Uwaga dla użytkownika tekstu:
Każdy numer wiersza posiada swoją zakładkę. Ułatwia to poruszanie się po tekście.
Pisma św. Franciszka z Asyżu
Zachęta dla ubogich Pań w klasztorze św. Damiana
Wstęp
Utwór jako nowoodkryty nie jest jeszcze podany w żadnym z łacińskich wydań krytycznych. W 1976 r., a więc w roku ukazania się dzieła Essera, z którego dokonano przekładu polskiego Pism św. Franciszka dla drugiego wydania, Givanni Boccali OFM odkrył w klasztorze Klarysek w Novaglie koło Werony pismo, mające niewątpliwie za autora św. Franciszka. Na ostatniej karcie zbioru rękopiśmiennego, którego pierwsza część pochodzi z początku XIV w., napisany jest poemat w języku starowłoskim z „Incipit” w języku łacińskim o następującej treści: „Te słowa ułożył św. Franciszek w języku ludowym”. Oprócz tego potwierdzenia autentyczności znajdujemy dwa podania w źródłach do życia Świętego. W Kompilacji Asyskiej (45) pisarz podaje okoliczności powstania utworu oraz zadziwiająco dokładne jego streszczenie. Drugie źródło, o którym Schmucki nie wspomina, mianowicie Speculum perfectionis (90) zawiera bardzo podobną relację o poemacie. Według obu podań Franciszek ułożył Pieśń Słoneczną, a po niej kilka słów z melodią, aby pocieszyć Ubogie Panie zmartwione jego chorobą. Obaj pisarze podają też wyjaśnienie, którego nie znajdujemy w utworze, że trudne życie mniszek przyczynia się do chwały i zbudowania nie tylko zakonu braci, ale i całego Kościoła. Poza tym zrelacjonowanie treści odpowiada w zupełności wskazaniom Franciszka w Zachęcie. Ta zgodność oraz informacja „Incipit” jest świadectwem autentyczności znalezionego pisma.
Poemat zawiera sześć strof niejednakowych pod względem ilości wersetów, nierównomiernie rymowanych. Bracia mieli w imieniu Franciszka wyśpiewać tę pieśń Ubogim Paniom, bo sam Autor, jakkolwiek przebywał wówczas przy klasztorze św. Damiana, złożony chorobą, nie miał sił, by osobiście pójść do sióstr ze słowami pociechy. Pomimo literackiego charakteru utworu należy go jednak traktować jako poważny testament Franciszka dla jego duchowych córek. Wyraża on w pieśni swoją wolę i daje wskazania o wiele szczegółowsze niż we fragmentach Reguły św. Klary (Sposób życia i Ostatnia wola).
O czasie powstania utworu była już wzmianka wcześniej. Zachętę podyktował Franciszek wkrótce po Pieśni Słonecznej. Ponieważ jednak dotychczasowe badania nie rozstrzygnęły, w którym z ostatnich lat życia Franciszek ułożył pochwawały stworzeń, więc i data napisania Zachęty pozostaje w tym samym stopniu niewiadoma.
Bliskość czasową obu dziełek potwierdza analiza stylu. Zachęta wraz z Pieśnią Słoneczną należy do pierwszych utworów pisanych w języku ludowym, starowłoskim, jeszcze dość ubogim, wyzwalającym się od łaciny.
Obie pieśni wraz z innymi powstałymi w ostatnich miesiącach życia Świętego tworzą obraz jego stanu duchowego, wewnętrznych przeżyć i zainteresowań z tego czasu, a jest to obraz niezwykle bogaty, ukazujący Franciszka jako w pełni skierowanego ku Bogu, a jednocześnie tak bardzo otwartego na rzeczywistość ziemską.
Tekst
1Słuchajcie, ubożuchne, wezwane przez Pana,
zebrane z wielu stron i prowincji:
2Żyjcie zawsze w prawdzie,
abyście mogły umrzeć w posłuszeństwie.
3Nie oglądajcie się na życie, które płynie na zewnątrz
bo życie z ducha jest lepsze.
4Proszę was z wielką miłością,
abyście roztropnie korzystały z jałmużn,
jakie Pan wam daje.
5Siostry obarczone chorobami
i te, które się przy nich trudzą,
niech trwają wszystkie w pokoju,
ten bowiem trud okaże się bardzo drogi.
6Każda będzie królową w niebie ukoronowaną
wraz z Dziewicą Maryją.
K. Esser, Die Opuscula des hl. Franziskus von Assisi. Neue textkritische Edition, Editiones Collegii S. Bonaventurae Ad Claras Aquas, Grottaferrata (Romae) 1976. Nie ma również Zachęty w ostatnim wydaniu Essera: Opuscula Sancti Patris Francisci Assisiensis denuo edidit iuxta codices mss. Caietanus Esser OFM, Grottaferrata (Roma) 1978.
G. Boccali OFM, Parole di esortazione di S. Francesco alle „poverelle” di S. Damiano, in Forma Sororum (Assisi, Protomonastero S. Chiara) 14 (1977) nr 2, 54-70.
Nie jest to „Incipit” w dosłownym sensie (jak np.: „Incipit prima regula...” - kod. An). Ponieważ jednak wstępne informacje przed danym dziełkiem są w kodeksach różnie formułowane, Esser słusznie obejmuje wszystkie wspólną nazwą „Incipit”, bo spełniają tę samą rolę - krótkiego wprowadzenia.
2
1