1. RODZAJE AKTYWNOŚCI RUCHOWEJ W ŚRODOWISKU WODNYM

Pływanie sportowe - łączy się z systematycznie prowadzonym treningiem o charakterze wytrzymałościowo - szybkościowym. Nowoczesny trening, oparty na wszechstronności ruchowej. Jednak jego głównym celem jest osiągnięcie wyniku w sensie wyczynowym.

Pływanie rekreacyjne - ma związek z wypoczynkiem, głównie ma na celu dostarczenie przyjemności, chociaż oddziaływa­nie na człowieka Jest wybitnie zdrowotne i wszechstronnie.

Pływanie użytkowe - popularyzacja tej formy pływania przejawia się na kursach nauki. Pływanie dla przydatności osobistej

Pływanie lecznicze - coraz częściej wykorzystuje się środowisko wodne oraz umiejętności pływackie dla celów reha­bilitacji ruchowej.

Ze wzglądu na rodzaj działalności ruchowej w środowisku wodnym, pływanie lecznicze można podzielić na:

Pływacki sport Inwalidów - to dalszy proces rehabilitacji - którego celem jest między innymi poprawienie wyni­ku sportowego. Cele zdrowotne, realizowane w czasie tego pro­cesu, stymulują, intensywność procesu treningowego

Ćwiczenia hydrokinezyterapeutyczne - polegają na wykony­waniu określonych ruchów - przez osoby z zaburzeniami narządu ruchu - w basenach odpowiednio do tego przystosowanych. Odcią­żenie i rozluźnienie organizmu przebywającego w wodzie o odpo­wiedniej temperaturze (30-38") wpływa korzystnie na zmniejsze­nie bolesności, zwiększenie zakresu ruchu (po urazach, złama­niach itp.), płynności i łatwości wykonania ruchu. Te ćwicze­nia stosowane są między innymi w nauce chodzenia i reedukacji mięsni

Pływanie zdrowotne - wykorzystuje się środowisko wodne w celu poprawienia sprawności zaburzonych funkcji organizmu: narządu ruchu, układów krążenia, oddycha­nia, narządów wewnętrznego wydzielania, układu nerwowego i innych.

Formę i metodykę pływania zdrowotnego różnicują jego funkcje, np. zwiększanie sprawności narządu ruchu (amputowani, paraplegicy), zwiększenie sprawności funkcji układów wewnętrz­nych ustroju (np. choroby układów krążenia i oddychania), relaks organizmu oraz stan zdrowotny pacjentów.

Pływanie korekcyjne - to ćwiczenia w środowisku wodnym w pozycji poziomej, zachowujące charakter ruchów lokomocyjnych, w których grupa mięśni o zaburzonym napięciu mięśniowym jest poddana działaniu korekcyjnemu.

Pływackie ćwiczenia korekcyjne - zgodnie z podstawowymi funkcjami wychowania fizycznego - spełniają funkcję kompensa­cyjną i korektywną. W ramach tych podstawowych funkcji, jakimi są działania profilaktyczne (funkcja kompensacyjna) i dzia­łania interwencyjne we wszelkich przypadkach odchyleń od normy postawy ciała, pływanie korekcyjne spełnia wiele innych zadań, podnosząc rangą i celowość ich stosowania:

Zwiększanie umiejętności pływackich - w miarę opanowywania podstawowych sposobów pływania korekcyjnego wprowadza się nowe, o większym stopniu skuteczności korekcyjnej, wymagają­ce często w Ich wykonaniu zwiększenia umiejętności pływackiej;

Zmniejszenie napięcia mięśniowego - pływanie jako jedna z niewielu dyscyplin sportowych wpływa w dużym stopniu na zmniejszenie tonusu spoczynkowego nieśni szkieletowych. W wadach postawy ma to szczególne znaczenie dla nieśni nadmier­nie napiętych i skróconych;

Pobudzenie czucia głębokiego w celu autokorekcji - odciąże­nie i zawieszenie ciała w wodzie w trakcie ćwiczeń lokomocyjnych zmusza organizm - wskutek braku bodźców z podłoża - do stałej kontroli napięć odpowiednich grup mięśniowych. Pod­świadoma, kontrola napięć mięśniowych stwarza określone nawyki, doskonaląc proces autokorekcji;

Podnoszenie wydolności organizmu - jako ćwiczenia lokomocyjne, realizowane w odmiennych warunkach środowiskowych, anga­żują w większym stopniu niż izolowane ćwiczenia korekcyjne na lądzie układy krążenia i oddychania. Wpływa to bezpośrednio na zwiększenie wydolności organizmu, unikając jednocześnie negatywnych skutków zwiększonego obciążenia na lądzie;

Zwiększenie motywacji działania - w porównaniu z ćwiczeniami korekcyjnymi na lądzie, pływanie korekcyjne - poprzez swoje odmienne' środowisko - wprowadza czynnik pewnej rywalizacji i rozprężenia psychicznego. Aktywizuje to podświadomie dziec­ko do dalszego aktywnego działania w procesie korekcyjnym.

2. ODDZIAŁYWANIE ŚRODOWISKA WODNEGO NA ORGANIZM CZŁOWIEKA

Woda oddziałuje w różny sposób na ciało człowieka w niej zanurzane. Organizm reaguje na temperaturę wody (czynnik termiczny), odbiera ciśnienia (hydrosta­tyczne, hydrodynamiczne), odczuwa lepkość wody, napięcie powierzchniowe.

Czynnik termiczny

Reakcja organizmu człowieka na działanie wody związana jest głównie z wa­runkami termicznymi, czyli wynika z temperatury wody. W zależności od temperatury wyróżniamy wodę:

Zimną o temperaturze 8-20°C

Chłodną 21-27°C

Letnią 28-33°C

Ciepłą 34-37°C

Gorącą 38-42°C

Woda, zależnie od temperatury, oddziałuje w różny sposób na receptory czu­ciowe skóry, powodując uczucie zimna, ciepła lub gorąca. Woda o temperaturze 33-35°C nie powoduje wyraźnych odczuć, gdyż jest to temperatura zbliżona do temperatury ciała, nazywana temperaturą obojętnego punktu cieplnego (punktu izotermicznego).

Bodziec termiczny powoduje w organizmie człowieka określone odczyny. Reakcje układów i narządów ustroju na bodziec termiczny są tym większe, im bardziej temperatura oddziaływania (środowiska) różni się od temperatury obojętnego punktu cieplnego.

Wpływ wody na układ krążenia

Wpływ wody na naczynia krwionośne

Zmiany naczynioruchowe występujące w skórze pod wpływem bodźców ter­micznych są kompensowane antagonistycznym zachowaniem się naczyń jamy brzusznej i klatki piersiowej. Po zwężeniu naczyń obwodowych następuje rozsze­rzenie wielkich naczyń klatki piersiowej i jamy brzusznej, natomiast rozszerzeniu naczyń obwodowych towarzyszy zwężenie naczyń jamy brzusznej i klatki pier­siowej. Zależność ta nie odnosi się do takich narządów jak śledziona, nerki, mózg, które będąc pochodzenia ektodermalnego, reagują identycznie z naczyniami skórnymi.

Krótkotrwałe działanie zimnej wody powoduje skurcz naczyń skórnych objawiających się bladym zabarwieniem skóry, po którym następuje czynne rozszerzenie naczyń krwionośnych, zwane odczynem naczyniowym. Skóra po odczynie naczyniowym jest jasnoczerwona i ciepła. Odczyn naczyniowy wy­stępuje tym szybciej i wyraźniej, im krótszy jest czas działania bodźca zimna i im większa jest różnica temperatury ciała i wody. Wystąpieniu odczynu naczy­niowego towarzyszy uczucie ogólnego rozgrzania i orzeźwienia.

Woda ciepła powoduje rozszerzenie naczyń krwionośnych skóry i podskórnych, trwające jeszcze dłuższy czas po zaprzestaniu działania bodźca. To czynne przekrwienie, głównie o charakterze tętniczym. powoduje żywo różowe zabarwienie skóry.

Woda gorąca (o temperaturze powyżej 4()°C) powoduje przejściowe zwęże­nie naczyń i wywołuje krótkotrwałe dreszcze, po których szybko pojawia się uczucie silnego rozgrzania, spowodowanego następowym rozszerzeniem naczyń krwionośnych.

Wpływ wody na ciśnienie krwi i serce

Woda zimna zwężając naczynia obwodowe wpływa na podwyższenie ciśnienia krwi tym bardziej, im niższa jest temperatura wody. Po wystąpieniu odczynu naczyniowego ciśnienie nieco spada, ale nigdy nie dochodzi do wartości pierwot­nej. Woda zimna zwalnia czynność serca i obniża tętno. Ciepła woda rozszerza naczynia krwionośne, przez co powoduje spadek ciśnienia krwi, a także przy­spiesza czynność serca. Wzrasta przy tym objętość wyrzutowa i pojemność minutowa serca. Wzrost temperatury wewnątrz ciała o 1°C powoduje zwiększe­nie częstości skurczów serca średnio o 18,5 raza. W wodzie gorącej czynność serca także ulega przyspieszeniu, ale objętość wyrzutowa serca zmniejsza się na skutek zmniejszonego wypełnienia komór.

Obciążenie układu krążenia w kąpielach ciepłych (do temperatury ok. 39°C) jest podobne do obciążenia, występującego przy wysiłku chodzenia po równym podłożu. Przy wyższych temperaturach obciążenie serca zwiększa się progresywnie. Kąpiele w wodzie letniej nic powodują większych zmian ciśnienia krwi i pracy serca.

Wpływ wody na skład krwi

Kąpiele w wodzie zimnej powodują wzrost liczby czerwonych i białych krwinek w naczyniach obwodowych. Rośnie również zawartość hemoglobiny i ciężar właściwy krwi. Jest to spowodowane przesunięciem krwi ku obwodowi na skutek pobudzenia krążenia. Również kąpiele gorące wpływają na wzrost liczby krwinek czerwonych i zawartość hemoglobiny. Wzrost ten jest jednak pozorny środowiska wodnego na organizm człowieka - związany ze zgęszczeniem krwi po silnym poceniu się. Zmian w liczbie krwinek i zawartości hemoglobiny nic powodują jedynie kąpiele cieple.

Zarówno woda zimna, jak i gorąca stosowane ściśle miejscowo powodują, w miejscu działania, wyraźne zwiększenie liczby krwinek białych.

Wpływ wody na oddychanie

Kąpiele cieple wpływają na wzrost wentylacji płuc. Oddech staje się przy­spieszony i powierzchowny. W ciepłej wodzie wentylacja minutowa pluć może zwiększyć się nawet 3-4 krotnie, ale w wodzie gorącej wentylacja pluć może być nieco mniejsza niż w wodzie ciepłej.

Kąpiel w wodzie chłodnej oraz w wodzie zimnej powoduje pogłębienie i zwolnienie oddechu, którym towarzyszy zwiększenie wentylacji minutowej płuc. W wodzie zimnej oddech może być nieregularny.

Wpływ wody na układ nerwowy

Woda działa na ustrój człowieka przez zakończenia nerwów zlokalizowanych w skórze, skąd bodźce są przekazywane do ośrodkowego układu nerwowego. Krótkotrwałe kąpiele w zimnej wodzie powodują wzrost pobudliwości czucio­wej i ruchowej nerwów obwodowych. Chronaksja, (czyli czas, który mija od chwili zadrażnienia nerwu prądem elektrycznym o najsłabszym natężeniu do wystąpienia odczynu) zmniejsza się o połowę. Krótkotrwałe kąpiele zimne, po chwilowych dreszczach, działają orzeźwiająco i pobudzająco na nerwy czuciowe i ośrodkowy układ nerwowy — powodują poprawę samopoczucia i zwiększa­ją chęć do wysiłków fizycznych. Kąpiele zimne zwiększają odczuwanie bólu i wzmagają napięcie powierzchownych grup mięśniowych.

Krótkotrwałe kąpiele ciepłe działają także pobudzająco na ośrodkowy układ nerwowy. Kąpiele gorące natomiast wpływają hamująco na nerwy czuciowe i ośrodkowy układ nerwowy. Powodują 2-3-krotny wzrost chronaksji, zmniejsze­nie szybkości przewodzenia bodźców, osłabiają odczuwanie bólu. Krótkotrwałe kąpiele gorące działają kojąco i uspokajająco. Długotrwałe kąpiele gorące wywo­łują uczucie ogólnego zmęczenia i osłabienia. Dlatego po długotrwałej gorącej kąpieli zaleca się krótkotrwały zimny natrysk lub chłodną kąpiel, aby przywrócić uczucie rześkości i świeżości.

Wpływ wody na czynności wydzielnicze

Wpływ na wydzielanie potu

Po kąpieli gorącej obserwuje się wydzielanie potu dochodzące do 1500 g. Wraz ze wzmożonym wydzielaniem potu występuje wydalanie chlorku sodowego, nieorganicznych kwasów tłuszczowych, mocznika, amoniaku i niekiedy produktów wadliwej przemiany materii (acetonu w cukrzycy, barwników żółciowych u chorych na żółtaczkę).

Wpływ na wydalanie moczu

Kąpiele zimne wzmagają wydalanie moczu na skutek drażnienia ośrodków regu­lujących czynność pęcherza moczowego. Krótkotrwale zimne kąpiele zwiększają przejściowo czynność wydzielniczą nerek. Długotrwałe działanie zimnego bodź­ca powoduje zwężenie naczyń krwionośnych nerek i w skutek tego zmniejsza wydzielanie moczu.

W ciepłej kąpieli wydalanie moczu zwiększa się. Wzrasta wydzielanie moczu przez nerki, ciepło działa przeciwskurczowo na pęcherz moczowy i obniża napięcie zwieracza cewki moczowej. W kąpieli gorącej czynność wydzielniczą nerek zmniejsza się.

Wpływ na wydzielanie gruczołów przewodu pokarmowego

Zimne kąpiele zwiększają łaknienie. Powodują zwiększenie wydzielania soków trawiennych. W żołądku wzrasta zawartość kwasu solnego. Zimne kąpiele znacznie zwiększają czynność motoryczną żołądka i ruchy robaczkowe jelit. W cieplej kąpieli po początkowym nasileniu wydzielania soków trawiennych i ruchów robaczkowych jelit obserwuje się zahamowanie tych czynności. Kąpiele ciepłe sprzyjają zmniejszeniu łaknienia.

Wpływ na gruczoły dokrewne

Zimna woda powoduje pobudzenie wydzielania noradrenaliny, adrenaliny,

glikokortykosteroidów i 17-ketosteroidów. Wzrasta również wydzielanie TSH, tyroksyny i histaminy. Po głębokim ochłodzeniu sekrecja amin katecholowych ulega zmniejszeniu. Kąpiele ciepłe sprzyjają zwiększeniu wydzielania acetylocholiny i kwasu adenylowego.

Wpływ wody na przemianę materii

Zużycie tlenu przez organizm wzrasta wyraźnie w kąpielach o temperaturze powyżej 38°C i poniżej 32°C. W kąpielach ciepłych jest to związane ze zwięk­szeniem w tych warunkach czynności układu krążenia i oddychania. Wzrost temperatury ciała o 1°C zwiększa przemianę materii o 17%. Kąpiele chłodne i zimne wzmagają procesy przemiany materii, aby zaspokoić zwiększone zapo­trzebowanie organizmu na energię cieplną. W kąpielach ciepłych o temperaturze nieznacznie przewyższającej temperaturę ciała procesy przemiany materii ule­gają niewielkiemu zwolnieniu, co pozwala wyrównać zwiększone pobieranie ciepła z wody przez rozszerzone naczynia krwionośne skóry.

Wpływ wody na mięśnie

Krótkotrwale zimne kąpiele wzmagają napięcie, wydajność i silę mięśni po­przecznie prążkowanych. Odruchowemu zwężeniu naczyń krwionośnych skóry towarzyszy przekrwienie mięśni. Daje to efekt „treningu" krążenia obwodowego. Długotrwale kąpiele zimne działają natomiast osłabiająco na mięśnie szkieletowe — szczególnie wyraźnie u osób wątłych. Krótkotrwale gorące kąpiele pobudzają i wzmacniają mięśnie szkieletowe. Długotrwale działanie tego bodźca, podobnie jak i długotrwale działanie zimna, osłabia mięśnie poprzecznie prążkowane i wywołuje uczucie zmęczenia. Można ten stan usunąć stosując krótkotrwałą kąpiel lub natrysk zimny.

Nasilenie reakcji organizmu wykonującego aktywność ruchową w środowisku wodnym będzie zależało od tego, na ile ilości ciepła wyprodukowano podczas pracy przez ustrój wpłynie na różnicę temperatury ciała i punktu cieplnie obojętnego wody.

Idealne warunki pracy w środowisku wodnym zachodzą wtedy, gdy nadmiar ciepła - wytwarzany podczas pracy ustroju - równa się ciepłu eliminowanemu w wodzie.

Przeciwwskazania do przebywania w środowisku wodnym o temperaturze powodującej przegrzanie organizmu (dodatni bilans cieplny):

-niewydolność krążenia z zaburzeniami rytmu,

-stany pozawałowe,

-gruźlica płuc,

-stany zapalne ostre i pod ostre,

-miażdżyca uogólniona,

-cukrzyca,

-ciąża, miesiączka,

-choroba Basedowa,

-choroba wrzodowa,

-niskie ciśnienie krwi,

-krwawienia i skłonności do krwawień,

-bóle głowy,

-stany silnego osłabienia.

Przeciwwskazania do przebywania w środowisku wodnym o temperaturze powodującej oziębienie organizmu (ujemny bilans cieplny):

choroby serca i naczyń,

- silna nerwica ogólna,

- niedokrwistość i ogólne osłabienie,

- choroby nerek,

- nerwobóle i zapalenia nerwów,

- skłonność do krwotoków.

3. ZNACZENIE ODCIĄŻENIA ORGANIZMU CZŁOWIEKA W ŚRODOWISKU WODNYM

środowisko wodne - ze względu na fizyczne i chemiczne właściwości - stwarza dla organizmu człowieka specyficzne warunki. Badania procesów zachodzących podczas pracy mięśnio­wej w środowisku wodnym należy rozpatrywać po uwzględnieniu szeregu sił działających na organizm człowieka, m.in.:

- ciśnienia hydrostatycznego wody, którego wielkość zależy od głębokości zanurzenia ciała w wodzie

- siły wyporu, która równa się iloczynowi dwóch wielkości -ciężaru właściwego cieczy i objętości zanurzonego ciała (prawo Archimedesa).

Wzajemny układ tych dwu sił zmniejsza do minimum pracę statyczną, konieczną do utrzymania ciała (wyłączenie mięśni antygrawitacyjnych do minimum), odciąża stawy i kręgosłup, obniża tonus mięśniowy całego gorsetu mięśniowego. Umożliwia to dłuższe wykonywanie ruchów, które na lądzie w znacznie krótszym czasie wywołują szybsze zmęczenie. Ciśnienia wody wywiera duży wpływ na ruchy klatki piersiowej i jamy brzusznej.

utrudniając fazę wdechu oraz zmniejszając pojemność życiowy płuc. To ciśnienie wzrasta proporcjonalnie do gęstości środowiska.

Zalety środowiska wodnego w prowadzeniu działań korekcyj­nych:

- wyeliminowanie ciążenia masy ciała znajdującego się powyżej miejsca schorzenia,

- uzyskanie dodatkowego wymuszonego ruchu nieśni oddechowych głównych i pomocniczych,

- zwiększenie amplitudy ruchów klatki piersiowej nawet podczas wykonywania wysiłku fizycznego o małej intensywności,

- opóźnienie czasu występowania Zmęczenia (odczucia bólu zmęczeniowego w postaci skurczów tężcowych).

W czasie zanurzenia ciała w wodzie odciążenie zmniejsza napięcie mięśni posturalnych, zwiększając możliwość autokorekcji postawy pacjenta.

W czasie pływania przestają działać: kontrola wzrokowa, czucie kinestetyczne, ucisk podłoża, które na lądzie wywołują impulsy tonizujące mięśnie postawy. Pacjent stopniowo zdaje sobie sprawę z pozycji ciała, zaczyna odczuwać różnicę napięć panującą w mięśniach, rejestrować doznania pomagające znaleźć prawidłowe ułożenie.

4. MOŻLIWOŚCI ODDZIAŁYWANIA PŁYWACKICH ĆWICZEŃ KOREKCYJNYCH W. ŚRODOWISKU WODNYM

Znany Jest powszechnie wpływ korzystnego oddziaływania środowiska wodnego w różnych dziedzinach działalności korekcyjno-rehabilitacyjnej. Przykładem tego, jest wszelka dzia­łalność ruchowa w środowisku wodnym przy zaburzeniach narządu ruchu. Coraz częściej prowadzi się w tym środowisku uspraw­nienia dzieci niewidomych, ze schorzeniami reumatycznymi, a ostatnio także próby terapii dzieci psychicznie niezrówno­ważonych.

Dotychczas w procesie korekcji wad postawy, środowisko wodne było powszechnie stosowane jako forma uzupełniająca pod postacią nauki pływania, mająca na celu działania ogólno­rozwojowe, odciążające i wzmacniające układ oddechowo-krążeniowy.

Z uwagi na ograniczoną możliwość wybiórczego aktywizowa­nia określonych grup mięśniowych oraz ograniczoną możliwość dozowania bodźców represyjnych w środowisku wodnym, predyspo­nuje się do pływania korekcyjnego osoby z wadami postawy występującymi w obrębie tułowia. Zaliczamy do nich zaburzenia kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej (plecy okrągłe, wklęsłe), w płaszczyźnie czołowej (skoliozy) oraz deformacje klatki piersiowej (klatka piersiowa lejkowata, kurza). W przypadku pleców płaskich, pływackie ćwiczenia korekcyjne są wskazane w formie uzupełniającej, ogólnorozwojowej, wzmacniającej przede wszystkim układ krążeniowo-oddechowy, zwiększającej upośledzoną ruchomość klatki piersiowej.

Osoby z wadami postawy, poddane działaniu odciążającemu środowiska wodnego, wspomagane przez ukierunkowany ruch ko­rekcyjny i mocno zaangażowany gorset mięśni oddechowych, otrzymują maksymalną gamę prawidłowych bodźców korekcyjnych. Aby prawidłowo tworzyć i stosować pływackie ćwiczenia korekcyjne, należy dokładnie analizować błędy w postawie ciała i ich skutki.

Ponieważ każda zmiana (patologiczna) odcinka organizmu pociąga za sobą szereg mniejszych lub większych zmian w sąsiednich odcinkach, dlatego też należy przeanalizować wpływ zmian każdego odcinka na sąsiednie elementy.

Hiperlordoza szyjna

Zwiększenie lordozy szyjnej zmniejsza wysokość odcinka szyjnego kręgosłupa, a więc także skraca mięśnie mające przy­czepy na kręgach szyjnych, bądź na podstawie czaszki. Napina­nie się nieśni leżących po stronie wklęsłości wygięcia szyj­nego zwiększa lordozę, natomiast napinanie się mięśni przed-kręgowych zmniejsza Ją. Mięśnie, których przyczepy zbliżają się do siebie, tracą na sile. Są to przede wszystkim mięśnie: pochyłe, mostkowo-obojczykowo-sutkowe, częściowo górna część równoległobocznego i to po obu stronach. W następstwie osła­bienia tych mięśni górna część klatki piersiowej zapada się, a cała przednia część opada, przez co obniżają się górne przyczepy mięśni brzucha, zwłaszcza prostego brzucha. Przy­czepy mięśni brzusznych zbliżają się do siebie i nie unoszą należycie przedniego brzegu Miednicy, który opada. Zwiększenie lordozy szyjnej prowadzi, więc do kompensacyjnego zwiększenia kifozy piersiowej oraz lordozy lędźwiowej. Wskutek zwiększenia kifozy piersiowej żebra ustawiają się bardziej ukośnie, klatka piersiowa spłaszcza się i obniża, rozluźniając mięśnie brzucha. Powiększają się przez to skutki zwiększenia lordozy szyjnej. Zwiększona lordoza lędźwiowa, jako kompensacyjne następstwo hiperkifozy piersiowej, pozbawiona antylordotycznego działa­nia mięśni prostych brzucha, pogłębia ten stan.

Zwiększenie lordozy szyjnej pogarsza wentylację górnej części klatki piersiowej, rozluźnia zawieszenie tchawicy, obniża ponadto przyczep więzadła wieszadłowego osierdzia, które przyczepia się do przednich kręgów szyjnych w części dolnej. Rozluźnienie tego wieszadła wpływa pośrednio na za­wieszenie przepony, a ta znów - na położenie wątroby i żołąd­ka. Zwiększenie lordozy lędźwiowej obniża przyczepy krezek trzewi, których masa przemieszcza się ku dołowi, uwypuklając ścianę brzucha, wpływając na ułożenie punktu ciężkości ciała.

Hiperkifoza piersiowa

Z kifozą piersiową wiąże się ustawienie obręczy kończyny górnej. Łopatka połączona Jest z tułowiem tylko za pośred­nictwem mięśni. W stawie ramiennym łączy się z nią kończyna górna, której waga obniża obręcz. Masa obręczy ma znaczenie dla klatki piersiowej przechylając się swymi górnymi częściami ku przodowi, stąd odstawianie kątów łopatek. Barki się zaokrą­glają i przesuwają do przodu, a dół nadobojczykowy pogłębia się. W złej postawie powoduje to obciążenie górnej części klatki piersiowej, utrudniając akcję oddychania, zwiększając kifozę piersiową. Obciąża to dodatkową pracą mięśnie prostow­ników grzbietu, które przeciwstawiają się kifozie.

Przesunięcie barków do przodu zbliża przyczepy mięśni piersiowych większych 1 mniejszych ku sobie, przyczyniając się do ich przykurczenia. Czynnego uniesienia łopatki ku górze dokonują: mięśnie czworoboczny (część górna), dźwigacz łopatki i równoległoboczny. Przyleganie łopatki do klatki piersiowej powoduje niesień zębaty przedni. Przesunięcie obręczy kończyny górnej do tyłu przez ściągnięcie łopatek (głównie mięśni czworobocznego i równoległobocznego) ułatwia oddychanie. Ustabilizowanie obręczy barkowej oraz kończyn górnych i częś­ci szyjnej kręgosłupa umożliwia pełne włączenie do pracy dodatkowych nieśni oddechowych. Przy ustaleniu górnych żeber mięśnie międzyżebrowe nie leżą z przodu po stronie wklę­słości łuku piersiowego, unoszą żebra- działając korekcyjnie na kifozę piersiową. Wzmożona hiperkifoza piersiowa może wy­wołać hiperkifozę kompensacyjną części lędźwiowej i szyjnej.

Hiperlordoza lędźwiowa

Hiperlordoza lędźwiowa wiąże się z wystawaniem brzucha do przodu. Należy od niej odróżnić brzuch duży, wiotki, który opada w podbrzuszu i jest wynikiem wiotkości ścian mięśnio­wych. Hiperlordozę lędźwiową kompensują często hiperkifozę piersiowa oraz nadmierne pochylenie miednicy. Występuje ona rzadko w samoistnej postaci. Najczęściej jest wynikiem zwięk­szonego przodopochylenia miednicy.

Nadmierne przodopochylenie miednicy

0 położeniu miednicy decyduje w sposób zasadniczy kostno-więzadłowe połączenie lędźwiowo-krzyźowo-biodrowe, ale duży wpływ mają również mięśnie. Przedni brzeg miednicy unoszą głownia mięśnie: prosty brzucha, pośladkowy wielki oraz kul-szowo-goleniowe (dwugłowy uda, półbłoniasty, półścięgnisty, smukły), natomiast obniżają mięśnie: prosty uda, biodrowo-lędźwiowy, naprężacz powięzi szerokiej, krawiecki. Współudział w obniżaniu przedniego brzegu miednicy przez unoszenie jej tylnego brzegu nają głównie mięśnie: prostownik grzebietu, czworoboczny lędźwi i międzykolcowe.

Na pochylenie miednicy tylko w pozycji stojącej wpływają mięśnie miednicowo-udowe, gdy ich przyczepy położone na kości udowej są ustalone. Nadmierne pochylenie miednicy powoduje hiperlordozę, a jego zmniejszenie - wygładzenie lordozy lędź­wiowej, czasem nawet jej odwrotność, t j. kifozę lędźwiową.

Skoliozy

Ze względów praktycznych i klinicznych skoliozy funkcjo­nalne możemy oddzielić od strukturalnych. Skoliozy funkcjo­nalne cechują się jednołukowym wygięciem bocznym (w kształcie litery C) w płaszczyźnie czołowej, bez wyraźnej torsji krę­gosłupa. Nie osiągają one nigdy dużych rozmiarów i są odwra­calne. Można je korygować czynnie (napięcie mięśni korygują­cych postawę ciała) lub biernie (zwis). Skoliozy funkcjonalne występują u dzieci z osłabionym układem mięśniowym i torebkowo-więzadłowym w ramach ogólnej wady postawy rokują dobrze.

Do skolioz funkcjonalnych można zaliczyć także skoliozy statyczne, występujące w związku ze skróceniem jednej kończyny dolnej albo przykurczem przywiedzeniowym lub odwiedzeniowym w biodrze.

W skoliozach strukturalnych torsje oraz dewiacje krę­gosłupa pociągają, za sobą zniekształcenie klatki piersiowej, z upośledzeniem funkcji oddychania i krążenia, odpowiednio do miejsc i stopnia zniekształcenia. Skoliozy strukturalne mogą osiągać dużą wielkość i często stwarzają trudne problemy korekcyjno-lecznicze.

Kręgosłup

Mięśnie przykręgowe w obrębie wygięcia wykazują zmiany różnego stopnia, w zależności od wieku i wielkości wygięcia. Początkowo są one przykurczone po stronie wklęsłości i nieco rozciągnięte po stronie wypukłości. W miarę postępu deformacji mięśnie po stronie wypukłości ulegają atrofii i degeneracji, a po stronie wklęsłości - dalszemu skróceniu i zwłóknieniu. Więzadła kręgosłupa są pogrubiało po stronie wklęsłości, a rozciągnięte i cieńsze po stronie wypukłości skrzywienia. W daleko zaawansowanych przypadkach tracą sprężystość i elas­tyczność, co na znaczenie dla możliwości oddziaływania korek­cyjnego.

Klatka piersiowa

Wygięcie boczne i torsja piersiowa kręgosłupa pociągają za sobą deformację klatki piersiowej. Wskutek torsji kręgów żebra przemieszczają się do tyłu po stronie wypukłości wygię­cia, a do przodu po stronie wklęsłości. Ponadto po stronie wypukłej tylne kąty żeber ulegają zaostrzeniu, wytwarza się znaczne uwypuklenie, zwane garbem żebrowym. W następstwie wpuklania się trzonów kręgowych do klatki piersiowej oraz zmian w ukształtowaniu żeber płuco po stronie wypukłości zostaje uciśnięte. Ogranicza to pojemność klatki piersiowej. Płuco po stronie wklęsłej przejmuje zastępczo funkcję płuca uciśniętego, co w niewydolności płuca uciśniętego może dopro­wadzić do powikłań płucnych (rozedma).

8

---