i wyrażone przez całą osobę wychowawcy- mimika, głos…). Zaś brak postępów nie podlega wartościowaniu negatywnemu, nie oceniamy.
Wczesna diagnoza lecznicza i pedagogiczna umożliwia wczesne podjęcie działań rewalidacyjnych daje szanse na lepsze rezultaty w rozwoju dziecka niepełnosprawnego. Rewalidacja to proces.
Warunkiem powodzenia rewalidacji jest nawiązanie współpracy rewalidatora z rodzina chorego. W praktyce 1:10 z rodzin się interesuje. Rewalidator swe informacje czerpie od rodziców, dla nich tworzy się grupy wsparcia, organizuje wyjazdy.
Za nauczanie i wychowanie osób niepełnosprawnych, oprócz profesjonalnych wychowawców, rewalidatora, odpowiedzialni są wszyscy inni pracownicy placówki, osoby znaczące… (w pracy z dzieckiem szukamy osób, które nawiązują z nim dobry kontakt), są one tzw. pomocą wychowawczą, poprzez fakt, że mają częsty kontakt z dzieckiem i nawiązują z nim relacje, mogą zachęcać, mobilizować dziecko i uczestniczyć w procesie rewalidacji.
Nieodzowne jest nawiązanie kontaktu emocjonalnego - wyraz akceptacji dziecka, jako osobę, człowieka, niezależnie od „inności”, niepełnosprawności. Należy dostrzegać potrzeby i nieść fachową pomoc.
Maria Grzegorzewska „Listy do młodego nauczyciela” - omawia role doświadczenia i miłości do dziecka. Konieczna jest postawa pełnej akceptacji, zrozumienia potrzeb dziecka, autentycznej chęci pomocy, pozytywne emocje. Poznajemy siebie w relacji do osoby niepełnosprawnej.
„Czynnik uczuciowy” - to dobroć, serdeczność, wrażliwość. Budzi wiarę we własne siły.
Przez pozytywną postawę emocjonalną wyzwalamy w dziecku pewne utajone możliwości.
Konieczne jest odpowiednie przygotowanie w związku z działalnością rewalidatora - przygotowanie środowiska do przyjęcia osoby, aby była zaakceptowana, traktowana naturalnie, bez uprzedzeń. Konieczne jest odpowiednie zaprezentowanie osoby niepełnosprawnej, w taki sposób, aby inni zaakceptowali ją w odniesieniu do siebie. Należy ukazać pozytywy osoby, w sposób aktywny, by zdobyła szacunek:
Pokazujemy osobę niepełnosprawną w sytuacjach typowych w społeczeństwie lokalnym, w środowisku lokalnym. Pokazujemy, że jest podobna i że będzie uczestnikiem życia społecznego w danej społeczności lokalnej. Wskazujemy na możliwości integracji ze społeczeństwem lokalnym.
Pokazujemy osobę niepełnosprawną w sytuacjach typowych dla innych, ludzi w tym samym wieku co ona, aby walczyć ze stereotypem, że to „wieczne dziecko”.
Pojawiamy się z osobą niepełnosprawną w towarzystwie, aby nie tworzyć getta osób niepełnosprawnych. Aby postrzegać je, jako te, które mają coś wartościowego do przekazania. Przełamanie bariery leku.
Pokazujemy osoby niepełnosprawne w taki sposób i w takich sytuacjach, by nie eksponować przesadnie ich umiejętności, ani defektów (realne podejście).
Stwarzamy możliwość wypowiedzenia się dla osób niepełnosprawnych, w ich własnym imieniu - mają bowiem swoje poglądy, preferencje i potrzeby.
Poszczególne osoby niepełnosprawne rozwijają się we właściwym sobie tempie. Do tego tępa dostosowujemy zakres oddziaływań rewalidacyjnych. Lata nauki nie mają wpływu na zakres oddziaływań. W ten sposób osoba jest podmiotem oddziaływań rewalidacyjnych. Każda, realizuje program zależnie od swoich możliwości rozwojowych i niezależnie od wieku i od latach spędzonych w ośrodku.
Przygotowanie:
Stworzenie zespołu edukacyjno - terapeutycznego
Czynniki:
poziom rozwoju społecznego osoby
dynamika tego rozwoju
więzi zewnętrzne i wewnętrzne
dobro dziecka - optymalne warunki wspomagania rozwoju
w zespole mogą być osoby zbliżone do siebie pod względem rozwoju intelektualnego. Niemniej mogą być grupy zróżnicowane, co jest korzystną sytuacją gdyż daje różne wzorce postępowania
indywidualne uzdolnienia osoby niepełnosprawnej - wymaga elastyczności w tworzeniu grup edukacyjno - terapeutycznych.
Nie jest zasadne używanie, występowanie dzwonka wśród lekcyjnego, bowiem każdy ma swoje tępo i możliwości.
Sam terapeuta decyduje o rytmie pracy z osobą niepełnosprawną. Zapewniona musi być baza materialna - odpowiednie wyposażenie placówki, kształtujemy otoczenie dzieci, nie może to być forma klasy, ławki, lecz wszystko musi być dostosowane… nie może rozpraszać… przeszkadzać…
Analogicznie - pracownie też muszą być dostosowane, łazienki, pokoje, miejsca przeznaczone do relaksu (w łóżka wodne, baseny z piłeczkami).
O czym trzeba pamiętać:
Każda rzecz świadomie przez nas użyta może być środkiem wychowawczy… (wstążeczki, kokardki, pióra, pocztówki…) mogą pomóc w ćwiczeniu zmysłów - w integracji zmysłowo-ruchowej.
Warto przyozdabiać sale terapeutyczne dziełami samych dzieci, ich zdjęciami zrobionymi przy różnych okazjach.
Ważne jest, by dzieci miały warunki do czynności mających charakter edukacyjny.
Pomieszczenia rehabilitacyjne powinny uczyć czynności samo obsługiwania się - korzystania z toalety, z kuchni…
Ważny jest dobór metod i form pracy, środków dydaktycznych - to zależy od rewalidatora, który w doborze kieruje się kryterium przydatności w zrealizowaniu celu. Wszystko dobierane jest do konkretnego przypadku. Preferowana jest forma nauczania całościowego, łączenia wielu technik…
Bardzo ważna w pracy jest diagnoza pedagogiczna.
METODY - wpływają na poprawę konkretnego postępowania osoby niepełnosprawnej,
Metoda ruchu rozwijającego Weroniki Szerbar - wspomaga terapie i rozwój motoryki dziecka niepełnosprawnego.
Budzenie aktywności Knill (Romatognozja) - poprawia aktywność dziecka, budzi świadomość ciała.
Gimnastyka rytmiczna Kniesów (wykorzystywana jest w szkołach muzycznych).
Metoda ruchowej ekspresji twórczej Cabana - interpretacja zmysłowo-ruchowa, pobudza sferę psychiki.
Muzyka elementarna Orffa - oddziaływanie na dziecko, pobudzanie przez grę na instrumentach.
Metoda Domana - wpływa na rozwój nauki mówienia, czytania, pisania u osób niepełnosprawnych umysłowo, stosuje się tę metodę w nauce języków obcych (podpisane obrazki).
Metoda integracji sensorycznej Magdaleny Bogdanowicz.
Stymulacja polisensoryczna przez żywioły i pory roku.
Bonnedepart metoda „dobrego startu” - trzeba zacząć od czegoś, co przyniesie sukces, to zmobilizuje do większego wysiłku.
Program rozwijający percepcję wzrokową Frostig - pobudzenie wzroku, bazuje na różnorodnych obrazach.
Metoda psycho-dramy - ma na celu wytworzenia metody naśladownictwa i oprócz tego podstawowe formy empatii, wczucie się w role, w sytuacje, przyjęcie postaw bohatera którego chcemy naśladować.
Tzw. klauza - terapia zabawowa - formy aktywizacji przez zabawę. Ludoterapia.
Metoda alternatywnej komunikacji Bliss - terapia za pomocą języka obrazków, symboli, gestów.
Sprawdzianem skuteczności metod jest nie zawsze efekt w postaci nowej umiejętności, lecz przede wszystkim dobre samopoczucie osoby niepełnosprawnej, w dalszej mierze jej harmonijny rozwój.
Metoda jest dobra, gdy nie pogłębia lęku, nie powoduje agresji.
Diagnoza pedagogiczna:
Daje odpowiedź na pytanie, co jest przyczyną i źródłem sytuacji? Tylko trafna diagnoza pozwala przyjąć program terapii, nakreślić właściwy plan działania rewalidacyjnego.
Jest procesem określania stanu rozwoju dziecka
Diagnozę stawia się np. w sytuacji, gdy przyjmuje się nową osobę do jakiegoś ośrodka.
Nie może ona być jednorazowym doświadczeniem, musi być ponawiana, średnio raz w semestrze lub po określonym czasie, kolejna diagnoza jest już tzw. diagnozą kroczącą.
Sformułowana na piśmie diagnoza stanowi ocenę opisową rozwoju dziecka.
Dziecko ocenia się w 7 dziedzinach:
Naśladownictwa, percepcji, tzw. motoryki dużej, motoryki małej, koordynacji wzrokowo-ruchowej, czynności poznawczych, mowy czynnej.
Diagnozę wystawia zespół osób pracujących z osobą niepełnosprawną, to praca zbiorowa: nauczyciela, terapeuty, rewalidatora, specjalistów (np. logopedy, muzykoterapeuty), psychologa, pedagoga, wychowawcy i tzw. osób znaczących, zajmujących się pomocą.
Ważna jest ścisła współpraca w zespole. Chodzi tu o wizje rozwoju pracy z osobą niepełnosprawną. Nad wszystkim powinien czuwać koordynator, jedna osoba odpowiedzialna.
Diagnoza krocząca opisowa ocena rozwoju dziecka
Działalność rewalidatora program, plan działalności rewalidacyjnej
Oligofrenopedagogika - pedagogika małego umysłu - pedagogika osób niepełnosprawnych umysłowo.
Stan obniżonej sprawności umysłowej w stosunku do normy rozwojowej. Charakteryzuje się niedorozwojem, zaburzeniem procesów percepcji, uwagi, myślenia - w wyniku czynnika patologicznego.
Pojawiają się przyczyny pierwotne (czynniki genetyczne-przekazywanie uszkodzonych genów) i wtórne (czynniki występujące przed… w czasie… i po porodzie) wywołujące zmiany w mózgu, zmiany funkcjonalne.
Dział potencjalnych deficytów rozwojowych, zaburzenia funkcjonalne.
ADHD - zaburzenia w funkcjonowaniu mózgu.
Czynniki wtórne:
W okresie planetarnym: grypa, wiek matki, zaburzenia chromosomalne, problem niedotlenienia-padaczka u matki, krwawienia, uszkodzenia chemiczne, mechaniczne, radiacyjne, nadużywanie leków, choroby infekcyjne-różyczka, zaburzenia metaboliczne.
W okresie pelinetarnym, moment porodu - uszkodzenia mechaniczne, niedotlenienie płodu-porażenie mózgowe.
W okresie postnetarnym: urazy fizyczne, mechaniczne, choroby- zapelenie mózgu, opon mózgowych, zaburzenia metaboliczne; czynniki kulturowe, środowiskowe, niski poziom kultury społecznej, zaniedbanie wychowawcze (może wywołać lekką niepełnosprawność).
Klasyfikacja niepełnosprawności:
1968 WHO ustala stopnie niepełnosprawności w oparciu o iloraz inteligencji, skala jednostek 100:
Stopień lekki, iloraz inteligencji 52-67
Stopień umiarkowany 51-36
Niepełnosprawność znaczna 35-20
Niepełnoprawność głęboka 19-0.
Według badań od 2 do 3% osób w Polsce dotkniętych jest niepełnosprawnością umysłową, z czego od o,3 do 0,4% niepełnosprawnością znaczącą lub głęboką.
Pogranicze - iloraz inteligencji od 68 do 83.
Odchylenie standardowe 16 jednostek.
Między 84 a 100 - osoby z ryzyka niepełnosprawności umysłowej.
20.12.1971 Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych „Deklaracja praw osób niepełnosprawnych umysłowo”:
Dziecko we wczesnym okresie rozwoju ma prawo do opieki w obrębie rodziny,
Dziecko ma prawo do opieki w okresie przedszkolnym i szkolnym.
Do opieki mają prawo osoby dorosłe upośledzone umysłowo.
Oraz osoby w wieku starszym.
Instytucje udzielające pomocy:
MOPS, Stowarzyszenie Św. Alberta, św. Łazarza, Caritas, Ekumeniczna stacja opieki, Związek osób głuchoniemych, Centrum diabetologiczne, Państwowy fundusz osób niepełnosprawnych.
1