Pestycydy

Pestycydy (łac. pestis - zaraza, pomór, caedo - zabijam) - substancje syntetyczne lub naturalne stosowane do zwalczania organizmów szkodliwych lub niepożądanych, używane głównie do ochrony roślin uprawnych, lasów, zbiorników wodnych, ale również zwierząt, ludzi, produktów żywnościowych, a także do niszczenia żywych organizmów, uznanych za szkodliwe, w budynkach inwentarskich, mieszkalnych, szpitalnych i magazynach.

Podział:

Ze względu na działanie pestycydy dzieli się na:

• algicydy - zwalczające glony

• bakteriocydy - zwalczające bakterie

• fungicydy - zwalczające grzyby

• herbicydy - zwalczające chwasty

• regulatory wzrostu - środki stymulujące lub hamujące procesy życiowe roślin

- defloranty - środki do usuwania nadmiernej ilości kwiatów

- defolianty - środki do odlistniania roślin

• desykanty - środki do wysuszania roślin

• zoocydy - środki do zwalczania szkodników zwierzęcych

- aficydy - zwalczające mszyce

- akarycydy - zwalczające roztocze

- insektycydy - zwalczające owady

• larwicydy - zwalczające larwy

- moluskocydy - zwalczające mięczaki

- nematocydy - zwalczające nicienie

- owicydy - zwalczające jaja owadów i roztoczy

• rodentycydy - zwalczające gryzonie

Podział według budowy chemicznej:

• insektycydy fosforoorganiczne

• insektycydy polichlorowe

• karbaminiany

• ditiokarbaminiany

• pochodne kwasów aryloalkanokarboksylowych

• pochodne tiazyny

• pochodne nitrofenoli

• pochodne mocznika

• pochodne uracylu

• związki rtęcioorganiczne

• związki cyny i miedzi

• pyretroidy

• inne

Podział według toksyczności

Podział w/g Cremlyna pestycydów ze względu na klasy toksyczności ostrej wyrażany za pomocą dawki śmiertelnej LD₅₀, czyli dawki w mg/kg masy ciała powodującej śmierć połowy zwierząt doświadczalnych:

• I klasa - skrajnie toksyczne - <1 mg/kg

• II klasa - bardzo toksyczne - 1-50 mg/kg

• III klasa - umiarkowanie toksyczne - 50-500 mg/kg

• IV klasa - słabo toksyczne - 500-5000 mg/kg

• V klasa - praktycznie nietoksyczne - 5000-15000 mg/kg

• VI klasa - stosunkowo nieszkodliwe - <15000 mg/kg

Klasa	Typowy przedstawiciel	Zastosowanie	Trwałość	Rozpuszczalność w wodzie	Transport w glebie
Węglowodory chlorowane	lindan	insektycydy	duża	wyjątkowo zła, do żadnej	erozja gleby
Kationowe związki heterocykliczne	dikwat	herbicydy	mała, zależna od pH	dobra	erozja gleby
Triazyny	atrazyna	herbicydy	umiarkowana	zależna od pH	erozja gleby
Związki fenylomocznikowe	linuron	herbicydy	umiarkowana	zmienna	wymywanie, o ile są to związki rozpuszczalne
Dinitroaniliny	trifluralina	herbicydy	umiarkowana	zła	erozja gleby
Pochodne kwasu fenoksyoctowego	2,4-D	herbicydy	mała	dobra	erozja gleby
Pochodne fenylokarbaminianów	profam	herbicydy	mała	dobra	erozja gleby
Pochodne ditio-karbaminianów zawierające metale	maneb	fungicydy	mała	umiarkowana	brak informacji
Pyretroidy	cypermetryna	insektycydy	mała	wyjątkowo zła	erozja gleby
Związki fosforoorganiczne	chlorfenwinfos	insektycydy	mała	dobra	wymywanie
Karbaminiany	karbary1	insektycydy	mała	dobra	wymywanie

Insektycydy
Insektycydy, środki owadobójcze (łac. insecta - owady, caedo - zabijam) - substancje z grupy pestycydów używane do zwalczania szkodników w uprawach rolnych, lasach, w magazynach z żywnością, a także w mieszkaniach. Zależnie od składu chemicznego insektycydy zabijają owady lub jedynie ograniczają ich rozród.

Toksyczne np.: DDT

Podział:

- Insektycydy fosforoorganiczne

-TEPP, Diazinon, Paration, Paraokson, Trichlorfon, Malation.

- Insektycydy karbaminianowe

Karbaryl, Primor, Izolan, Aldikarb.

- Insektycydy polichlorowe

- DDT, Aldryna, Dieldryna, Lindan.

- Insektycydy neonikotynowe

- Imidachlopryd

- Pyretroidy

- pyretryna, jasmolina, cyneryna, Aletryna, Rozmetryna

- Inne

• tlenek wapnia, kwas borowy, trioksan, nikotyna.

Insektycydy organofosforanowe (tzw. fosforoorganiczne):

Insektycydy organofosforanowe - pochodne kwasu fosforowego w których grupę hydroksylową (-OH) zastąpiono grupami -OR pochodzącymi od alkoholi. Do grupy tej zalicza się także tiofosforany (zawierające wiązanie P-S), halogenofosforany (zawierające wiązanie P-X,) i fosfoniany organiczne (zawierające wiązanie P-C).

Przykłady:

TEPP (tetraetylopirofosforan C₈H₂₀O₇P₂) - fosforoorganiczny insektycyd otrzymany w 1850 przez Moschnina.

Diazinon - triester kwasu tiofosforowego,

Chlorfenwinfos - Insektycyd fosforoorganiczny,

Metyloparation - s

tosowany w walce z mszycami, chrząszczami w uprawach buraków, ziemniaków (stonka), roślin paszowych, tytoniu, i rzepaku.

Malation - Stosowany w ochronie

upraw warzywnych, sadowniczych, okopowych;

Insektycydy karbaminianowe (karbaminowe)

Przykłady:

Propoksur -

o szerokim lecz krótkotrwałym działaniu (uprawy rzepaku, ziemniaków, kapusty, lnu, jabłoni, także w higienie sanitarnej w budynkach mieszkalnych (karaczany, mrówki faraona).

Karbaryl

Insektycydy polichlorowe

Podział:

Insektycydy polichlorowe to głównie chloropochodne węglowodorów aromatycznych takich jak:

• Bischlorofenylowe

np.; DDT, metoksychlor

• pochodne cyklodienowe

np.; aldryna, dieldryna, heptachlor, endosulfan, chlordan

• pochodne cykloparafinowe:

np.: heksachlorocykloheksan (HCH), lindan (γ-HCH),

• chlorowane terpeny kamfeny i pineny

np.: toksafen.

Wpływ na środowisko:

W latach 1940-1960 były podstawową grupą związków w ochronie płodów rolnych, zwalczaniu chorób zwierząt oraz akcjach higieniczno-sanitarnych.

Obecnie, ze względu na szkodliwe działanie na środowisko (np.: długi czas rozkładu), niektóre są wycofywane z użytku (np. DDT).

Czas zalegania w glebie insektycydów chloroorganicznych:

DDT - 8-12 lat, HCH, aldryna, heptachlor - 4-12 lat, Lindan - 1-4,5 lat

(Mimo całkowitego wycofania DDT z użytku, w latach 70 XX wieku, nadal jest on znajdowany w organizmach roślin, zwierząt i ludzi).

Przykłady:

Dichlorodifenylotrichloroetan

DDT - nazwy handlowe Azotox, Ditox, Tritox

Zwalczanie komarów, wszy i innych owadów przenoszących choroby u ludzi i zwierząt, szkodników w sadach, ogrodach, polach i lasach.

Metoksychlor -

działanie owadobójcze, słabsze niż DDT,

ulegający biodegradacji.

Lindan - preparat d

oglebowy, do zaprawiania nasion, zwalczanie pasikoników, szkodników bawełny; do dezynsekcji zwierząt i gospodarstw domowych.

Aldryna Silnie trujący dla ssaków. Jest stosowany przeciw pędrakom i larwom oraz do dezynfekcji gleb.

Preparaty handlowe to m.in. Aldrin, Agronex TA.

Dieldryna -

Dieldryna to syntetyczny insektycyd chlorowcoorganiczny (mole, termity i pasikoniki). Trwała w środowisku, ulegający bioakumulacji stosowany do ochrony gleby i ziarna, przy kontrolowaniu populacji organizmów przenoszących choroby (komary, muchy tse-tse), jako środek odkażający (owce) oraz jako środek konserwujący drewno.

Heptachlor -

m.in. do zwalczania pasikoników

Chlordan -

Stosowany jako selektywny insektycyd z grupy związków dienowych podobne do DDT (szkodniki domowe, niektóre owady, żyjące w glebie). Bywa także stosowany jako selektywny herbicyd.

Pyretroidy

Pyretroidy - naturalne i syntetyczne środki do zwalczania owadów. Działają wybiórczo. Są trujące dla owadów, a mało szkodliwe dla ludzi i innych organizmów wyższych. Nie działają na grzyby. Na owady działają w sposób kontaktowy i żołądkowy - śmierć owada następuje przez przesuszenie.

-chiralne pyretrenoidy

Inne:

Kwas ortoborowy (kwas borowy, kwas trioksoborowy) zwany potocznie kwasem bornym - nieorganiczny związek chemiczny, słaby kwas o wzorze H₃BO₃. W przyrodzie występuje jako minerał sassolin. Kwas borowy jest stosowany jako nawóz, środek do impregnacji drewna, łagodny środek dezynfekujący i insektycyd. Jest wykorzystywany również jako konserwant (E284).

Trioksan - (nazwa systematyczna: 1,3,5-trioksan, zwany też trioksymetylenem, C₃O₃H₆) to trimer formaldehydu.

Trioksan tworzy białe, igłowe kryształy, jest dobrze rozpuszczalny w wodzie, alkoholach i acetonie i eterach. Po rozpuszczeniu w wodzie częściowo rozkłada się do formaldehydu.

Trioksan posiada wiele różnych zastosowań:

• jako dodatek do kosmetyków antybakteryjnych, insektycyd, środek pochłaniający przykre zapachy.

---