Esej (fr. essai - 'próba') - forma literacka lub literacko-naukowa, często pisana z subiektywnego punktu widzenia autora. Esej może poruszać tematykę filozoficzną, społeczną lub artystyczną, być formą krytyki literackiej, manifestu politycznego lub też dotyczyć innych refleksji autora. Jest to "odwrócona rozprawka", czyli najpierw pisze się wnioski, rozwija się je, a na koniec stawia się właściwą tezę.
Pierwszym autorem, który określał swoje prace esejami był Michel de Montaigne.
Charakterystyczne cechy eseju
swobodna interpretacja danego zjawiska lub problemu
operowanie kontrastem
nowe ujęcie znanego tematu
uwzględnianie w niewielkim stopniu standardów rozumowania
nieskrępowane łączenie związków logicznych z naukowymi rygorami skojarzeń pomysłów
luźna kompozycja
fragmentaryczność
niepowtarzalny styl (zależny od autora)
Najsłynniejsi eseiści
Thomas Mann (nagrodzony nagrodą Nobla)
Albert Camus (nagrodzony nagrodą Nobla)
Czesław Miłosz (nagrodzony nagrodą Nobla)
Transliteracja to sposób zapisywania tekstu pisanego w jednym alfabecie literami innego alfabetu, oparty na ścisłej odpowiedniości liter z zachowaniem ortografii języka oryginalnego. Transliteracja umożliwia odtworzenie oryginalnego zapisu, co nie jest możliwe w przypadku transkrypcji. Stosowana jest w opracowaniach naukowych, katalogach bibliotecznych, w wielkich atlasach geograficznych oraz na niektórych mapach.
Inkunabuł (z łac. incunabula, powijaki, kołyska) - umowne określenie pierwszych druków, a także pierwocin innych technik graficznych.
Ramy czasowe
Za początek powstawania inkunabułów przyjęto datę ukazania się pierwszego inkunabułu: Biblii 42-wierszowej wydanej przez Johannesa Gutenberga w roku 1455. W nauce o książce przyjęto powszechnie zasadę, że przełom XV i XVI w., ściślej mówiąc koniec 1500 r., stanowi granicę inkunabułu i książki nowożytnej. Jednak nie we wszystkich krajach wybrano taką cezurę. Tam gdzie sztuka drukarska dotarła późno, w ostatnich dziesiątkach XV w., np. na Skandynawii, tam rodziły sie tendencje do przesunięcia daty inkunabułu na rok 1525 lub, jak w Czechach na rok 1526.
Starodruk - wg Karola Estreichera, twórcy "Bibliografii Polskiej" - to książka wydana przed 1800 rokiem. Szacuje się, że od XV do XVIII wieku na terenie Polski wydano 73 000 tytułów.
Według Kaweckiej-Gryczowej przeciętny nakład polskiego starodruku w XVI i XVII wieku to 500 egzemplarzy.
International Standard Serial Number, ISSN czyli Międzynarodowy Standardowy Numer Wydawnictwa Ciągłego - ośmiocyfrowy niepowtarzalny identyfikator wydawnictw ciągłych tradycyjnych oraz elektronicznych. Jest on oparty na podobnej koncepcji jak identyfikator ISBN dla książek, ISAN dla materiałów audio-wideo. Niektóre publikacje wydawane w seriach mają przyporządkowany zarówno numer ISSN, jak i ISBN.
Standard został opracowany przez organizację ISO (komitet TC 46) w 1971 roku jako ISO 3297 oraz opublikowany w 1975.
W Polsce numery ISSN są stosowane od 1977 roku, za przydzielanie ich wydawcom odpowiedzialny jest Narodowy Ośrodek ISSN, podlegający Bibliotece Narodowej. Są one wydawane bezpłatnie po spełnieniu odpowiednich wymogów formalnych.
Międzynarodowy Standardowy Numer Książki (ang. International Standard Book Number, ISBN) - niepowtarzalny dziesięciocyfrowy, a od 1 stycznia 2007 r. 13-cyfrowy identyfikator książki.
Historia standardu
System ISBN został utworzony w Wielkiej Brytanii w 1966 r. (został wtedy nazwany Standardowym Numerowaniem Książek - Standard Book Numbering, SBN) i przyjęty jako międzynarodowy standard ISO 2108 w 1970 r. Obecnie 159 krajów i terytoriów jest oficjalnymi członkami ISBN.
Obowiązujący obecnie standard jest rozszerzeniem standardu dotychczasowego - do numerów dziesięciocyfrowych dodano prefiks 978, a znak kontrolny został przeliczony ponownie według algorytmu numeracji Bookland/ISBN wykorzystywanej w kodach kreskowych EAN-13. Po wykorzystaniu wszystkich numerów prefiks 978 zmieniony zostanie na 979. W ten sposób zgodnie z zaleceniami ISO[1] zwiększono zakres liczbowy numeracji i dokonano ujednolicenia standardów.
ISBN w Polsce
ISBN nadawany jest w Polsce od 1974 r. Używanie ISBN w opisie bibliograficznym w Polsce usankcjonowała dopiero norma z 1982 r. (PN-82/N-01152.01).
Krajowe Biuro ISBN poinformowało, że z dniem 1 stycznia 2007 r. wchodzi w życie zaktualizowana międzynarodowa norma ISO 2108, zgodnie z którą numery ISBN zmienia się z 10-cyfrowych na 13-cyfrowe. Książki wydawane w 2006 r. były oznaczone numerami w dwóch formatach. Na książkach wydanych po 1 stycznia 2007 roku można drukować tylko numery mające 13 cyfr. Znaczenie ostatnich 10 cyfr pozostaje bez zmian, natomiast dodano trzy cyfry 978 na początku.
Zasady nadawania ISBN
Każda edycja i odmiana (oprócz reprintów) książki otrzymuje swój własny ISBN. Przed wprowadzeniem prefiksu 978 numer ISBN składał się z czterech pól:
kraju pochodzenia,
wydawcy,
numeru publikacji,
znaku sumy kontrolnej.
Różne pola mogą mieć różne długości i dla większej czytelności są zazwyczaj rozdzielane znakami łącznika (dywizu). Nie jest to jednak konieczne, ponieważ stosowane kody prefiksowe umożliwiają jednoznaczne rozbicie nierozdzielonego ciągu cyfr numeru ISBN na części składowe.
Zawartość pola kraju pochodzenia wskazuje na kraj lub ich grupę posługującą się wspólnym językiem, np.: 0 lub 1 oznacza kraj anglojęzyczny, 2 - francuskojęzyczny, 3 - niemieckojęzyczny. Polsce przyporządkowany został numer 83. Pole kraju pochodzenia może mieć do 5 cyfr długości.
Numery wydawcy są przydzielane przez odpowiednią narodową agencję ISBN, a numer publikacji jest wybierany przez samego wydawcę. W Polsce za przydzielanie numerów ISBN wydawcom odpowiedzialne jest Krajowe Biuro ISBN, podlegające od 1993 roku Bibliotece Narodowej. Są one wydawane bezpłatnie po spełnieniu odpowiednich wymogów formalnych.
Wydawcy otrzymują pule numerów ISBN (10, 100, 1000 i więcej) stosownie do zgłoszonego bądź przewidywanego zapotrzebowania (większy wydawca -większa pula). Po wykorzystaniu otrzymanej puli wydawca może otrzymać kolejną (być może większą) pulę z innym numerem wydawcy. W rezultacie różne numery wydawcy czasami odpowiadają temu samemu wydawcy.
Suma kontrolna w ISBN 10
Algorytm sumy kontrolnej skonstruowano tak, by zapewniał wykrycie pojedynczego błędu.
Znak kontrolny jest sumą cyfr pomnożonych przez ich pozycje, modulo 11, przy czym 10 jest reprezentowane jako X. Na przykład, by znaleźć sumę kontrolną numeru ISBN, którego pierwsze dziewięć cyfr to 0-306-40615, obliczamy:
1·0 + 2·3 + 3·0 + 4·6 + 5·4 + 6·0 + 7·6 + 8·1 + 9·5 = 0 + 6 + 0 + 24 + 20 + 0 + 42 + 8 + 45 = 145 = 13·11 + 2
Zatem znakiem kontrolnym jest 2 i pełny numer to ISBN 0-306-40615-2.