FINANSE - wykład

Finanse - podstawowe zagadnienia cz.I

dr Jarosław Olejniczak

Katedra Finansów Publicznych

WSB Wrocław

Podstawowe pojęcia z zakresu finansów

• źródłosłów:

- łaciński “finire” - zakończyć

- przekształcone w “finantio” zakończyć postępowanie (sądowe) dotyczące np. należności pieniężnej “financia pecuniara”

• etapy rozwoju finansów

“ Termin finanse nierozerwalnie jest związany z pieniądzem - historia tworzenia się finansów w obecnej postaci to historia powstawania i ewolucji pieniądza.”

Podstawowe pojęcia z zakresu finansów

• dwa podejścia do terminu “finanse”:

• tradycyjnie

• obecne - przez finanse rozumiemy:

“ogół zjawisk pieniężnych powstających w związku z działalnością gospodarczą i społeczną człowieka”

Podstawowe pojęcia z zakresu finansów

• podstawowe ujęcia finansów:

• podmiotowe

• przedmiotowe

• instrumentalne

- funduszowe

Ujęcie podmiotowe

• poświęca uwagę wyróżnieniu podmiotów (osób, instytucji) między którymi zachodzą stosunki finansowe.

• uzupełnieniem tego podejścia jest ujęcie instytucjonalne finansów

a) bank centralny

b) „bankowe” instytucje finansowe

c) „niebankowe” instytucje finansowe

Ujęcie przedmiotowe

• wyróżnia na pierwszym miejscu rodzaj stosunków zachodzących między podmiotami:

• transakcje (stosunki ekwiwalentne),

• transfery

• pożyczki(w tym kredyty)

Ujęcie przedmiotowe

Kredyty:

Ujęcie instrumentalne:

• jest szczegółową analizą występujących między podmiotami w ramach stosunków finansowych skonkretyzowanych form finansowych.

• można tu wyróżnić np. instrumenty rozliczeniowe, instrumenty dłużne, instrumenty określające prawo własności etc., instrumenty pochodne.

Ujęcie funduszowe:

• przyporządkowuje określoną formę organizacyjną puli środków finansowych (sformalizowaną lub nie) konkretnym podmiotom lub ich grupom

• kryterium wyodrębnienia może być:

• .własność: fundusze publiczne i prywatne

• .zakres: makroekonomiczne i mikroekonomiczne

• .funkcje podmiotów: fundusze państwowe, banków, przedsiębiorstw, towarzystw ubezpieczeniowych, towarzystw inwestycyjnych

• przeznaczenie: ogólne i specjalne

Charakter i rodzaje zjawisk oraz stosunków finansowych:

Charakter ze względu na istotę:

• zjawiska elementarne i złożone

• zjawiska konkretne i abstrakcyjne

Rodzaje zjawisk:

• statyczne i dynamiczne

• według kryterium przedmiotu

Zjawiska według kryterium przedmiotu

• zjawiska przychodowe

• zjawiska rozchodowe

• zjawiska dochodowe

• zjawiska wydatkowe

• zjawiska kosztowe

• zjawiska kredytowe

• zjawiska pożyczkowe

• zjawiska gotówkowe

• zjawiska bezgotówkowe

• zjawiska transferowe

• zjawiska oszczędnościowe

• zjawiska ubezpieczeniowe

Stosunki finansowe

To relacje pieniężne między podmiotami wynikające z dokonujących się procesów gospodarczych i społecznych.

Ich stopień złożoności, charakter i właściwości pozostają zróżnicowane, a zależne są od podmiotów wstępujących w dane relacje.

Metody badawcze

metody uniwersalne- trzy etapy:

• abstrakcja

• stopniowa konkretyzacja

• weryfikacja

błędy wnioskowania

• materialny-nieprawdziwość przesłanek

• żądanie początku-nieuzasadnione przesłanki

• błędne koło w dowodzie

• brak logicznej struktury wnioskowania

Metody badawcze

metody prakseologiczne

• metoda porównywania nakładów i efektów w pieniądzu

• metoda porównywania kosztów i korzyści

• metoda bilansowa

metody statyczne i dynamiczne

• metoda strumieniowa

• metoda zasobowa

• metoda strumieniowo-zasobowa.

DYSCYPLINY FINANSOWE

Podział dyscyplin finansowych ze względu na stosowaną metodę:

(kryterium ogólne, możliwe do zastosowania w odniesieniu do każdej dziedziny nauki)

• - opisowe

• - historyczne

• - teoretyczne

• - praktyczne

DYSCYPLINY FINANSOWE (Rodzaje finansów)

Według funkcji poznawczej

• teoria finansów

• historia finansów ,

• nauka o polityce finansowej,

• statystyka finansowa,

• nauka prawa finansowego,

• inżynieria finansowa ,

• matematyka finansowa,

• socjologia finansowa,

• psychologia finansów

DYSCYPLINY FINANSOWE (Rodzaje finansów)

Według funkcji ekonomicznej

• finanse publiczne

• finanse przedsiębiorstw

• skarbowość

• finanse zarządcze

• bankowość

• finanse międzynarodowe

• ubezpieczenia

• teoria rynku kapitałowego

Powiązanie finansów z innymi dziedzinami nauki:

• Nauki ekonomiczne

• Mikroekonomia

• Makroekonomia

• Rachunkowość

• Zarządzanie

• Matematyka

• Modele finansowe

• Matematyka finansowa

• Matematyka ubezpieczeniowa

• Socjologia

• Sytuacja materialna społeczeństwa

• Skutki polityki finansowej dla społeczeństwa

Powiązanie finansów z innymi dziedzinami nauki:

• Psychologia

• Decyzje finansowe i predyspozycje do ich podejmowania

• Zaufanie do pieniądza

• Zaufanie do systemu finansowego, banków, towarzystw ubezpieczeniowych

• Etyka

• Teoria “godziwego” zysku

• Teoria “sprawiedliwego” podatku

• Zmowa cenowa

• Przerzucanie kosztów

• Dewastacja środowiska naturalnego

• Instytucje “zaufania publicznego”

KATEGORIE FINANSOWE

KATEGORIE PRZYCHODOWE

• cena - wyraża w pieniądzu wartość towaru (także innego pieniądza, waluty etc.), pełni funkcje:

• przychodową

• alokacyjną

• redystrybucyjną

• motywacyjną

• agregacyjną

• przychód pieniężny - odzwierciedla pieniężne skutki działalności gospodarczej człowieka

KATEGORIE DOCHODOWE

• Dochód

nadwyżka ekonomiczna gospodarującego społeczeństwa stanowiąca podstawę do zaspokajania jego potrzeb

• Zysk

a) najszerszą kategoria zysku jest z. ekonomiczny zawierający w sobie koszt alternatywnego wykorzystania kapitału oraz ryzyko związane z utratą zaangażowanego kapitału,

b) występuje też zysk księgowy, zysk z (właściwej) działalności gospodarczej, zysk kapitałowy,

c) zysk jest:

• celem działalności podmiotów

• źródłem finansowania innych celów podmiotu (inwestycje etc.)

• źródłem tworzenia rezerwy finansowej w przedsiębiorstwie.

KATEGORIE DOCHODOWE

Procent

a) to dochód osiągnięty z kapitału pożyczkowego,

b) może występować jako odsetki lub jako dyskonto

c) dwie podstawowe formy to procent prosty i procent składany

d) stopa procentowa - roczna cena pozyskania kapitału pożyczkowego, istnieją:

• rynkowa stopa procentowa (ostateczna cena pożyczki)

• czysta stopa procentowa (cena pożyczki w warunkach braku ryzyka i inflacji)

• realna stopa procentowa (cena pożyczki po zdyskontowaniu inflacji)

Renta pieniężna

a) jest to stała płatność dla danego podmiotu pojawiająca się równomiernie w kolejnych okresach,

b) wyodrębnia się następujące rodzaje rent (wg kryt. pochodzenia):

• rentę ekonomiczną

• rentę kapitałową

• rentę społeczną

KATEGORIE WYDATKOWO-KOSZTOWE

• Wydatek

• ma charakter głównie rzeczowy - nabycie jakiejś cząstki PKB (nie pożyczki i transfery)

• jest to kwota pieniędzy rozdysponowana w związku z transakcjami gospodarczymi

• Koszt

• pieniężny wymiar zastosowanych do produkcji (w procesie gospodarowania) czynników produkcji

• Amortyzacja

• koszt nie stanowiący wydatku pieniężnego

KATEGORIE PODATKOWE

• PODATEK

1) ISTOTA PODATKU

2) ELEMENTY TECHNIKI PODATKOWEJ

3) ZNACZENIE PODATKÓW

KATEGORIE DŁUŻNE

• POŻYCZKA

• KREDYT , funkcje:

• emisyjna (bank centralny),

• kreacji pieniądza (baki komercyjne),

• dochodowa (kreuje dochód dla pożyczkobiorcy),

• alokacyjna ,

• kontrolna.

KATEGORIE DŁUŻNE

• DEFICYT

(na przykładzie budżetu państwa)

• Rzeczywisty - mierzony jako realna nadwyżka wydatków nad dochodami państwa

• Strukturalny - wynikający z szacunków makroekonomicznych dotyczących stanu gospodarki, jej maksymalnych możliwości produkcyjnych a co za tym idzie zasileń budżetu państwa i potrzeb społeczeństwa wynikających z danego poziomu rozwoju cywilizacyjnego.

• Cykliczny - wynikający ze zróżnicowanej aktywności gospodarczej w skali państwa w różnych okresach a więc z cyklu koniunkturalnego.

KATEGORIE DŁUŻNE

• DŁUG

Według kryterium redystrybucji dochodów:

wewnętrzny (krajowy), zewnętrzny (zagraniczny), globalny

Według kryterium czasu wyróżniamy:

krótkoterminowy, długoterminowy,

Według kryterium realnego zadłużenia:

dług brutto (łączny poza sektorem publicznym), dług netto (pomniejszony o należności),

Według kryterium charakteru świadczenia:

według wartości nominalnej, według wartości kapitału

Według szczebla władzy na którym zaciągany jest dług:

centralny, lokalny

Według kryterium treści ekonomicznej:

wyróżniający rodzaje zobowiązań (b.s, obl., kredyt.),

wyróżniający rodzaje wierzycieli,

wyróżniający terminy spłaty

ISTOTA I FUNKCJE PIENIĄDZA

Pieniądz - jest to rzecz, która przez swoją uniwersalną wartość wymienną stanowi dla większości ludzi na danym obszarze środek płatniczy ułatwiający wymianę towarową.

Stanowi więc pewien substrat wartości zbywanego bądź nabywanego towaru akceptowany przez obydwie strony transakcji.

CECHY PIENIĄDZA

• Podzielność - to możliwość dostosowania ilości danego dobra (pieniądza) do ilości dobra, na które jest ono wymieniane.

• Trwałość - to odporność na procesy starzenia się - fizyczne zniszczenie.

• Rzadkość - definiowana jest często jako ograniczoność dostępu danego dobra, która powoduje, iż dane dobro posiada dla konsumentów (określoną przez ich preferencje) wartość wymienną.

FUNKCJE PIENIĄDZA

• funkcja środka wymiany (cyrkulacji)

• funkcja miernika wartości

• funkcja gromadzenia (przechowywania) wartości

• funkcja środka płatniczego

• funkcja międzynarodowego środka płatniczego

FORMY PIENIĄDZA

• gotówkowa

• bezgotówkowa

- elektroniczna

EWOLUCJA PIENIĄDZA

• pieniądz ozdobny

• pieniądz sumeryjski (3100-1955 p.n.e.)

• pieniądz towarowy

• pieniądz kruszcowy od VII w p.n.e.

• dwa standardy monetarne -

• bimetaliczny (Łacińska Unia Monetarna)

• system złoty (np. Wielka Brytania).

• pieniądz parytetowy (Niemcy 1909 r.)

• pieniądz niewymienialny na kruszce -

• wymienialność banknotów na złoto - USA do 1971 roku

CHARAKTERYSTYKA WSPÓŁCZESNEGO PIENIĄDZA

• PAPIEROWY,

• PAŃSTWOWY,

• ZABEZPIECZONY TOWARAMI I USŁUGAMI,

• KREDYTOWY.

PODAŻ PIENIĄDZA

• Podaż pieniądza - problem definicyjny wynikający z różnic w postrzeganiu zakresu jej elementów.

• Stosowane jest zazwyczaj jedno z dwóch kryteriów:

• kryterium wypełniania przez pieniądz funkcji środka cyrkulacji (transakcyjne)

• kryterium płynności pieniądza

M₁ obejmuje:

- pieniądz gotówkowy w obiegu (poza kasami banków), który stanowi różnicę między:

• stanem pieniądza gotówkowego w obiegu, znajdującego się poza NBP,

• a stanem gotówki w kasach banków;

• depozyty i inne zobowiązania bieżące złotowe i walutowe (łącznie z rachunkami inwestycyjnymi w bankowych biurach maklerskich):

• gospodarstw domowych, niemonetarnych instytucji finansowych,

przedsiębiorstw, instytucji niekomercyjnych działających na rzecz

gospodarstw domowych, instytucji samorządowych, funduszy ubezpieczeń

społecznych oraz depozyty jednodniowe typu overnight.

M₂ obejmuje:

• pieniądz gotówkowy w obiegu (poza kasami banków);

• depozyty i inne zobowiązania podmiotów wymienionych przy M₁ do których zalicza się tu:

• depozyty i inne zobowiązania bieżące,

• depozyty terminowe z terminem pierwotnym do 2 lat włącznie,

• zablokowane zobowiązania banków z tytułu zabezpieczeń pieniężnych,

• kredyty i pożyczki otrzymane od funduszy i fundacji niefinansowych.

M₃ obejmuje:

• pieniądz gotówkowy w obiegu (poza kasami banków);

• depozyty i inne zobowiązania podmiotów wymienionych przy M₁ ,

• pozostałe składniki M₃, tj. :

• dłużne papiery wartościowe z terminem pierwotnym do 2 lat włącznie, wyemitowane przez banki, a zakupione przez podmioty niebankowe,

• zobowiązania banków z tytułu operacji z przyrzeczeniem odkupu.

---