Uniwersytet Warmińsko-Mazurski Marta Grabarczyk,
Wydział Nauk Medycznych SL I˚, rok III, grupa II
Kierunek Pielęgniarstwo,
Praca na samokształcenie
z pielęgniarstwa psychiatrycznego,
Prowadzący zajęcia mgr piel. G. Lipińska-Deptuła
Standardy opieki nad chorymi psychiatrycznie: chory z depresją, chory ze schizofrenią.
Czym jest Standard opieki pielęgniarskiej?
Standardy opieki pielęgniarskiej pełnią rolę przewodnika zawodowego, zawierającego zbiór reguł i sposobów postępowania w określonych sytuacjach opiekuńczych. Powinny one prowadzić do systematycznego wzrostu jakości opieki.
Standardy opieki pielęgniarskiej są regułami postępowania o różnym poziomie ogólności. Najbardziej ogólne dotyczą filozofii, teorii i definicji pielęgnowania, rozwoju zawodowego, etyki i odpowiedzialności zawodowej, interdyscyplinarnej współpracy oraz prowadzenia badań naukowych w pielęgniarstwie. Mniej ogólne dotyczą zasad sprawowania opieki pielęgniarskiej w warunkach szpitalnych. Obejmują pielęgniarstwo: internistyczne, chirurgiczne, położnicze, pediatryczne, psychiatryczne, rehabilitacyjne. W obrębie poszczególnych pielęgniarstw standardy powinny być opracowane dla grup schorzeń różniących się opieką pielęgniarską, należą one do standardów szczegółowych.
Standard opieki nad chorym z depresją.
Opierają się na kilku etapach:
Etap I: Teoria
Podczas tego etapu pielęgniarka dopasowywuje odpowiednie teorie pielęgnowania oraz swoją wiedzę dotyczącą zespołu depresyjnego i tendencji suistycznych aby podjąć dobre decyzje podczas podejmowania praktyki pielęgniarskiej przy pacjencie. Aby to wszystko się udało pielęgniarka przede wszystkim musi posiadać wiedzę na temat tych określonych teorii oraz na temat zespołu depresyjnego i tendencji suistycznych, musi mieć możliwości wdrożenia tych teoria oraz cały zespół terapeutyczny musi zaakceptować działania pielęgniarki.
Pielęgniarka zaczyna tu stosować znane przez siebie teorie i dostosowuje je do możliwości pacjenta, podejmuje opiekę ukierunkowaną na aktywności życiowe, niezależność oraz nastrój pacjenta. Następuje tu również ocena zastosowanych teorii, wiedzy wobec chorego z depresją i ich weryfikacja.
Etap II: Gromadzenie danych
Tutaj pielęgniarka systematycznie zbiera, dokumentuje i analizuje dane, które stanowią całość i są bardzo dokładne. Do gromadzenia danych pielęgniarka dysponuje: kwestionariuszem oceny pacjenta, dokumentacją lekarską i psychiatryczną pacjenta oraz pokojem do przeprowadzenia wywiadu pielęgniarskiego.
Dane te są na tyle dokładne i powinny wystarczyć do zrealizowania kolejnych etapów opieki pielęgniarskiej.
Etap III: Diagnoza pielęgniarska
Następuje tutaj sformułowanie diagnozy przez pielęgniarkę na podstawie zgromadzonych wcześniej przez nią danych. Aby pielęgniarka mogła sformułować diagnozę musi posiadać umiejętność rozpoznawania u chorego problemów utrudniających mu realizację aktywności życiowych. Pielęgniarka musi ciągle weryfikować stawiane przez siebie diagnozy oraz dokumentować rozpoznane przez siebie problemy zdrowotne pacjenta.
Etap IV: Planowanie
Pielęgniarka planuje wspólnie z pacjentem opiekę na podstawie rozpoznanych wcześniej problemów i postawionych diagnoz. Podczas planowania pielęgniarka wykorzystuje kompetencje zespołu terapeutycznego oraz wiedze i możliwości chorego i jego rodziny.
Aby plan opieki był efektywny pielęgniarka musi uwzględnić cele długo- i krótkoterminowe, dobrać odpowiednie metody i techniki postępowania oraz odpowiednich osób do konkretnych zadań. Każdy plan opieki musi być weryfikowany w zależności od sytuacji pacjenta. Cały plan pielęgnowania jest udokumentowany i dostępny do wglądu dla całego zespołu.
Etap V: Interwencje
Interwencje pielęgniarskie są oparte na powstałym wcześniej planie opieki. Aby przeprowadzić interwencje to zespół pielęgniarski musi posiadać odpowiednią wiedzę i umiejętności niezbędne do realizacji planu oraz musi dysponować odpowiednimi środkami do przeprowadzenia interwencji zgodnych z planem. Typowymi interwencjami stosowanymi przez pielęgniarkę i zespół terapeutyczny są: psychoterapia wspierająca, kulturo terapia, psychoedukacja, komunikowanie efektywne oraz trening umiejętności społecznych.
Etap VI: Ocena
Pielęgniarka wspólnie z pacjentem ocenia stopień osiągniętych celów.
Pielęgniarka podczas tego etapu ocenia opiekę pielęgniarską według odpowiednich skali i uwzględnia w tym odczucia pacjenta, na koniec sporządza dokumentacje opisującą wyniki oceny pielęgniarskiej.
Ocena pielęgniarska stanowi punkt wyjścia do doskonalenia opieki pielęgniarskiej nad danym pacjentem.
Etap VII: Obniżenie lęku/braku poczucia wsparcia
Aby obniżyć poczucie braku wsparcia pielęgniarka musi posiadać wiedzę dotyczącą przyczyn takich odczuć u chorego.
Podczas tego etapu pielęgniarka powinna okazać choremu empatie i zrozumienie, uważnie go słuchać, być z nim w chwilach kryzysowych, werbalizować jego uczucia, zapewnić mu poczucie bezpieczeństwa, udzielać niezbędnych mu informacji dotyczących choroby. Pielęgniarka uczy pacjenta i pomaga mu w radzeniu sobie z codziennymi trudnościami, przeprowadza rozmowy z rodziną o możliwości wspierania chorego. Powinna również wzbudzić poczucie wiary w powodzenie terapii oraz pobudzić nadzieje w chorym.
Etap VIII: Efektywne komunikowanie
Przy tym etapie pielęgniarka musi posiadać wiedzę dotyczącą komunikowania się oraz znać techniki komunikowania się z chorym z depresją, powinna również znać przyczyny trudności w nawiązywaniu i podtrzymywaniu kontaktów.
Pielęgniarka aby osiągnąć swoje cele stosuje następujące techniki: okazuje zainteresowanie, otwartość, autentyczność, empatie i akceptację; uważnie słucha i utrzymuje kontakt wzrokowy z pacjentem; stosuje proste komunikaty. Pielęgniarka musi również przede wszystkim skoncentrować się na tym co przeżywa pacjent, nawiązać z nim kontakt emocjonalny na poziomie pozawerbalnym, zachęcać pac jęta do opisu swoich przeżyć, werbalizować uczucia i emocje, dostrzegać zmiany zachodzące w chorym. Pielęgniarka powinna zachęcać chorego do uczestnictwa w muzykoterapii, w terapii pozytywnych doznań, budować nadzieje i wspierać podopiecznego.
Pacjent po przeprowadzeniu tego etapu nawiązuje kontakt i komunikuje się ze współpacjentami oraz z zespołem terapeutycznym.
Etap IX: Odreagowanie negatywnych emocji i zredukowanie negatywnych myśli
Na tym etapie pielęgniarka przede wszystkim musi zaobserwować przyczyny pojawiania się negatywnych emocji u pacjenta. Aby pomóc pacjentowi w kontrolowaniu negatywnych emocji i myśli pielęgniarka musi: uważnie i aktywnie go słuchać; zachęcać go do opisywania swoich przeżyć; stworzyć sytuację do odreagowania negatywnych emocji; przeanalizować negatywne myśli i ich wpływ na nastrój chorego; wzmocnić poczucie własnej wartości u pacjenta; pomóc dostrzec pacjentowi pozytywnych zmian w jego nastroju oraz dokonać przeglądu jego dotychczasowych osiągnięć i wspierać go w trudnych sytuacjach; zachęcać chorego do uczestnictwa w terapii indywidualnej i grupowej.
Etap X: Niwelowanie urojeń depresyjnych
Pielęgniarka musi tu prowadzić obserwację i dokumentować zaobserwowane objawy urojeń depresyjnych. Umie się komunikować z pacjentem który doznaje urojeń, omamów i dziwacznie się zachowującego oraz zna techniki redukowania objawów urojeń depresyjnych.
W tym etapie pielęgniarka musi się wykazać umiejętnością uważnego słuchania pacjenta, nie może negować jego urojeń, zachować spokój i takt, rozpoznać rodzaj urojeń i ich nasilenie, przekazać mu jasny i prosty komunikat o tym co dzieje się w rzeczywistości nie w jego głowie, odwrócić jego uwagę od przeżyć urojeniowych poprzez włączenie go w rytm pracy oddziału.
Pielęgniarka uczy pacjenta strategii postępowania z urojeniami: ignorowanie symptomów, przeniesienie uwagi, pozytywne mówienie do siebie; zaakceptowania przez pacjenta symptomów, których nie może zredukować oraz musi udzielić mu wsparcia do działania i nie poddawania się urojeniom.
Pacjent po realizacji tego etapu nie wykazuje zaburzeń spostrzegania lub te zaburzenia są mniej nasilone i występują rzadziej czyli ma poczucie rzeczywistości.
Etap XI: Zapewnienie potrzeb biologicznych
W tym etapie pielęgniarka powinna współpracować z zespołem terapeutycznym i mieć wgląd w prowadzone przez nich dokumentacje oraz przedewszystkim posiadać wiedzę dotyczącą zaburzeń w zaspokajaniu potrzeb biologicznych przez pacjenta.
Zadaniami pielęgniarki w tym etapie są: obserwacja pacjenta ukierunkowana na aktywność życiową typu: oddychanie, jedzenie i picie, wydalanie, utrzymywanie czystości osobistej i ubieranie, poruszanie się, sen; proponowanie pomocy w sytuacjach trudnych przy wykonywaniu toalety; rozpoznawanie przyczyn odmawiania przyjmowania posiłków w ciągu dnia; ustalenie wspólnie z pacjentem rodzaju posiłków i wypijanych płynów; zwracac uwagę na wygląd zewnętrzny pacjenta; wspieranie chorego w podejmowanych przez niego działaniach; kontrolowanie wypróżnień pacjenta oraz wzmacnianie pozytywnych zachowań pacjenta. Ustala ona z pacjentem cel i plan działania i wspiera go w samodzielnym podejmowaniu poszczególnych aktywności życiowych, a w razie trudności pomaga mu rozwiązać problem w celu zwiększenia niezależności u pacjenta.
Po tym etapie pacjent w miarę swoich możliwości podejmuje samodzielnie aktywności życiowe i zaspakaja własne potrzeby biologiczne.
Etap XII: Zapewnienie odpowiedniej liczby godzin snu
Pielęgniarka podczas tego etapu musi ustalić przyczynę zaburzeń snu poprzez prowadzenie wnikliwej obserwacji. Uświadamia pacjentowi, na czym polegają jego zaburzenia snu, polecenie pacjentowi odreagowania emocji przez snem, zastosowania technik relaksacyjnych oraz farmakoterapii.
Po tym etapie pacjent powinien spać odpowiednią liczbę godzin lub umieć sobie poradzić z problemem zasypiania.
Etap XIII: Psychoterapia wspierająca
Pielęgniarka w tym etapie musi mieć koniecznie ukończony kurs podstawowych umiejętności psychoterapeutycznych lub specjalizację z pielęgniarstwa psychiatrycznego.
W tym etapie zadania pielęgniarki polegają na: uspakajaniu pacjenta czyli przywracaniu mu poczucia bezpieczeństwa; wyjaśnianiu natury choroby, objawów, przyczyn choroby; udzielaniu porad dotyczących szerokiego zakresu problemów życiowych; proponowaniu pacjentowi różnego rodzaju rozwiązań problemów; dodawaniu otuchy w sytuacjach gdy pacjent ma zaburzone poczucie rzeczywistości; interweniuje w środowisko pacjenta w celu zniwelowania przyczyn zaostrzenia objawów; umożliwienie odreagowania pacjentowi na przykład poprzez wygadanie, wypłakanie, wykrzyczenie.
Etap XV: Psychoedukacja rodziny
Pielęgniarka aby przeprowadzić ten etap musi znać metody stosowane w psychoedukacji rodzin oraz musi posiadać odpowiednie kompetencje do prowadzenia psychoedukacji rodzin. Aby cała psychoterapia się udała pielęgniarka musi umożliwić każdemu członkowi rodziny swobodne wyrażanie swoich uczuć i myśli, musi ocenić możliwości komunikacji rodziny z pacjentem i uczy rodzinę komunikowania się z chorym.
Podczas tego etapu pielęgniarka musi ocenić zasób wiedzy rodziny na temat jednostki chorobowej i przeprowadza edukacje dotyczącą istotę choroby, dostrzegania wczesnych symptomów i reagowania na nie. Pielęgniarka również daje rodzinie wskazówki, jak wspierać chorego w procesie zdrowienia.
Standard opieki nad chorym ze schizofrenią.
Opierają się na kilku etapach:
Etap I: Teoria
Podczas tego etapu pielęgniarka dopasowywuje odpowiednie teorie pielęgnowania aby podjąć dobre decyzje podczas podejmowania praktyki pielęgniarskiej przy pacjencie. Aby to wszystko się udało pielęgniarka przede wszystkim musi posiadać wiedzę na temat teorii
(w tym przypadku chodzi tu o teorie N. Ruper, H. Peplau), musi mieć możliwości wdrożenia tych teoria oraz cały zespół terapeutyczny musi zaakceptować działania pielęgniarki.
Pielęgniarka zaczyna tu stosować znane przez siebie teorie i dostosowuje je do możliwości pacjenta, podejmuje opiekę ukierunkowaną na aktywności życiowe, niezależność oraz nastrój pacjenta. Następuje Ti również ocena zastosowanych teorii wobec chorego ze schizofrenią i ich weryfikacja.
Etap II: Gromadzenie danych
Tutaj pielęgniarka systematycznie zbiera, dokumentuje i analizuje dane, które stanowią całość i są bardzo dokładne. Do gromadzenia danych pielęgniarka dysponuje: kwestionariuszem oceny pacjenta, skalą Winga, skalą Hamiltona, dokumentacją lekarską i psychiatryczną pacjenta oraz pokojem do przeprowadzenia wywiadu pielęgniarskiego.
Dane te są na tyle dokładne i powinny wystarczyć do zrealizowania kolejnych etapów opieki pielęgniarskiej.
Etap III: Diagnoza pielęgniarska
Następuje tutaj sformułowanie diagnozy przez pielęgniarkę na podstawie zgromadzonych wcześniej przez nią danych. Aby pielęgniarka mogła sformułować diagnozę musi posiadać umiejętność rozpoznawania u chorego problemów utrudniających mu realizację aktywności życiowych. Pielęgniarka musi ciągle weryfikować stawiane przez siebie diagnozy oraz dokumentować rozpoznane przez siebie problemy zdrowotne pacjenta.
Etap IV: Planowanie
Pielęgniarka planuje wspólnie z pacjentem opiekę na podstawie rozpoznanych wcześniej problemów i postawionych diagnoz. Podczas planowania pielęgniarka wykorzystuje kompetencje zespołu terapeutycznego oraz wiedze i możliwości chorego i jego rodziny.
Aby plan opieki był efektywny pielęgniarka musi uwzględnić cele długo- i krótkoterminowe, dobrać odpowiednie metody i techniki postępowania oraz odpowiednich osób do konkretnych zadań. Każdy plan opieki musi być weryfikowany w zależności od sytuacji pacjenta. Cały plan pielęgnowania jest udokumentowany i dostępny do wglądu dla całego zespołu.
Etap V: Interwencje
Interwencje pielęgniarskie są oparte na powstałym wcześniej planie opieki. Aby przeprowadzić interwencje to zespół pielęgniarski musi posiadać odpowiednią wiedzę i umiejętności niezbędne do realizacji planu oraz musi dysponować odpowiednimi środkami do przeprowadzenia interwencji zgodnych z planem. Typowymi interwencjami stosowanymi przez pielęgniarkę i zespół terapeutyczny są: psychoterapia wspierająca, kulturo terapia, psychoedukacja, komunikowanie efektywne oraz trening umiejętności społecznych.
Etap VI: Ocena
Pielęgniarka wspólnie z pacjentem ocenia stopień osiągniętych celów.
Pielęgniarka podczas tego etapu korzysta z superwizji, ocenia opiekę pielęgniarską według odpowiednich skali i uwzględnia w tym odczucia pacjenta, na koniec sporządza dokumentacje opisującą wyniki oceny pielęgniarskiej.
Ocena pielęgniarska stanowi punkt wyjścia do doskonalenia opieki pielęgniarskiej nad danym pacjentem.
Etap VII: Obniżenie lęku
Aby obniżyć lęk u pacjenta pielęgniarka musi posiadać wiedzę dotyczącą specyfiki lęku u osób chorych na schizofrenie, potrafić zaobserwować i zinterpretować negatywne objawy psychoruchowe świadczące o nasileniu się objawów lęku.
Podczas tego etapu pielęgniarka jest zobowiązana do prowadzenia obserwacji u pacjenta ukierunkowanej na rozpoznanie lęku, jego źródła i okoliczności występowania; do słuchania opisu przeżyć pacjenta podczas lęku. Pielęgniarka musi okazać szacunek wobec odczuwanych doznań przez pacjenta, musi okazywać troskę i empatię oraz zaoferować w razie potrzeby pomoc pacjentowi, musi okazać że nie jest on jej obojętny że zawsze może na nią liczyć i że zawsze okaże mu zrozumienie.
Pielęgniarka uczy pacjenta sposobów radzenia sobie z lękiem, stosuje relaksację, malarstwo oraz inne techniki redukujące stresu. Zachęca pacjenta do stopniowego oswajania się z sytuacjami powodującymi lęk oraz omawia wspólnie z pacjentem sposobów zabezpieczenia się przed nawrotami symptomów psychotycznych.
Etap VIII: Obniżenie autyzmu
Aby obniżyć autyzm u pacjenta pielęgniarka musi posiadać wiedzę dotyczącą autyzmu oraz znać specyfikę postępowania z pacjentem z autyzmem schizofrenicznym.
Pielęgniarka tutaj musi przejawiać empatie, zachęcać i ułatwiać pacjentowi komunikacje z innymi ludźmi, włączać pacjenta do terapii wraz z innymi ludźmi. Przypomina pacjentowi te zajęcia i te rozrywki które wcześniej przynosiły mu radość i wspólnie z nim planuje regularne powracanie do tych czynności.
Po realizacji tego etapu pacjent nawiązuje kontakt z innymi ludźmi i ma mniejsze poczucie wyobcowania ze świata zewnętrznego.
Etap IX: Efektywne komunikowanie
Przy tym etapie pielęgniarka musi posiadać wiedzę dotyczącą komunikowania się oraz znać techniki komunikowania się c chorym na schizofrenie.
Pielęgniarka aby osiągnąć swoje cele stosuje następujące techniki: okazuje zainteresowanie, empatie i akceptację; uważnie słucha i utrzymuje kontakt wzrokowy z pacjentem; mówi w pierwszej osobie, spokojnie, krótkimi zdaniami, z regularnymi pauzami oraz wyraża się jasno i konkretnie; jeżeli nie rozumie co pacjent powiedział, czuje, myśli może zadawać pytania; koncentruje się głównie na jednym temacie, poznaje wtedy punkt widzenia chorego i jego potrzeby; udziela informacje zwrotne oraz kończy rozmowę podsumowanie.
Pacjent po przeprowadzeniu tego etapu nawiązuje kontakt i komunikuje się ze współpacjentami oraz z zespołem terapeutycznym.
Etap X: Niwelowanie symptomów psychotycznych
Pielęgniarka musi tu prowadzić obserwację i dokumentować zaobserwowane objawy psychotyczne oraz musi znać psychopatologię i objawy schizofrenii. Umie się komunikować z pacjentem który doznaje urojeń, omamów i dziwacznie się zachowującego oraz zna techniki redukowania objawów psychotycznych.
W tym etapie pielęgniarka musi się wykazać umiejętnością uważnego słuchania pacjenta, który opowiada o przeżywanych urojeniach i powinna okazać mu zrozumienie i troskę oraz powinna koncentrować się na uczuciach pacjenta a nie na rzeczywistych sytuacjach.
Pielęgniarka w tym etapie uczy pacjenta postępowania z psychotycznymi symptomami schizofrenii: ignorowanie symptomów, pozytywne mówienie do siebie, bezpośrednia konfrontacja z rzeczywistością, przeniesienie uwagi oraz akceptacji przez pacjenta symptomów których nie można zredukować.
Pacjent po realizacji tego etapu nie wykazuje zaburzeń spostrzegania lub te zaburzenia są mniej nasilone i występują rzadziej czyli ma poczucie rzeczywistości.
Etap XI: Zapewnienie opieki fizycznej
W tym etapie pielęgniarka powinna współpracować z zespołem terapeutycznym i mieć wgląd w prowadzone przez nich dokumentacje oraz przedewszystkim posiadać wiedzę dotyczącą zaburzeń w zaspokajaniu potrzeb biologicznych przez pacjenta.
Zadaniami pielęgniarki w tym etapie są: obserwacja pacjenta ukierunkowana na aktywność życiową typu: oddychanie, jedzenie i picie, wydalanie, utrzymywanie czystości osobistej i ubieranie, poruszanie się, sen; prowadzenie rozmowy z pacjentem na temat podejmowania aktywności życiowej i wtedy dokumentuje występowanie trudności u pacjenta w podejmowaniu tych aktywności i dzięki temu ma możliwość rozpoznania przyczyn trudności i stopnia możliwości podejmowania aktywności przez pacjenta. Ustala ona z pacjentem cel i plan działania i wspiera go w samodzielnym podejmowaniu poszczególnych aktywności życiowych, a w razie trudności pomaga mu rozwiązać problem w celu zwiększenia niezależności u pacjenta.
Po tym etapie pacjent w miarę swoich możliwości podejmuje samodzielnie aktywności życiowe.
Etap XII: Psychoterapia wspierająca
Pielęgniarka w tym etapie musi mieć koniecznie ukończony kurs podstawowych umiejętności psychoterapeutycznych lub specjalizację z pielęgniarstwa psychiatrycznego.
W tym etapie zadania pielęgniarki polegają na: uspakajaniu pacjenta czyli przywracaniu mu poczucia bezpieczeństwa; wyjaśnianiu natury choroby, objawów, przyczyn choroby; udzielaniu porad dotyczących szerokiego zakresu problemów życiowych; proponowaniu pacjentowi różnego rodzaju rozwiązań problemów; dodawaniu otuchy w sytuacjach gdy pacjent ma zaburzone poczucie rzeczywistości; interweniuje w środowisko pacjenta w celu zniwelowania przyczyn zaostrzenia objawów; umożliwienie odreagowania pacjentowi na przykład poprzez wygadanie, wypłakanie, wykrzyczenie.
Pacjent po tym etapie powinien odzyskać równowagę psychiczną i powinien umieć wykorzystać możliwości adaptacyjne w sposobie leczenia.
Etap XIII: Psychoedukacja rodziny
Pielęgniarka aby przeprowadzić ten etap musi znać metody stosowane w psychoedukacji rodzin oraz musi posiadać odpowiednie kompetencje do prowadzenia psychoedukacji rodzin. Aby cała psychoterapia się udała pielęgniarka musi umożliwić każdemu członkowi rodziny swobodne wyrażanie swoich uczuć i myśli, musi ocenić możliwości komunikacji rodziny z pacjentem i uczy rodzinę komunikowania się z chorym.
Podczas tego etapu pielęgniarka musi ocenić zasób wiedzy rodziny na temat jednostki chorobowej i przeprowadza edukacje dotyczącą istotę choroby, dostrzegania wczesnych symptomów i reagowania na nie. Również przekazuje wiedze dotyczącą radzenia sobie w stresie i efektywnego ich rozwiązywania. Wskazuje jak ważne jest systematyczne przyjmowanie leków i jak groźne jest spożywanie alkoholu przez pacjenta.
Pielęgniarka również daje rodzinie wskazówki, jak wspierać chorego w procesie zdrowienia.
Po przeprowadzeniu tego etapu rodzina pacjenta będzie posiadać wiedzę na temat istoty choroby i radzenia sobie w sytuacjach trudnych.
Etap XIV: Umiejętności społeczne
Pielęgniarka musi posiadać wiedze dotyczącą trudności w zakresie zaspakajania umiejętności społecznych. Prowadzi również obserwację i stosuje skale Winga. Stosuje również trening umiejętności społecznych wobec pacjenta oraz współpracuje z zespołem terapeutycznym.
Aby ukształtować umiejętności społeczne u chorego pielęgniarka musi przeprowadzać z nim rozmowy na temat znaczenia poszczególnych umiejętności, zademonstrować te umiejętności przez odgrywanie scenek. Pielęgniarka musi zaangażować pacjenta do odpowiedniej roli w celu praktykowania pożądanych umiejętności i wskazuje wtedy pacjentowi co robi dobrze i co musi poprawić. Umożliwia i zapewnia ona również warunki do wypróbowania ćwiczonych umiejętności w innych miejscach. Sprawdza skuteczność tych technik i przeprowadza dodatkowy trening.
Po tym etapie pacjent uzyskuje umiejętności społeczne, które umożliwiają niezależne funkcjonowanie w życiu społecznym.