NAZWA EPOKI RAMY CZASOWE |
FILOZOFIA |
WYDARZENIA POLIT., GOSP., SPOŁ. KRAJU |
KREACJA BOHATERA |
GATUNKI LITERACKIE |
GŁÓWNE DZIEŁA I ICH PROBLEMATYKA |
DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE
Nazwa i granice czasowe wynikają z siebie wzajemnie.
Epoka trwa od 1918 do 1939 roku.
|
Prądy filozoficzne: W dalszym ciągu na literaturę silnie oddziaływują poglądy
Teorie naukowe: 1. Zygmunt Freud (austriacki psycholog) odkrył, że psychika ludzka składa się z trzech warstw: a) Ego - warstwa powierzchniowa, kierowana rozumną myślą i uzależniona od wymogów społecznych b) Id - zbiór popędów i pożądań, które tkwią w człowieku, choć on sobie tego nie uświadamia (instynkt seksualny) c) Superego - zakodowany w psychice „wzorzec” wymogów, norm kulturowych, tradycyjnych i religijnych 2. Pragmatyzm (William James) - poznanie człowieka ma charakter czysto praktyczny; o tyle przedstawia wartości, o ile służy zaspokojeniu potrzeb ludzkich 3. Behawioryzm, od ang. „behaviour” - za-chowanie się” (psych. John Watson - starał się przeszczepić na grunt psychologii wyniki badań Iwana Pawłowa o odruchach warunkowych zwierząt): za podstawę wiedzy o człowieku przyjął obserwację jego rzeczywistych zachowań zewnętrznych, a nie wewnętrznych przeżyć 4. Fenomenologia (Edmund Husserl) -poznajemy tylko same zjawiska bytu (fenomeny), a nie jego istotę (która jest stała) 5.Neopozytywizm (koncepcja Comte'a i Milla) - uznaje wyłącznie empiryczne metody poznania rzeczywistości 6.Egzystencjalizm (Martin Heidegger, Jean Paul Sartre, Albert Camus): człowiek, wolny i zawieszony w kosmosie, przeżywa lęki egzystencjalne (przed życiem, śmiercią, nieszczęściem); każdy człowiek egzystuje oddzielnie i sam musi nadać sens swemu życiu (esencja - egzystencja) 7. Katastrofizm - pogląd „odziedziczony” po poprzedniej epoce; przekonanie o rychłym upadku świata i zagładzie kultury i cywilizacji |
1. Odzyskanie niepodległości 2. Rewolucja październikowa 3.Rozwój ruchu komunis-tycznego 4. Wielki Kryzys gospodarczy (1929 - 33) 5. Nacjonalizm 6. Faszyzm _____________________
Konsekwencje I wojny światowej:
|
Prosty, zwyczajny, szary człowiek (J. Tuwim) Człowiek pogodzony ze światem i swoim losem (Bogumił Niechcic) „Naprawiacz świata” (Cezary Baryka) Człowiek buntujący się przeciw krzywdzie społecznej (Wł. Broniew-ski) Korzystający z „uciech świata tego” z przekro-czeniem granic (Zenon Ziembiewicz) Twórca cywilizacji i jej wielbiciel, zachwycający się wielkomiejskim pejza-żem („Awangarda”, 3M) Katastrofista (zagrożenie cywilizacją: Czechowicz, Witkacy) Marionetka (W. Gombro-wicz „Ferdydurke” - „upu-pienie”) |
1. Epika: a) realistyczna - język potoczny i jego odmiany środo-wiskowe; odrzucenie stylu ozdobnego ;staranna pros-tota; prawda wyrazu; w opisie - wierność szczegółowi b) kreacyjna - świat fantazji i mitu, pełen metafor i symboli; groteska - po-mieszanie komizmu, błazenady, wulgaryzmów, wykwintności, ekscentryczności (Gom-browicz, Witkacy) 2. Liryka: a) neoklasyczna („Skamander”, Staff, Pawlikowska, Iłłakowiczówna, Broniewski, Leśmian, Gałczyński - nie zrywają z tradycją) - zwraca się ku powszednim sprawom i uczuciom zwykłych ludzi; radość życia wyparła symbolikę śmierci i szatana; formy tradycyjne (stro-ficzna budowa, rytm, rym) wzbogacają własną inwencję b) „Awangarda” - „krakowska” (Tadeusz Peiper, Julian Przyboś, Jalu Kurek, Jan Brzękowski): ekonomia środków (jak najmniej słów); powściągliwość w wyrażaniu uczuć; „Miasto - Masa - Maszyna”: pejzaż wielkomiejski jako źródło nowego piękna, urzeczenie cywilizacją, przemysłem; nieregularna budowa wiersza (wolny), asonanse (rymy przybliżone), odejście od wiersza stro-ficznego: wiersz - ograniczona całość - „wileńska” („Żagary”: Cz. Miłosz, A. Rymkiewicz, J. Putrament, J. Zagórski) i „lubelska” (J. Czechowicz) - w obliczu narastających niepokojów (konflikty społeczne, wojna) wprowadzają do poezji głosy troski, goryczy, przeczucia nadciągającego kataklizmu (katastrofizm) 3. Dramat: a) nawiązujący do mieszczańskiego i symbolicznego - Jerzy Szaniawski: „Żeglarz”, „Most”, „Adwokat i róże” b) kreacyjny, parodystyczny ,grotesko-wy, deformujący rzeczywistość - St. Witkiewicz („Szewcy”, „W małym dworku”) |
Liryka „Skamander”: J. Tuwim, J. Lechoń, K. Wierzyński, A. Słonimski, J. Iwaszkiewicz Futuryści: A. Wat, A. Stern, W. Młodożeniec, B. Jasieński „Awangarda krakowska”: T. Peiper, J. Przy-boś, J. Brzękowski, J. Kurek „Awangarda lubelska”: J. Czechowicz „Żagary”: Cz. Miłosz Indywidualiści: L.Staff, B. Leśmian Epika: „Przedwiośnie” St. Że-romskiego „Granica” Z. Nałkowskiej „Noce i dnie” M. Dąb-rowskiej „Ferdydurke” W. Gom-browicza Dramat: „Szewcy” St. Witkiewicza
|
NAZWA EPOKI RAMY CZASOWE |
FILOZOFIA |
ODWOŁANIA ANTYCZNE I BIBLIJNE |
WZORZEC BOHATERA |
GATUNKI LITERACKIE |
GŁÓWNE DZIEŁA I ICH PROBLEMATYKA |
ANTYK
Grecja:
a) okres archaiczny, VIII - VI w. p.n.e.; Homer,Safona, Ana-kreon, Ezop b) okres klasyczny („złoty wiek”),V w. p.n.e.; Ajschylos, Sofokles, Eurypides, Demok-ryt c) okres hellenistyczny, IV - I w. p.n.e.; Teokryt
Rzym:
a) okres republiki, do 30r. p.n.e.; Cicero, Cezar b) okres cesarski - „złoty wiek”, I w. p.n.e.; Wergiliusz, Horacy, Owidiusz - dojrzałość i schyłek, I - V w. n.e.; Petroniusz, Seneka, Marek Aureliusz, Tacyt
Biblia:
Jerozolima, ST: XIII - I w. p.n.e. NT: 51 - 100 r. n.e.
|
Sokrates - racjonalizm, utożsamianie szczęścia, dobra i cnoty z wiedzą o tym, co dobre (intelektualizm etyczny)
Platon - zajmował się rzeczywistym istnieniem pojęć ogólnych (dobro, sprawiedliwość)
Arystoteles - zapoczątkował empirycz-ne poznanie świata; wymyślił etykę „złotego środka”; uważał, że poezja winna zajmować się „oczyszczaniem duszy ludzkiej”; literatura to „jedność, prostota, harmonia”
Ugrupowania:
cynicy - poza własnym rozumem nie uznawali żadnych wartości ani autory-tetów (dzisiaj - kwestionowanie pow-szechnie przyjętych w danej społecz-ności wartości)
epikurejczycy - „żyć szczęśliwie to żyć moralnie”, szczęście to brak nieszczęś-cia (carpe diem - chwilo trwaj)
stoicy - najwyższą Cnotą jest życie zgodne z rozumem i opanowanie namiętności, spokój, jednakowa reakcja na Fatum i Fortunę |
Mity:
Biblia: Tłumaczenia:
|
archetyp - stały wzorzec za-chowań ludzkich, utrwalony w świadomości zbiorowej
|
|
Grecja: 1. Homer - „Iliada” - utwór o Ilionie (Troi), opis 49 ostatnich dni 10-cioletniej wojny - „Odyseja” - powrót Odyseusza (10 lat) do Itaki 2. Ajschylos - twórca tragedii klasycznej - „Orestea” 3. Eurypides - „Medea” (tragedia) 4. Arystofames - twórca komedii „Żaby”, „Ptaki” 5. Sofokles „Antygona” - tragedia rodu Labdakidów 6. Mity 7.Liryka - Tyrteusz - poeta podudzający do walki za ojczyznę (poezja tyrtejska) - Teokryt - sielanki - Safona - potrafiła wyrażać uczucia (tęsknota, miłość, zazdrość) - Anakreont - pieśni biesiadne (anakreontki) 8. Ezop - bajki Rzym: 1. Wergiliusz - „Eneida”, buloliki -eklogi (sielanki), georgiki (wieś, praca) 2. Owidiusz - wiersze i poematy miłosne 3. Horacy - pieśni (carnina) refleksyjne, miłosne, patriotyczne, biesiadne - satyry - listy 4. Seneka 5. Marek Aureliusz Biblia: 1. Stary Testament : Księgi prawa, Historyczne, Mądrościowe, Prorocze; Najważniejsze z nich: - „Księga Rodzaju” (Genezis) - „Księga Wyjścia” (Exodos) - „Księga Hioba” - Psałterz - „Księga Koheleta” „Pieśń nad pieśniami” (miłosne) 2. „Nowy Testament” - Ewangelie (Mateusza, Marka, Jana, Łukasza) - „Dzieje Apostolskie” - „Listy św. Pawła” - „Apokalipsa, objawienie św. Jana” |