WYKŁAD VI

KREDYTOWANIE JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

Gminy, powiaty i województwa to podmioty publiczne, posiadają osobowość prawną, wykonują zadania publiczne we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność. To jednostki samorządu terytorialnego. Są one szczególnym partnerem dla banku. Charakteryzują się stosunkowo niskim ryzykiem kredytowym. Niskie ryzyko wynika z kilku czynników:

• z ich prawnego usytuowania (nie ma możliwości upadłości jednostki samorządu terytorialnego). Jeśli następuje likwidacja, to wówczas przenosi się zobowiązania takiej jednostki na inną jednostkę.

• jednostki te posiadają spory majątek

• wysoka stabilność gospodarcza i finansowa tych jednostek

• istnieją organy nadzorcze, które badają sytuację finansową tych podmiotów (Regionalne Izby Obrachunkowe)

Działalność finansowa i możliwość zaciągania długu przez te jednostki jest uregulowana ustawą z 26 listopada 1998 r. DU 155, poz. 1014 o finansach publicznych. Ustawa ta określa zasady planowania środków publicznych, dysponowania nimi, zasady zarządzania długiem publicznym, sposób finansowania deficytem.

Zgodnie z ustawą jednostki samorządu terytorialnego (JST) mogą zaciągać kredyty i pożyczki:

• na pokrycie występującego w ciągu roku niedoboru budżetowego (kredyty do 1 roku),

• na finansowanie wydatków nie mających pokrycia w planowanych dochodach jednostki.

Suma zaciągniętych kredytów i pożyczek oraz zobowiązań z wyemitowanych pap.wart. nie może przekraczać kwoty która jest określona w budżecie na ten cel.

W przypadku ubiegania się przez JST o kredyt lub pożyczkę Regionalna Izba Obrachunkowa na wniosek jednostki wydaje opinię o możliwości spłaty kredytu lub pożyczki. Łączna kwota przypadających w danym roku budżetowym spłat rat kredytów, pożyczek, zobowiązań z tyt. udzielonych gwarancji, wykupu pap.wart. wyemitowanych przez tę jednostkę, nie może przekroczyć 15% planowanych na dany rok przychodów jednostki. Łączna kwota długu jednostki na koniec roku budżetowego nie może przekroczyć 60% dochodu tej jednostki w danym roku budżetowym. Jednostki te obowiązuje ustawa o zamówieniach publicznych, również w sytuacji chęci zaciągnięcia kredytu. JST musi ogłosić przetarg na wybór banku kredytodawcy. Zarząd przygotowuje specyfikację istotnych warunków zamówienia: określa kwotę kredytu, jego cel, okres spłaty, proponowane zabezpieczenia. Po wybraniu banku kredytodawcy składany jest wniosek formalny. Wniosek ten zawiera mniej informacji niż w przypadku podmiotów gospodarczych.

Gminny formularz kredytowy zawiera informacje dotyczące:

• jednostki samorządu terytorialnego (nazwa, adres, kiedy powstała, o powierzchni, dane o sytuacji finansowej, ekonomicznej i demograficznej),

• wskazanie organów tej jednostki, jej kompetencji i reguł ich reprezentacji na zewnątrz.

Do wniosku dołączane są załączniki:

• uchwały Rady Gminy dotyczące budżetu na dany rok,

• uchwały Rady Gminy upoważniające zarząd do zaciągania kredytu,

• opinia Regionalnej Izby Obrachunkowej dot. kredytu,

• sprawozdanie z wykonania budżetu za ostatnie lata,

• prognoza kształtowania się dochodów i wydatków budżetowych w okresie spłaty kredytu,

• oświadczenie o posiadanych rachunkach i informacja o banku obsługującym gminę,

• dokumenty dot. prawnych zabezpieczeń kredytu.

Oceniane jest ryzyko kredytowe poprzez badanie wielkości budżetu gminy, jej zadłużenie i dotychczasowa działalność. Ważna jest pozytywna opinia Regionalnej Izby Obrachunkowej. Sprawdza się, czy zarząd został upoważniony przez Radę Gminy do zaciągania zobowiązań.

W przypadku wszystkich kredytów z wyjątkiem kredytu w rachunku bieżącym, nie istnieje możliwość negocjowania kwoty kredytu, ani jego ceny w górę. Maksymalne warunki cenowe, zaproponowane przez bank w ofercie złożonej w przetargu, są wiążące. Natomiast przedmiotem negocjacji mogą być inne warunki dot. kredytu, np. rodzaj zabezpieczenia.

Umowa kredytowa zasadniczo nie różni się od umowy kredytowej zawieranej z podmiotem gospodarczym (strony umowy, kwota i waluta kredytu, cel kredytu, zasady spłaty, zabezpieczenia, monitoring, sposób przedstawienia kredytu do dyspozycji kredytobiorcy, prowizja, odsetki, sposób dokonywania zmian w umowie...). Monitoring takiego kredytu polega na systematycznej analizie dochodów i wydatków budżetowych oraz wielkości długu. Na podstawie projektów przyszłego budżetu, wieloletniego planu inwestycyjnego.

Inwestycje w gminach mogą odbywać się w jednej gminie, ale mogą być też inwestycje międzygminne. Istnieje możliwość kredytowania związków międzygminnych, po precyzyjnym określeniu warunków każdej gminy i gminy prowadzącej.

PRAWNE ZABEZPIECZENIA KREDYTU

Udzielenie kredytu zawsze wiąże się z ryzykiem dla banku. Skutkuje to:

• utratą płynności,

• zmniejszeniem potencjalnych zysków,

• utratą wiarygodności,

• zmniejszeniem kapitałów własnych banku,

• może grozić bankructwem banku.

W literaturze przedmiotu brak jest jednolitej klasyfikacji ryzyka bankowego. Zgodność jest co do tego, że ryzyko występuje wówczas, gdy kredytobiorca nie zwraca w ustalonym terminie przypadających do spłaty rat kredytowych wraz z odsetkami i innymi opłatami. Zmniejszenie ryzyka występującego przy udzielaniu kredytów służy system zabezpieczeń tych kredytów, który jest oparty na prawie cywilnym i wekslowym. Podstawowym zabezpieczeniem wierzytelności wynikającej z umowy kredytowej dla banku jest sytuacja kredytowa kredytobiorcy. Zabezpieczenia kredytów są jedynie substytutem spłaty wierzytelności. Poprawiają jednak wiarygodność kredytobiorcy wobec banku. Umożliwiają przejęcie majątku w sytuacji zaistnienia takiej konieczności.

Zabezpieczenia kredytu bankowego można rozumieć w dwojaki sposób:

• szeroki - wskazuje na ogół czynników prawnych i faktycznych podejmowanych przez bank. Celem tych czynności jest wyeliminowanie lub przynajmniej ograniczenie ryzyka bankowego.

• wąski - to konkretne zabezpieczenia

Zabezpieczenia sprowadzają się do zabezpieczeń o charakterze:

• osobistym:

• poręczenia,

• gwarancje,

• przejęcie długu,

• łączne przystąpienie do długu,

• przelew wierzytelności,

• weksel,

• poręczenie wekslowe,

• ubezpieczenie kredytu

• rzeczowym:

• zastaw,

• hipoteka,

• przewłaszczenie na zabezpieczenie,

• kaucja,

• blokada rachunku bankowego.

Zabezpieczenia osobiste charakteryzują się osobistą odpowiedzialnością osoby dającej zabezpieczenia (całością majątku). Zabezpieczenia rzeczowe - częścią majątku.

Podział zabezpieczeń ze względu na płynność:

Stopień płynności	Rodzaj zabezpieczenia	Opis / charakterystyka
Wysoki stopień płynności	blokada środków na rachunku bankowym, kaucja, przelew wierzytelności, pełnomocnictwo do dysponowania rachunkiem bankowym, ubezpieczenie wierzytelności, gwarancja bankowa	Termin realizacji wynosi najczęściej kilka dni (łatwozbywalne)
Płynne	zastaw, przewłaszczenie na zabezpieczeniu	Zbycie tych zabezpieczeń zależy od rodzaju ruchomości podlegających przewłaszczeniu czy zastawowi. Termin realizacji ok. 6 m-cy.
Niski stopień płynności	hipoteka na nieruchomości	Długotrwała i kosztowna realizacja tego zabezpieczenia, min. 12 m-cy.
Płynność uzależniona od osoby ustanawiającej zabezpieczenie	poręczenie wg. kodeksu cywilnego, weksel inblanco, poręczenie wekslowe, przystąpienie do długu kredytowego, przyrzeczenie ustanowienia zastawu lub dokonania przewłaszczenia	Zbycie zależy od płynności majątkowej osoby ustanawiającej zabezpieczenie

• zabezpieczenia osobiste zostały podkreślone.

Charakterystyka zabezpieczeń osobistych:

Forma zabezpieczenia osobistego	Pojecie	Sposób ustanowienia	Skutki prawne
Weksel inblanco	Jest to dokument zawierający co najmniej podpis jego wystawcy złożony z zamiarem zaciągnięcia zobowiązania wekslowego	Powstaje z chwilą złożenia podpisu na blankiecie weksla przez wystawcę posiadającego zdolność do zaciągania zobowiązań wekslowych	Wystawca weksla inblanco odpowiada całym swoim majątkiem za weksel. Weksel może być przenoszony w wyniku wręczenia lub indosu. Płynność tego dokumentu polega na tym, że można nim regulować swoje zobowiązania
Poręczenie wekslowe	Inaczej: awal. Jest zobowiązaniem osoby trzeciej (fizycznej lub prawnej) do zapłaty, w całości lub w części, sumy wekslowej, w sytuacji gdy wystawca weksla go nie wykupi	Umieszcza się na wekslu lub na przedłużniku weksla wyrażenie: „poręczam/ręczę/gwarantuję”. Jeśli poręczycielem jest osoba prawna, powinna przyłożyć pieczęć.	Poręczyciel odpowiada tak samo jak ten, za kogo poręczył. Jest to odpowiedzialność solidarna.
Poręczenie według KC	Poręczyciel zobowiązuje się do spłaty kredytu udzielonego przez bank w sytuacji, gdy kredytobiorca nie spłaci go w oznaczonym terminie	Zobowiązanie poręczyciela na piśmie (w umowie lub formie odrębnego dokumentu). Takie poręczenie musi być podpisane w obecności pracownika banku	Poręczyciel solidarnie odpowiada za spłatę długu
Przelew wierzytelności na zabezpieczenie	Inaczej: cesja, czyli przeniesienie przez kredytobiorcę na osobę trzecią wierzytelności przysługującej mu wobec dłużnika	Powstaje ono w wyniku umowy podpisanej między bankiem, a kredytobiorcą. Bank to cesjonariusz, a kredytobiorca to cedent.	Dłużnik wierzytelności zobowiązany jest do świadczenia wobec banku w momencie powiadomienia go przez wierzyciela o dokonanym przelewie
Przystąpienie do długu	Do dotychczasowego długu przystępuje osoba trzecia, w charakterze dłużnika solidarnego	Następuje poprzez zawarcie umowy pomiędzy bankiem, a osobą przystępującą do długu, oraz pomiędzy kredytobiorcą a tą samą osobą przystępującą do długu	Dotychczasowy dłużnik nie zostaje zwolniony z obowiązku spłaty kredytu. Natomiast przystępująca osoba do długu solidarnie odpowiada z dłużnikiem za ten dług.
pełnomocnictwo	Udzielane jest przez kredytobiorcę albo osobę trzecią do dysponowania rachunkiem bankowym	Udzielone w formie pisemnej przez posiadacza rachunku bankowego lub pełnomocnika uprawnionego do udzielania pełnomocnictw	Może być to pełnomocnictwo nieodwołalne lub terminowe. Zawarte powinno upoważniać bank do pobierania z rachunku środków na pokrycie kredytu, odsetek i prowizji.
Ubezpieczenie kredytu	Zobowiązanie ubezpieczyciela do zapłacenia określonego odszkodowania za szkody poniesione przez bank w wyniku niespłacenia kredytu	Powstaje w wyniku zawarcia umowy ubezpieczenia, np. polisy ubezpieczeniowej.	Ten rodzaj zabezpieczenia nie zapewnia spłaty kredytu w umownym terminie. Zapewnia zapłatę odszkodowania wówczas, gdy zajdą wypadki przewidziane w umowie
Gwarancja bankowa	Zobowiązanie banku podjęte na podstawie zlecenia klienta do zapłaty kwoty wskazanej w gwarancji w przypadku gdy kredytobiorca nie spłaci kredytu	Powstaje na podstawie pisemnej umowy pomiędzy zlecającym (klientem) a bankiem	W przypadku gwarancji bezwarunkowej, płatnej na żądanie, ten rodzaj jest b. atrakcyjny dla banku.

3

4

---