GEOGRAFIA GOSPODARCZA Wykład 5 z 04.05.2002r.
SUROWCE NA ŚWIECIE
Podział źródeł energii
• źródła odnawialne
۷ źródła nieograniczone
- energia słoneczna
- energia wiatru
- energia wód lądowych
- energia wód morskich.
- energia geotermiczna
۷ źródła ograniczone
- paliwa roślinne (drewno, odpady drzewne, kaczany kukurydzy, odpady trzciny cukrowej i ryżu)
- sita mięśni ludzkich i zwierząt paliwa zwierzęce (nawóz)
• źródła nieodnawialne
۷ minerały kopalne
- stałe (węgiel kamienny i brunatny, torf)
- płynne (ropa naftowa)
- gazowe (gazy naturalne, gaz ziemny, metan kopalniany)
łupki i piaski bitumiczne ^
۷ pierwiastki rozszczepialne (uran, tor)
Surowce odnawialne są to takie, które się systematycznie odnawiają tak jak energia
słoneczna, energia wiatru, energia wody, pływów morskich, energia geotermiczna. Po za tym
jest to energia, która jest łatwo wytwarzana np.: energia czerpana z różnego rodzaju nawozów
naturalnych.
Surowce nieodnawialne są to różnego rodzaju paliwa stałe, surowce stałe np.: węgiel
kamienny i brunatny. Te surowce mogą również występować w postaci płynnej np.: ropa
naftowa lub gazowej np.: gaz ziemny. Ropa naftowa nie zawsze występuje w postaci ciekłej,
może również występować w postaci łupków lub piasku bitumicznego.
Na jak długo wystarczy surowców.
SUROWIEC |
Jednostki miary |
Zasoby |
Wydobycie roczne |
Ropa naftowa Gaz ziemny Węgiel kamienny Węgiel brunatny Uran Żelazo Boksyt Miedź Srebro |
mld.t. tyś. km3 mld. T mld.t tyś.t mld/t mln.t mln.t tyś.t |
140 141 1092 741 3644 270 28000 630 420 |
3,1 2,4 3,8 1,0 33,7 1,1 124,0 11,0 15,0 |
Podane w tabeli roczne wydobycie (roczna eksploatacja) może się zmieniać z różnych powodów. Mogą być wprowadzane coraz to nowsze rozwiązania technologiczne, które pozwolą na oszczędności w toku produkcji. Mogą się pojawić inne surowce, które częściowo zastąpią te standardowe.
Przy rocznym wydobyciu takim jakie pokazano w tabeli, poszczególnych surowców wystarczy na:
• ropy naftowej wystarczy na niespełna na 50 lat - oznacza to, że jest to surowiec, który będzie musiał być zastąpiony innym surowcem
• gazu ziemnego - na 50 lat
• węgla kamiennego wystarczy na ponad 300 lat
• węgla brunatnego wystarczy na ponad 700 lat
• pierwiastki rozszczepialne ~ wystarczy ich na dłuższy okres czasu. Z tego powodu uważa się, że będą stanowiły podstawę pozyskiwania energii
Wskaźniki zmiany cen światowych wybranych surowców.
Relatywnie ceny surowców maleją.
Nie dotyczy to ropy naftowej. Ceny ropy naftowej systematycznie rosną.
Ropa naftowa ma na świecie specjalną pozycję. Mówi się o niej, że jest to surowiec służący nie
tylko do pozyskiwania energii, ale przede wszystkim jest wykorzystywany w przemyśle
chemicznym. Polityka światowa zmierza ku temu aby ograniczyć zużycie ropy naftowej jako
surowca energetycznego, między innymi dlatego, że jest jej mało.
Poza tym mówi się o tym surowcu, że jest on cenotwórczy. Ropa naftowa wchodzi w skład każdej ceny,
Ropa naftowa ma również ogromne znaczenie na arenie politycznej. Wiele wojen spowodowanych było ograniczonym dostępem do ropy naftowej. Największe zmiany na arenie politycznej związane z ropą naftową nastąpiły w 1973 roku zaraz po „Wojnie Sądnego Dnia" na Bliskim Wschodzie pomiędzy krajami arabskimi a Izraelem. Wojna ta miała bardzo duże konsekwencje w życiu politycznym i gospodarczym świata zwłaszcza w krajach wysokorozwiniętych. Do tej wojny ropa naftowa była na świecie powszechnie dostępna. Była eksploatowana przede wszystkim przez firmy amerykańskie i Europy Zachodniej. Natomiast w tej wojnie wszystkie kraje, które poparły Izrael, zostały odcięte od ropy naftowej. Spowodowało to niesamowity wzrost cen ropy naftowej w przeciągu jednego roku. Oprócz wzrostu cen ropy naftowej nastąpiły inne reperkusje:
* rozwinęła się nauka na potrzeby technologii. Przeznaczono ogromne środki na
opracowanie technologii oszczędzania energii. W ciągu pierwszego roku zaoszczędzono
ropę naftową w 10%.
* sięgnięto po ropę, która do tej pory nie była eksploatowana ze względu na trudne warunki
eksploatacji np.: na Alaska, gdzie temperatura sięga - 60° C i jest wieczny śnieg, a poza
tym trudne i kosztowne warunki transportu.
* zaczęto eksploatować ropę naftową na obszarze Wenezueli, która jest bardzo
zanieczyszczona
* zaczęto poszukiwać ropy tam, gdzie podejrzewano, że ona się znajduje, czyli w dnie
oceanicznym.
* Zaczęto wydobywać ropę z dna Morza Północnego - Norwegia i Wielka
Brytania, Holandia, Niemcy, Dania. • zaczęto eksploatację w okolicach Morza Kaspijskiego. Sytuacja polityczna jest tu niepewna i toczą się wojny.
Niektórzy twierdzą, że kryzys z 1973 stał się przyczyną największego postępu technologicznego w KX wieku. Zmusił on do tego, żeby się podjąć pewnych działań kosztownych ale kładących nacisk przede wszystkim na rozwój nauki i stworzenie nowych technologii.
Zużycie energii pierwotnej na świecie,
Rok |
Węgiel kamienny I brunatny |
Ropa naftowa |
Gaz ziemny |
Energia wód |
Energia jądrowa |
Źródła alternatywne |
1937 1955 1962 1975 1985 1994 |
71,0 52,0 46,2 29,6 23,6 25,4
|
17,1 32,0 33,1 46,7 44,3 39,3 |
6,0 11,0 15,1 17,1 16,8 21,8 |
5,9 4,9 4,9 5,2 4,9 6,9 |
0 b.d 1,0 0,7 4,6 6,4 |
0 0 0 0,7 b.d 0,7 |
Węgiel kamienny i brunatny - w l połowie XX wieku była dominacja węgla kamiennego. Teraz mamy tendencję systematycznie malejącą. W chwili obecnej pozycja węgla jest silna - 25,4% i uważa się że nie będzie się zmniejszać. Że węgiel osiągnął już pewien pułap i tak już pozostanie. Dlatego ze:
" występuje w wielu krajach
" jest wysokokaloryczny
• jest go dużo i wystarczy na długo i nie muszą być wprowadzone czynniki zmniejszające
jego eksploatację. Węgiel jest także surowcem przemysłu chemicznego.
Ropa naftowa - pierwsza sztolnia, w której wydobyto ropę naftową powstała w połowie IX wieku w Bóbrce. Ranga ropy była szczególnie wysoka w latach 70-tych, Jej znaczenie jako surowca energetycznego maleje. Ponieważ jest jej mało i jest wykorzystywana przede wszystkim jako surowiec dla przemysłu chemicznego. To, że ranga ropy maleje spowodowała również wojna Jon Kipur.
Gaz ziemny - może występować jako surowiec samodzielny, a także może występować z ropą naftową. Gaz ziemny uzyskał wysoką rangę stosunkowo niedawno - w drugiej połowie XX wieku. Wcześniej gaz ziemny przeszkadzał, dlatego go spalano lub też z powrotem wtłaczano do ziemi, żeby zwiększyć ciśnienie ropy naftowej, żeby łatwiej wypływała na powierzchnię.
Gaz opłaci się przesyłać gazociągami. Ale na E31iskim Wschodzie, gdzie są największe pokłady gazu nie było gazociągów. Powstały one dopiero niedawno. Wcześniej gaz przewożono statkami i było to nieopłacalne, ponieważ gaz musiał być przewożony w postaci skroplonej w temperaturze -170 stopni.
Kiedy okazało się, że gaz jest łatwy w transporcie (gazociągi) i że znacznie mniej zanieczyszcza środowisko niż ropa naftowa ranga gazu systematycznie rośnie.
Energia wodna - ten rodzaj energii produkuje się głównie z górskich rzek. W tym celu buduje się różnego rodzaje elektrownie. Najbardziej opłacalne są elektrownie przepływowe, w których wykorzystuje się energię wody płynącej. W Polsce mamy wiele elektrowni, ale jest jeden mankament, są one daleko od okręgów przemysłowych. W związku z tym energię należy przekazywać na znaczne odległości - jest to nieopłacalne. Dlatego też w Polsce i wielu innych państwach energia wodna wykorzystywana jest na potrzeby miejscowe, a znacznie rzadziej na potrzebny dużych okręgów.
Oprócz elektrowni przepływowych mamy elektrownie przepływowo - szczytowe. Są one na mniejszych rzekach. Woda jest kumulowana nocną porą, po to, żeby w ciągu dnia można było ją lepiej wykorzystać, bo będzie jej większy spadek.
Mamy jeszcze elektrownie szczytowo - pompowe, czyli takie elektrownie, które zużywają więcej energii niż produkują np.: Żarnowiec. Problem polega na tym, że Okręg Gdański potrzebuje dużych ilości energii. Przeprowadzano tam rachunek ekonomiczny, z którego wynikało, że najbardziej opłaca się nie sprowadzać energię, tylko ją wytwarzać na miejscu w elektrowniach szczytowo - pompowych. Wykorzystano do tego jezioro Żarnowieckie. Z tego jeziora nocną porą przepompowywana jest woda do górnego zbiornika - sztucznego, a w dzień spuszczana w dół do naturalnego zbiornika.
Największą elektrownią wodną jest Itaipu na Paranie. W chwili obecnej największą budowaną elektrownią jest trzy przełomy na rzece Jangcy.
Energia pływów morskich - przypływy i odpływy. Największe pływy morskie są w Zatoce Fundy na wybrzeżu Kanady ~ dochodzą do 20 metrów. Można tam budować tego typu elektrownie, ale jest to bardzo kosztowne i musi być odpowiednie nadbrzeże. Można je również budować w przewężeniach zatok. Ale te elektrownie są nieopłacalne.
Energia jądrowa - można o niej mówić od lat 50-tych. Takich elektrowni jest na świecie 500. Polska należy do nielicznych, w których nie wykorzystywana jest ta energia.
W takich elektrowniach wykorzystuje się uran i tor. Uran jest pierwiastkiem powszechnie występującym na świecie.
Inne źródła energii - energia słoneczna i energia wiatru.
Energia słoneczna - energia ta może być wykorzystywana, ale na niewielką skalę - na potrzeby domostw, wiosek, czy małych zakładów produkcyjnych. Takich elektrowni jest mało. Powstają tyko i wyłącznie w krajach bardzo bogatych np.; na Bliskim Wschodzie. Budowane są w celu odsalania wody morskiej na potrzeby rolnictwa i przemysłu. W Europie jest taka elektrownia w Pirenejach.
Energia wiatru - elektrowni wykorzystujących tę energię jest coraz więcej, ale wiatraki są bardzo kosztowne, gdyż w środku znajduje się bardzo skomplikowane urządzenie elektryczne Takich elektrowni jest dużo nad Bałtykiem, ponieważ muszą się one znajdować na obszarach gdzie są silne i wiejące w jednym kierunku wiatry. Problemem jest to, że kiedy wiatraków jest wiele na niewielkim obszarze stają się one uciążliwe dla środowiska. Uciekają stamtąd zwierzęta, z powodu hałasu i wibracji.
Ropa naftowa. Złoża ropy występują w wielu miejscach na świecie:
" największe - nad Zatoką Perską
" okolice Morza Kaspijskiego
" Wenezuela - są to złoża ropy trudno osiągalnej
" Stany Zjednoczone: Teksas, Luizjana, Alaska
" Indonezja
• Afryka nad Zatoką Gwinejską " Morze Północne
Główni producenci ropy naftowej:
" Arabia Saudyjska
" Stany Zjednoczone
" Rosja
" państwa Zatoki Perskiej
" państwa Europy Północnej: Norwegia, Wielka Brytania
" Wenezuela
- W Afryce: Nigeria, Algier
Eksporterzy ropy naftowej (kraje slaborozwinięte):
- Bliski Wschód
• kraje znajdujące się nad Morzem Kaspijskim
Importerzy ropy naftowej (kraje wysokorozwinięte):
" Stany Zjednoczone - mają tak olbrzymie potrzeby, że chociaż są na drugim miejscu pod
względem produkcji ropy, to również są największym jej importerem. " Japonia " Niemcy
Gaz ziemny:
Zasoby:
" Bliski Wschód
" Europa Wschodnia
Producenci:
" Rosja " Kanada
" republiki proradzieckie
Zużycie:
" kraje wysokorozwinięte - muszą one gaz importować. Np.: Stany Zjednoczone
Najwięksi producenci uranu:
" Kanada-33%
• Rosja
" Australia
Producenci węgla kamiennego:
" Chiny - mają największe jego zasoby
• USA
• Indie
• RPA
• Australia
* Polska
Producenci węgła brunatnego:
" Niemcy
• Czechy
" Rosja
" Stany Zjednoczone
Torf:
Jest go bardzo dużo. Wydobywa się go w małym zakresie ma Polska.
Produkcja energii elektrycznej,
Kraje |
Energia elektryczna z elektrowni |
|||
|
cieplnych |
wodnych |
jądrowych |
niekonwencjonalnych |
Świat Arabia Saudyjska Belgia Brazylia Chiny Dania Francja Holandia Japonia Niemcy Norwegia Polska Rosja USA Szwajcaria Szwecja |
63,2 100,0 41,7 4,4 93,0 97,2 8,7 94,6 61,5 66,2 0,7 97,1 68,1 65,5 3,9 9,8 |
19,0 - 0,3 92,1 6,0 0,1 12,9 0,4 8,3 3,5 99,3 2,9 19,0 9,6 52,8 17,5 |
17,4 - 37,9 0,8 1,0 - 78,3 4,9 29,8 29,8 - - 13,8 18,6 49,3 52,5 |
0,4 - 0,1 2,7 - 2,7 0,1 0,4 0,4 0,5 - - 0,1 6,3 - 0,3 |
Wielkość produkcji odzwierciedla nam potencjał gospodarczy kraju. Ale wtedy, kiedy zaczął się tworzyć ten wielki potencjał gospodarczy, to wówczas produkcja energii była znacznie szybsza niż następował wzrost produkcji przemysłowej. Tak się działo na początku rozwoju przemysłu, bo nie istniała infrastruktura, nie było dróg. W efekcie produkcja energii musiała być znacznie wyższa niż sama produkcja przemysłowa. W chwili obecnej tak się dziej w krajach staborozwiniętych. Natomiast w krajach wysokorozwiniętych jest odwrotnie. Produkcja przemysłowa przewyższa produkcję energii. Dzieję się tak dlatego, że jest to nowoczesna produkcja, w której się nie zużywa tak duże ilości energii jak kiedyś.
Energia elektryczna powstaje w;
" elektrowniach cieplnych, czyli takich gdzie wykorzystywany jest węgiel, ropa naftowa,
gaz ziemny, czy węgiel brunatny. Z tych elektrowni pochodzi 63% produkcji energii. " elektrowniach wodnych - 19% " elektrowniach jądrowych - 17% " inne źródła - niewiele
Produkcja energii w różnych państwach:
" Arabia Saudyjska - 100% energii powstaje w elektrowniach cieplnych na ropę naftową " Brazylia - dominuje energia pozyskiwana w elektrowniach wodnych, Jest tu największa
elektrownia wodna Itaipu na Paranie " Dania - elektrownie cieplne na ropę naftową
• Holandia - elektrownie cieplne na ropę naftową
" Japonia - elektrownie cieplne na ropę naftową. Ropę, jest tu sprowadzana.
" Niemcy - elektrownie cieplne na węgiel kamienny i brunatny
• Polska - elektrownie cieplne na węgiel kamienny i brunatny " Rosja - duży udział elektrowni cieplnych " USA - duży udział elektrowni cieplnych
" Norwegia - prawie cała energia pochodzi z wody. Woda Jest pozyskiwana z lodowców, które znajdują się na szczytach górskich.
• Francja - głównie energia jądrowa " Szwajcaria - głównie energia jądrowa
Najwięksi producenci energii na świecie (kraje wysokorozwinięte):
• Stany Zjednoczone " Japonia
Największa produkcja energii w przeliczeniu na 1 mieszkańca:
* Norwegia
Kanada
• Islandia
Stany Zjednoczone
Australia
3