Elżbieta Dumania Pedagog Program wspomagania rozwoju psychomotorycznego dzieci w starszym wieku poniemowlęcym. Profilaktyka dysleksji rozwojowej. Dziecka 2-3 letnie wymaga szczególnej troski należy dbać o jego rozwój i w ten sposób budować należyty fundament do późniejszej nauki szkolnej. To szalenie ważny okres rozwojowy . To czas konstruowania własnego Ja i kontaktów z innymi ludźmi, czas budzenia się uczuć do innych. W tym czasie krystalizuje się także dziecięca ciekawość poznawania świata i samodzielności działania. Od sposobu wychowania zależy w dużej mierze to, czy dziecko będzie rozumne i odważnie, czy też zalęknione i bezradne. Dzieci w tym wieku stosunkowo łatwy sposób poddają się działaniom wspomagającym ich rozwój. Program wspomagania rozwoju uwzględnia profilaktykę dysleksji rozwojowej, która według statystyk jest zjawiskiem stale przybierającym na sile. Jeśli nawet dziecko jakie objęte zostanie programem profilaktycznym w przyszłości nie okaże się dzieckiem z grupy ryzyka to na pewno ćwiczenia wspomagające jego rozwój nie zaszkodzą mu. Dostrzegane przez dorosłych tendencje wolniejszego lub nieharmonijnego rozwoju psychoruchowego dziecka skłania pracowników placówek opiekuńczych do korygowania zauważonych deficytów. Często zarysowujące się u dzieci zaburzenia w rozwoju jeśli nie są one głębokie interpretowane są jako ciężka choroba a wystarczy tylko precyzyjnie stymulować dalszy rozwój dziecka, wprowadzając zajęcia /w postaci zabaw/, których celem będzie korekta lub kompensacja dostrzeżonych nieprawidłowości rozwojowych. Dziecko posiada tę zdolność, że poprzez odpowiednie kierowanie jego rozwojem jest w stanie nadrobić opóźnienia jeśli nie wynikają z ciężkich schorzeń np. CUN. Dysleksja rozwojowa jest zespołem różnych trudności w nauce czytania i pisania, która charakteryzuje się problemami w dekodowaniu pojedynczych słów. Jest to odzwierciedlenie niewystarczających zdolności przetwarzania fonologicznego. Ponieważ niepowodzenia szkolne są przyczyną min zaburzeń zachowania należy wprowadzać zajęcia profilaktyczne aby zapobiec dysleksji już od najmłodszych lat dziecka. Bardzo dobrą metodą jest metoda ,,dobrego startu'', którą z Francji z powodzeniem przeniosła na grunt polskiej edukacji prof. Maria Bogdanowiczowa angażując zespół pedagogów wśród których znalazła się Edyta Gruszczyk- Kolczyńska i Ewa Zielińska. W metodzie tej wykorzystuje się również doświadczenia innych pedagogów Rudolfa Labana i Renee Zaazo. Przystosowano ją do prowadzenia zajęć, ćwiczeń i zabaw podczas przygotowania dziecka do nauki pisania i czytania. Oprócz tego znalazła szerokie zastosowanie w działaniach profilaktycznych w odniesieniu do dzieci o prawidłowym rozwoju psychosomatycznym, aktywizując ich rozwój, jak również w stosunku do dzieci z zaburzonym rozwojem usprawniając zaburzone funkcje.  Metoda „dobrego startu” szczególnie aktywizuje i usprawnia czynności analizatorów: wzrokowego, słuchowego i kinestetyczno - ruchowego. Kształci prawidłową lateralizację, orientację w przestrzeni i w schemacie ciała. Koordynuje więc czynności wzrokowo - słuchowo - ruchowe oraz usprawnia i harmonizuje wszystkie funkcje psychomotoryczne. Kształci ona zdolność rozumienia i operowania symbolami, ułatwia nawiązanie kontaktów społecznych szczególnie dzieciom z różnymi dysfunkcjami. Metoda ta ma wielostronne oddziaływanie i dlatego nosi nazwę metody psychomotorycznej.   Znaczny wpływ na przygotowanie małego dziecka do późniejszej nauki czytania i pisania ma sposób i towarzysząca temu atmosfera. W wieku poniemowlęcym zajęcia profilaktyczna muszą być przeprowadzane najlepiej indywidualnie i w krótkich blokach 15- 30 min w zależności od zainteresowania dziecka. Nie można dziecka przemęczać, pracować wbrew jego woli. Najlepiej aby było to pomieszczenia pozbawione bodźców wzrokowych. Badania Haliny Spionek wykazały, że większość dzieci jakie w wieku późniejszym mają niepowodzenia szkolne charakteryzuje się nieharmonijnym rozwojem, a nie globalnie opóźnionym. Dlatego aby zapobiegać temu zjawisku należy wspomagać i stymulować rozwój dziecka już od najmłodszych lat. Stwierdzono, że wśród dzieci mających w późniejszym czasie znaczne trudności w nauce większość stanowią te, których iloraz inteligencji wskazuje na prawidłowy rozwój umysłowy. Mają one jednak różnorodne wybiórcze opóźnienia rozwoju psychicznego i ruchowego. Odchylenia te Halina Spionek nazywa „zaburzeniami rytmu rozwoju”. Wśród dzieci z przeciętnym ilorazem inteligencji, wybiórczo opóźnionych, wyodrębnia szereg różnych typów. Są to dzieci o opóźnionym rozwoju ruchowym lub emocjonalnym, a także dzieci o nie wyrównanym poziomie procesów poznawczych. Zakresy i stopnie tych opóźnień mogą być różne. Dzieci takie mogą wykazywać np. małą precyzję ruchów, zaburzenia w zakresie analizy i syntezy wzrokowej bądź zaburzenia w zakresie analizy i syntezy słuchowej i słuchu fonematycznego.  Opóźnienia te dotyczą wąskiego zakresu oraz funkcji elementarnych, określane są „fragmentarycznymi deficytami rozwoju.  Większość psychologów stwierdza duży związek między lateralizacją a postępami w późniejszym uczeniu się. Wskazują, że zaburzona lateralizacja powoduje różnego rodzaju trudności w nauce. Lateralizacja osłabiona wiąże się na ogół z opóźnieniem rozwoju ruchowego oraz z zaburzeniami orientacji przestrzennej.  Obniżenie sprawności manualnej, jest istotnym czynnikiem wpływającym niekorzystnie na możliwości realizowania późniejszego obowiązku szkolnego.. Może ono występować na tle ogólnego opóźnienia ruchowego lub mieć charakter izolowany. Dziecko z zaburzoną sprawnością manualną z powodu zbyt małej precyzji ruchów dłoni i palców wykonuje powoli poszczególne czynności. Obniżenie tej sprawności jest skutkiem zaburzeń analizatora kinestetyczno - ruchowego oraz zaburzeń koordynacji wzrokowo - ruchowej. Najczęściej dzieci te w latach późniejszych mają problem z techniką pisania. Trudności te noszą miano dysgrafii. Dzieci z zaburzeniami rozwoju ruchowego prowadzone bez stymulacji tego rozwoju nie potrafią dobrze rysować, majsterkować, wycinać. Istnieje ścisły związek między rozwojem ruchowym a procesami poznawczymi dziecka oraz jego rozwojem emocjonalno - uczuciowym.  Newell C. Kephart pisze, że „nie wolno nam myśleć o czynnościach percepcyjnych i czynnościach motorycznych jako o dwóch różnych zagadnieniach; musimy natomiast traktować je jako jedność percepcyjno - motoryczną. Zaburzenia ruchowe stanowią dużą przeszkodę w uzyskiwaniu dobrych postępów w naturalnym procesie edukacji i wychowania i należy zająć się ich stymulowaniem prawidłowości rozwoju dziecka już od najmłodszych lat.  Uwzględniając omówione wcześniej przyczyny późniejszych niepowodzeń szkolnych, tkwiące w samym dziecku jak i dydaktyce trzeba stwierdzić, iż jest zasadne a nawet wysoce wskazane systematyczne stosowanie w pracy dydaktycznej metody „dobrego startu”.  W edukacji na poziomie wieku poniemowlęcego jest utrudniona z powodu charakterystycznych dla tego wieku zachowań. Te zachowania to upór i mała elastyczność a także brak współpracy z rówieśnikami. Dzieci te nie potrafią się przystosować i wychowywanie ich musi przebiegać sekwencyjnie i zawsze tym samym rytmem bez zmian kolejności poszczególnych czynności. Dzieci w wieku poniemowlęcym lubią dominować, nie potrafią jeszcze dokonywać wyboru, ich zachowania są niekonsekwentne. W tym wieku trudno wprowadzać zajęcia grupowe w dużych grupach, najlepsze efekty daje praca indywidualna z dzieckiem lub w 2-3 osobowych grupach. W późniejszym wieku poniemowlęcym tzn. w wieku 2.5 -3 lat można wprowadzać elementy pracy w większych zespołach. Dziecko w tym wieku jest bardziej uległe, potrafi nie tylko brać ale i dawać, potrafi się dzielić jest otwarte i nastawione na współpracę. Jest rządne przygody. We wszystkich tych etapach należy zwracać baczną uwagę na stan psychofizyczny dziecka i dostosować rodzaj, rytm pracy oraz wymagania wobec dziecka. Jeśli jest taka potrzeba należy przerwać zajęcia. Intensywne wspomaganie rozwoju jest potrzebne wszystkim dzieciom jest to wspomaganie wrodzonych możliwości umysłowych malucha i nie należy ich zaniedbywać. Propozycje tematów zabaw dla dzieci powyżej 24 m-ca życia. Zabawy wspomagające rozwój wiedzy o samym sobie. Zabawy te można prowadzić dopiero po uzyskaniu zgody dziecka na bliski kontakt a także zgodnie z naturalnym rozwojem. Cele dydaktyczne tych zabaw to: Oswajanie dziecka i uzyskanie zgody na bliski kontakt, Oglądanie głowy i nazwanie wyróżnionych części, rozpoznawanie twarzy w lustrze, oglądanie całej sylwetki i nazwanie poszczególnych części a także rozpoznawanie ich w lustrze, wyrażanie emocji - miny lustrzane, elementy komunikacji werbalnej i niewerbalnej a także ćwiczenie, pojedynek na miny, znajomość własnego imienia i nazwiska. 2. Zabawy w oparciu o schemat ciała a celem ich jest kształtowanie dziecięcej wiedzy na temat siebie. Celem jest również wdrażanie dziecka do analizy i syntezy na poziomie rozróżniania poszczególnych części a potem łączenie ich w całość. 3. Zabawy polegające na rozróżnianiu cech przedmiotów, np.: kształtu, koloru, wielkości. Celem dydaktycznym tych zabaw będzie: poznawanie i utrwalanie znajomości kolorów, rozumienie pojęć taki sam - inny, ćwiczenie orientacji przestrzennej i uwagi, kształtowanie pojęcia wielkości, mały - duży i rozumienie znaczenia tych pojęć, poznawanie i utrwalanie kształtów, ćwiczenia spostrzegawczości, odnajdywanie cech wspólnych. Trudno w tym wieku wprowadzać pojęcia i stosunki liczbowe, ale tematyka ww zabaw jest przygotowaniem do wprowadzenia ich na poziomie wieku przedszkolnego. Zabawy w poznawanie i utrwalanie wiadomości o otoczeniu społecznym i przyrodniczym. Na tym etapie rozwoju dziecka następuje powolna decentracja. Dziecko zaczyna być świadome własnego ciała i możliwości poruszania się bliskiej przestrzeni. Następuje rozpatrywanie otoczenia w stosunku do siebie, zaczyna się kształtować swój punkt widzenia ale również początki świadomości punktu widzenia drugiej osoby. W zabawach tych mogą zawierać elementy ćwiczeń narządów mowy. Celem dydaktycznych tych zabaw jest: utrwalanie wyglądu i nazw przedmiotów, kształtowanie zachowań społecznych np. zapamiętywania imion kolegów, wprowadzanie pojęć : na, pod, za, przed, utrwalanie wiadomości o przeznaczeniu przedmiotów np. nakrywanie do stołu z nazwaniem przedmiotów i do czego one służą. utrwalanie prawidłowego nakładania poszczególnych części ubrań z jednoczesnym ćwiczeniem spostrzegawczości, umiejętność zapinanie i rozpinania guzików, znajomość środowiska, przyrody np. nazwa zwierząt, co lubią jeść, ich cech np. wesoły kotek lubi mleko, odgłosy przyrody i środowiska np. krakanie wrony, rechot żab, kukanie kukułki, przejeżdżający pociąg, samochód strażacki, ww zabawa ćwiczy mięśnie narządów mowy przez powtarzanie odgłosów np. : miau, muu, kra, tratata, aaa, poznawani i nazwanie roślin i ich pielęgnacja np. zakładanie doniczkowego ogródka i jego doglądanie, ćwiczenie nazw czynności z jednoczesnych ćwiczeniem narządów mowy np.: skakanie - hej hop, zamiatanie szu, szu, jazda samochodem wrrr oraz dźwięk klaksonu tidit, ćwiczenie dominacji stronnej zgodnie z wrodzoną skłonnością bez przymuszania do którejkolwiek strony. Zmuszanie dziecka do posługiwania się prawą ręką może na etapie szkolnym prowadzić do trudności w wykonywaniu złożonych i precyzyjnych czynności np. rysowanie, wycinanie a potem pisanie. Osłabia to sprawność ręki i zmniejsza efekt współpracy oko-ręka co jest min. przyczyną dysgrafii. Należy nie ingerować w naturalne skłonności i rozwijać sprawność obu rąk. uczenie samodzielności ale i poczucia odpowiedzialności za swoje czyny, systematyczności i doprowadzanie czynności do końca, zachowanie porządku po zakończonej zabawie. kształtowanie nawyków takich jak np. pomaganie innym, dbałość o porządek, nawyk poszanowania czyjegoś wysiłku poprzez przykładowe wycieranie butów na wycieraczce, zamykanie drzwi, właściwe zachowanie przy stole, bezkonfliktowe układanie do snu, zachowanie w ubikacji. Zabawy wspomagające rozwój sprawności fizycznej dziecka i rozwijającej współpracę ręka - oko. Opanowanie powtarzalności sposobów reprezentacji enektywnej- ruch, ikonicznej - obraz, symbolicznej - słowo w umyśle dziecka. Do zabaw tych zaliczymy: śledzenie ruchu np. leniwe ósemki, które oprócz powyższego celu koordynują współpracę obu półkul mózgu / Dennison/, wszelkie tory przeszkód które wymagają uwagi, pokonywania przeszkód, pamiętanie o zasadach i ich przestrzeganie, wszelkiego rodzaju naśladowanie ruchów: bociana, psa, kotka, ptaszka, zabawy w trakcie których dziecko musi zrozumieć sytuacje i stara się w miarę dobrze zrozumieć ćwiczenia np. zabawa w transport klocków budowanie zamku. W trakcie takich zajęć zdarzają się różne trudności chodzi o to aby dziecko potrafiło je o pokonać, wyrabia to zaradność w trudnych sytuacjach. Jest to okazja do uczenia się znoszenia porażek, zawsze jest w pobliżu opiekun , który w stosownym momencie wkracza ze swoją pomocą. zabawy z plasteliną i masą solną kształtujące ruchy: toczenia, rozrywania, łączenia, rozklepywania. Można lepić kulki, wałki a później wprowadzać zabawy tematyczne np. lepienie rogalików, placków, grzybków, bałwanków, korali. W trakcie takich zajęć dziecko ćwiczy sprawność ręki, motorykę małą a także paluszków, rysowanie, uczenie się kontrolowania ruchu ręki przy zamykaniu linii i próby narysowania koła. W trzecim roku życia dziecko z bazgrot przechodzi do następnego etapu jakim jest rysowanie człowieka . Na początku jest to głowonóg, którego narysowanie jest wielką trudnością wymaga to bowiem prawidłowego chwytu pisarskiego i zsynchronizowania pracy oko- ręka. Wymaga to również odpowiedniego nacisku ręki na narzędzie pisarskie. ćwiczenie podstawowych rysunków wymaganych na sprawdzianach rozwojowych trzylatka tzn. kreska, szyny, krzyż. Najlepiej jeśli zaczniemy od ćwiczenia w powietrzu np. całą ręką rysujemy kreskę w powietrzu wymaga to sprawności ręki i ramienia czyli motoryka duża. Potem tę samą czynność wykonujemy palcem na stole współpraca ręka i przedramię. Dopiero teraz przenosimy się na papier i koordynujemy drobne ruchy dłoni i palców. rysowanie portretów, dyktanda rysunkowe. Wszystkie ,,zajęcia pisarskie” wprowadzamy jak najwcześniej aby dziecko dostrzegło związek trzymaniem kredki a ruchem i co jest tego efektem na papierze. Najlepiej aby dzieci zaczynały od dużego formatu wtedy jest bardziej widoczna dla dziecka jego siła sprawcza, zapobiega to skrzywieniom kręgosłupa a także ośmiela dzieci wycofane. Rysunek dziecięcy nawet początkowa bazgrota jest wypowiedzią dziecka jest bardzo ważna i potrzebna. Należy chwalić dziecko za jego wysiłek i za jego efekty to jeszcze bardziej wzmacnia u dziecka poczucie wartości i zachęca do doskonalenia tych umiejętności. Zajęcia te raczej przeprowadzamy indywidualnie ponieważ w trzecim roku życia dziecko pracuje jeszcze dopóki opiekunka obdarza go uwagą . Dopiero pod koniec trzeciego roku zaczyna krótko pracować samodzielnie i wtedy możemy wprowadzać zajęcia plastyczne w małych grupach i specjalnie wydzielonym kąciku. Zabawy wprowadzające rytm jako naturalny czynnik w życiu. Czym regularniej powtarzamy tym lepiej opanowujemy daną czynność. Jest to podstawa procesu uczenia się. Niewerbalne schematy porozumiewania się z najbliższymi osobami stanowią dla dziecka bazę dla rozwoju języka mówionego. Dzieci najpierw rozumieją tzw. mowa bierna- schemat niewerbalny a potem mówią. Po mowie biernej następuje proces wtapiania słów mówionych w gotowy schemat co pozwala na sensowne używanie przez dziecko słów. Piaget używa określenia zabawy słowem jako najlepszej metody opanowania umiejętności mówienia. Dlatego rymowanki, wierszyki, wyliczanki są najlepszym materiałem roboczym do doskonalenia umiejętności późniejszego swobodnego mówienia. Takie zajęcia rozwijają u dziecka zdolność do skupiania się na rytmach pełni również funkcję w poznawaniu świata. Pozwala maluchowi na; rozróżnienie i łączenie podobnych, różnych elementów oraz przewidywać było, jest, będzie. Zdolność skupiania się na regularności jest podstawą inteligencji człowieka. Tematy poniższych zabaw kształtują dziecięce rozumowanie, oto one: Ćwiczenie rozwijające zdolność tego co się powtarza, które wymagają skupienia dlatego muszą być prowadzone indywidualnie. Najpierw pokazujemy co robić a potem mówimy to co ważne. Dziecko pracuje poprzez w początkowym naśladownictwo w późniejszym ze zrozumieniem. Może to być układanie pociągu z klocków z ciągle powtarzającą się sekwencją koloru , wielkości, kształtu, albo układanie klocków na różnych poziomach wyżej i niżej. ćwiczymy świeżą pamięć wzrokowa dziecka. Podobne ćwiczenie rytmów na materiale słuchowym, np.: wyklaskiwanie usłyszanego rytmu, przewidywanie następnego dźwięku, łączenie dźwięku z przedmiotem. Łączenie rytmu z ruchem np. zegar, żaba, konik. Wyliczanki dziecięce dobre ćwiczenie pamięci a także zabawy dźwieko- naśladowcze co mówi zwierze itp. Tak jak zabawy poprzednie najlepiej jeśli są one przeprowadzane na początku indywidualnie potem można je pomału wprowadzać na grupę. Zabawy, które uczą dzieci umiejętności łączenia pojęcia całość i części czyli synteza i analiza. Umiejętność analizy i syntezy umysł dziecka opanowuje już około trzeciego miesiąca życia. Jednak w pierwszych trzech latach dziecka umiejętność ta jest jeszcze niewykorzystywana i dziecko poznaje wszystko globalnie czyli przynależność przedmiotów - zaznaczenie terytorium, funkcja przedmiotów. Zaczyna poprzez zabawę realizować proces syntezy i analizy, wszystko bacznie obserwuje wykorzystując zmysły pojawiają się odczucia jako nierozłączny element działania. Oto tematy zabaw: Zabawy - konstrukcje z klocków najpierw sami budujemy i zachęcamy dziecko do pomocy a potem proponujemy pracę samodzielną. Budowanie jak najwyższej wieży ćwiczy sprawność oko- ręka, jeśli jest to wspólna praca uczy współpracy. Jednocześnie samodzielność wykonania tej pracy jest sprawdzianem rozwoju dziecka. Budowanie bramy i próba wytrzymałościowa budowli z użyciem samochodzika jest jednocześnie ćwiczeniem artykulacyjnym. Budowanie garaży schronów a także ulic przy czym tę ostatnią zabawę można uzupełnić zabawą w przedmuchiwaniu piłeczki i jest to znakomite ćwiczenie na koordynację ruchową. zabawy w układanie tematyczne obrazków jest to ćwiczenie syntezy a w trakcie mówienia co ten obrazek przedstawia analiza. robienie puzzli z obrazków i układnie ich wymaga to współpracy ręka - oko, ćwiczy pamięć wzrokową odroczoną. Na początku są to trzy elementy poprzez ciągłe powtórzeń elementów przybywa. Dziecko ćwiczy analizę i syntezę wzrokową i sprawność ręki. zabawy słowem na kończenie jest trudniejsze ale wprowadzane stopniowo w miarę rozwoju umiejętności językowych dziecka jest dobrym ćwiczeniem na analizę i syntezę słuchową i znakomitym sposobem na rozbudzenie dziecięcej wyobraźni. Zabawy zaproponowane w tym fragmencie są trudniejsze i nie wszystkie dzieci poradzą sobie z nimi , należy próbować ale nie zmuszać. 8. Zabawy, które wprowadzą dziecko w świat liczb, a które zapoczątkowały rytmy. Liczenie polega na stałej kolejności i stałej regularności. Małe dzieci 2-3 letnie znają już słowo liczyć i wiedzą co ono oznacza. Liczenie służy między innymi do poznawania i porządkowania otoczenia. Dziecięce liczenie zaczynamy od trzech elementów w miarę opanowania tej ilości elementów przybywa. Dla dziecka 2-3 letniego liczebniki to jakby zastępcze nazwy przedmiotów. Podczas zajęć dziecięcej matematyki należy wprowadzać wiele elementów ułożonych w szereg. Aby odpowiedzieć ile jest np. szyszek dziecko musi objąć wzrokiem wszystkie przedmioty i oszacować ich ilość mało lub dużo. Odpowiadając na pytanie wymienia na ogół znane sobie liczebniki .Nie wolno dziecka poprawiać podczas jego liczenia należy okazywać swoje zadowolenie. Liczenie dziecięce ma swój sens i ważne aby dziecko chciało je wykonywać to na razie ćwiczenie. Gdy dziecko policzy opiekunka pokazuje dziecku jak ona liczy a potem liczą wspólnie. Dziecko poprzez naśladownictwo doskonali swoje umiejętności. Należy ćwiczyć te umiejętności przy każdej okazji. Wprowadzenie działań dodawania i odejmowania jest możliwe dopiero po opanowaniu umiejętności liczenia szeregowego i następuje to około 3 roku życia, jest to w programie nauczania przedszkolnego. Zabawy kolorem nazwanie i rozróżnienie ich. Małe dzieci kojarzą kolor z kształtem przedmiotu. Kolor kojarzony jest przez dzieci także z pojęciami i uczuciami smutek szary a radość pastelowa. Jest to bardzo trudne, jest to złożony proces intelektualny np. dźwięk kojarzony poprzez emocje z kolorem. Na poziomie wieku żłobkowego możliwe jest wprowadzenie prostych zabaw i ćwiczeń, które ukształtują umiejętność rozróżniania i nazywania podstawowych kolorów. Oto propozycje zabawy: różnicowanie i nazywanie kolorów zasadniczych i kojarzenie wizualnych odczuć dziecka z nazwą np. krowa jest w białe i czarne łaty, słońce jest żółte, serduszko czerwone a woda niebieska - oglądanie wielu przedmiotów o tej samej intensywnej barwie, a potem wprowadzenie przedmiotów o innej barwie. budowanie kolorowych wież i budowli przy czym budującym jest opiekunka a dziecka pomocnikiem podającym klocki określonego koloru, które są pudle z różnokolorowymi klockami. zabawa w zgadywanie jaki to kolor np. kładziemy przed dzieckiem wycięte słoneczko i pytamy jaki to kolor. zabawa farbami dziecko maluje najlepiej paluszkami np. morze, łąkę, przy tej okazji ćwiczy także paluszki, nadgarstek motoryka mała. Zdarza się często że dzieci mają problem z nazwaniem kolorów chociaż odróżniają odmienność przedmiotów o innej barwie. Na pewno poprzez spokojne powtórzenia opanuje tę umiejętność należy jedynie nie zniechęcać malucha do tego poprzez swoje zniecierpliwienie. Zabawy kształtujące pojęcie przyczynowo- skutkowe. Do poznanie świata nie wystarczy dziecku tylko percepcja czyli widzę, słyszę, dotykam. Żeby te spostrzeżenia nabrało znaczenia , dziecko musi połączyć je z działaniami, odczuwaniem co wokół niego się znajduje. Poprzez działanie dziecko poznaje dwa rodzaje zmian 1/. zmiany trwałe i nieodwracalne np. przecięcie sznurka którego się już nie da połączyć, nasypanie piasku do wiadra z wodą już nie jest możliwe jego wyjęcia z wody. 2/. zmiany odwracalne wyjmuje klocki z pudełka i może je z powrotem włożyć. Na podstawie tych dwóch rodzajów zmian dziecko rozumie otoczenie ale żeby do tego dojść zawzięcie bada np. stabilność podłoża poprzez podskakiwanie, kołysanie, wchodzi wielokrotnie na wzniesienia i zbiega z niego. W ten sposób poznaje opór podłoża w stosunku do swojego ciała poznaje swoje możliwości panowania nad otoczeniem. Zawzięcia otwiera i zamyka pudełka, drzwi, sprawdza czy otwarte można zamknąć a zamknięte otworzyć i czy one może o tym decydować. Ustawia przedmioty w szeregu i przestawia kolejność na różne warianty spostrzega efekt tego działania i zauważa że może o tym decydować. Upuszcza i rzuca przedmiotami obserwując gdzie spadną i co z nimi się dzieje daje to mu poczucie panowania nad przedmiotami. Ustawia przedmioty jedne na drugich aż się rozsypią poprzez to poznaje ciężar przedmiotów i sprawdza swoje możliwości konstrukcyjne. Wsypuje i wysypuje obserwując wypełnianie się naczynia i sprawdza czy po wysypaniu znowu naczynie jest puste i to ono o tym decyduje. Przenosi przedmioty w inne miejsce sprawdzając czy ono może decydować gdzie one się znajdą. Tego typu proste zabawy pozwalają dziecku określić siebie , swoje możliwości panowania nad otoczeniem, a także przewidywać co się stanie w podobnej sytuacji Aby dojść do przewidywania skutków działań trzeba je osadzić w czasie. Jest to baza wyjściowa do rozumienia przyczynowo- skutkowego. Dobrą pierwszą lekcją takiego działania jest ćwiczenie z rysowaniem. Dziecko podczas rysowania skupia się na samej czynności i nie widzi skutku swojego działania. Zadaniem opiekunki jest zwrócenie uwagi dziecka na efekt pracy na papierze co w efekcie pomoże dziecku pochwycić sens : kredka, papier, własne działanie a efekt to kolorowe ślady. Każda nowość jest przyjęta z gotowością poznania jej przez dziecko, zaspokojenia ciekawości, poznania i opanowania. Zawsze w zabawach powtarza czynności w których uczestniczyło ćwicząc ważne czynności w sytuacjach zbliżonych do rzeczywistych. W trzecim roku życia dziecko jest najbardziej chłonne ucząc się nazywania przedmiotów, wykonywania czynności i własnych doznań również słownego określenia skutków. . Skupia się na działaniu i uświadamia sobie sens tego co czyni. Zabawy które pomogą dziecku w pokonaniu tej trudnej drogi rozwojowej opieraj a się na organizowaniu specjalnych sytuacji zadaniowych pomagających lepiej zrozumieć sens tego co robi i styka się w codziennym życiu. Najlepiej jeśli w czasie tych zabaw uwzględnione są następujące prawidłowości, że dziecko poznaje przedmioty poprzez używanie ich harmonijnie łączy całość doświadczeń poznawczych /dotyk, wzroki/, i czuciowych z obserwacją skutków wykonywanych czynności, przy tym uwzględnia następstwa czasowe, sprowokowane słownie określa to co robi i jaki jest skutek tego działania. Propozycje tematu zabaw są następujące: poznawanie zmian typu: słone - słodkie, doznania smakowe, kontrasty i ich nazwanie: wysokie - niskie, zimno - ciepło, ciemno - widno, szybko - wolno, głośno- cicho, co zrobić aby coś było np. mam brudne ręce muszę je umyć, mam potargane włosy muszę je uczesać, jestem głodny musze zjeść, opowiadanie historyjek obrazkowych. Ważne jest aby stymulowanie rozwoju przyczynowo- skutkowego odbywała się już w jak najmłodszym wieku a proponowane tematy zabaw są możliwe do zrealizowania nawet z dwulatkami. Tego typu ćwiczenia powinny być organizowane często w plenerze i na sali zawsze kiedy dzieci są nimi zainteresowane , jeśli dziecko ma ,,zły„ dzień lepiej nie zmuszać go do uczestnictwa. Podstawowym warunkiem organizacji programu stymulacji rozwoju małych dzieci jest dopasowanie procesu wspomagania do możliwości dziecka. Jednak wszystkie dzieci potrzebują intensywnej pracy pedagogicznej osób bezpośrednio zaangażowanych do ich opieki w placówkach opiekuńczych, aby nie zmarnować drzemiących w dzieciach talentach i umiejętnie je rozwijać. Im wcześniej tym lepiej. .

---