18. Realizm i naturalizm w prozie międzywojennej

• realizm klasycyzujący

• pisarze dążą do przedstawienia świata intersubiektywnie sprawdzalnego

• ich zainteresowania psychologiczne dotyczą najczęściej ludzi i typowych dla nich przeżyć

• posługuje się wartościami estetycznych łagodnymi; patronują jej idee umiaru i rygoru

• nie stroni od podejmowania dziedzictwa realizmu pozytywistycznego

• proza artystów tego nurtu miała znamiona wysokiego artyzmu ale dbali także o komunikatywność przekazu

• byli szczególnie uwrażliwieni na konkret i codzienność przedstawionego życia

• Zofia Nałkowska „Choucas” (1927 rok)

• powieść internacjonalna

• dzieje się w uzdrowisku w Alpach

• stanowi analizę nacjonalizmu, patriotyzmu i stosunków jaki panują, i powinny panować między narodami

• luźność kompozycji, technika sylwetkowa, konwencja wyraźnie reportażowo - kronikarska

• Zofia Nałkowska „Niedobra miłość” (1928 rok)

• główna jej teza polega na przedstawieniu osobowości jako zmiennej w czasie wypadkowej

• oddziaływanie osobowości na innych

• przyjmowanie pewnych ról społecznych

• posługuje się narratorem świadkiem

• tło stanowią współczesne problemy polityczne związane z przewrotem majowym

• Maria Dąbrowska „Znaki życia” (1938 rok)

• bohaterami są postaci z powieści „Noce i dnie”

• technika nowelistycznego portretu się różnicuje; nie cofa się przed szczególnie trudnymi tematami

• filozofia afirmacji napotyka tutaj wyraźne przeszkody

• pojawia się element tragizmu i rozpaczy

• Jarosław Iwaszkiewicz „Zmowa mężczyzn” (1930 rok)

• frapuje go codzienność, szarość ludzkiej egzystencji

• wyraża postawę pełnego niepokoju poszukiwania sensu własnej egzystencji

• zwrot ku dramatycznie pojętej problematyce religijnej

• realizm społeczny:

• utwory są pisane językiem dążącym ku przeźroczystości, niezauważalności

• na pierwszy plan wysuwa się tutaj przedstawienie człowieka w gromadzie

• analiza bardziej socjologiczna

• u podstaw tego nurtu leży proza Heleny Boguszewskiej

• „Świat po niewidomemu” (1932 rok; społecznikowski reportaż z zakładu dla ociemniałych dzieci; czuła i współczująca obserwacja oraz znakomite operowanie mową pozornie zależną)

• „Ci ludzie” (1933 rok; fabuła lekko zarysowana; chodzi o ukazanie portretu zbiorowego biedoty żyjącej na przedmieściach)

• nurt wprowadza wiele powieści środowiskowych

• często w formie nowelek o wyraźnie migawkowym charakterze (np. „Przedmieście” praca zbiorowa; mówi o różnych miejscach i zawodach opisując świat z ich perspektywy)

• radykalizm społeczny przejawia się w powieści Wandy Wasilewskiej „Oblicze dnia” (1934 rok)

• wzywa do rewolucji i kończy się jej entuzjastycznym opisem

• na końcu pojawia się pozytywny bohater bez skazy, idealny wzorzec rewolucjonisty

• pokazuje proces przemiany powieści reportażowej w socrealistyczną

• pojawiają się powieści pół reportażowe opowiadające o bohaterze zagrożonym lub padającym ofiarą bezrobocia (Jan Wiktor „Wierzby nad Sekwaną” 1933 rok; powieść o nędzy i poniewierce polskich emigrantów w Paryżu) oraz populistyczna proza o tematyce chłopskiej (Jan Wiktor „Orka na ugorze” 1935 rok lub Wanda Wasilewska „Ojczyzna” 1935 rok)

• powieści z nurtu chce ingerować we współczesność ale częściej sięga po wydarzenia minione

• cechuje ją brutalność w proweniencji naturalistycznej

• do pisarzy realizmu społecznego można zaliczyć Gustawa Morcinka

• autor niemal całą swoją międzywojenną twórczość poświęcił Śląsku i środowisku górniczemu

• „Wyrąbany chodnik” (1931 - 1932 rok; dzieje walki Ślązaków z niemieckim uciskiem zakończone serią powstań śląskich)

• reprezentował „szkołę serca” (wiara we wrodzoną dobroć ludzi i chęć niesienia sobie pomocy)

• realizm społeczny sięgał także do środowisk egzotycznych czytelnikowi (np. powieść „Cynk” Mariana Czuchowskiego)

• ukazywanie świata w konwencji brutalnie naturalistycznej

• znajomość realiów i realistyczne traktowanie tematu

• takie dzieła były wynikiem podjętych studiów w terenie, tworzyli je także pisarze - samoucy

• pojawiają się także powieści o środowisku wojskowym (łączy je krytyczny stosunek do wojskowego drylu opartego na dominacji)

• zgodnie z programem Przedmieścia proza realizmu społecznego lat trzydziestych nastawiona była przede wszystkim na opis warstw i środowisk upośledzonych, jednak miała także odmianę inteligencką

• pauperyzacja i bezrobocie dotknęły także inteligencje

• mówiły o wielkomiejskim drobnomieszczaństwie lub zajmowały się analizą psychiczną

• opisywana także bohemę artystyczną

• „Dwa księżyce” Marii Kuncewiczowej (1933 rok; pełen dyskretnego liryzmu i malarskości reportaż z życia Kazimierza nad Wisła; kontrastowe zestawienie dwóch środowisk: ludzi miejscowych i przyjezdnych; dzieło pełne współczucia dla ludzkich nieszczęść)

• „Wspólny pokój” Zbigniewa Uniłowskiego (1932 rok; cyganeria lat nędzy; czysty neonaturalizm w przedstawieniu świata)

• obok realizmu społecznego rozwija się realizm psychologiczny:

• wyraźne przesunięcie ku pesymistycznym koncepcjom ludzkiego losu

• często sięgano po autobiografizm (szczególnie ulubiony był powrót do lat dziecięcych)

• pojawia się kobiecy erotyzm oraz kobiety uzależnione i krzywdzone przez mężczyzn (Pola Gojawczyńska „Dziewczęta z Nowolipek”, 1935 rok)

• studia psychologiczna obejmują takie tematy jak analizy procesu dojrzewania płciowego wraz z opisem erotycznych snów

• wkład w realizm psychologiczny włożyła także Zofia Nałkowska (powieść „Granica” 1935 rok; przesuwa problematykę ze sfery natury do sfery kultury; ukazuje jak ważną rolę w życiu człowieka stanowią inni ludzie)

---