ŚRODKI PENALNE I PRAKTYKA ORZECZNICTWA KARNO - ADMINISTRACYJNEGO W OKRESIE MIĘDZYWOJENNYM (I rozdział „Środki penalne w polskim prawie wykroczeń na tle doświadczeń praktyki”)

• Środki penalne = wszystkie przewidziane prawem sposoby reakcji, które mogą znaleźć zastosowanie wobec sprawcy wykroczenia w następstwie stwierdzenia popełnienia przedniego czynu.

• System środków penalnych = katalog tych środków, rozmiary orzekania, podstawowe zasady ich stosowania, wyboru, wzajemnego zastępowania, nadzwyczajnego łagodzenia i zaostrzania oraz modyfikowania w trakcie ich wykonania.

II RP = kształtowanie się generalnej koncepcji orzecznictwa karno - adm. dekret z 7.02.1919r. o uprawnieniu komisarzy ludowych do wymierzania kar w drodze postępowania administracyjno - karnego (rozwinięty rozporządzeniem Ministra Spraw Wewn. Z 21.02.1919r. o postępowaniu karno - adm.).

• Środki penalne i zasady ich wymiaru = rozporządzenie Prezydenta RP z 11.07.1932r. prawo o wykroczeniach (p.o.w.)

• kary zasadnicze: areszt, grzywna, upomnienie, odebranie koncesji/licencji

• areszt = nie miał charakteru hańbiącego, kara ostrzegawcza/odstraszająca przed ponownym popełnieniem czynu; kara popularna (86% sankcji). Areszt gdy grzywna nie byłaby celowa. Wymiar: 1 dzień - 3 miesiące (orzekanie w dniach, tygodniach i miesiącach). Areszt domowy: max 7 dni zakaz opuszczanie m-sca zamieszkania oraz przyjmowania odwiedzin bez zezwolenia + nadzór nad wykonaniem kary przez organy policji. Złamanie zasad groziło aresztem publicznym + kara aresztu do 6 tygodni. Na prośbę skazanego „z ważnych powodów” możliwość odroczenia/przerwy w areszcie (np. stosunki rodzinne, majątkowe, osobiste). Areszty orzeczone przez sąd odbywano w więzieniach/orzeczone przez organy administracji w aresztach gminnych (kara do 24 godz. A w wyjątkowych sytuacjach do 3 dni) najkrótsze kary pozb. wolności w specjalnie przeznaczonych do tego miejscach odosobnienia, by nie stykały się z osobami skazanymi na dłuższe kary (demoralizacja itd.)

• grzywna = 1- 3000zł {hehe ciekawe, ile to było} = duża rozpiętość granic, w celu indywidualizacji jej wymiaru w zależności od możliwości płatniczych sprawcy). Grzywna do 100zł + areszt gdy wykroczenie w celu zysku (2 kary zasadnicze jednocześnie). Grzywna wpływa do Skarbu Państwa na potrzeby zk. Termin uiszczenia grzywny 7 dni (możliwość rat). Gdy grzywna nieziszczona areszt (1 dzień aresztu 1-50 zł grzywny)

• upomnienie + odebranie licencji/koncesji = na określony czas/na zawsze. Minimalny zakres stosowania (tylko na podstawie 2 aktów prawnych)

• kary dodatkowe = przepadek przedmiotów (konfiskata) + utrata prawa wykonywania zawodu tylko gdy przepis szczególny = ograniczony zakres stosowania (tylko 7 wykroczeń) = tylko przedmioty pochodzące bezpośrednio z wykroczenia lub służące do jego popełnienia.

• Główne kierunki polityki karno - adm.

• Dominowała grzywna (96%)

• W latach 1935 - 38 zaostrzanie polityki represyjnej = wyższe grzywny + areszty ponad 7 dni. Problem z wykonywaniem kar (za wysokie grzywny, brak aresztów gminnych - dla wyroków poniżej 7 dni) = bezkarność kryzys polityki karnej + polityka amnestyjna (nastawiona ma rozładowanie przepełnionych więzień) = 19 generalnych aktów łaski + 4 ustawy amnestyjne dotyczące najdrobniejszych czynów karalnych

USTAWA O ORZECZNICTWIE KARNO - ADM. Z 15.12.1951R. I JEJ WPŁYW NA POLITYKĘ KARNĄ (rozdział II)

• Orzecznictwo w sprawach o wykroczenia należało do organów administracji. Od 1946 roku prawo do orzekania w sprawach o niektóre wykroczenia uzyskały powołane wtedy sądy obywatelskie (czynnik obywatelski) wykroczenia przeciwko spokojowi publicznemu, mieniu & bezpieczeństwu przeciwpożarowemu oraz wykroczeń z ustawy o szkodnictwie leśnym i polnym

• 1950r. reforma adm. = zniesiono urzędy starosty + wojewody i powołano rady narodowe i ich organy wykonawcze. W m-sce sądów grodzkich i okręgowych powołane sądy powiatowe i wojewódzkie.

• Ustawa z 15.12.1951r. o orzecznictwie karno-adm. = do orzekania w sprawach o wykroczenia powołano kolegia karno - adm. Przy prezydiach rad narodowych wszystkich szczebli. Odwołania rozpatrywały kolegia II instancji.

Zmiany w systemie środków penalnych

• Pozbawienie kolegiów prawa wymierzania aresztu i wprowadzenie w jej m-sce kary pracy poprawczej (m.in. dlatego, że kara ta faktycznie nie była stosowana + nie mogło być skorygowane przez sądy, a powinno + w prawie radzieckim tak było =tzn. że tylko sądy mogły wymierzać areszt) = praca poprawcza na wzór ZSRR (w PL ustawa z 19.04.1950r. o zabezpieczeniu socjalistycznej dyscypliny pracy) kara pracy na okres 1 dzień - 3 miesiące = potrącanie ukaranemu 20% wynagrodzenia należnego za pracę świadczoną z tytułu odbywania kary. Ukarani zatrudnieni w jednostkach gospodarki uspołecznionej, we władzach, urzędach, instytucjach i zakładach państwowych lub społecznych odbywali karę w miejscach dotychczasowego zatrudnienia. Pozostałe osoby w m-scu wskazanym przez prezydium rady narodowej, które wykonuje karę = raczej to samo m-sce pracy, ale gdy nie miało znaczenia gospodarczego, można było wskazać inne m-sce pracy. Niezatrudnionym wskazywano m-sce odbywania kary. Prezydium mogło też wyznaczyć zamiast pracy za wynagrodzeniem, pracę bez wynagrodzenia (1 dzień pracy za 3 - 5 dni pracy wynagrodzonej) przypisywano tej karze duże możliwości oddziaływania wychowawczego na ukaranego i jego otoczenie. Uchylenie się od odbywania pracy stanowiło występek zagrożony karą pozbawienia wolności do 6 miesięcy.

• Równocześnie obniżenie max granicy grzywny z 4500 zł do 3500 zł {5-krotność ówczesnej średniej pensji?}, którą mogły wymierzyć kolegia grzywna + praca poprawcza niemożliwa

• Możliwości oddziaływania w przypadkach najdrobniejszych naruszeń prawa = upomnienie, w razie małej szkodliwości społecznej czynu zamiast kar (tylko potępienie moralne) + umorzenie postępowania przez kolegium = wychowawczy charakter kolegiów

• Ustawa ta nie przewidywała podziału kar na zasadnicze i dodatkowe, ale zawierała dodatkową karę = podanie orzeczenia do publicznej wiadomości na tablicy ogłoszeń gromadzkim lub w zakładzie pracy zatrudniającym ukaranego ( w każdej sprawie, jeśli ma wpłynąć wychowawczo). Wiara w wychowawcze walory rozpowszechniania wiadomości o ukaraniu była ogromna, dlatego wprowadzono instytucję tzw. rozpraw pokazowych.

• Ustawa zniosła areszt zastępczy w razie nieuiszczenia grzywny = zamiast tego praca poprawcza (max 3 miesiące)

• Dekret z 4.03.1953r.= dopuszczalność wymierzania przez kolegia zastępczej kary aresztu w sprawach o niewykonywanie obowiązkowych dostaw produktów rolnych represja karna środkiem rozwiązywania problemów gospodarczych

• Porównanie penalizacji w prawie o wykroczeniach z 1932r. i z 1951r.:

• Pozbawienie kolegiów prawa orzekania aresztu zasadniczego + wprowadzenia kary pracy poprawczej

• Zmiana ustawowego wymiaru grzywny = niższy niż w p.o.w., zakaz grzywny z pracą poprawczą, wprowadzenie najłagodniejszych form reakcji (upomnienie + możliwość umorzenia postępowania z powodu małej szkodliwości społecznej czynu)

• Wprowadzenie kary dodatkowej podania orzeczenia do wiadomości publicznej + potraktowanie uchylania się od pracy poprawczej przestępstwem samym w sobie zagrożonym karą pozbawienia wolności.

zmiany z 1951r. złagodziły nasilenie ustawowej intensywności penalizacji w porównaniu z rokiem 1932.

Polityka karno -adm. w latach 1953 - 1958

• Po 1951r. pozostała dominująca grzywna, ale niższy poziom ze względu na pracę poprawczą i upomnienie (w granicach 83-73%). Ważna rola kary upomnienia (12-18%), praca poprawcza 3-9% (trochę wyższy niż areszt przed wojną)

• W latach 1953 -`54 nadal dominowała grzywna (83-81%), praca poprawcza 5-7%, upomnienie 12%, kierowanie sprawy do sądu 0,3%

• Od 1955r. zaostrzanie polityki karnej, bo „łagodne kary nie są skuteczne” = wzrost kierowanych spraw do sądu (z 0,3% do 1,2% i 1,9% w 1956r.), praca poprawcza 9-11,5%, grzywna 74-73% (spadek, ale wyższy jej wymiar)

Początki prac nad reformą przyszłego prawa wykroczeń

• Zarządzenie premiera z dn. 23.06.1955r. = powołano przy MSW międzyresortową komisję w celu przygotowania przepisów w dziedzinie orzecznictwa karno -adm.

• Idea przewodnia: likwidacja kary pracy poprawczej, reaktywowanie zasadniczej kary aresztu głównie w sprawach o wykroczenia zawierające elementy czynu o charakterze chuligańskim oraz wprowadzenie możliwości zamiany na areszt zastępczy nie uiszczonej dobrowolnie grzywny.

REFORMA PRAWA DOTYCZĄCEGO WYKROCZEŃ W 1958R. ORAZ JEJ KONSEKWENCJE W SFERZE POLITYKI KARNO - ADM. (rozdział III)

Zmiany w systemie środków penalnych

• 22.05.1958r. ustawa o zaostrzeniu odpowiedzialności karnej za chuligaństwo = zaostrzenie wymiaru kary za wykroczenia związane z alkoholem przyznanie kolegiom kary aresztu i aresztu zastępczego, dłuższe przedawnienia ścigania, orzekania i wykonania kary z wyraźnym zaznaczeniem, że przedawnienie nie biegnie w okresie odroczenia kary.

przywrócenie jako środka zaskarżania instytucji żądania skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego,

zaostrzenie sankcji za niektóre wykroczenia przewidziane w p.o.w. mogące mieć charakter chuligański,

chuligański charakter wykroczenia stanowi okoliczność wpływającą na zaostrzenie wymiaru kary.

• 2.12.1958r. zmiana ustawy o orzecznictwie karno - adm. = „nowela”(z 15.12.1951r.)

• zniesienie kary pracy poprawczej + rozszerzenie uprawnień kolegiów do orzekania kary aresztu na kilkanaście wykroczeń

we wszystkich przypadkach wprowadzono jako środek odwoławczy żądanie skierowania sprawy na drogę sądową, jeśli zaś sankcją był tylko areszt, kolegium miało obowiązek przekazać sprawę do sądu. Nie można było wymierzyć aresztu, gdy warunki osobiste ukaranego uniemożliwiły mu odbycie tej kary.

w związku z likwidacją kary pracy poprawczej, kolegia zostały uprawnione do orzekania w każdej sprawie aresztu jako kary zastępczej (możliwość pozbawienia wolności sprawcy wykroczenia przez kolegium (do 3 miesięcy)

podniesiono minimalny próg grzywny (maximum niezmienione)

możliwość orzekania grzywny obok kary aresztu, gdy wykroczenie popełniono9 z chęci zysku

karę upomnienia zastąpiono karą nagany

• prawie wszystkie zmiany dokonane nowelą z 1958r. prowadziły do zaostrzenia ustawowej intensywności penalizacji = rozszerzenie uprawnień kolegiów do wymierzania zasadniczej kary aresztu, przyznanie im prawa do orzekania aresztu jako kary zastępczej oraz stworzenie szerokich podstaw stosowania aresztu + ograniczenie ustawowego zakresu wymierzania najłagodniejszej kary (nagany) oraz likwidacja możliwości umarzania postępowania z powodu małej szkodliwości społecznej czynu + podwyższenie minimalnego progu grzywny w postępowaniu zwyczajnym oraz granic jej wymiaru w postępowaniu mandatowym.

• Intensywność penalizacji stosowano w innych aktach prawnych (np. ustawa o zwalczaniu alkoholizmu = stan nietrzeźwości w chwili popełnienia przestępstwa stanowi okoliczność obciążającą, ale nie miało to zastosowania do wykroczeń. Ale ustawa ta nakładała na kolegia obowiązek dalszego zaostrzania represji w tej dziedzinie. Ustawa zaostrzała sankcje za wykroczenia alkoholowe (np. podwyższenie grzywny za prowadzenie pojazdu w stanie wskazującym na spożycie alkoholu)

Polityka karna w latach 1958 - 1965

• W związku z wydaniem nowych aktów prawnych zaszły ważne zmiany w strukturze spraw rozpoznawanych przez kolegia = głównie dotyczyło to wykroczeń alkoholowo - chuligańskich

• Struktura reakcji stosowanych wobec sprawców wykroczeń zmieniła się = rzadziej stosowano karę aresztu, wzrost kary grzywny, zmniejszenie roli nagany w porównaniu z upomnieniem.

• Areszt orzekano za wykroczenia zakłócenia w stanie nietrzeźwym porządku publicznego = akcja zaostrzania represji za tego typu wykroczenia (chuligańsko - alkoholowe)

• Uchwała Sekretariatu KC PZPR z 20.09.1961r. która zapoczątkowała nowy kierunek w polityce kryminalnej w sprawach o drobne czyny karalne = potrzeba odstępowania wobec sprawców od krótkoterminowych kar pozbawienia wolności na rzecz kar majątkowych i warunkowego skazania.

• Od momentu likwidacji kary pracy poprawczej zwiększyła się rola grzywny, co spowodowało ograniczenie stosowania nagany (wyraźny spadek od 1962r. = zaostrzenie polityki represyjnej)

• Stosowanie na masową skalę kary grzywny z zamianą na areszt = odrębny środek penalny, ale potem stosowanie tego znów zmalało, bo wzrósł udział bezwzględnych kar aresztu krytyka stosowania zastępczej kary aresztu, bo stwarzało to możliwość orzekania aresztu za czyny w ogóle nie zagrożone tą karą lub za wykroczenia, za które ustawa nie pozwalała kolegiom stosować tego środka. Ale i tak stosowano tego typu rozwiązania, co spowodowało, że do więzień trafiało dużo ludzi z powodu niezapłacenia grzywny (wymierzano zbyt wysokie grzywny = ukarani za wykroczenia aresztem odbywali karę wspólnie ze skazanymi za przestępstwa = obciążenie dla przepełnionych więzień)

• Orzekanie (głównie w sprawach alkoholowo - chuligańskich) chuligańskich postępowaniu przyspieszonym, w którym wymierzano surowsze kary niż w postępowaniu zwyczajnym.

• Naciski resortu na szersze wymierzanie kary dodatkowej podania orzeczenia do wiadomości publicznej oraz częstsze organizowanie rozpraw pokazowych, głównie w zakładach pracy i m-scu zamieszkania obwinionych (działalność profilaktyczno - wychowawcza) = publiczne napiętnowanie sprawców, co jest bardziej dolegliwe niż sama kara zasadnicza.

• Dodatkowe reakcje po przesłaniu orzeczenia do zakładu pracy, np. pozbawienie premii, przeniesienie na gorzej płatne stanowisko, rozwiązanie umowy o pracę

zaostrzenie polityki karania w latach 1959 - 1966 = częstsze orzekanie aresztu + rzadsza nagana oraz wzrost wysokości grzywien.

1

---