metody pracy
one brain - metoda XXI wieku
Krótka historia metody
System One Brain wchodzi w zakres dziedziny nauki, zwanej kinezjologią. Pionierem tej wiedzy był w latach 60. naszego wieku amerykański lekarz dr Goodheart. Kontynuatorem i twórcą koncepcji "Dotyk dla zdrowia" ("Touch for Health") jest dr Thie. Następnie w czasie rozwoju tej metody wyszczególniło się kilka nowych odgałęzień. Założycielami systemu One Brain byli w latach 80, trzej amerykańscy naukowcy - Gordon Stokes (współzałożyciel Międzynarodowej Asocjacji Wyspecjalizowanych Kinezjologów), Daniel Whiteside (pionier genetyki zachowania) i Candance Callway (specjalistka w zakresie stosunków międzyludzkich). Techniki i idee tej metody przyswoiło sobie już tysiące psychologów, terapeutów, nauczycieli, lekarzy, naukowców i laików na całym świecie, używając ich w swojej pracy. Metoda wykorzystuje nowatorskie odkrycia dotyczące działania naszego mózgu, potwierdzone przez najnowocześniejsze badania naukowe.
Jak działają półkule mózgowe?
Badania te wykazują, że każda z dwu części naszego mózgu funkcjonuje inaczej. Prawa półkula mózgowa widzi obraz jako całość (synteza), jej spojrzenie jest holistyczne (całościowe), jest nosicielką zdolności artystycznych, jest zdolna do nieograniczonego postrzegania. Nie zna pojęcia strachu i nie osądza. Jest nosicielką żeńskiej części składowej naszego Ja. Lewa półkula mózgowa myśli logicznie, analizuje, postrzega linearnie i kładzie nacisk na szczegóły, odczuwa strach, orientuje się w czasie, kontroluje i osądza, odpowiada za nasze przekonania i poglądy. Jest nosicielką męskiej części składowej naszego Ja.
Blokady strachu i bólu
W naszej lewej półkuli istnieje obszar, odpowiedzialny "za przeżycie" (tzw. Wspólna Powierzchnia Integracji). W sytuacjach stresowych (które towarzyszą nam od poczęcia, w okresie prenatalnym i w czasie porodu, w dzieciństwie i w życiu dorosłym) obszar ten może "odłączyć" 75% i więcej mózgu. Wtedy odcięty (zablokowany) jest lewy przedni mózg i cała prawa półkula mózgowa. Reakcja neurologiczna na negatywną informację przejawia się w formie blokady neurologicznej. Blokady te pozwalają nam zamiast logicznie myśleć tylko reagować. Jeśli przedni mózg (którego funkcją jest podejmowanie nowych alternatywnych wyborów) i prawa półkula mózgowa (specjalizująca się w twórczym uświadamianiu sobie) są odłączone, podlegamy uczuciu bezmocy. Tracimy logikę twórczą i nie jesteśmy w stanie właściwie postępować. Powtarzamy przy tym stale te same, nieproduktywne i destrukcyjne reakcje. Negatywne wydarzenie staje się przyczyną zablokowania energetycznego toku energii na poziomie mózgu, a następnie w odpowiedniej części ciała. Wynikiem może być szereg psychicznych i fizycznych dolegliwości, np. alergie, bóle głowy i pleców (kręgosłupa), nadwaga, różne rodzaje uzależnień, fobii itp. Przede wszystkim jednak to, czym w związku z problemami dziecięcymi system One Brain interesuje się najbardziej - DYSLEKSJA.
Czym jest dysleksja według One Brain?
W latach ubiegłych dysleksję definiowano jako zaburzenia mowy, trudności w uczeniu się (czytanie, pisanie, zamiana liter lub cyfr, matematyka, języki, ortografia, zrozumienie tematu...), nadpobudliwość. Później określano ją jako zaburzenie koordynacji, względnie brak współpracy lewej i prawej półkuli mózgowej. Pomimo znacznych postępów w badaniach nad daną dziedziną często problemy dysleksji rozwiązywane są przy pomocy medykamentów. Terapia ta w większości przypadków nie rozwiązuje jednak problemów z nauką. Dysleksja jest w rzeczywistości niewłaściwą komunikacją pomiędzy prawą i lewą półkulą mózgową, a zwykle także pomiędzy przednią i tylną częścią mózgu. W przeważającej większości przypadków wywołana jest przez uraz emocjonalny lub stres. Są one tak intensywne, że w następstwie strachu, bólu lub strachu przed bólem dany osobnik programuje w mózgu "białe, ślepe plamy" dotyczące niektórych jego zdolności. Od momentu stresu przez całe życie zaprzecza później istnieniu owych zdolności.
Mózg to biokomputer
Człowiek, względnie pamięć komórkowa ludzkiego ciała, zapisuje wszystkie informacje o tym, co działo się w jego życiu. Rejestruje więc także informacje o każdej blokadzie neurologicznej. Osoba pracująca metodą One Brain przy pomocy odpowiedniej korekcji pomaga klientowi usunąć daną blokadę, by odzyskał on zdolność wykorzystania całego potencjału swojego mózgu, gdy znajdzie się w podobnej sytuacji stresowej. Jeśli kogoś np. pogryzł pies i dlatego boi się psów, możemy przy pomocy wyżej wymienionej metody odnaleźć wspomnienie tego wydarzenia - zazwyczaj stało się to w bardzo wczesnym dzieciństwie, tak więc często świadomie zapomnieliśmy już o tej przygodzie. Wspomnienie to ulokowane jest w tej części mózgu, która aktualnie pod wpływem stresującej sytuacji jest zablokowana. A wynik korekcji? Przy najbliższym spotkaniu z psem człowiek ten nie będzie się go bał. Przy pomocy metody One Brain możemy bardzo łatwo określić przyczynę stresu i jego zasięg emocjonalny oraz usunąć strach lub ból ze wspomnienia o danej sytuacji. Potrafimy wprowadzić także normalny, skuteczny tok energii. Wielu z nas we wczesnym dzieciństwie ukarano w czasie rozwiązywania zadań domowych, np. z matematyki, dlatego że nie zrozumieliśmy od razu brzmienia przykładu. W innym przypadku ktoś w czasie pisania skrytykował nasz rękopis lub sposób czytania. W wyniku tego zadanie domowe (pisanie, czytanie...) i ból emocjonalny połączy się, wpływając na nasze postrzeganie na głębszym poziomie emocjonalnym, co określa nasze postępowanie w teraźniejszości.
Mięśnie jako sygnalizatory stresu
W systemie One Brain wykorzystujemy test mięśniowy. Mózgowi - naszemu biologicznemu komputerowi możemy zadać jakiekolwiek pytanie, a odpowiedź tak/nie otrzymamy w postaci zmiany napięcia mięśni. Bardzo delikatnie naciskamy dłonią na lekko wysuniętą do przodu rękę klienta, by przy pomocy biologicznego sprzężenia zwrotnego uzyskać odpowiedź na swoje pytanie. Z doświadczenia wiemy, że gdy chcemy przekazać komuś bardzo niepokojącą, tragiczną wiadomość, zwykle prosimy go, by usiadł lub "się trzymał". Nasza muskulatura jest bowiem sprzężona z mózgiem i negatywny impuls może osłabić mięśnie na tyle, że dosłownie uginają się pod nami kolana. Pamiętajmy, że każda negatywna emocja mięsień osłabi, a pozytywna wzmocni. Fakt ten ma praktyczne zastosowanie we wszystkich systemach kinezjologii, której częścią jest One Brain. Po prostu mięśnie ręki przy reakcji na dane pytanie/impuls osłabną lub pozostaną mocne. Umożliwia to uzyskanie potrzebnych informacji i odpowiedniej techniki, przy pomocy której możemy delikatnie i łagodnie, lecz szybko i skutecznie usunąć blokadę neurologiczną. Układ "mózg - mięsień" działa w obu kierunkach i przez odpowiednie ruchy mięśni możemy zwrotnie wpływać także na mózg. Sama korekcja składa się z nadzwyczaj prostych ruchów, dotyków względnie oddziaływania świetlnego, nie wymagających wiele czasu. Są na tyle proste, że dla człowieka, przyzwyczajonego do skomplikowanej aparatury medycznej, wynik osiągnięty przy użyciu tak nieznacznego zabiegu wydaje się wręcz niewiarygodny.
Klara lubi już czytać
Przy pomocy metody One Brain udało mi się pomóc wielu dzieciom. Opiszę tu przypadek siedmiolatki, dziś uczennicy klasy drugiej. Klara jest dzieckiem wyjątkowo żywym i bardzo bystrym. Jej matka przyprowadziła ją do mnie pod koniec klasy pierwszej, gdyż dziewczynka miała spore kłopoty z czytaniem. Nie łączyła sylab, protestowała przy próbach czytania w domu, męczyło ją to zajęcie i nie przejawiała nim zainteresowania. Małą skierowano do przychodni psychologiczno-pedagogicznej, by zawyrokować o dysleksji. Zanim tak się stało, pracowałam z Klarą w mojej przychodni kinezjologii One Brain. W czasie regresji wiekowej (którą przeprowadza się bez hipnozy), szukając stresu emocjonalnego, który stał się przyczyną jej problemu, trafiliśmy do wieku 3. miesiąca jej życia. Maleństwo zostało wtedy odstawione od piersi, przechodząc na sztuczny pokarm. Zaraz na miejscu po przeprowadzeniu odblokowania i korekcji dziewczynka zaczęła płynnie czytać. Jej matka ze wzruszenia z trudem pokonywała łzy. Zaledwie po jednokrotnym zabiegu Klara czyta płynnie, bezbłędnie, bez zająknięcia pokonuje nawet bardzo trudne teksty, doskonale rozumiejąc, co czyta. Interesuje się książkami -czyta sama, bez zachęcania ze strony dorosłych. Czyta ochoczo i radośnie. Jak opowiedziała mi jej matka, zaraz po przyjściu do domu zainteresowała się książkami. W szkole zbiera również pochwały za piękne czytanie. To zaledwie jedna przygoda z mojej praktyki.
teoria integracji sensorycznej - nowe spojrzenie na trudności dzieci w uczeniu się
Twórcą teorii Integracji Sensorycznej jest A. Jean Ayers, psycholog-terapeuta, nauczyciel akademicki, przez wiele lat związana z Uniwersytetem Południowokalifornijskim. Tam też - we wczesnych latach 60-tych w oparciu o przegląd literatury, wiedzę z zakresu neurobiologii, psychologii, terapii, pedagogiki i klinicznych doświadczeń - formułuje Ayers hipotezy wskazujące na implikacje funkcji psychologicznych w trudnościach w uczeniu się. Dla sprawdzenia postawionych hipotez Ayers konstruuje kilkanaście (18) testów, które dziś nazywane są Południowokalifornijskimi Testami Integracji Sensorycznej (Soutern California Sensory Integration Tests). Każdy test mierzy psychoneurologiczne procesy, które przyczyniają się do wykształcenia zdolności do uczenia się. W roku 1965 po przebadaniu 100 dzieci z trudnościami w uczeniu się i grupy 50 dzieci z normą okazało się, że wyniki w poszczególnych testach są różne dla tych dwóch grup. Co oznaczało, że testy te mogą różnicować dzieci na te, które mają trudności w uczeniu się wynikające z zaburzeń w pracy centralnego układu nerwowego i te, których trudności w uczeniu są innego pochodzenia. Na podstawie wyników tych badań Ayers wyodrębniła również kilka syndromów towarzyszących trudnościom w uczeniu się a mianowicie: apraksje, dysfunkcje w zakresie postrzegania przestrzeni i formy, deficyty w zakresie obustronnej integracji motorycznej, percepcji figury i tła oraz obronnego syndromu dotykowego. Następne badania przeprowadzone na 92 dzieciach mających dysfunkcje centralnego układu nerwowego, potwierdziły przypuszczenie, że trudności w uczeniu się często łączą się z dysfunkcjami mózgu. W 1972 roku po dokonaniu analizy wyników uzyskanych z badań dzieci z trudnościami w uczeniu się 48 testami na populacji 148 dzieci Ayers publikuje dane wskazujące na to, które z tych testów badają percepcję przestrzeni, integrację bilateralną i postularną, praksję, funkcje prawej i lewej półkuli mózgowej, i inne. Wyniki tych wszystkich badań posłużyły do stworzenia klasyfikacji typów dysfunkcji występujących u dzieci z trudnościami w uczeniu się. W 1977 roku Ayers na podstawie analizy wyników badań 128 dzieci z trudnościami w uczeniu się Testami Integracji Sensorycznej i Południowokalifornijskim Testem Porotacyjnego Oczopląsu (Souter California Postrotary Nystagmus Test) stwierdziła, że testy te badają: procesy somatosensoryczne, planowanie motoryczne, funkcje słuchowo-językowe, koordynację wzrokowo-ruchową, oczopląs porotacyjny i reakcje postularno-oczne. W tym czasie krystalizuje się też typologia systemów nerwowych łączących się z procesami uczenia się i mających pośredni i bezpośredni wpływ na te procesy. Lata 80-te to szczytowy okres w kształtowaniu się teorii Integracji Sensorycznej. Ayers pracuje nad przystosowaniem integracji sensorycznej do terapii dzieci z trudnościami w uczeniu się, dzieci z upośledzeniem umysłowym, dzieci autystycznych i dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym. Opracowuje szereg przyrządów i pomocy niezbędnych do prowadzenia terapii. Zakłada również Instytut badawczy w Torance w Kalifornii, gdzie prowadzone są dalsze badania, terapia dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej i szkolenie terapeutów Sensory Integration. W ciągu całego okresu twórczego Ayers publikuje kilkadziesiąt artykułów i opracowań badawczych, wydaje dwie książki: "Sensory Integration and the Child" (Integracja sensoryczna i dziecko), "Sensory Integration and Learning Dysorders" (Integracja sensoryczna i zaburzenia w uczeniu się). Przy Jej współudziale nakręcono cztery profesjonalne filmy na temat terapii i diagnozy Integracji Sensorycznej. Metoda ta staje się coraz bardziej znana i stosowana na całym świecie m.in. w USA, Australii, Kanadzie, Anglii, Japonii, Austrii, Portugalii, Niemczech, Danii, a ostatnio w Polsce.
Ten intensywny okres pracy zostaje przerwany śmiercią w 1988 roku.
Główne założenia teorii integracji sensorycznej
Ayers definiuje Integrację Sensoryczną jako organizację wejściowych danych zmysłowych dokonywaną przez mózg w celu produkowania odpowiedzi adaptacyjnych na wymagania otoczenia, albo inaczej Integracja Sensoryczna to proces, dzięki któremu mózg otrzymując informacje ze wszystkich zmysłów, segregując je, rozpoznając, interpretując, integrując ze sobą i uprzednimi doświadczeniami, odpowiada na wymagania otoczenia adekwatną reakcją.
Istotą teorii jest opis bioelektrycznych strumieni impulsów biegnących z różnych sensorycznych receptorów zbiegających się w centralnym systemie nerwowym. Ta wielość informacji musi być lokalizowana, sortowana, porządkowana i organizowana w taki sposób, aby wszystko wokół nas nabierało znaczenia, a nasze zachowanie było adekwatne do sytuacji. Stąd jednym z ważniejszych punktów teorii jest wyjaśnienie: w jaki sposób dzieci rozwijają swą zdolność do organizacji zachowania?
Integracja Sensoryczna pociąga za sobą według Ayers organizację doznań płynących z dwóch lub więcej sensorycznych modalności w celu emisji właściwych odpowiedzi adaptacyjnych. Kiedy funkcje integracji sensorycznej są efektywne, to odpowiedzi adaptacyjne są właściwe i adekwatne do żądań płynących z otoczenia. Złożoność tych odpowiedzi jest różnorodna. Można je umieścić na pewnym kontinuum od najmniej skomplikowanych do coraz bardziej złożonych. Na przykład: na jednym końcu kontinuum będą reakcje dziecka na wymagania sytuacji gdy stoi na huśtawce, która nie jest wprawiona w ruch, na przeciwnym końcu tego kontinuum będą reakcje pozwalające dziecku stać na huśtawce, która się porusza i jednocześnie rzucać woreczkiem do celu.
W teorii Integracji Sensorycznej zakłada się, że zdolność do odpowiedzi adaptacyjnych i zdolność do integracji wrażeń są wzajemnie zależne. Ayers podkreśla, że poprawna integracja sensoryczna jest podstawą do normalnego uczenia się i właściwego zachowania. Kompleks takich operacji jak procesy percepcji słuchowej, percepcji wzrokowej czy cały zespół procesów związanych z abstrakcją, takich jak czytanie, rozumienie, pisanie itp., są zależne od intersensorycznych koordynacji wrażeń dotykowych, przedsionkowych (vestibularnych) i proprioceptywnych na poziomie pnia mózgu. Ayers odkryła to i udowodniła, że wyższe poznawcze funkcje, które wiążą się z nauką (w tym z nauką szkolną) mogą być poprawione, a ich skuteczność zwiększona poprzez lepszą integrację systemów somatosensorycznych, dotyku, propriocepcji i przedsionkowych (vestibular). Analizując wpływ różnych systemów sensorycznych (słuchowego, wzrokowego, dotykowego, węchowego, proprioceptywnego, vestibularnego) na rozwój wyższych czynności mózgowych Ayers podkreśla, iż nie wszystkie z nich odgrywają równorzędną rolę. Stąd też system dotykowy i przedsionkowy (vestibular) są pojmowane w teorii Integracji Sensorycznej jako jednoczące i integrujące pozostałe. Uważa, że te dwa systemy dostarczają danych wejściowych, które kształtują podstawowe relacje jednostki do siły grawitacji i otaczającego środowiska. W swych kolejnych badaniach Ayers wykazała, że dane vestibularne (o grawitacji i ruchu) są pierwszoplanowe i zasadnicze w naszym systemie nerwowym. Jeśli system przedsionkowy (vestibular) nie pracuje prawidłowo, integracja i interpretacja innych wrażeń jest zakłócona. Badania wskazały, że wszystkie istoty żyjące muszą być w relacji do grawitacji ziemskiej, która jest najbardziej stałą i uniwersalną siłą w otaczającym nas świecie. Ayers twierdzi, że dzieci są nawet wyposażone z "popęd" do ujarzmienia i opanowania siły grawitacji.
Gdzie zachodzą podstawowe procesy integracyjne? Czy inaczej mówiąc, które struktury układu nerwowego odgrywają najważniejszą rolę w integracji sensorycznej? W swych pracach Ayers podkreśla rolę rdzenia kręgowego, pnia mózgu, tworu siatkowego, układu przedsionkowego i móżdżku, półkul mózgowych i kory mózgowej. Nie wchodząc w szczegółową analizę funkcjonowania poszczególnych struktur nerwowych trzeba powiedzieć za Ayers, że wszystkie wyższe procesy korowe, a szczególnie odpowiedzialne za uczenie się zależą od adekwatnej organizacji sensorycznych wrażeń w pniu mózgu. Dopiero po przejściu pnia mózgu następuje szczegółowe opracowanie wrażeń w korze mózgowej i kojarzenie ich z poprzednimi, wcześniej zarejestrowanymi doświadczeniami. Ten skumulowany efekt procesów nerwowych prowadzi do odpowiednio zorganizowanej reakcji motorycznej. Przykładem niech będzie układanie puzzli przez dziecko. Aby ułożyć puzzle dziecko musi wziąć do ręki kawałek układanki. Wówczas pobudzane są peryferyczne nerwy w receptorach dotyku, a jednocześnie pobudzane są nerwy wzrokowe w siatkówce. Dalej pobudzenia te w postaci impulsów bioelektrycznych poprzez rdzeń kręgowy i nerwy czaszkowe docierają do pnia mózgu, gdzie podlegają wstępnej obróbce i przekazywane są dalej do kory mózgowej gdzie te wzrokowe i dotykowe wrażenia są kojarzone i porównywane z wcześniejszymi doświadczeniami. To prowadzi do zaplanowania odpowiedzi, która jest kierowana przez korę i modulowana przez móżdżek. W konsekwencji dziecko wkłada odpowiedni kawałek układanki w odpowiednie miejsce.
W swej teorii Ayers podkreśla, że kiedy wszystkie systemy sensoryczne współpracują ze sobą i kiedy wrażenia są sprawnie organizowane na odpowiednich poziomach systemu nerwowego wówczas adaptacja, uczenie się i emocjonalna równowaga przychodzą dziecku w sposób naturalny. Jeśli nie - to mówimy o zakłóceniach procesu uczenia się spowodowanych nieodpowiednim funkcjonowaniem procesów integracji sensorycznej.
Ayers wyróżniła kilkanaście rodzajów dysfunkcji integracji sensorycznej:
Dysfunkcje wynikające ze złego funkcjonowania systemu przedsionkowego (vestibular)
Dysfunkcje integracji vestibularno-bilateralnej i dysfunkcje vestibularno-językowe występujące wówczas, gdy system vestibularny jest podwrażliwy na bodźce.
Dysfunkcje - nazwane przez Ayers - niepewnością grawitacyjną (gravitational insecurity) i nietolerancją ruchu (intolerance to movement) występujące wówczas, gdy system vestibularny jest nadwrażliwy na bodźce.
Zakłócenia wynikające głównie ze złej organizacji bodźców dotykowych.
Dyspraksja rozwojowa (Ayers wyróżnia kilka typów; najważniejsze to dyspraksja somatosensoryczna i dyspraksja konstrukcyjna)
Nadwrażliwość dotykowa lub podwrażliwość dotykowa
Dysfunkcje uogólnione (to te gdzie mamy do czynienia z kilkoma typami dezorganizacji sensorycznej).
Rozpoznawanie powyższych dysfunkcji dokonuje się na Podstawie wyników badania dziecka Południowokalifornijskimi Testami Integracji Sensorycznej, Południowokalifornijskim Testem Oczopląsu Porotacyjnego, Klinicznej Obserwacji. Te badania wskazują jak dobrze jest zintegrowany system vestibularny, wzrokowy, dotykowy i proprioceptywny, jak funkcjonuje planowanie motoryczne, koordynacja wzrokowo-ruchowa, przekraczanie linii środkowej ciała, obustronna koordynacja ruchowa, lateralizacja, ruchy gałek ocznych, odpowiedzi postularne i inne. Diagnoza może również stwierdzić, który z systemów sensorycznych jest nadwrażliwy, a który podwrażliwy. Wszystkie informacje zebrane przy pomocy tych testów, jak również testów. uzupełniających, zamieszczone są w odpowiednio konstruowanym raporcie, gdzie opisane są przyczyny niepowodzeń i ich implikacje w strukturze systemu nerwowego. Kolejnym krokiem jest zaplanowanie terapii i wyjaśnienie jej celów rodzicom dziecka. Terapia opiera się na modelu integracji sensorycznej zakładającym stopniowe przechodzenie od prostszych do coraz bardziej zorganizowanych odpowiedzi adaptacyjnych jednostki na wymagania płynące z otoczenia. Na pierwszym sensoryczno-motorycznym poziomie dokonuje się rozwój funkcjonowania wszystkich systemów sensorycznych, co prowadzi w konsekwencji do rozwoju takich funkcji jak: schemat ciała, dojrzewanie odruchów, zdolność do sensorycznego różnicowania, bezpieczeństwo grawitacyjne, zdolność do różnicowania stron ciała, planowanie motoryczne. Na kolejnym poziomie percepcyjno-motorycznym następuje rozwój koordynacji wzrokowo-ruchowej kontroli ruchów gałek ocznych, przystosowanie postawy do wymagań środowiska (tzw. bezpieczeństwo grawitacyjne), percepcji wzrokowo-przestrzennej i uwagi. Końcowym etapem w rozwoju integracji sensorycznej jest zdolność dziecka do uczenia się, do prawidłowego i adekwatnego do sytuacji zachowania, do normalnej codziennej aktywności.
Formy terapii są bardzo atrakcyjne dla dzieci i odbywają się na sali gimnastycznej lub w dużym pomieszczeniu, gdzie można rozmieścić wszystkie niezbędne przyrządy, takie jak hamaki, specjalne huśtawki, deskorolki, deski obrotowe, tunele, trampoliny, suchy basen, podwieszane liny, trapezy, pochylnie, zestawy miękkich klocków, zestawy do stymulacji węchowej, wzrokowej, słuchowej itp. Terapią integracji sensorycznej w oparciu o kompleksową diagnozę może być prowadzona przez uprawnionych do tego terapeutów SI. Terapeutami SI mogą zostać psycholodzy, pedagodzy, rehabilitanci i lekarze, po ukończeniu kilkuetapowego kursu zakończonego egzaminem i wydaniem certyfikatu przez osoby uprawnione'. Jednakże osiągnięcia terapii SI mogą być wykorzystane jako wspomagające i uzupełniające klasyczne metody reedukacji dzieci z trudnościami w uczeniu się. Wiele ćwiczeń można prowadzić z dziećmi nawet nie dysponując odpowiednią salą. Po takim stwierdzeniu powstają pytania: Czy ze wszystkimi dziećmi w równym stopniu można prowadzić te ćwiczenia? Jeśli nie, to z jakimi można prowadzić? Jak rozpoznać dzieci, które mogą mieć zaburzenia integracji sensorycznej? Czy istnieją jakieś symptomy mówiące o tym, jaki system sensoryczny źle funkcjonuje? Pytania można mnożyć, ale udzielenie na nie odpowiedzi nie wydaje się możliwe w artykule tylko sygnalizującym istnienie teorii Integracji Sensorycznej. Wymaga to bardziej szczegółowego opracowania.
metoda 18 struktur wyrazowych
Metoda 18 struktur wyrazowych przedstawia pracę korekcyjno-kompensacyjną stosowaną i sprawdzoną przez autorki w ciągu ostatnich siedmiu lat. Jest to metoda przeznaczona do jednoczesnego ćwiczenia czytania i pisania na tym samym materiale leksykalnym, w oparciu o uaktywnianie - w równej mierze - analizatorów: wzrokowego, słuchowego i kinestetyczno-ruchowego. Doceniając rolę integracji funkcji percepcyjno-motorycznych starałyśmy się, aby kolejne ćwiczenia oddziaływały nie tylko na najbardziej zaburzone funkcje dziecka, ale również na pozostałe oraz aby uwzględniały ich sprawne współdziałanie. Metodę 18 struktur wyrazowych można więc stosować niezależnie od tego, które funkcje są najbardziej zaburzone. Ponieważ opisywana metoda ma doprowadzić do opanowania techniki czytania i podstaw pisania, ma ona głównie zastosowanie na etapie przechodzenia w pracy z dzieckiem do ćwiczeń na materiale literowym, po wstępnych ćwiczeniach słuchowo-wzrokowo-ruchowych, ale przed podjęciem prób eliminowania specyficznych błędów dysortograficznych (takich jak: błędny zapis tzw. zmiękczeń, mylenie i-j, nieprawidłowa pisownia liter odpowiadających głoskom tracącym swą dźwięczność, błędne stosowanie u-ó, rz-ż, ch-h, itp.). Z powodzeniem można ją stosować w pracy z dziećmi, gdy:
znają one wszystkie litery lub większość z nich;
mylą niektóre litery np. graficznie podobne lub odpowiadające głoskom brzmieniowo podobnym;
w ogóle nie czytają i nie piszą;
czytają i piszą na niezadawalającym poziomie;
dysleksja współwystępuje z dysortografią i dysgrafią; - występuje sama dysleksja (lub z dysgrafią);
występuje sama dysortografia (lub z dysgrafią).
W omawianej metodzie przestrzegane jest stopniowe i rozłożone w czasie poznawanie wyrazów o konkretnej, jednakowej na danym etapie pracy, budowie literowo-sylabowej. Poznawanie to oparte jest o bogaty i różnorodnie zaprezentowany materiał słowny. Wykorzystywanych jest 18 różnych typów wyrazów, które różnią się między sobą budową tzn.:
liczbą sylab,
kolejnością ich występowania,
stopniem złożoności sylab (liczbą liter w każdej sylabie oraz umiejscowieniem tych liter względem siebie.
Metoda 18 struktur wyrazowych jest metodą sylabową, uwzględniającą taki podział wyrazów na sylaby, który akcentuje rozdzielanie spółgłosek sąsiadujących ze sobą u zbiegu sylab. Do zaznaczania poszczególnych elementów wyrazów stosowane są trzy kolory: zielonym - oznacza się sylaby, czarnym - spółgłoski, czerwonym - samogłoski. W ściśle ustalonej kolejności wprowadza się 18 typów wyrazów - od najłatwiejszych do najtrudniejszych. Każdej nowopoznanej strukturze wyrazowej została poświęcona oddzielna część opracowania;
część: najprostsze wyrazy ?-sylabowe np. "Ko-za";
część: wyrazy wielosylabowe złożone z prostych zgłosek poznanych w części I np. "Ka-ru-ze-la";
część: proste wyrazy 1-sylabowe np. "Kot";
część: wyrazy 2-sylabowe złożone z 2 różnych typów poznanych sylab np. "Ko-ral"; V część: wyrazy 2-sylabowe powstałe przy zamianie kolejności sylab w stosunku do części IV np. "Bit-wa";
część: wyrazy złożone z 2 prostych sylab zamkniętych np. ,,Bał-wan";
część: wyrazy wielosylabowe złożone z poznanych 2 typów prostych sylab np. "Pap-rot-ka", "Sa-la-ter-ki";
część: wyrazy 1-sylabowe ze zbiegiem spółgłosek w wygłosie np. ,,Park"; IX część: wyrazy 1-sylabowe ze zbiegiem spółgłosek w nagłosie np. "Kra";
część: wyrazy 2-sylabowe powstałe przez połączenie sylaby z części IX z najprostszą sylabą z części I np. "Kra-ta'';
część: wyrazy 2-sylabowe powstałe przez połączenie sylaby z części IX z prostą sylabą z części III np. "Kra-wat";
część: wyrazy 1-sylabowe - dłuższe ze zbiegiem spółgłosek w nagłosie np. "Kran"; XIII część: wyrazy 2-sylabowe powstałe przez połączenie sylaby z części X1I z najprostszą sylabą z części I np. "Słom-ka";
część: wyrazy 2-sylabowe powstałe przez połączenie sylaby z części XII z prostą sylabą z części III np. "Plas-tyk";
część: wyrazy 1-sylabowe ze zbiegiem trzech spółgłosek w nagłosie np. "Sklep"; XVI część: wyrazy 1-sylabowe ze zbiegiem spółgłosek w nagłosie i wygłosie jednocześnie np. "Kleks";
część: wyrazy o różnej strukturze literowo-sylabowej zawierające w jednej sylabie, obok samogłoski literę "i" np. "Ko-biał-ka";
część: wyrazy o różnej liczbie sylab i niejednolitej, zróżnicowanej strukturze np. "Trans-port", "Chlo-ro-form".
Ostatnia część służy sprawdzeniu umiejętności czytania i pisania w oparciu o określony sposób dzielenia na sylaby wyrazów o bardzo złożonej budowie. Dobór materiału zawartego w omawianej metodzie jest ściśle podporządkowany zasadzie stopniowania trudności. Dotyczy to zarówno układu wszystkich 18-tu części pracy, jak i kolejności ćwiczeń w każdej z nich. Kolejne części metody zawierają podobne zestawy ćwiczeń. Ułożone są w ustalonej kolejności i są szczegółowo opracowane dla danego typu wyrazów. Są to:
graficzny schemat struktury sylabowo-literowej omawianych słów;
tzw. , suwaki" (zestawy wyrazów o jednolitym typie budowy, posiadające pewną część wspólną);
tzw. ,wprawki" (zestawy wyrazów jednolitych pod względem budowy, ułożone z zachowaniem rytmu i rymu);
wyrazy graficzne lub brzmieniowo podobne do różnicowania słuchowego i wzrokowego;
nowe słowa tworzone z wybranych liter, głosek lub sylab wyrazów przedstawionych na obrazkach;
łańcuchy literowo-, lub sylabowo-wyrazowe;
ćwiczenia: "Co się kryje w tym wyrazie?" (w wersji słuchowej i wzrokowej); - rozsypanki wyrazowo-zdaniowe;
zagadki;
ćwiczenia czytania zdań złożonych z wyrazów o omówionej strukturze, przedstawione na drukowanym materiale literowym;
pisanie takich zdań z pamięci;
pisanie tego typu zdań ze słuchu - w wersji sylabowej i całościowo.
Dobór ćwiczeń i ich układ gwarantuje różnorodność podejścia do bogato prezentowanego materiału słownego i wymaga od dziecka dokonywania wielu operacji niezbędnych w procesie nabywania sprawności w czytaniu i pisaniu. Pozwala to na skuteczne kształcenie i doskonalenie umiejętności czytania i pisania wyrazów o określonej budowie. Praktyczne stosowanie w reedukacji 18 struktur wyrazowych ma, jak sądzimy, szereg zalet. Oto niektóre z nich:
możliwość stosowania metody przy występowaniu różnych postaci zaburzeń funkcji percepcyjno-motorycznych;
możliwość rozpoczęcia pracy od dowolnej części metody - w zależności od potrzeb, trudności i poziomu dziecka (zawsze jednak o jeden stopień wcześniej, niż dziecko tego wymaga, aby zapewnić mu poczucie sukcesu);
przedstawienie gotowego, bardzo bogatego materiału słownego dla każdej z 18 struktur wyrazowych;
konsekwentne uporządkowanie ćwiczeń według jasno ustalonych i logicznych kryteriów;
zaplanowanie całego toku zajęć terapeutycznych
możliwość intensywnego, samodzielnego utrwalania i kontynuowania ćwiczeń przez dziecko np. w domu lub po zmianie osoby prowadzącej zajęcia;
możliwość wzbogacenia zaproponowanych ćwiczeń własnymi pomysłami przez wkomponowanie ich w odpowiednie miejsca każdej z 18 części opracowania;
sprawdzona w praktyce efektywność metody; - minimalne nakłady finansowe.
Przy posługiwaniu się metodą 18 struktur wyrazowych - jak w ogóle w pracy terapeutycznej - konieczna jest systematyczność, konsekwencja i odpowiedzialność. Należy pamiętać, że w czasie zajęć korekcyjno-kompensacyjnych usprawniamy zaburzone dotychczas procesy, co zawsze wymaga wiele czasu i cierpliwości.