TEORIA ROZWOJU DOJRZAŁOŚCI INTERPERSONALNEJ I SYSTEM DIAGNOSTYCZNY

„I-LEVEL CLASSIFICATION

POZIOM 2 - integracja różnic między elementami otoczenia: osobami i rzeczami:

• aspołeczny agresywny,

• aspołeczny pasywny,

Charakterystyka

1. dostrzega otoczenie społeczne w kategoriach osobistych korzyści, zysków i strat, jako teren eksploracji;

2. jest całkowicie egocentryczny w myśleniu i działaniu;

3. ludzi postrzega jako bariery w zaspokajaniu potrzeb, a ich działanie jako przypadkowe, nie podlegające żadnym prawidłowościom;

4. jego relacje z innymi są niezwykle ubogie, w związku z czym czuje się wyalienowany;

5. czuje się ofiarą;

6. nie dostrzega związków między swym zachowaniem a uczuciami i reakcjami innych

7. czuje niechęć lub wrogość w stosunku do tych, którzy frustrują jego potrzeby, chociaż jest bardzo zależny od osób (zwłaszcza obdarowujących go prezentami);

8. słabo kontroluje swoje potrzeby popędowe - impulsywny, nieopanowany;

9. nie wykazuje autokrytycyzmu, aktywności w osiąganiu długodystansowych celów, minimalizując wydatkowanie energii

10. w reakcji na frustrację zachowuje się agresywnie, próbuje się przypodobać lub uskarża się i wycofuje;

11. źródeł jego zachowań dewiantywnych i przestępczych należy dopatrywać się w niedorozwoju mechanizmów kontroli (bierze, nienawidzi, atakuje, obawia się, ucieka) oraz w nieumiejętności przeciwstawienia się presji podkultury i kryminogennym czynnikom otoczenia społecznego;

12. różnice między aspołecznym agresywnym a pasywnym dotyczą:

- wrażliwości na dezaprobatę;

- sposobu reakcji na frustrację (aktywny - atak jawny i otwarty; pasywny - wycofanie, bierny opór, uskarżanie się);

Plan oddziaływania resocjalizacyjnego:

1. cele kierunkowe:

- zmiana percepcji osób z otoczenia społecznego na bardziej realistyczne;

- redukcja motywacji antyspołecznych;

- redukcja poczucia izolacji;

- wyuczenie związków między potrzebami i zachowaniami a potrzebami i zachowaniami innych;

- wzrost poziomu samokontroli;

- wyuczenie minimum uległości i podporządkowania normom społecznym;

2. środowisko wychowawcze:

- rodzina zastępcza;

- tolerancja, rozumienie, podtrzymywanie, podawanie wzorów przez osoby z najbliższego środowiska;

- umiejętne wprowadzenie w środowisko rówieśnicze, zachęcanie do współdziałania;

3. typ kontroli:

- wyraźnie sprecyzowanie oczekiwań;

- stopniowanie stawianych wymagań;

4. wskazania resocjalizacyjne:

- techniki psychodramatyczne;

- werbalizacja problemów, identyfikowanie, nazywanie ich;

- uświadamianie reakcji oraz ich sytuacyjnego sensu;

- stymulacja postrzegania reakcji bliskich;

- przyzwyczajenie do szoku związanego z odkryciem związków międzyludzkich;

- niewskazane prowadzenie przesłuchań;

- niewskazana psychoterapia głębinowa;

5. pożądane cechy wychowawców:

- spokój i opanowanie;

- zaradność;

- tolerancyjność;

- słaby dystans, skłonność do zażyłości;

- umiejętność utrzymania kontroli nad zachowaniem wychowanków;

POZIOM 3: integracja percepcji wzorów zachowania:

• niedojrzały konformista

Charakterystyka:

1. postrzega się jako ktoś gorszy, zdominowany przez potrzebę aprobaty społecznej;

2. jego podstawowe problemy emocjonalne wynikają z lęku przed odrzuceniem;

3. sztywno trzyma się raz wyuczonych reguł zachowania; podstawowymi sposobami wpływu na innych są:

- przekupienie uległością;

- szantaż, zastraszenie;

4. w trudnych sytuacjach reaguje wycofaniem, żąda pomocy, wsparcia, opieki;

5. pragnie mieć przyjaciół, ale boi się odrzucenia; nie identyfikuje się z wartościami i normami podkultur przestępczych, lecz nie jest w stanie przeciwstawiać się wzorom dewiantywnego zachowania;

6. zachowania dewiacyjne pojawiają się u niego jako próba poszukiwania aprobaty u innych;

Plan oddziaływania resocjalizacyjnego:

1. cele kierunkowe:

- wzrost poziomu samooceny, redukcja poczucia niższości, wyuczenie ekspresji uczuć;

- redukcja lęku przed wchodzeniem w interakcje społeczne;

- wzmacnianie procesu identyfikacji z dorosłymi;

- wprowadzenie do grup[y rówieśniczej;

2. środowisko wychowawcze:

- rodzina zastępcza z jednym dzieckiem;

- nasycenie tolerancją;

- stworzenie poczucia psychicznego bezpieczeństwa i oparcia;

- włączanie w grupę na zasadzie aktywności rekreacyjnej;

- nauka w szkole o charakterze indywidualnym;

- uczestnictwo na początku w grupie innych niedojrzałych konformistów;

3. typ kontroli:

- jasne kryteria, precyzowanie norm zachowania;

- niezbyt rygorystycznie, zapobieganie i ochrona a nie kontrola karna;

4. wskazania resocjalizacyjne:

- technika odgrywania ról;

- częsta i rozległa kontrola zachowań;

- stymulowanie do podejmowania zadań grupowych;

- zachęcanie do planowania własnej aktywności;

- zaspokojenie elementarnych potrzeb opiekuńczych;

5. pożądane cechy wychowawców:

- spokój i opanowanie;

- powściągliwość w mowie;

- chęć niesienia pomocy;

- odporność na załamania;

• podkulturowy konformista

Charakterystyka:

1. w pełni zadowolony ze swego życia, oporny na jego zmianę; wyraźnie docenia a nawet przecenia własne możliwości wpływu na innych i kontrolowania ich zachowania; dba o stwarzanie pozorów;

2. odczuwa silny lęk w sytuacjach, gdy jego strategie opanowywania i podporządkowywania się otoczenia okazują się nieskuteczne; nie przeżywa konfliktów wewnętrznych typowych dla neurotyka;

3. opisuje się w kategoriach konwencjonalnych; dostrzega cudze motywacje, uczucia i potrafi je zrozumieć, a także jest w stanie zaakceptować ich odmienność;

4. sztywno stosuje przyswojone stereotypy zachowań, bez ich różnicowania; krańcowo uległy wobec własnej grupy odniesienia; jego stosunki interpersonalne są powierzchowne i krótkotrwałe;

5. zachowania antyspołeczne stanowią integralną część jego osobowości;

6. motywami jego antyspołecznej i przestępczej działalności są:

- poszukiwanie aprobaty społecznej;

- zaspokajanie potrzeb materialnych;

- uniezależnienie od dorosłych;

7. odrzuca swoją emocjonalność; nie mówi o swoich problemach emocjonalnych; zwierzanie się traktuje jako słabość; unika związków zależnościowych opartych na miłości, choć wyraża ich pragnienie

Plan oddziaływania resocjalizacyjnego:

1. cele kierunkowe:

- redukcja obawy przed wchodzeniem z innymi w związki emocjonalne;

- redukcja poziomu ekspresji potrzeby zależności;

- zmiana percepcji samego siebie na bardziej trafną;

- obniżenie atrakcyjności grupy podkulturowej;

- głębsze kontakty z dorosłymi i zdobycie ich zaufania;

2. środowisko wychowawcze:

- środowisko naturalne - dom;

- życzliwość i akceptacja rodziców;

- natychmiastowe i zdecydowane reakcje na zachowania;

- nauka szkolna o charakterze indywidualnym i terapeutycznym;

- izolacja od grup podkulturowych;

3. typ kontroli:

- silna, zdecydowana;

4. wskazania resocjalizacyjne:

- wykluczona terapia rodzinna;

- terapia skoncentrowana na sprawach bieżących (wykluczona głęboka analiza przeszłości);

- udział w zajęciach obowiązkowy;

- nie wykluczona technika odgrywania ról;

- ekspresja uczuć nagradzana;

- szczodre stosowanie nagród i kar (wzmocnienie pozytywne i negatywne);

5. pożądane cechy wychowawców:

- zaradność w pracy z grupą;

- spryt;

- analityczność (umiejętność odróżnienia prawdy od kłamstwa);

- skłonność do kontroli;

• manipulator (pragmatyk)

Charakterystyka:

1. jest zadowolony ze swego trybu życia, nie przejawia skłonności do zmian; minimalizuje swoje trudności i problemy życiowe; nie przeżywa głębokich konfliktów wewnętrznych a raczej z otoczeniem;

2. ma pełną świadomość swego wpływu na innych, a nawet go przecenia; gdy manipulacja nie odnosi pożądanego efektu uważa, że nadal jest możliwa (potrzebna jest zmiana techniki); swoje zachowania traktuje jako środki do osiągania zamierzonych celów i kontrolowania innych; jest przekonany że ma do tego prawo;

3. przeżywa kryzysy tylko wtedy, gdy doznaje niepowodzeń manipulując innymi, samym sobą, sytuacjami; stosuje trzy techniki manipulacji: krętactwo, konformizm i zastraszanie;

4. zachowanie dewiacyjne jest mu obce i bywa traktowane jako środek podporządkowania sobie innych; nie identyfikuje się z określoną podkultura dewiacyjną;

5. postrzega się jako cyniczny, zręczny, silny, zrównoważony;

6. odrzuca potrzebę zależności i wstydzi się okazywania uczuć; relacje z innymi są powierzchowne i krótkotrwałe;

Plan oddziaływania resocjalizacyjnego:

1. cele kierunkowe:

- redukcja lęku przed wchodzeniem w związki należnościowe i wyrażaniem potrzeb zależności;

- wzrost poziomu wglądu w mechanizmy obronne: projekcja, przemieszczanie;

- uświadomienie konsekwencji zachowania w stosunku do innych;

- wyuczenie akceptacji kontroli nad jego zachowaniem;

- zmiana percepcji samego siebie;

2. środowisko wychowawcze:

- nie powinno zagrażać, lecz stymulować wchodzenie w związki uczuciowe;

- możliwość natychmiastowej kontroli nad zachowaniem;

- tolerancja i zrozumienie problemów;

- praca zawodowa;

- grupa homogeniczna;

3. typ kontroli:

- silna lecz wyrozumiała;

- jasność kryteriów oceny zachowania;

- opiekuńczy charakter kontroli;

4. wskazania resocjalizacyjne:

- rozwiązywanie bieżących problemów;

- zajęcia terapeutyczne w grupie manipulatorów i konformistów podkulturowych - sesje spotkaniowe;

- schemat działania: praca w grupie -> spotkania indywidualne pokazujące adekwatne sposoby wpływania na ludzkie zachowania;

5. pożądane cechy wychowawców:

- pewność siebie;

- analityczność;

- trzymanie dystansu;

POZIOM 4: integracja sytuacji konfliktowych:

• neurotyk aktywny

Charakterystyka:

1. charakteryzuje się znaczną ilością zinternalizowanych wartości i norm społecznych; zdolny jest do wyrzutów sumienia i poczucia winy; odczuwa lęk związany z konfliktem wewnętrznym gdy łamie uwewnętrznione normy; eliminuje lęk poprzez zachowania agresywne;

2. postrzega się jako niekonwencjonalny, niestereotypowy, niepowtarzalny, nieprzystosowany; potrafi dokonywać autooceny; pragnie by go podziwiano za przypisywane przez siebie samego ambicje, zainteresowania i zdolności;

3. oczekuje od wychowawców podejmowania za niego decyzji; przyjmuje rolę dziecka; nieustannie prowokuje do pomocy i opieki; przekonany jest jednak że takiej pomocy nie potrzebuje, gdyż jest wystarczająco samodzielny;

4. jeśli popełnia czyny przestępcze to nie dla zysków materialnych;

Plan oddziaływania resocjalizacyjnego:

1. cele kierunkowe:

- wyuczenie rozwiązywania konfliktów;

- uświadomienie granic własnych możliwości;

- eliminowanie kompensacyjnych i obronnych zachowań;

- wdrażanie do adekwatnego pełnienia ról społecznych;

2. środowisko wychowawcze:

- środowisko terapeutyczne rodziny;

- pozwalające na wyrażanie własnych stanów emocjonalnych;

- umożliwiające rozwinięcie aktywności w czasie wolnym - aktywność sportowa;

3. typ kontroli:

- pierwsza - o charakterze zewnętrznym;

- późniejsza - o charakterze psychologicznym;

4. wskazania resocjalizacyjne:

- terapia skoncentrowana na rzeczywistych problemach i ich źródłach;

- terapia podtrzymująca w ostrych kryzysach psychicznych;

- zezwalania na samodzielne odkrywanie konsekwencji negatywnych zachowań;

5. pożądane cechy wychowawców:

- otwartość w kontaktach;

- uczciwość;

- zdolność do szybkiego reagowania;

- samokrytycyzm;

- pewność siebie;

- stanowczość;

• neurotyk lękowy

Charakterystyka:

1. internalizuje nieadekwatne, negatywne wyobrażenie o sobie, co prowadzi do nieustannego lęku i niepokoju; przejawia skłonności do rozwiązywania samodzielnego problemów;

2. pragnie kontaktu z rówieśnikami i dorosłymi, ale werbalnie przeciwstawia się dorosłym; przeżywa konflikty identyfikacyjne;

3. kompensuje percepcję samego siebie przez waloryzację tego kim jest i tego czego dokonał;

4. jest przesadnie samokrytyczny; postrzega się czasami jako nikczemnika; przeżywa więc stany depersonalizacji, pozwalające mu traktować przeszłość i występki jako cudze;

5. jego zachowania przestępcze mogą być sygnałem nierozwiązanych problemów rodzinnych lub konfliktu spowodowanego interioryzacją któregoś z rodziców;

Plan oddziaływania resocjalizacyjnego:

1. cele kierunkowe:

- wyuczenie redukcji konfliktów wewnętrznych;

- redukowanie obaw związanych ze stosowaniem mechanizmów obronnych;

- korygowanie samooceny;

2. środowisko wychowawcze:

- rodzina naturalna;

- uświadomienie granic własnych możliwości;

- uświadamianie źródeł konfliktów i lęków;

- wyuczenie rozróżniania fikcji od rzeczywistości;

3. typ kontroli:

- kontrola wychowawczo-opiekuńcza, symboliczna;

- odraczanie reakcji agresywnych;

4. wskazania resocjalizacyjne:

- sesje terapeutyczne w kręgu rodziny;

5. pożądane cechy wychowawców:

- zaangażowanie;

- skłonność do introspekcji;

- tolerancyjność;

- wyrozumiałość;

• zidentyfikowany z podkulturą

Charakterystyka:

1. odrzuca wartości społeczeństwa globalnego; żyje zgodnie z własnym systemem wartości; uważa się za niezależnego, samowystarczalnego, zdolnego do funkcjonowania w różnych środowiskach;

2. pozostaje w jawnej opozycji do norm i wartości konwencjonalnych; jest podejrzliwy w stosunku do oficjalnych przedstawicieli społeczeństwa; z całą ostrością dostrzega nierównośći społeczne i inne czynniki różnicujące ludzi; nienawidzi hipokrytów, ceni uczciwość i szczerość, lojalność;

3. nie przeżywa konfliktów wewnętrznych typowych dla neurotyków; jest niezwykle plastyczny w przystosowywaniu się do ról społecznych; jego problemy adaptacyjne wynikają z porażek w osiąganiu celów za pomocą wyuczonych stereotypów i konfliktów zewnętrznych;

4. identyfikuje się z osobami z kręgów podkulturowych (społecznicy, przestępcy, kryminaliści)

5. jego zachowania przestępcze lub dewiacyjne są następstwem internalizacji wartości sprzecznych z wartościami i normami społeczeństwa globalnego oraz wynikiem walki z władzami;

Plan oddziaływania resocjalizacyjnego:

1. cele kierunkowe:

- zmiana hierarchii wartości i stosunku do wartości ogólnospołecznych;

- modyfikacja zachowani i postaw wobec społeczeństwa i jego kultury;

- wyuczenie metod zaspokajania potrzeby własnej wartości w sposób akceptowany społecznie;

- uświadomienie alternatywnych koncepcji funkcjonowania w społeczeństwie;

- wykorzystanie talentów i zdolności;

2. środowisko wychowawcze:

- środowisko rodzinne;

- organizacja czasu wolnego - rekreacja, sport;

3. typ kontroli:

- łagodny charakter;

- wzmocnienie kontroli wewnętrznej;

- nieschematyczna, nieuporczywa;

4. wskazania resocjalizacyjne:

- zajęcia z grupą mniej dojrzałych;

- nie wskazane nawiązywanie silnej zależności emocjonalnej;

- formy: kontakty indywidualne i dyskusje;

- technika odgrywania ról osób o krańcowo różnych systemach wartości;

5. pożądane cechy wychowawców:

- odporność na identyfikację z wychowankiem;

• reaktywny w sytuacjach traumatyzujących

Charakterystyka:

1. ma raczej pozytywny obraz siebie; czasem surowo ocenia własne postępowanie; łatwo je jednak usprawiedliwia obarczając winą innych;

2. odrzuca przestępczość jako styl życia i nie widzi się w kategoriach przestępczych; wypiera się dewiantywnych cech zachowania, uważa je za niezrozumiałe i nie pasujące do niego;

3. łatwo nawiązuje i podtrzymuje kontakty społeczne; potrafi selektywnie dobierać przyjaciół;

4. na konflikty wewnętrzne i zewnętrzne oraz problemy osobiste reaguje zachowaniami przestępczymi lub agresywnymi;

Plan oddziaływania resocjalizacyjnego:

1. cele kierunkowe:

- identyfikacja problemów osobistych i społecznych wyzwalających gwałtowne reakcje;

- wyuczenie odmiennych sposobów reagowania na nie;

- zmniejszenie napięć i kryzysów;

2. środowisko wychowawcze:

- rodzina własna;

3. typ kontroli:

- połączona z instruktażem i podaniem prawidłowych sposobów postępowania;

- łagodna;

4. wskazania resocjalizacyjne:

- terapia grupowa rodziny;

- terapia grupowa z neurotykami i zidentyfikowanymi z podkulturą;

- technika odgrywania roli osoby pomagającej innym, cierpliwego altruisty;

5. pożądane cechy wychowawców:

- znajomość psychologii;

- skłonność do niesienia pomocy;

- empatia i zrozumienie;

1

---