TRUCIZNA - substancja, która po wprowadzeniu do organizmu wywołuje w nim uszkodzenia, zaburzenia czynności fizjologicznych i śmierć.
Dzialanie niekorzystne, szkodliwe albo niepożądane może być odwracalne lub nieodwracalne. Odwracalne skutki dzialania związku chemicznego sa odchyleniami od prawidłowej struktury lub funkcji, które powracaja do zakresu wartości fizjologicznych po przerwaniu narazenia. Podstawowe znaczenie ma pojecie uszkodzenia biochemicznego (zmiana biochemiczna, defekt biochemiczny), bezpośrednio poprzedzającego zmiana patologiczne bądź zaburzenia czynnościowe. Nieodwracalne skutki - odchylenia pozostaja lub nawet nasilaja się po zakończeniu ekspozycji (uszkodzenie płodu, mutacje, nowotwory złośliwe, choroby neurologiczne, marskość wątroby, rozedma pluc)
Skutki dziania toksycznego, w zależności od rodzaju substancji, występują i rozwijaja się nieraz po narazeniu powtarzalnym i wynikaja z kumulacji związku toksycznego lub jego metabolitow w organizmie. Wystepuje wtedy okres utajenia, który może być bardzo dlugi, zwłaszcza wtedy gdy dawka substancji chemicznej jest bardzo mala.
RODZAJ ZATRUC: 1.Zatrucia ostre - charakteryzuja się one szybkim rozwojem szkodliwych zmian w organizmie, powstających w ciagu krótkiego czasu po wprowadzeniu jednorazowej dawki trucizny. Na ogol objawy uszkodzenia lub śmierć występują w ciagu 24h. 2. Zatrucia podostre - szkodliwe zmiany w organizmie występują w sposób mniej gwałtowny po podaniu jednorazowej lub kilkukrotnej dawki. W zatruciach podostrych wykrycie powstałych zmian patologicznych jest często możliwe po zastosowaniu fizjologicznych badan czynnościowych narządów. 3. Zatrucia przewlekłe - powstają w skutek dzialania malych dawek trucizny podawanych przez dłuższy okres, na ogol pod wpływem kumulacji trucizny w organizmie. Zatrucia przewlekle powstaja zwykle w wyniku zatruc przypadkowych, np. przebieg zatruc zawodowych ma przewazne charakter przewlekly. Substancje toksyczne, zanieczyszczające środowisko człowieka, występują przewaznie w tak malych stężeniach, ze wywołują tylko dzialanie przewlekle. Substancje wyst. W srod zycia i pracy człowieka: 1. Trucizny przemysłowe: najpowazniejsza przyczyna zatruc. Zatrucia zawodowe powstaja na skutek niwlasciwych warunkow pracy lub nieprzestrzegania zasad higieny pracy (przemysl chemiczny i hutniczy). Uzywane surowce, półprodukty, inne w procesach technologicznych mogą powodowac również zbiorowe zatrucia ostre i przewlekle osob narazonych zawodowo. 2. Trucizny środowiskowe: wprowadzone do srod. człowieka (powietrze, gleba, woda): toksyczne odpady przemysłowe i uzywane w rolnictwie: pestycydy, nawozy sztuczne -> zwiekszenie zatruc wśród populacji generalnej. 3. Żywność - zanieczyszczone mikroorg. lub subst. przenikającymi ze srod. jest przyczyna licznych zatruć. 4. Leki i śr. odurzające - nadużywanie ich prowadzi do zależności lekowej i narkomani, a przedawkowanie to obecnie bardzo ważna przyczyna zatruc. 5. Tlenek węgla. 6. Artykuły gospodarstwa domowego.
DZIALANIA ODLEGLE TRUCIZN rozwijają sie najczęściej na skutek kumulacji substancji w organizmie lub tez w wyniku nagromadzenia niewielkich uszkodzeń morfologicznych i biochemicznych w obrębie narządów - kumulacja czynnościowa (funkcjonalna) a skutki to odległe skutki działania toksycznego. Odlegle skutki dzialania toksycznego - procesy patologiczne rozwijajace sie w organizmie po dluzszym lyb krotszym okresie utajenia (latencji) przy jednorazowym lub wielokrotnymn narazeniu na dzialanie substancji biologicznie aktywnej. Moga rozwijac sie bezposrednio w organizmie narazonym lub w nastepnych pokoleniach. Dzialanie odlegle bezposrednie: -zmiany w obrebie ukladu oddechowego, -błon komorkowych, -skory, -przewodu pokarmowego, -ukladu sercowo naczyniowego, -nerwowego. Zaburzenia wtórne (pokoleniowe) - maja charakter zaburzen genotoksycznych, embriotoksycznych i tereatogennych. Dzialania genotoksyczne: -dzialanie mutagenne i zwiaznae z nim dzial. rakotworcze, -dzial. embriotoksyczne i teratogenne, w tym takze wplyw na reprodukcje, -indywidualne zroznicowanie odpowiedzi organizmu na trucizne uwarunkowane genotypowo. Mutagenne dzial trucizn: zw chemiczne (mutageny) wywoluje zarowno mutacje genowe (punktowe), chromosomowe, a czasem rowniez genomowe. czasem sa to mutacje letalne. Wiele z substancji wprowadzonych do org zyskuje aktywn mutagenna w wyniku przemian metabolicznych w organizmie. Mutageny chemiczne: kwas azotowy, hydroksylamina, zwiazki alkilujace (sulfonian dietylu, iperyt azotowy), analogi zasad kwasow nukleinowych (5-bromouracyl, 2-aminopuryna), barwniki akrydynowe (oranż akrydynowy), pestycydy (Ziram, Diazinon), grupa benzoimidazoli, aminofenazon, hormony steroidowe, kolchicyna, poch atrychinonu. Dzial mutagenne powoduja zaburzenia patomorfologiczne i czynnosciowe organizmu: nowotwory, zaburzenia immunologiczne i hematologiczne. Rakotworcze dzial trucizn: 70-90% przypadkow chorob nowotworowych jest indukowane przez substancje ze srodowiska. Znane substancje rakotworcze (karcynogeny): 1.zwiazki nieorganiczne (sole arsenu, chromu, niklu) 2. zwiazki organiczne (benzen, 2-naftylomina, chlorek winylu, wielopierścieniowe weglowodory aromatyczne 3. Substancje złozone (sadza, smoły, oleje mineralne) 4.subst naturalne (aflatoksyny, mitomycyna C, safrole, estry forbolu, nitrozaminy). Zwiazki inicjujace - w odpowiedniej dawce i warunkach powoduja pojawienie sie nowotworow; Kokarcynogeny - nie maja zdolnosci indukowania powstania noowotworow ale zwiekszaja dzialanie zwiazkow rakotworczych (pyl azbestowy, alkohol u palaczy tytoniu); Promotory - zwiazki wprowadzone wielokrotnie w jednorazowej dawce, ktora nie ma dzialania rakotworczego, wywoluja rozwoj guza (estry forbolu, fenobarbital, chlorowane weglowodory). Zwiazki rakotworcze: genotoksyczne i epigenetyczne.