WYKŁAD 13 (11.01.2000)
Prognozy demograficzne:
Znajomość procesów demograficznych nabiera szczególnego znaczenia, bowiem ludność jest jednocześnie producentem i konsumentem dóbr. Dlatego musi zajmować ważne miejsce w każdym ekonomicznym opracowaniu perspektywicznym. Przygotowanie programów strategii rozwoju społeczno - gospodarczego wybiegających na kilka czy kilkanaście lat naprzód wymaga dokładnej znajomości procesów i struktur demograficznych w okresie poprzedzającym punkt wyjścia oraz wnikliwego przewidywania i określania przyszłych zmian. Dane prognoz demograficznych niezbędne są do ustalenia stanu liczebnego oraz struktury ludności wg płci, wieku, rozmieszczenia terytorialnego, przyszłych zasobów siły roboczej, możliwości rozmieszczania inwestycji, planowania budownictwa, transportu, oświaty, służby zdrowia, różnych usług itp. W teorii rozróżnia się prognozy demograficzne i projekcje demograficzne.
Zadaniem prognoz jest przewidywanie najbardziej prawdopodobnego przebiegu zdarzeń, natomiast projekcje określają możliwy przebieg procesów bez z góry założonych scenariuszy. Istnieje wiele rodzajów prognoz i projekcji. Rozróżnia się prognozy najbardziej prawdopodobne oraz oparte na hipotezach teoretycznych niekoniecznie realistycznego przebiegu procesów demograficznych, zwane projekcjami studialnymi. Rozróżnia się ponadto prognozy biologiczne tj. uwzględniając tylko zmiany spowodowane urodzeniami, zgonami i naturalnymi przesunięciami kohort oraz prognozy będące wynikiem łącznego oddziaływania ruchu naturalnego oraz migrującego zwane prognozami pomigracyjnymi. Prognozy najbardziej prawdopodobne ustala się na okres od 5 do 15 lat. Prognozy na 5 do 10 lat umożliwiają stosunkowo dokładne przewidywanie zmian w stanie i strukturze ludności. Natomiast prognozy na okres 10 lat i więcej pozwalają wytyczać oczekiwany kierunek zmian w stanie i strukturze ludności wg płci i wieku.
Projekcje studialne odpowiadają na pytanie „co by było gdyby nastąpiła długotrwała kontynuacja bieżących trendów płodności czy umieralności. Tego typu projekcje wybiegają w przyszłość nawet o 30 lat. Możliwość odchyleń przewidywanych liczb od przyszłego faktycznego stanu jest wielokrotnie większa w przypadku prognoz długofalowych niż krótkookresowych. Jednak opracowywanie prognoz na wiele lat jest pożyteczne gdyż pozwala na modyfikację prowadzonej polityki populacyjnej. Polityka populacyjna zmierzająca do ograniczenia liczby urodzeń może osiągnąć swój cel znacznie szybciej niż polityka pronatalistyczna (zmierzająca do zwiększenia liczby urodzeń). W obu wypadkach daje się odczuć skutki po upływie kilku lub kilkunastu lat np.: w szkolnictwie najwcześniej za 6 lat (czas od urodzenia do zerówki), w produkcji za 16 do 20 lat. Przy ustalaniu przyszłego stanu liczebnego i struktury wg płci i wieku stopień dokładności obliczeń zależy od kilku czynników. Do najważniejszych należy jakość danych wyjściowych, właściwe określenie przyszłych zmian i wybór metody obliczeń.
Jakość danych wyjściowych wg płci, wieku i rozmieszczenia terytorialnego rzutuje w zasadniczy sposób na ostateczny efekt bardzo żmudnych przeliczeń prowadzonych przy opracowywaniu prognozy.
Określenie właściwego kierunku przyszłych zmian w natężeniu urodzeń i zgonów jest w budowaniu prognoz trudnym zadaniem. Natężenie tych procesów poza czynnikami równoległymi zależne jest od zmian warunków społeczno - gospodarczych, zmian w poziomie i dostępności służby zdrowia, oświaty itp. Określenie przyszłych zmian należy do najtrudniejszych zadań w prognozowaniu demograficznym.
Metoda obliczeń ma stosunkowo najmniejszy wpływ na stopień dokładności obliczeń prognostycznych. Oczywiście zasady budowy wzorów oraz metod inter- i ekstrapolacji muszą być merytorycznie uzasadnione. Ciekawe jest równoczesne opracowywanie wariantów minimalnego i maksymalnego oraz obliczanie wariantu pośredniego prognozy. Dotychczas najczęściej stosowaną metodą prognozowania stanu i struktury ludności wg płci i wieku była metoda składnikowa zwana też czynnikową. Polega ona na prognozowaniu osobno kolejnych składników przewidywanej płodności, umieralności oraz natężenia ruchów migracyjnych. Przewidywanie zmian w natężeniu wymienionych składników jest powiązane z wieloma czynnikami i procesami. Np.: przy prognozowaniu płodności mogą być brane pod uwagę prognozy zmian małżeńskości czy przemian społeczno - politycznych związanych z wzorem zawierania małżeństw.
Metody prognozowania stanu i struktury ludności wg płci i wieku:
Ustalanie perspektywicznego stanu liczebnego i struktury wg płci i wieku, opiera się a danych pochodzących ze spisu ludności lub specjalnego badania stanu i struktury ludności, a także na bieżącej ewidencji ruchu naturalnego i wędrówkowego oraz na hipotetycznych założeniach o przebiegu przyszłych procesów reprodukcji ludności. Po określeniu liczby i struktury ludności wg płci i wieku w określonym momencie, można przystąpić do kolejnego etapu pracy polegającego na ustaleniu dla liczby osób spośród żyjących w momencie wyjściowym, prognozy, które pozostaną przy życiu po upływie danego okresu np.: 5 lat. Stąd wykonywana czynność nazywa się postarzaniem ludności. Polega ona na przemnażaniu liczebności kolejnych roczników urodzenia przez odpowiednie prawdopodobieństwo przeżycia ustalane na podstawie tablic wymieralności, a w niektórych przypadkach na podstawie danych z ewidencji ruchu naturalnego ludności. W zależności od przewidywanego przyszłego natężenia zgonów, prawdopodobieństwa przeżycia określonej liczby lat mogą być przyjęte jako liczby niezmienne, lub jako wielkości zmienne, jeśli zakładać będziemy malejące natężenie zgonów w poszczególnych grupach wiekowych ludności. Przy ustalaniu przyszłej liczby urodzeń niezbędna jest struktura wieku rozrodczego kobiet oraz współczynników płodności wyrażających natężenie urodzeń w odpowiednich grupach wieku rozrodczego kobiet. Przewidywaną liczbę urodzeń można ustalić mnożąc przewidywaną liczbę kobiet w poszczególnych grupach wieku rozrodczego przez odpowiednie współczynniki płodności. W zależności od przyjętych założeń możemy posługiwać się zmiennymi lub nie zmiennymi współczynnikami. Przy sporządzaniu prognoz demograficznych można wyróżnić etapy prac w zależności od rodzaju prognoz:
Prognoza biologiczna:
ustalanie wyjściowych struktur ludności wg płci, wieku i rozmieszczenia terytorialnego
postarzanie ludności
przewidywanie przyszłej liczby urodzeń
ustalanie wynikowych współczynników demograficznych
Prognozowanie ruchów migracyjnych:
ustalenie wyjściowych struktur ludności wg płci, wieku, rozmieszczenia terytorialnego
jest to zależne od wiarygodności danych, dlatego konieczne jest dokładne analizowanie odpowiednich danych statystycznych uzyskanych ze spisu ludności lub w drodze szacunku opartego na wynikach spisu i bieżących danych o ruchu naturalnym i wędrówkowym ludności
określenie i uwzględnienie przyszłych ruchów migracyjnych
postarzanie ludności
przewidywanie przyszłej liczby urodzeń
ustalanie wynikowych współczynników demograficznych
DEMOGRAFIA WYKŁAD 13 (11.01.2000)
1
1
© Yareth 2000