1. Czym jest system prawa karnego i pojęć pokrewnych?

System prawa karnego, gałąź prawa, cel ochrona dóbr społecznie cenionych

Prawo karne (w domyśle materialne)

Prawo karne procesowe

Prawo karne wykonawcze

Prawo karne skarbowe

Prawo karne wojskowe

Ustawa o postępowania w sprawie nieletnich

Prawo o wykroczeniach

Pojęcia pokrewne

Wiktymologia

Kryminalistyka

Nauka prawa karnego

Polityka kryminalna -

Polityka prawna -

Polityka penitencjarna - aspekty wykonywania kary pozbawienia wolności

Kryminologia - o przestępczości i przestępcy

2. Źródła prawa karnego

Ustawy

Ratyfikowane umowy międzynarodowe zapisane w Dzienniku Ustaw

Konstytucja

Polskie prawo karne zawarte jest główne w Kodeksie Karnym z 1997r.

Zawarte jest w ustawach dodatkowych

Ustawy karne szczególne - przepisy karne

Ustawy typu administracyjnego (regulacja życia społecznego + przepisy karne)

Kodeks Karny:

3 części:

ogólna: zasady odpowiedzialności karnej, reguły obowiązywania ustaw karnych, katalog kar i zasady wymierzania,

szczególna: poszczególne typy przestępstw i jakie kary za nie grożą (dyspozycja i sankcja)

wojskowa: przepisy karne dla żołnierzy

3. Inne systemy karania niż przewidywane w prawie karnym

4. Przestępstwo jako pojęcie prawne w jego kontekście społecznym (w relacji do zachowań patologicznych i kontrowersyjnych)

Funkcje prawa karnego:

Funkcja sprawiedliwościowa - historycznie pierwsza. Często niedoceniana ze względu na kojarzenie jej z zemstą, odwetem. Jednak realizacja tej funkcji służy rozładowaniu napięcia u ofiary i innych osób = zaspokojenie poczucia sprawiedliwości.

Funkcja ochronna pewnych dóbr, których istnienie i respektowanie składa się na pewien społeczny porządek.

→ współcześnie prawo karne powinno godzić obie te funkcje w odpowiedni i wyważony sposób w celu prawidłowego funkcjonowania prawa karnego.

Funkcja gwarancyjna - przez wyraźne określenie, co jest przestępstwem ma zagwarantować, że nikt nie będzie pociągnięty do odpowiedzialności za czyn, który nie jest przestępstwem → związanie z zasadą nullum crimen sine lege.

Odstraszająca (represyjna) - zakłada surowe kary w celu odstraszenia potencjalnych przestępców - prewencja ogólna

Eliminacyjna - zapobiega powrotności do przestępstwa

Wychowawcza - wychowuje społeczeństwo

Kompensacyjna - umożliwia sprawcy naprawienie szkody

5. Zasady polskiego prawa karnego

Zasada odpowiedzialności karnej za czyn: działanie lub zaniechanie jest przesłanką odpowiedzialności, jest to uzewnętrznienie poglądu w czynie

Zasada winy: osobista zarzucalność czynu, zasada subiektywizmu (winy),

Zasada odpowiedzialności indywidualnej, osobistej: pozostałości odpowiedzialności karnej zbiorowej to (udział w bójce, udział w zbiegowisku i zamach na mienie), to własny czyn sprawcy

Zasada humanitaryzmu: prawo karne powinno być ludzkie, kary nie powinny być okrutne, ma duże znaczenie w prawie karnym wykonawczym

Nullum crimen sine lege: nie ma przestępstwa bez prawa

1. Nullum crimen sine lege scripta: musi być prawem zawartym w ustawie, powierzenie tworzenia praw legislatywie, mogą to być akty normatywne z „mocą ustawy”, akty niższego rzędu niż ustawa mogą mieć wpływ na prawo karne, ale tylko w razie blankietowego przepisu

2. Nullum crimen sine lege certa: opisanie przestępstwa w sposób maksymalnie dokładny, nieokreśloność przestępstwa może wynikać ze znamion ocennych

3. Zakaz analogii: niebezpieczeństwo pomylenia analogii z interpretacją rozszerzającą

4. Lex retro non agit: prawo nie działa wstecz

5. Nulla poena sine lege: kara za przestępstwo musi być określona i przewidziana we wcześniej wydanej ustawie

6. Definicja przestępstwa

Przestępstwem jest czyn człowieka, zabroniony przez ustawę pod groźbą kary jako zbrodnia lub występek, bezprawny, zawiniony i społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy

- kolejność sprawdzania elementów definicji jest istotna

Przestępczość jako czyn człowieka: przestępstwo dotyczy tylko człowieka, osoby fizycznej, jest to działanie lub zaniechanie zależne od woli,

Przymus bezwzględny: brak możliwości podjęcia innego czynu

Przymus względny: zmuszenie, nacisk psychiczny,

Odruchy warunkowe: wykluczają pojęcie czynu

Ustawowe znamiona przestępstwa: cechy charakterystyczne ustanowione przez ustawodawcę odnoszące się do określonego typu przestępstwa, przestępstwo musi odpowiadać opisowi określonego typu przestępstwa, (typizacja przestępstw).

Znamiona dotyczą różnych elementów struktury:

Przedmiot

Podmiot

Storna przedmiotowa

Strona podmiotowa

Znamiona przestępstwa dzielimy na:

Opisowe - uderza, pieniądz,

Ocenne - istotne zeszpecenie

Normatywne- funkcjonariusz publiczny, uprawnienia, obowiązek (język prawniczy)

Bezprawność czynu:

- zabronienie czynu pod groźbą kary

- okoliczności wyłączające bezprawność - kontratypy

- przestępstwa nieumyślne

Wina:

- nie ma winy - nie ma przestępstwa

- suma obiektywnych przesłanek by sprawca mógł ponieść odpowiedzialność karną (zanim ustali się winę):

Czyn, związek przyczynowy, znamiona, bezprawność- nie wchodzą one w pojęcie winy

Kiedy zachodzi wina???

Dotyczy strony podmiotowej przestępstwa.

Formy winy, 3 elementy nieumyślności:

Brak zamiaru (umyślności)

Naruszenie zasada ostrożności, które prowadzą do popełnienia czynu zabronionego

Możliwość przewidywania popełnienia czynu lub przewidywanie możliwości

Należy sprawdzić:

czy nie zachodzi sytuacja, w której wina jest wyłączona, czy osoba nie jest nieletnia (przesłanka pozytywna)

niepoczytalność, błąd, działanie na rozkaz, stan wyższej konieczności

Psychologiczna teoria winy:

Stosunek psychiczny sprawcy, zamiar (wola), wyobrażenia (świadomość),

Teoria woli - zamiar bezwarunkowy (chce) i warunkowy (godzi się) - nie uwzględnia nieumyślności

Teoria wyobrażenia - świadomość możliwości popełnienia przestępstwa nie powstrzymuje sprawcy - nie ma różnicy pomiędzy lekkomyślnością, a nieumyślnością

Normatywna teoria winy:

W normalnej sytuacji sprawca podejmuje błędną decyzję

Kompleksowa teoria winy:

Wina to zarzucana umyślność lub nieumyślność

Społeczna szkodliwość:

Gdy jest znikoma, to czyn nie jest przestępstwem,

7. Klasyfikacja przestępstw

Według kryterium wagi:

ZBRODNIA - kara nie krótsza niż 3 lata pozbawienia wolności

WYSTĘPEK - powyżej 1 miesiąca pozbawienia wolności,1 miesiąc ograniczenia wolności lub 30 stawek dziennych grzywny

+ WYKROCZENIE - areszt do 30 dni

Forma winy:

Zbrodnia może być popełniona tylko umyślnie ART.8

Występek także nieumyślnie, jeżeli ustawa tak stanowi

+ Wykroczenie umyślnie i nieumyślnie, jeżeli ustawa tak stanowi

Forma czynu:

Przestępstwo trwałe: rozciąga się od czasu zapoczątkowania takiego stanu do jego zakończenia

Wieloosobowe: ujmowanie czynu jako „branie udziału” gdy ustawa przewiduje, że przestępstwo musi polegać na działaniu wieloosobowym

Wieloszynowe: przestępczość jako działalność, na które składają się poszczególne czyny

- pojedynczy - jednorazowe naruszenie przepisu

- przestępstwo z zaniechania - nie podjęcie działania przez sprawcę, do którego był on zobowiązany

Według kryterium czynu, czyli zachowania się:

Działanie - zgwałcenie, napaść

Zaniechanie - nieudzielanie pomocy, nie zawiadomienie

Z działania i zaniechania - zeznawanie nieprawdy lub zatajanie prawdy

Znamię skutku:

Skutek - zmiana w świecie rzeczywistym, która nie musi mieć charakteru fizycznego (pozbawienie wolności też jest skutkiem)

Według kryterium skutku:

Przestępstwa formalne - bezskutkowe - nakłanianie do nierządu, fałszywe zeznania,

Przestępstwa materialne - skutkowe - uszkodzenie rzeczy, pożar

Wywołanie stanu niebezpieczeństwa - związane z podziałem przestępstw naruszenie i narażenie dobra prawnego na konkretnie lub abstrakcyjne niebezpieczeństwo

Podział według typów przestępstw:

Typ podstawowy - punkt wyjścia, bazowy

Typ kwalifikowany - zagrożony surowszą karą

Typ uprzywilejowany - zagrożony łagodniejszą karą

Tryb ścigania:

Przestępstwa publicznoskargowe - oskarżenie publiczne - o zabójstwo

Przestępstwa prywatnoskargowe - oskarżenie prywatne - zniesławienie, zniewaga

Przestępstwa wnioskowe - według reguł publicznoskargowych, zgwałcenie (na wniosek poszkodowanej)

8. Podmiot przestępstwa, kto i w jakich warunkach odpowiada

Podmiotem może być osoba fizyczna, która ukończyła w chwili popełnienia czynu 17 lat.

Nieletni osoba do lat 18, stosuje się wobec niej środki wychowawcze (kurator, rodzic, ośrodek wychowawczy, rodzina zastępcza) w pewnych przypadkach nieletnie może być sądzony jak dorosły, ale musi mieć skończone 15 lat.

Młodociany osoba, która w chwili popełnienia czynu nie ukończyła 21 lat i 24 lat w chwili orzekania w pierwszej instancji.

• Przestępstwa powszechne (ogólnosprawcze) - to takie, których podmiotem może być każda osoba fizyczna, która ukończyła określony wiek.

• Przestępstwa indywidualne - to takie, w których opisie ustawowym znamię podmiotu określone jest przez użycie dodatkowych cech, np. żołnierz, matka.

9. Przedmiot i strona przedmiotowa przestępstwa

Przedmiot ochrony - cechy charakterystyczne ustanowione przez ustawodawcę, odnoszące się do dobra prawnego, ze względu na które przepis został stworzony (ochrona życia, zdrowia, mienia)

• Indywidualny przedmiot ochrony - dobro chronione przez konkretny przepis (indywidualny przedmiot zamachu);

• Rodzajowy przedmiot ochrony - dobro chronione przez grupę przepisów, które co do zasady wskazane są w tytule rozdziału np. wymiar sprawiedliwości w rozdziale XXX kk;

• Ogólny przedmiot ochrony - Dobro chronione przez cały system prawny. Np. porządek prawny.

• Bliższy (główny) i dalszy (uboczny) przedmiot ochrony → kryterium rozróżnienia jest jaką dany przedmiot ogrywa rolę w zachowaniu sprawcy (tzn. czy jest celem - bliższy, czy środkiem - dalszy) i w klasyfikacji przestępstw;

Strona przedmiotowa przestępstwa - znamię czasownikowe (czyn) cechy charakterystyczne ustanowione przez ustawodawcę odnoszące się do zachowania się sprawcy (czynu), skutków związku przyczynowo skutkowego, czasu, miejsca, sposobu przestępstwa i podmiotu wykonawczego.

Podmiot wykonawczy - podmiot materialny, na którym dokonano przestępstwa

1. Strona podmiotowa przestępstwa i forma winy

Strona podmiotowa - cechy charakterystyczne ustanowione przez ustawodawcę, odnoszące się do stosunku psychicznego sprawcy do przedsiębranego czynu, zjawiska psychiczne, które towarzyszą stronie podmiotowej

- najważniejsza przesłanka winy

- nieodzowny element czynu zabronionego

Forma winy:

- wina umyślna - sprawca ma zamiar popełnić czyn zabroniony

(zamiar bezpośredni - sprawca chce popełnić czyn zabroniony)

(zamiar ewentualny - sprawca przewiduje możliwość popełnienia czynu zabronionego i się na to godzi)

(zamiar ze szczególnym zabarwieniem - odmiana zarzutu zamiaru bezpośredniego i dotyczy tylko przestępstw kierunkowych tj. ustawa wskazuje cel działania sprawcy, a także jego motywację

- wina nieumyślna:

• Brak zamiaru (umyślności)

• Naruszenie zasada ostrożności, które prowadzą do popełnienia czynu zabronionego

• Możliwość przewidywania popełnienia czynu lub przewidywanie możliwości

10. Formy zjawiskowe przestępstwa

Formy zjawiskowe - współsprawstwo, sprawstwo kierownicze, podżeganie i pomocnictwo.

Współsprawstwo: wykonanie przestępstwa z inną osobą (jednorodne, niejednorodne)

Sprawstwo kierownicze:

- istotą jest podporządkowanie i kierowanie dokonaniem czynu zabronionego, ale niekoniecznie wiąże się z wydaniem polecenia

- wydaje polecenie wykorzystując zależność, ale niekierowanie dokonaniem czynu

Podżeganie: nakłanianie do wykonania czynu zabronionego

Pomocnictwo: ułatwianie popełniania czynu zabronionego (dostarczanie narzędzi, informacji)

11. Stadia czynu przestępczego

Przygotowanie: stworzenie warunków do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio do dokonania czynu zabronionego, wejście w porozumienie, omówienie ról

Usiłowanie: zamiar popełnienia przestępstwa z działania i zaniechania, brak dokonania

Dokonanie

OKOLICZNOŚCZI WYŁĄCZAJĄCE PRZESTĘPNOŚĆ:

12. Kontratypy, okoliczności wyłączające bezprawność czynu

Obrona konieczna: odpieranie bezpośredniego, bezprawnego zamach na jakiekolwiek dobro chronione prawem (w sposób współmierny do niebezpieczeństwa zamachu)

Stan wyższej konieczności: czyn sprzeczny z prawem karnym, poświęcający dobro w imię ochrony innego dobra, w sytuacji, w której nie można było się inaczej zachować, dobro poświęcone nie jest oczywiście większej wartości, dobro A poświęcone dla dobra B

Działanie w ramach uprawnień lub obowiązków: prawo karne musi ustąpić przed innym prawem jeśli przyznaje one jakieś uprawnienia lub obowiązek

Zgoda pokrzywdzonego - dotyczy dobra, którym osoba udzielająca zgody może swobodnie dysponować, zgoda jest dobrowolna, istnieje w chwili czynu

Czynności lecznicze: dotyczy lekarzy, skutki negatywne, lekarz nie może operować bez zgody pacjenta.

Karcenie małoletnich: cel wychowawczy, a nie na zapas

Ryzyko sportowe

Ryzyko nowatorstwa

Ostateczne potrzeba ART. 319 - dotyczy sytuacji nie posłuchania rozkazu przez żołnierza

Zwyczaj - wręczanie prezentów osobom pełniącym funkcję publiczną, zwyczajowo przyjęte czyny polegające na naruszeniu nietykalności cielesnej (smingus dyngus)

13. Okoliczności wyłączające winę

Nieletniość

Niepoczytalność: musi być spełniona jedna przyczyna i jeden skutek z art. 31 k.k. o niepoczytalności decyduje biegły sadowy, musi występować w chwili czynu, okoliczności umniejszające winę, czyli poczytalność ograniczona (nie wyłącza winy, a więc jest to przestępstwo)

Błąd co do znamion: błąd dotyczy znamienia określonego typu przestępstwa (człowiek chce zabić dzika, a zabija staruszkę, która jest na grzybach), wyłącza odpowiedzialność za przestępstwo umyślne, jeżeli dany typ przestępstwa ma swój odpowiednik jako nieumyślny sprawca może odpowiadać za popełnienie przestępstwa nieumyślnego, jeżeli nie ma takiej odmiany to sprawca nie ponosi odpowiedzialności karnej.

Błąd co do prawa: nieświadomość bezprawności (błąd usprawiedliwiony - wyłącza winę, odpowiedzialność karną; błąd nieusprawiedliwiony - nie wyłącza winy, ale sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

Błąd co do okoliczności wyłączających: najczęściej błąd co do obrony koniecznej

14. Inne

Znikomy stopień społecznej szkodliwości

15. Pojęcie kary i różne jej uzasadnianie (racjonalizacja w historii)

Pojęcie kary - kara kryminalna to osobista dolegliwość ponoszona przez sprawcę, jako odpłata za popełnione przestępstwo wyrażająca potępienie popełnionego przez niego czynu i wymierzana w imieniu państwa przez sąd.

16. Rodzaje kar w k.k.

Grzywna

Ograniczenie wolności - kontrola sądu, nie zmienia miejsca zamieszkania

Pozbawienie wolności

25 lat pozbawienia wolności

Dożywotnie pozbawienie wolności

17. Środki karne

• Pozbawienie praw publicznych

• Zakaz zajmowania określonego stanowiska, określonego zawodu, określonej działalności

• Zakaz prowadzenia pojazdów

• Przepadek przedmiotów lub korzyści majątkowych

• Obowiązek naprawienia szkody

• Nawiązka - kategoria pośrednia między grzywną a poszkodowaniem

• Świadczenie pieniężne - na cel społeczny

• Podanie wyroku do publicznej wiadomości

18. Środki zabezpieczające

• zabezpieczenie społeczeństwa przed sprawcą (ze szkoły antropologicznej) → stosowane obecnie dwutorowo (wraz z karami), przy przewadze kar;

20. Ustawowy i sądowy wymiar kary

• sądowy wymiar kary - orzeczenie kary przez sąd konkretnemu sprawcy w konkretnej sprawie karnej;

• ustawowy wymiar kary - granice kary, które zakreśla ustawa, wynikające z przepisu dot. tego przestępstwa, ale i z innych, np. o recydywie;

10. Dyrektywy i cele sądowego wymiaru kary

21. Znaczenie mediacji w prawie karnym

Mediacja - instytucja prawna, która znalazła się w KK

„Postępowanie między poszkodowanym a oskarżonym, którego celem jest osiągnięcie rozumienia satysfakcjonującego obie strony”

Pięć cech postępowania mediacyjnego

• Jest dobrowolna

• Poufna

• Akceptowalność - strony muszą akceptować mediatora

• Bezstronność - równowaga stron

• Bezinteresowność

Wynik mediacji nie przesądza o wyniku procesu.

Korzyści mediacji:y

Pokrzywdzony - jest usatysfakcjonowany, zostanie mu naprawiona krzywda, nie musi obawiać się oskarżonego, może wysłuchać wytłumaczenia sprawcy

Oskarżony - może liczyć na złagodzenia odpowiedzialności prawnej, jego powrót do przestępstwa jest wątpliwy, kosztuje mniej państwo

Okoliczności wyłączające czyn:

Przymus bezwzględny, czyli przymus fizyczny, który nie pozwala nam na samodzielne podjęcie decyzji za pomocą własnej woli.

- przymus względny (fizyczny lub psychiczny, który pozwala nam na podjęcie decyzji, ale mocno zakłóca ten proces i nie jest to okoliczność wyłączająca czyn

Odruchy bezwarunkowe - (odruchy warunkowe nie wyłączają winy)

Działanie praw fizyki

Stany chorobowe - które wyłączają aktywność psychiczną ale nie fizyczną

Brak możliwości fizycznej

ZWIĄZEK PRZYCZYNOWY:

Zalicza się do strony przedmiotowej przestępstwa, występuje w przestępstwach materialnych czyli skutkowych.

Zachodzi między zachowaniem się sprawcy a skutkiem tego zachowania.

Teorie związków przyczynowych:

Teoria ekwiwalencji: ekwus = równy, jest wiele przyczyn, wszystkie traktujemy jednakowo

Test warunku sine qua noun - wyciągamy dane zdarzenie z sytuacji i sprawdzamy czy bez

tego zdarzenia skutek miał by miejsce

Teoria adekwatnego związku: odpowiada się tylko za przeciętne, normalne następstwa

danego zachowania; dana sytuacja porównywana jest z sytuacją przeciętną, normalną

Teoria relewancji: badamy istotność danego zachowania po ustaleniu związku przyczynowo

skutkowego

Przyczynowość zaniechania: gwarant nie nastąpienia skutku; brak działania nie może

wywołać łańcucha przyczynowego, ale możemy postawić takiej osobie zarzut, że nie

przeszkodziła nastąpieniu skutku

Wykładnia - czynność myślowa zmierzająca do ustalenia przepisu

Wyróżniamy:

Językowa - znaczenie słów użyte w tekście ustawy

• Zwężająca i rozszerzająca - gdy przepis jest językowo niejednoznaczny

Celowościowa - teologiczna, odwołuje się do celu i sensu przepisu

Systemowa - odwołuje się do umiejscowienia przepisu w systemie danej gałęzi prawa

Historyczna - pozwala na opisanie na łamach historii

Prawno porównawcza - porównuje się prawo z jakimś innym systemem

---