EP- jest dyscypliną naukową, która syntetyzuje całokształt wiedzy o przedsiębiorstwie. Zajmuje się zasadami i metodami funkcjonowania przedsiębiorstwa. EP- nauka o przedsięb jako obiekcie systemowym lub inaczej mikroekonomicznym, który w swoim działaniu kieruje się zasadą gospodarności. DO ZAKRESU EP NALEŻĄ: -organizacja procesów produkcyjnych i kierownictwa - sposoby gospodarowania poszczególnymi czynnikami produkcji,- czynniki określające decyzje gospodarcze- metody wyznaczania zadań i oceny przedsięwzięć gospodarczych - rozpoznanie podstawowych zależności pomiędzy poszczególnymi rozdziałami działalności przedsiębiorstwa oraz między nim i jego otoczeniem -Ekonomika przedsiębiorstw przedstawia rolę przedsiębiorstw w gospodarce narodowej, ich system ekonomiczno - finansowy, planowanie, metody rachunku ekonomicznego oraz sposoby oceny działalności przedsiębiorstw i ich kierownictwa. W ramach ogólnej teorii ekonomiki przedsiębiorstw występują różne dyscypliny naukowe w zależności od kryterium podziału. Np. biorąc za kryterium podziału działy gospodarki narodowej wyróżnia się: ekonomikę przedsiębiorstw przemysłowych, ekonomikę przedsiębiorstw rolnych, ekonomikę przedsiębiorstw ubezpieczeniowych itd.

TEORIA EP PEŁNI FUNKCJE: - generalizującą - polega na usystematyzowaniu i połączeniu w logiczną całość twierdzeń wchodzących w skład EP; -komunikatywną - polega na dostosowaniu informacji w języku jednakowo zrozumiałym dla specjalistów z tej dziedziny; - predyktywną - przejawia się tym, że EP bada otoczenie przedsiębiorstw i na tej podstawie prognozuje zmiany jakie będą zachodziły w przyszłości; - praktyczną - polega na tym, że wiedza z EP służy w praktyce do podejmowania decyzji

PRZEDMIOT BADAŃ EP JEST SZEROKI. DYSCYPLINA TA UJMOWANA JEST TROJAKO: 1) jako nauka o zarządzaniu przedsiębiorstwem; 2) jako nauka społeczna - przedsiębiorstwo jest ujmowane jako system społeczny, w którym działają jednostki ludzkie; 3) jako typowa dyscyplina ekonomiczna - EP jest w tym ujęciu nauką o przedsiębiorstwie jako obiekcie lub inaczej systemie mikroekonomicznym, który w swoim działaniu kieruje się zasadą gospodarności

SYSTEM- uporządkowany wewnętrznie układ elementów, który ma określoną strukturę.

PODEJMOWANIE I PROWADZENIE DZIAŁ GOSPOD reguluje ustawa „Prawo działalności gospodarczej” z 19.11.1999 roku z jej późniejszymi zmianami. Podejmowanie i wykonywanie działalności gospodarczej jest wolne dla każdego na równych prawach z zachowaniem warunków określonych przez przepisy prawa.

DZIAŁ GOSPOD- jest zarobkowa działalność wytwórcza, handlowa, budowlana i usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i eksploatacja zasobów naturalnych wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły. W niektórych dziedzinach wykonywanie dział gospod wymaga koncesji.. Dziedziny w których wymagana jest koncesja to: - poszukiwanie lub rozpoznawanie złóż kopalin i wydobywanie kopalin ze złóż ; - wytwarzanie i obrót materiałami wybuchowymi, bronią, amunicją oraz wyrobami i technologią o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym; - wytwarzanie, przetwarzanie, magazynowanie, przesylanie, dystrybucja i obrót paliwami i energią; - ochrona osób i mienia; - transport lotniczy i wykonywanie innych usług lotniczych; - budowa i eksploatacja płatnych autostrad; - zarządzanie liniami kolejowymi i wykonywanie przewozów kolejowych; - rozpowszechnianie programów telewizyjnych i radiowych.

PODMIOTEM GOSPOD 1) nazywa się określoną formę organizacji, która podejmuje samodzielne decyzje, kierując się własnym interesem i związanym z tym ryzykiem. 2) PG jest osoba lub jednostka organizacyjna, która prowadzi we własnym imieniu działalność gospodarczą. Do podstawowych podmiotów gospodarczych w gospodarce rynkowej należą:- przedsiębiorstwa - gospodarstwa rolne - gospodarstwa domowe - banki komercyjne - bank centralny. Podmioty te są powiązane ze sobą za pośrednictwem rynku.

KLASYFIKACJA PODM GOSPOD:

I KRYTERUM według formy własności. W Polsce istnieje 5 podstawowych form własności: 1. państwowa ( zalicza się do niej własność Skarbu Państwa i państwowych osób prawnych tj. przedsięb państwowe) , 2. komunalna (obejmuje mienie samorządów terytorialnych), 3. prywatna osób fizycznych (zalicza się do niej własność rzemieślników i innych os. fizycz. oraz prywatnych jedn. organ. nie posiadających osobowości prawnej np. spółki jawne) , 4. prywatna osób prawnych (zalicza się tu własność spółdzielni, własność spółek posiadających osobowość prawną i własność organ. społecznych), 5. zagraniczna (należy do osób fizycz i prawn które mają siedzibę poza granicą kraju).* poza tymi formami występują podmioty gospodarcze o mieszanej formie własności, np. państwowo - prywatnej, prywatnej z udziałem zagranicznym

* grupując podmioty w formy własności można wyodrębnić 2 sektory: publiczny ( podm państwowe i komunalne) i prywatny (podmioty prywatne osób fizycznych, prawnych i podmioty zagraniczne) * podmioty o mieszanej formie własności zalicza się do odpowiedniego sektora według przeważającego udziału w kapitale (mieniu).

II KRYTERIUM według rodzaju prowadzonej działaln. Klasyfikacja ta jest bardzo złożona. Ze względu na dużą różnorodność działaln gospod klasyfikacja ta została ujednolicona przez GUS. Działaln gospod występująca w całej gospod narodowej jest klasyfikowana na pewne usystematyzowane zbiory rodzajów działalności. Do 31 grudnia 1993 roku obowiązywała Krajowa Klasyfikacja Gospodarki Narodowej. Dzieliła ona gospod narodową na sfery i działy. Wg KGN były wyodrębnione następujące sfery działaln: gospodarczą, materialną, poza produkcyjną materialną.

*sfera produkcji materialnej. Nazwa działu 1. przemysł 2. budownictwo 3. rolnictwo 4. leśnictwo 5. transport

6. łączność 7. handel 8. pozostałe gałęzie produkcji materialnej 9. gospodarka komunalna

* jednym z pozostałych działów gospodarki jest przemysł. Dział ten tworzą następujące grupy gałęzi. Nazwa grup gałęzi: 1. przemysł paliwowo - energetyczny 2. przemysł metalurgiczny 3. przemysł elektromaszynowy 4. przemysł chemiczny 5. przemysł drzewno - papierniczy 6. przemysł mineralny 7. przemysł lekki 8. przemysł spożywczy 9. pozostałe gałęzie przemysłu

Grupy gałęzi przemysłu dzielą się na gałęzie przemysłu z kolei gałęzie przemysłu dzielą się na branże przemysłu, a te z kolei na rodzaje przemysłu. Na najniższym szczeblu znajdują się przedsiębiorstwa.

Od 1. 01. 1994 roku została wprowadzona w Polsce Europejska Klasyfikacja Działalności (EKD) obowiązywała ona do 1997r.

Od 1.01.1998 roku została wprowadzona Polska Klasyfikacja Działalności (PKD). Jej struktura jest podobna do struktury EKD. PKD jest spójna i porównywalna z Klasyfikacja Działalności UE (NACE)

Od 1.01 2008 roku jest stosowana Polska Klasyfikacja Działalności (PKD2007). zawiera ona zmiany, które zostały wprowadzone w organiz ONZ i UE.

III KRYTERIUM wg formy prawno organizacyjnej. Polska Klasyfikacja Dział2007 (PKD2007).

PKD2007: 1) została opracowana na podst UE NACE Rev2 i jest klasyfikacją pochodną w stosunku do klasyfikacji macierzystej, która jest statystyczną klasyfikacją dział gospod UE NACE Rev2; 2) jest usystematyzowanym zbiorem rodzajów dział społ-gospod, które występują w gospod narodowej.

KONIECZNOŚĆ WPROWADZENIA ZMIAN W PKD WYNIKA Z: -potrzeby zwiększania harmonizacji klasyfikacji na poziomie międzynarodowym umożliwiającej szerszą wymianę informacji; -z zachodzących zmian w ekonomicznych i gospodarczych, a w szczególności w rozwoju nowych technologii i rodzajów działalności. KLASYFIKACJA PKD2007 SŁUŻY DO NASTĘPUJĄCYCH CELÓW: -klasyfik danych wg rodzajów działaln gospod w zakresie statystyki ludności, produkcji, zatrudnienia, płac, dochodu narodowego i innych dziedzin statystyki; - sporządzania porównań międzynarodowych wg jednolitych kategorii rodzajów działaln; - klasyfik podm gospod dla potrzeb rejestru jednostek gospod narodowej, regon zgodnie z rodzajem prowadzonej przez nie działaln.

RÓŻNICA MIĘDZY KLASYFIK GOSPOD NAROD A EUROPEJSKĄ KLASYFIKACJĄ DZIAŁALN I POLSKĄ KLASYF DZIAŁALN polega na tym, że klasyf Gospod narodowej ma charakter narodowy. Jednostką klasyfikacji jest podm gospod, natomiast EKD i PKD mają charakter przedmiotowy.

JEDNOSTKĄ KLASYF jest rodzaj dział prowadzonej przez podm gospod

PKD 2007 jest klasyfikacją 5-cio poziomową:

I poziom stanowi sekcja - wyodrębniono ich 21. Sekcja stanowi rodzaje działalności , na które składają się czynniki związane ze sobą z punktu widzenia tradycyjnie ukształtowanego ogólnego podziału pracy.

Wyodrębniono następujące sekcje:

1. sekcja A - rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo, rybactwo 2. sekcja B - górnictwo i wydobywanie 3. sekcja C - przetwórstwo przemysłowe 4. sekcja D - wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do wkładów klimatyzacyjnych 5. sekcja E - dostawa wody, gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją 6. sekcja F - budownictwo 7. sekcja G - handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów samochodowych włączając motocykle 8. sekcja I - działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi 9. sekcja H - transport i gospodarka magazynowa 10. sekcja J - informacja i komunikacja 11. sekcja K - działalność finansowa i ubezpieczeniowa 12. sekcja L - działalność związana z obsługą rynku nieruchomości 13. sekcja M - działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 14. sekcja N - działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca 15. sekcja O - administracja publiczna i obrona narodowa, obowiązkowe zabezpieczenia społeczne 16. sekcja P - edukacja 17. sekcja Q - opieka zdrowotna i pomoc społeczna 18. sekcja R - działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 19. sekcja S - pozostałą działalność usługowa 20. sekcja T - gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników, gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby 21. sekcja U - organizacje i zespoły terytorialne

II poziom - w tej klasyfikacji PKD 2007 stanowi dział. W ramach tego podziału gospodarka narodowa dzieli się na 88 ugrupowań i rodzajów działalności. Na działy składają się czynności wg cech mających podstawowe znaczenie przy określaniu stopnia podobieństwa i przy rozpatrywaniu powiązań występujących w gospodarce narodowej np. w tablicach przepływu międzynarodowego.

Poziom III tej klasyfikacji to grupa. Podział ten obejmuje 272 grupowania rodzajów działalności, które daje się wyodrębnić z punktu widzenia stosowanego procesu produkcyjnego, przeznaczenia produkcji albo też charakteru usługi lub charakteru odbiorcy tych usług.

Poziom IV to klasy. Poziom ten obejmuje 615 grupowań rodzajów działalności, które dają się wyodrębnić z punktu widzenia specjalizacji procesu produkcyjnego lub specjalizacji działalności usługowej.

Poziom V stanowi podklasę. obejmuje on 654 grupowania rodzajów działalności. Został wprowadzony w celu wyodrębnienia rodzajów działalności charakterystycznych dla polskiej gospodarki i będących przedmiotem statystycznych obserwacji.

JEDN KLASYFIKACYJNĄ w polskiej działalności gospodarczej jest rodzaj prowadzonej działalności gospodarczej przez podmiot gospodarczy.

DZIAŁALNOŚĆ ma miejsce wówczas, gdy czynniki takie jak wyposażenia, siła robocza, technologia produkcji, sieci informacyjne lub produkty są ze sobą powiązane w celu wytworzenia określonego wyrobu lub wykonania usługi.

DZIAŁAL PRZEWAŻAJĄCA jest to ta działalność, która ma największy udział w wartości dodanej podmiotu gospodarczego.

Stosując jako kryterium klasyfikacji podmiotów III z wymienionych kryteriów czyli formę prawno-organizacyjną podmiotów, wyróżnia się 3 podstawowe formy i kilkanaście szczególnych form prawno-organizacyjnych.

DO PODST FORM PRAWNO- ORGANIZAC ZALICZA SIĘ:- osoby prawne czyli podmioty posiadające osobowość prawną; - jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej; - osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą

OSOBĄ PRAWNA jest skarb państwa i każda inna jednostka organizacyjna, której przepisy przyznają osobowość prawną. Uzyskuje ona osobowość prawną zwykle z chwilą wpisania jej do odpowiedniego rejestru, np. do rejestru przedsiębiorstw państwowych, rejestru spółdzielni, rejestru handlowego lub rejestru stowarzyszeń. Podjęcie przez osobę prawną działalności gospodarczej nie wymaga już wpisu do ewidencji działalności gosp. Funkcjonowanie osób prawnych regulują przepisy szczegółowe a także statut. JEDNOSTK ORGANIZAC NIE POSIADAJĄCYMI OSOBOWOŚCI PRAWNEJ są przede wszystkim spółki cywilne a także spółki jawne, spółki komandytowe, zakłady przedsiębiorstwa wielozakładowego i inne.

Jednostki te, podejmując dział. gosp. powinny zgłosić to do ewidencji działalności gosp.

OSOBA FIZYCZNAwystępuje jako podmiot gosp. Jeżeli prowadzi działalność wytwórczą, budowlaną, handlową lub usługową w celach zarobkowych i na własny rachunek. Powinna przy tym spełniać odpowiednie warunki o posiadać wymagane kwalifikacje. Powinna też uzyskać wpis do ewidencji działalności gospodarczej.

DO SZCZEGÓLNYCH FORM PRAWNO- ORGANIZAC można zaliczyć: - przedsiębiorstwa państwowe; - przedsiębiorstwa państwowe tworzone na podstawie odrębnych ustaw; - przedsiębiorstwa komunalne; - przedsiębiorstwa samorządowe; - przedsiębiorstwa spółdzielcze; - przedsiębiorstwa w formie spółek

i inne jednostki organizacyjne.

PRZEDSIEB PAŃSTWOWYM jest przedsiębiorstwo, które jest własnością ogolnonarodową, zostało tworzone w celu osiągania dodatnich wyników ekonomicznych przez produkcję dóbr, świadczenie usług lub przez inną działalność. Jest ono samodzielną, samorządną, samofinansującą się jednostką gospodarczą mającą osobowość prawną. Przykładem przedsiębiorstwa państwowego utworzonego na podstawie odrębnej ustawy jest przedsiębiorstwo PLL LOT.

PRZEDSIĘB KOMUNALNE są własnością władz lokalnych. Są one organizowane w dziedzinach użyteczności publicznej związanej z gospodarką komunalną danego miasta lub regionu. Powstały z wyodrębnienia majątku ogólnonarodowego. Ich organem założycielskim jest gmina. Dysponują nimi rady gmin.

PRZEDSIĘB SPÓŁDZIELCZE stanowi formę spółki co najmniej 10 osób, jeżeli jego założycielami SA osoby prawne. Spółdzielnie SA tworzone dla realizacji wspólnych celów zarobkowych lub gospodarczych na podstawie prawa spółdzielczego. Zgodnie z nim spółdzielnia jest dobrowolnych zrzeszeniem nieograniczonej liczby osób o zmiennym składzie osobowym i zmiennym funduszu udziałowym, które w interesie swoich członków prowadzi działalność gospodarczą.

SPÓŁKA z ekonomicznego punktu widzenia jest zrzeszeniem osób lub kapitału w celu prowadzenia działalności gospodarczej. W sensie prawnym jest to umowa zawierana przez wspólników w celu prowadzenia wspólnego przedsiębiorstwa zarobkowego lub osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego. Wyróżnia się dwa główne kryteria podziału spółek:

1) podstawa ekonomiczna utworzenia i zakres odpowiedzialności wspólników za zobowiązania spółki

źródło prawa regulujące powstanie i działalność spółki.

Zgodnie z 1 kryterium spółki dzielą się na osobowe i kapitałowe. Wg 2 kryterium dzielą się na cywilne i handlowe.

SPÓŁKI OSOBOWE to takie spółki, które swoją działalność opierają głównie na pracy osobistej wspólników w przedsiębiorstwie. Wspólnicy razem ze spółką ponoszą pełną odpowiedzialność majątkową za zobowiązania spółki. Zalicza się do nich spółki cywilne, jawne, komandytowe, partnerskie i komandytowo-akcyjne.

W SPÓŁKACH KAPITAŁOWYCH podmiotem gospodarczym jest tylko spółka która odpowiada za zobowiązania swoim kapitałem który jest wydzielony od majątku wspólnego. Do spółek kapitałowych należą sp. z o.o. i sp. akcyjna

SPÓŁKI CYWILNE - są regulowane prawnie kodeksem cywilnym od art. 860-875 inaczej są one nazywane spókami prawa cywilnego

SPÓŁKI HANDLOWE są prawnie regulowane kodeksem handlowym, zalicza się do nich sp. jawną, sp.ZO.O, sp. akcyjną i komandytową.

FORMY ORGANIZ PODM GOSP

Do podstawowych form organizacyjnych podmiotów gospodarczych zalicza się: - przedsiębiorstwo; - zakład; - zakład budżetowy; - gospodarstwo pomocnicze.

Przedsiębiorstwo należy ujmować w 3 znaczeniach:

- funkcjonalnym występuje wtedy, gdy oznacza rodzaj prowadzonej działalności gospodarczej. Działalność ta powinna być stałą działalnością zawodową polegającą na produkcji dóbr, handlu lub usługach, prowadzoną samodzielnie w celach zarobkowych;

- przedmiotowym jest rozumiane jako zespół składników majątkowych i niemajątkowych przeznaczonych do realizacji określonych zadań gospodarczych. W skład przedsiębiorstwa wchodzą następujące czynniki: - firma, czyli nazwa, znaki towarowe i inne oznaczenia, które indywidualizują dane przedsiębiorstwo; - księgi handlowe; - nieruchomości i ruchomości należące do przedsiębiorstwa, w tym także produkty i materiały; - patenty, wzory użytkowe i wzory zdobnicze; - zobowiązania i obciążenia związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa; - prawa wynikające z najmu i dzierżawy lokali zajmowanych przez przedsiębiorstwo

- podmiotowym jest to podmiot stosunków prawnych, czyli podmiot praw i obowiązków wynikających z tych stosunków

REASUMUJĄC PRZEDSIĘB w znaczeniu ogólnym - jest to jednost organizac odrębna i samodzielna pod względem gospodarczym, finansowo - majątkowym i prawnym, która prowadzi stałą działaln gospod taką jak produkcja dóbr, handel lub usługi w celach zarobkowych i ukierunkowaną na zaspokajanie cudzych potrzeb. PRZEDSIĘB NIE JEST taka jednost organiz, której celem jest działaln zarobkowa np. stowarzyszenia a i także do której działaln zarobkowa ma tylko charakter uboczny np. niektóre organ społeczne.

TRZY WYMIARY PRZEDSIĘB: -czynnościowy - polega na wskazaniu że przedsiębiorstwo jest prowadzone przez przedsiębiorcę; - rzeczowy - można mówić o majątku lub kapitale przedsiębiorstwa; - podmiotowy - dotyczy osoby przedsiębiorcy i jego czynności

ZA PRZEDSIĘBIORCĘ uważa się osobę fizyczną lub prawną a także jednostkę organizacyjną nie mającą osobowości prawnej, która prowadząc działalność zarobkową uczestniczy w działalności gospodarczej. To uczestnictwo nazywa się przedsiębiorczością.

ZAKŁAD- jest jednostką stanowiącą pewną całość, wyodrębnioną pod względem organizacyjnym, lokalizacyjnym i technicznym, nie posiadającą osobowości prawnej, a tylko wchodzącą w skład jednostki organizacyjnej, która ma osobowość prawną. Zakład ma odrębność i samodzielność tylko wewnętrzna w odniesieniu do jednostki organizacyjnej w skład której wchodzi. Siedziba i miejsce działalności gospodarczej zakładu powinny być oznaczone na zewnątrz.

ZAKŁAD BUDŻETOWY - jest wyodrębnioną, państwową jednostką organizacyjną świadczącą bezpłatnie usługi przede wszystkim w zakresie kultury i działalności socjalnej. W formie zakładu budżetowego funkcjonują na przykład: - domy kultury; - muzea; - biblioteki itd. W sprawach związanych z działalnością gospodarczą zakładu budżetowego występuje Skarb Państwa. Ze swoich przychodów i rozchodów zakład budżetowy rozlicza się z budżetem państwa.

GOSPOD POMOCNICZE- jest formą organizacyjną działalności gospodarczej prowadzoną też przez jednostki budżetowe. Jednostki te mają wyodrębnioną własną strukturę organizacyjną. W sprawach związanych z ich działalnością zwykle występuje Skarb Państwa albo osoba prawna w skład której wchodzi gospodarstwo pomocnicze. Gospodarstwa te funkcjonują przede wszystkim w: - szkołach wyższych; - zakładach leczniczych (sanatoriach); - jednostkach administracji państwowej

W formie gospodarstw pomocniczych prowadzi się: - warsztaty szkolne; - zakłady remontowo naprawcze; - zakłady introligatorskie; - stołówki; - gospodarstwa leśne; - gospodarstwa ogrodnicze

SPECYFICZNE FORMY DZIAŁALN GOSPOD

Do specyficznych form działalności gospodarczej zalicza się:1) franchising; 2) holding; 3) zagraniczne podmioty gospodarcze

FRANCHISING- jest formą współpracy przedsiębiorstw, z których jedne dysponują kapitałem, a inne dają gwarancję sukcesu, np. posiadają znak firmowy lub tajemnice technologiczne. Polega on na prawie do oferowania i do sprzedaży określonych towarów i usług w ramach innego przedsiębiorstwa z wykorzystaniem nazwy, znaków towarowych i doświadczeń tego przedsiębiorstwa. Przedsiębiorstwo, które posiada wiec dystrybucję i wprowadza do niej inne przedsiębiorstwa jest nazywane FRANCHISODAWCĄ

Z kolei przedsiębiorstwo, które działa w sieci franchisingodawcy jest nazywane FRANCHISOBIORCĄ. Franchisingobiorcy są zwykle początkującymi przedsiębiorstwami. Franchisingodawca i -biorca zawierają umowy franchisingowe. Umowa ta jest korzystna dla franchisingobiorcy ze względów: - pozwala na wykorzystanie doświadczeń organizacyjnych i handlowych franchisingodawcy; - pozwala na otrzymywanie pomocy od franchisingodawcy w zakresie organizacji i funkcjonowania przedsiębiorstwa, np. w zakresie szkolenia pracowników, reklamy itp.; - pozwala na zmniejszenie ryzyka wynikającego z założenia działalności gospodarczej

Wadą tego rodzaju umowy jest możliwość przeniesienia trudności finansowych franchisingodawcy na franchisingobiorcę.

Natomiast ryzyko franchisingodawcy polega na braku gwarancji utrzymywania odpowiednich standardów działalności przez franchisingobiorcę.

HOLDING (Towarzystwo holdingowe) tworzą sp. akcyjne, które mają na celu zarządzanie udziałami w innych sp. akcyjnych.

W holdingu wyróżnia się spółkę kontrolującą i kontrolowaną.

Z punktu widzenia prawa spółki tworzące holding są samodzielnymi podmiotami. Między spółkami występuje stosunek podległości, wtedy gdy jedna spółka jest właścicielem części innej spółki i gdy kontroluje skład jej władz. Spółką kontrolującą, czyli macierzystą nazywa się spółkę, która ma więcej niż 50% głosów na zebraniu wspólników lub akcjonariuszy.

Spółkę podporządkowaną nazywa się córką.

Kryterium istnienia holdingu jest możliwość kształtowania przez władzę jednej spółki składu władz innej spółki. Do spełnienia tego kryterium konieczne jest posiadania przez spółkę kontrolującą 51% akcji.

Istnieją holdingi jawne i ukryte. Jeżeli jedna spółka posiada więcej niż połowę kapitału nominalnej wartości innej spółki to tworzy ona holding jawny. Holding ukryty polega na istnieniu wielu zależności, które wynikają z posiadania akcji nie dających prawa głosu lub z rozproszenia akcji danej spółki.

Holdingi charakteryzują się dużym zróżnicowaniem dotyczącym zależności finansowej i kadrowej.

Z tego punktu widzenia rozróżnia się następujące rodzaje holdingu:

-Holding personalny - polega na zachowaniu więzi pomiędzy zarządzaniem a własnością. Osiąga się to przez pełnienie przez te same osoby naczelnych funkcji kierowniczych w różnych spółkach, które są powiązane ze sobą związkiem personalnym. Pierwszymi takimi holdingami były spółki rodzinne, które powoływały zarząd i rady nadzorcze spółek spośród osób spokrewnionych. Holding finansowy - stanowi związek instytucji finansowych tj. np. banki, kasy oszczędnościowe, instytucje inwestycyjne.Holding ten tworzy się w celu osiągnięcia pozytywnego efektu wynikającego ze zwiększania zakresu świadczonych usług finansowych. Efekty te występują w postaci obniżki kosztów, poprawy jakości usług finansowych, a przez to w postaci umacniania swojej pozycji na rynku. Holding mieszany- tworzy się dla zapobiegania przejęciom dużych spółek akcyjnych przez międzynarodowych kontrahentów. Zwane są personalno - finansowe.

Zagraniczny podmiot gospodarczy może prowadzić działalność gospodarczą w Polsce kilku formach. Formy te to: - spółki handlowej z udziałem polskiego przedsiębiorstwa państwowego, albo spółki lub innej osoby prawnej, która ma siedzibę w Polsce lub z udziałem osoby fizycznej zamieszkującej w Polsce. są to spółki joint reuture, czyli połączone ryzyko lub połączony interes. Zgodnie z przepisami w tym przypadku jest możliwe utworzenie sp. akcyjnej lub zoo; - samodzielnej jednoosobowej spółki zoo z siedzibą w Polsce, utworzonej przez zagraniczną osobę prawną lub fizyczną lub przez spółkę nie mającą osobowości prawnej; - w formie przedsięb handlowego w Polsce utworzonego przez zagraniczny podmiot gospodarczy w postaci polskiej osoby fizycznej lub osoby prawnej. Za pośrednictwem tego przedstawicielstwa podmiot zagraniczny może świadczyć usługi lub sprzedawać towary; - samodzielnej działalności zagranicznej podmiotu gospodarczego na wolnych obszarach celnych w Polsce.

PRZEKSZTAŁCENIA WŁASNOŚCIOWE PRZEDSIĘB PAŃSTWOWYCH

PRYWATYZACJA PRZEDSIĘB stwarza warunki rozwoju mechanizmów gospodarki rynkowej. Przekształcenia państwowe przedsiębiorstw państwowych pokonują się na podstawie następujących aktów prawnych: - ustawa z dnia 25 września 1981 roku „ o przedsiębiorstwach państwowych”; - ustawa z dnia 13 lipca1990 roku „ o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych”; - ustawa z dnia 5 lutego 1993 roku „ o przekształceniach własnościowych niektórych przedsiębiorstw państwowych o szczególnym znaczeniu dla gospodarki państwa”; - ustawa z dnia 30 kwietnia 1993 roku „ o narodowych funduszach inwestycyjnych i ich prywatyzacji”; - ustawa z dnia 30 sierpnia 1996 roku „ o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych” obowiązującej od 8 kwietnia 1997 roku.

Ostatnia z wymienionych ustaw jest podstawowym aktem prawnym, który określa mechanizm prywatyzacji przedsiębiorstw. Zgodnie z jej ustaleniami prywatyzacja przedsięb państwowych polega na:

- zbywaniu należących do Skarbu Państwa akcji lub udziałów spółek powstałych w wyniku komercjalizacji; - rozporządzaniu wszystkimi składnikami materialnymi i niematerialnymi majątku przedsiębiorstwa państwowego lub spółki powstałej w wyniku komercjalizacji przez sprzedaż przedsiębiorstwa, wniesienie przedsiębiorstwa do spółki lub oddanie przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania.

WYRÓŻNIA SIĘ 2 PODST DROGI PRYWATYZACJI:

1) prywatyzację pośrednią, czyli kapitałową polega na komercjalizacji, czyli przekształceniu przedsiębiorstwa państwowego w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa tzn w spółkę akcyjną lub zoo, a następnie na zbyciu przez Skarb Państwa udziałów w tej spółce.

Pełna prywatyzacja przedsiębiorstwa ma miejsce wtedy, gdywszystkie akcje lub udziały Skarbu Państwa przejdą w ręce prywatnych osób fizycznych albo prywatnych osób prawnych. Prywatyzacji tej przede wszystkim podlegają przedsiębiorstwa duże i średnie.

Komercjalizacja umożliwia sprzedaż przedsiębiorstwa w częściach ułamkowych bez dzielenia substancji majątkowej. Komercjalizacja dokonuje się na wniosek organu założycielskiego przedsiębiorstwa, na wniosek dyrektora i rady pracowniczej przedsiębiorstwa lub z inicjatywy ministra Skarbu. 2) prywatyzację bezpośrednią, inaczej likwidacyjną może być prowadzona 3 sposobami (w niektórych przypadkach prywatyzacja bezpośrednia może być też prowadzona przy zastosowaniu kombinacji tych trzech sposobów):

- przez sprzedaż przedsiębiorstwa - prywatyzacja ta jest przewidziana dla małych i średnich przedsiębiorstw. Sprzedaż przedsiębiorstwa stanowi jednorazową zmienę formy własności i formy prawnej przedsiębiorstwa państwowego. Sprzedaży dokonuje się w drodze przetargu publicznego albo rokowań podjętych na podstawie publicznego zaproszenia.

- przez wniesienie przedsiębiorstwa do spółki - polega na założeniu spółki Skarbu Państwa z podmiotem krajowym albo zagranicznym, a następnie zbyciu akcji lub udziałów Skarbu Państwa w takiej spółce tak jak w prywatyzacji pośredniej

- przez oddanie przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania - następuje na podstawie umowy i może przyjmować formę dzierżawy z prawem wyboru sprzedaży lub leasingu, czyli dzierżawy ze stopniowym wybuchem. W przypadku sprzedaży przejmujący przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania uzyskuje prawo do jego nabycia po upływie okresu, na który umowa zostła zawarta i po cenie uzgodnionej w momencie sprzedaży. W przypadku leasingu przeniesienie prawa własności przedsiębiorstwa następuje po upływie okresu na jaki została zawarta umowa i po spełnieniu określonych warunków. Głównym warunkiem jest uregulowanie zobowiązań finansowych wobec Skarbu Państwa.

STRUKTURA ORGANIZ PRZEDSIĘB

STRUKTURA: 1) rozmieszczenie elementów składowych i zespół relacji zachodzących między nimi, charakterystycznych dla danego systemu. 2) ogół stosunków między częściami jakiejś całośći i między nimi a całością.

Przedsiębiorstwo składa się z różnych elementów powiązanych ze sobą, w ten sposób aby przyczyniły się do osiągnięcia jego celu. Elementy te można łączyć na wiele sposobów i tworzyć różne struktury np. strukturę techniczną, produkcyjną, informacyjną, społeczną, organizacyjną.

NA STRUKTURE ORGANIZ PRZEDSIĘB SKŁADAJĄ SIĘ stanowiska zajmowane przez ludzi z przypisanymi do nich zadaniami, uprawnieniami i odpowiedzialnością oraz występują między nimi powiązania, które prowadzą do powstania komórek organizacyjnych.

STRUKTURĄ ORGANIZ PRZEDSIĘB nazywa się ogół takich stosunków między częściami zorganizowanej całości oraz między nimi a całością, które mają znaczenie ze względu na jej organizację. Te wyróżnione rodzaje stosunków nazywa się więzami organizacyjnymi.

W STRUKTURZE ORGANIZ PRZEDSIĘB WYRÓŻNIA SIĘ 2 ELEMENTY: 1)więzi organizacyjne 2)stosunki pomiędzy poszczególnymi częściami i pomiędzy nimi i utworzoną z nich całością

STRUKTURĘ ORGANIZ PRZEDSIĘB MOŻNA UJMOWAĆ statystycznie lub dynamicznie. Statyczne ujęcie struktury organizacyjnej obejmuje układ stanowisk pracy, układ jednostek i komórek organizacyjnych, pionów funkcjonalno - kompetencyjnych i innych większych elementów razem z wyznaczonymi między nimi zależnościami organizacyjnymi, rozmieszczeniem ludzi i środków ich działania, podział pracy, zakresu kompetencji i odpowiedzialności oraz system informacyjno - decyzyjny. Dynamiczne ujęcie struktury organizacyjnej obejmuje powiązania czynnościowe i funkcjonalne oraz obiegi strumieni zasileniowych, materiałowych, energetycznych i informacyjnych.

Powiązania elementów struktury organizacyjnej nazywa się więzami organizacyjnymi lub zależnościami organizacyjnymi.

WIĘZAMI ORGANIZ nazywa się relacje współzależności zachodzące pomiędzy elementami struktury, które mają znaczenie dla realizacji celów całego przedsiębiorstwa. Więzy organizacyjne wyrażają się przepływem informacji albo rzeczy, nasileń między częściami przedsiębiorstwa.Można wyróżnić następujące typy więzi organizacyjnych: - służbowe (hierarchiczne) - to zależności podwładnych od przełożonych, które wyrażają się w uprawnieniu przełożonych do określania zadań podwładnym. Jest to również możliwość organów wyższego stopnia do decydowania w sprawach rozpatrywanych przez organy stopnia niższego; - funkcjonalne - wyrażają się w pomagania i doradzaniu przy wykonywaniu funkcji i realizowaniu zadań; - techniczne - polega na wzajemnym uzależnieniu członków zespołu z działalności związanej z wymianą nasileń i informacji.; - informacyjne - polegają na jednostronnym lub wzajemnym informowaniu się o stanach rzeczy i o ich zmianach.

W pojęciu instytucjonalnym struktura organizacyjna przedsiębiorstwa stanowi zespół podmiotów gospodarczych o różnym stopniu samodzielności i niezależności powiązanych ze sobą więzami podporządkowania i więzami współzależności, które pozostają pod wspólnym kierownictwem.

W znaczeniu praktycznym przedsiębiorstwo składa się z poszczególnych jednostek organizacyjnych, w skład których wchodzą ich wewnętrzne komórki organizacyjne, które składają się z poszczególnych stanowisk pracy.

Podstawowym elementem przedsiębiorstwa w jego zarządzie jest komórka organizacyjna, a w sferze produkcyjno - usługowej jednostka organizacyjna.

Wyodrębnienie organizacyjne komórki organizacyjnej następuje wówczas, gdy jednostce tej można przyporządkować określony cel lub cele, zadania i funkcje.

KOMÓRKA ORGANIZAC powstaje w wyniku podziału celu, zadań i funkcji przedsiębiorstw. Jest ona najprostszą całością organizacyjną utworzona z zespołu ludzi, ze środków ich działania i kierowana przez jednego przełożonego. Komórkę organizacyjną można traktować jako sumę stanowisk pracy zgrupowanych w odpowiednie zespoły.

STANOWISKO PRACY jest najprostszym i jednocześnie podstawowym zbiorem zadań, funkcji i czynności przypisanych jednemu pracownikowi.

Do wyodrębnienia jednostek organizacyjnych oprócz podziału funkcji, celów i zadań stosuje się też inne kryteria tj terytorialny zakres działania, specjalizację działalności i inne.

Jednostki i komórki organizacyjne tworzą większe i mniejsze całości zorganizowane. Każda całość zorganizowana składa się z członu kierowniczego i wykonawczego. Oba te człony realizują formalne i rzeczywiste cele przedsiębiorstwa. Z tego punktu widzenia wyróżnia się formalne całości zorganizowane i nieformalne całości zorganizowane albo inaczej organiz formalne i nieformalne.

FORMALNĄ ORGANIZ tworzą jednostk organizac złożone z zespołów ludzkich wraz z dysponowanymi przez nie środkami działania powiązanymi ze sobą sformalizowanymi więziami czyli o charakterze służbowym, funkcjonalnym,technicznym i informacyjnym. Organiz formalne mają budowe hierarchiczną z wyodrębnionym członem kierowniczym.

NIEFORMALNE ORGANIZAC tworzy grupa ludzi pozostających ze sobą w bezpośrednim współdziałaniu mających wspólny cel, normy i strukturę nieregulowane formalnymi przepisami.

WSPÓLNY ZAKRES ORGANIZ FORMALNEJ I NIEFORMALNEJ tworzy ORGANIZAC CAŁKOWITA. Pojęcie to uważa się za odpowiednik pojęcia RZECZYWISTEJ STRUKTURY ORGANIZAC.

W każdym przedsiębiorstwie można wyróżnić jego sferę wewnętrzna i zewnętrzną.

SFERA WEWNĘTRZNA obejmuje działalność wewnętrzną przedsiębiorstwa. Wewnętrzna sfera przedsiębiorstwa tworzy to wszystko co jest objęte jego strukturą wewnętrzną.
SFERA ZEWNĘTRZNA obejmuje współdziałanie przedsiębiorstwa z otoczeniem na rzecz, którego przedsiębiorstwo działa.
Sfera zewnętrzna obejmuje wymianę zasileń informacyjnych, energetycznych i materiałowych z otoczenia do przedsiębiorstwa oraz wymianę efektów działalności przedsiębiorstwa od niego do otoczenia.

RESTRUKTURYZACJA PRZEDSIĘB

RESTRUKTUR PRZEDSIĘB określa się ją jako złożony proces istotnych zmian w przedsiębiorstwie, którego celem jest bieżące czyli operacyjne i długofalowe czyli strategiczne kształtowanie cech jego podmiotowości pod kątem zmian w otoczeniu i wewnętrznych potrzeb samego przedsiębiorstwa.
Przez restrukturyzację przedsiębiorstwa są rozumiane zmiany struktury produkcyjnej i organizacyjnej przedsiębiorstwa w odniesieniu do techniki, technologii, form organizacji produkcji, systemu zarządzania oraz jego statusu prawno-organizacyhnego. Restrukturyzacja przedsiębiorstwa oznacza więc zasadniczą przebudowę jego struktury.

RODZAJE RESTRUKTURYZACJI:

-z punktu widzenia dostosowania bieżącego i rozwoju przedsięb rozróżnia się 2 rodzaje restrukturyzacji:

1. naprawczą

2. rozwojową

Celem RESTRUKTURYZACJI NAPRAWCZEJ jest odwrócenie niekorzystnych tendencji ekonomicznych, przede wszarskim braku płynności finansowej. Do głównych cech tej restrukturyzacji należą: 1)selektywne prowadzenie działań restrukturyzacyjnych, które obejmują tylko wybrane obszary działalności przedsiębiorstwa i dotyczą okresu od jednego roku do dwóch lat; 2) poprawa wyniku finansowego przede wszystkim przez pełniejsze wykorzystywanie rezerw w przedsiębiorstwie; 3) koncentracja na utrzymaniu dotychczasowej produkcji 4) osiąganie przez przedsiębiorstwo szybko odczuwalnych korzyści

Restrukturyzacja ta ma charakter zmian doraźnych.

RESTRUKTURYZACJA ROZWOJOWA jest oparta na decyzjach strategicznych przedsiębiorstwa i obejmuje okres od 2 do 5 lat. Do jej cech zalicza się: 1. Dokonywanie na szeroką skalę zmian jakościowych i strukturalnych w tym wyjście po za dotychczasowy zakres działalności przedsiębiorstwa; 2. wysoka innowacyjność techniczna i produkcyjna i marketingowa 3. Ponad przeciętne ryzyko podejmowania przedsięwzięćn4. antycypacyjne rozwiązywanie problemów.

Efektem tej restrukturyzacji jest przyspieszenie rozwoju przedsiębiorstwa przez wykorzystanie istniejących szans.

-Z punktu widzenia obszarów zmian wyróżnia się 2 rodzaje restrukturyzacji:

1. operacyjną

2. finansową

Przez RESTRUKTURYZACJĘ OPERACYJNĄ rozumiane są zmiany w podstawowej działalności gospodarczej czyli produkcji, handlu lub usługach i związanych z nią zasobach przedsiębiorstwa czyli ludziach, środk rzeczowych i organizacyjnych.

Obejmuje ona zmiany w podst działaln gospodarstwa, które wyraża się zyskiem lub stratą operacyjna. Ma ona swoje odbicie w zmianach stanu i struktury aktywów przedsięb.

RESTRUKTURYZACJA FINANSOWA obejmuje zmiany w gospodarce pieniężnej przedsiębiorstwa czyli w kapitale obrotowym, w kontach i źródłach finansowań.

Uzupełnieniem tych dwóch obszarów zmian jest RESTRUKTURYZACJA WŁASNOŚCIOWA.

W jej ramach dokonuje się prywatyzacje przedsiębiorstw państwowych, polega ona na istotnych zmianach w strukturze własności i władzy w przedsiębiorstwie.

Jej celem są przekształcenia w strukturze kapitałów własnych przedsiębiorstwa i związane z tym zmiany zakresu władzy.

FORMY WSPÓŁDZIAŁANIA GOSPODARCZEGO PRZEDSIĘBIORSTW

Można je podzielić na kooperacyjne i koncentracyjne.

Do KOOPERACYJNYCH form można zaliczyć formy bezumowne i umowne. Kooperacyjne formy obejmują zrzeszenia przejściowe czyli wspólnotę wykonawczą i konsorcjum oraz wspólne przedsiębiorstwa, przedsiębiorstwa międzynarodowe, kartele., alianse strategiczne i syndykaty.

KONCENTRACYJNE formy obejmują: przedsiębiorstwa wielozakładowe czyli trust, koncern, holding i konglomeraty.

WSPÓŁDZIAŁANIE BEZUMOWNE przejawia się we wzajemnym dostosowaniu świadczeń, których wymiana między przedsiębiorstwami następuje bez podpisania jakichkolwiek umów lub porozumień. Jeśli taka umowa została zawarta to kooperacyjna forma współpracy jest oparta na ustaleniach zawartych w podpisanych dokumentach o współpracy.
ZRZESZENIA PRZEJŚCIOWE są formą dobrowolnej kooperacji. Są one tworzone dla przeprowadzenia jednego określonego przedsięwzięcia lub konkretnej liczby przedsięwzięć na wspólny rachunek, wspólne ryzyko i wspólną odpowiedzialność - co najmniej dwóch przedsiębiorstw.

Wspólnota wykonawcza jest połączeniem przedsiębiorstw, które są samodzielne pod względem prawnym i gospodarczym. Jej celem jest wykonanie zwykle dużego wspólnego zadania.
Występują one w budownictwie dróg, autostrad, stadionów sportowych, elektrociepłowni, osiedli mieszkaniowych itp.
KONSORCJA są to porozumienia samodzielnych firm, zawierane na określony okres, mają one na celu realizowanie konkretnego zadania, przykładem może być konsorcjum francusko-brytyjskie utworzone dla zbudowania pasażerskiego samolotu naddźwiękowego „concord”.
ALIANSE STRATEGICZNE są zawierane z globalizacją działań przedsiębiorstw, które uwidacznia się we wchodzeniu przedsiębiorstwa równocześnie na rynki wielu krajów. Wiąże się z tym wysokie ryzyko, można je ograniczyć przez zawieranie przez przedsiębiorstwa aliansów strategicznych. Aliansem nazywa się współdziałanie co najmniej dwóch przedsiębiorstw, które są dotychczasowymi lub potencjalnymi konkurentami w celu realizacji wspólnego przedsięwzięcia lub prowadzenia określonej działalności mającej wpływ na sytuacje innych konkurentów. Alians ma miejsce w przypadku gdy nie ustaje rywalizacja między przedsiębiorstwami, ale jest ona czasowo i w wybranym obszarze działania, świadomie organizowana. Alians może dotyczyć połączenia kanałów dystrybucji i serwisu.
Efekty powstałe w rynku połączenia tych kanałów mogą pozwolić każdemu partnerowi na poprawę swojej wartości i umocnić pozycję konkurencyjną.

WSPÓLNE PRZEDSIĘBIOR jest jednostką utworzoną przez kilka przedsiębiorstw w celu realizacji określonych zadań. Zadania te mogą dotyczyć badania rynku, analiz strategicznych, remontów itp. Wspólne przedsiębiorstwo opiera swoją działalność na planach zatwierdzanych przez jego założycieli i nie musi być zorientowane na maksymalizacje zysku.
Istnienie takiego przedsiębiorstwa może być ograniczone do pewnego okresu, po jego wygaśnięciu przedsiębiorstwo zostaje rozwiązane.

Główna cechą tego przedsiębiorstwa jest partnerski charakter współpracy i wspólny interes wszystkich partnerów.

PRZEDSĘB MIĘZYNARRODOWE istniej wtedy jeśli jest czynne gospodarczo na terenie co najmniej dwóch państw.
Musi przy tym prowadzić na terenie różnych krajów działalność handlową, Produkcyjną, a także w zakresie usług bankowych. Cele działalności międzynarodowej mogą wyrażać się dążeniem do osiągania zysku albo do zdobycia nowych rynków lub do obniżania kosztów np. obniżki przez tańszej sile roboczej, tańszym surowcom lub uniknięciu barier celnych.

KARTER jest to porozumienie przedsiębiorstw ustalających warunki sprzedaży, terminy płatności, podział rynków zbytu, ilość wyprodukowanych towarów czyli tzw. kwot produkcyjnych i ceny na wytworzone towary. Np. karter „opek” w którym współdziałają producenci ropy naftowej
TRUST jest to porozumienie, w którym zanika całkowicie samodzielność ekonomiczna i prawna przedsiębiorstw należących do niego.
Dotychczasowi właściciele przedsiębiorstwa stają się akcjonariuszami czyli udziałowcami trustu.
Organem naczelnym trustu jest zarząd, który kieruje produkcją, zbytem, ustala ceny itp.

Zarząd kontroluje RADA NADZORCZA wybierana prze WALNE ZGROMADZENIE.
KONCERN stanowi połączenie przedsiębiorstw, które często już wcześniej tworzyły porozumienie w formie trustów lub syndykatów. Powstaje on przez połączenie wielu przedsiębiorstw należących do różnych gałęzi gospodarki np. do przemysłu, handlu, przedsiębiorstw komunalnych, przedsiębiorstw transportowych, a także banków, towarzystw ubezpieczeniowych itp. Koncernem podobnie jak trustem kieruje Zarząd.
KONGLOMERAT polega na przyłączeniu do już istniejącego porozumienia przedsiębiorstw nie należących do żadnego porozumienia, działających w różnych dziedzinach gospodarki.

KONCENTRACJA. SPECJALIZACJA I KOOPERACJA PRZEDSIĘBIORSTWA.
KONCENTRACJA działaln gospodarcz w przedsięb może występować w 2 formach: 1)w formie koncentracji produkcji 2) w koncentracji organizacyjnej

KONCENTRACJA PRODUKCJI polega na organizowaniu działalności gospodarczej w coraz większe zakłady.

KONCENTRACJA ORGANIZACYJNA polega na łączeniu w jedno przedsiębiorstwo większej liczby zakładów lub przedsiębiorstw .

Koncentracja działalności może zachodzić drogą rozwoju wewnętrznego lub zewnętrznego.

Wewnętrznego - polega na zwiększaniu rozmiarów działalności poprzez akumulacje lub pełniejsze wykorzystanie zasobów.
Zewnętrznego - polega na łączeniu się lub przyłączaniu albo wchłanianiu dotychczas odrębnych przedsiębiorstw.

Do określenia stopnia koncentracji produkcji stosuje się:
1) stosunek wartości produkcji wielkich przedsiębiorstw do ogólnej wartości produkcji danej gałęzi produkcji lub całego przemysłu. 2) koncentracja zdolności produkcyjnej - wyraża się ona stosunkiem mocy silników zainstalowanych w wielkich przedsiębiorstwach do całkowitej w danej gałęzi przemysłu lub w całym przemyśle. 3) koncentracja środków trwałych - wyraża się ona stosunkiem wartości środków trwałych posiadanych przez wielkie przedsiębiorstwa do ogólnej wartości środków trwałych danej gałęzi przemysłu lub całego przemysłu. Wskaźnik ten powinien być stosowany jako uzupełnienie innych wskaźników. 4) koncentracja zatrudnienia - wyraża się ona procentowym stosunkiem liczby zatrudnionych w wielkich przedsiębiorstwach do ogólnej liczby zatrudnionych w danej gałęzi przemysłu lub w całym przemyśle.

SPECJALIZACJA PRODUKCJI jest to taka forma organizacji produkcji, która ułatwia lepsze opanowanie określonej działalności

Specjalizacja działalności przedsiębiorstwa może występować w 3 formach: 1)w formie specjalizacji przedmiotowej - polega na zmniejszeniu liczby rodzajów podmiotów działalności np. na zmniejszeniu liczby produkowanych wyrobów, świadczonych usług, obsługiwanych segmentów rynku lub kupowanych i sprzedawanych towarów 2)w formie specjalizacji technologicznej - polega na ograniczeniu się do działalności, która wymaga zastosowania mniej licznych i mniej różnorodnych technologii lub faz procesu technologicznego albo metod 3) w formie specjalizacji mieszanej - stanowi formę mieszaną specjalizacji przedmiotowej i technologicznej

Do oceny specjalizacji produkcji można kreślić następującymi wskaźnikami: - liczba typów lub rodzajów wyrobów produkowanych przez przedsiębiorstwo; - udział produkcji wyspecjalizowanej w całej produkcji danego przedsiębiorstwa lub danej gałęzi.

Procesem przeciwnym do specjalizacji jest UNIWERSALIZACJA, czyli DYWERSYFIKACJA PRODUKCJI. Polega ona na rozszerzeniu asortymentu wyrobów i na zwiększeniu liczby operacji przypadających na jedno stanowisko robocze.

KOOPERACJA polega na stałej współpracy przedsiębiorstwa w wykonaniu określonego zadania produkcyjnego. Współpraca ta wyraża się w dostarczaniu półwyrobów, części, wyrobów gotowych lub wspólnym wykonywaniu niektórych procesów technologicznych.Kooperacja może polegać na: - dostarczaniu części np. wyrobów gotowych bezpośrednio do montażu; - dostarczaniu półwyrobów, które w przedsiębiorstwie ulegają obróbce, takiej np. jak odlewy; - wykonywanie operacji na półwyrobach dostarczonych do danego przedsiębiorstwa.Przykładem może być obróbka na unikalnych obrabiarkach lub pokrywanie powierzchni powłokami ochronnymi. Rozróżnia się 2 rodzaje kooperacji:

1) czynną - wykonywanie przez przedsiębiorstwa zamówień dla innych przedsiębiorstw, co powinno poprawić wykorzystanie zdolności produkcyjnych współpracujących ze sobą przedsiębiorstw

2) bierną - polega na zleceniu specjalistycznym przedsiębiorstwom wykonania części zamówień na wyroby, co powinno przynosić korzyści ekonomiczne w postaci niższych kosztów.

Dla określenia stopnia rozwoju kooperacji stosuje się następujące wskaźniki: - udział w koszcie własnym wartości dostaw otrzymywanych z kooperacji lub przeznaczonych na kooperację; - liczba przedsiębiorstw kooperujących z danym przedsiębiorstwem

Kooperacja sprzyja rozwijaniu specjalizacji i przyczynia się do lepszego wykorzystywania urządzeń produkcyjnych i tym samym prowadzi do obniżenia kosztów własnych produkcji.

PROGNOZOWANIE, PROGRAMOWANIE I PLANOWANIE W PRZEDSIĘB

PROGNOZOWANIEM nazywa się przewidywanie oparte na naukowych podstawach przypuszczalnego lub najbardziej prawdopodobnego zachowania się i stanu obiektu w przyszłości.

OBIEKTEM PROGNOZOWANIA może być dowolne zdarzenie, zjawisko lub proces a także przedsiębiorstwo.

Wynik prognozowania przedstawiony w postaci informacji prognostycznej nazywa się PROGNOZĄ. Cechą każdej prognozy jest jej niedeterministyczny charakter. Niedeterminizm prognozy może być: - stochastyczny (obiektywny) występuje wtedy, gdy prognoza została sformułowana na podstawie analizy matematycznego modelu obiektu z użyciem matematycznych metod prognozowania - rozmyty (subiektywny) występuje we wszystkich prognozach stosowanych przez ludzi

PROGNOZOWANIEM ROZWOJU PRZEDSIĘB

nazywa się przewidywanie jego przyszłości oparte na naukowych podstawach, które ma na celu ustalenie najbardziej prawdopodobnego stanu spodziewanych procesów i zjawisk w rozwoju przedsiębiorstwa.

PRZEDMIOTEM PROGNOZY mogą być przyszłe wydarzenia dotyczące techniki, stanu finansowego przedsiębiorstwa, zasobów czynników wytwórczych, zasobów pracy, popytu na rynku na wytwarzane produkty, zdolności do akumulacji, zmian w stanie majątku produkcyjnego i nieprodukcyjnego, zdolności produkcyjnej przedsiębiorstwa itd.

Istnieją różne RODZAJE PROGNOZ: 1) w zależności o długości okresu objętego prognozowaniem wyróżnia się:

- prognozy krótkookresowe - prognozy średniookresowe - prognozy długookresowe

2) ze względu na strukturę prognozy i charakter obiektu - prognozy ilościowe - prognozy jakościowe

3) według zakresu prognozowania:

- prognozy całościowe - prognozy częściowe

4) według metody opracowania:

- prognozy ostrzegawcze - prognozy badawcze - prognozy normatywne

5) ze względu na możliwości wpływania na przyszły przebieg zjawisk gospodarczych - prognozy dotyczące zjawisk, które mogą być przedmiotem świadomego kształtowania - prognozy dotyczące zjawisk, które nie poddają się interwencji człowieka - prognozy mieszane, czyli takie, którymi objęte są zjawiska obu wymienionych rodzajów.

Metody prognozowania w polskiej literaturze najczęściej dzielą się na metody ekstrapolacyjne, ankietowe, analogowe i motywowe.

PROGNOZOWANIE jest to proces wyboru rozwiązań kształtujących przyszłość Celem prognozowania jest zbadanie konsekwencji zapoczątkowanych lub przewidywanych procesów gospodarczych, aby można było przeciwdziałać niepożądanemu rozwojowi zjawisk

Prognozowanie rozwoju przedsiębiorstwa jest to proces przygotowania decyzji w planowaniu rozwoju przedsiębiorstwa. W procesie programowania wyznacza się warianty celów rozwojowych oraz nakładów zasobów i przedsięwzięć zapewniających osiągnięcie tych celów. Wynikiem prognozowania jest program rozwoju przedsiębiorstw, który zawiera cele, środki, warunki i przedsięwzięcia realizacyjne wybrane na podst przyjętych kryteriów. Programy rozwoju przedsięb są szersze tematycznie od planów rozwoju ponieważ uwzględniają różne warianty celów i środków realizacji. Program rozwoju przedsięb może być sformułowany dwojako: 1) maksymalizacja realizacji celów przy ograniczonych nakładach środków 2) minimalizacja nakładów środków przy założonych celach. Pierwsze podejście jest stosowane w okresach krótkich, natomiast drugie jest typowe dla programów wieloletnich, w których można uwzględnić wpływ inwestycji lub innych przedsięwzięć np. współpracy gospodarczej z zagranicą lub wdrażania zmian strukturalnych w technice.

PLANOWANIE jest procesem skierowanym na wypracowanie celów przedsięb i sposobów ich realizacji. Jest to proces, którego celem jest sformułowanie planu, jako narzędzia kształtowania przyszłości. PLANY są oparte na prognozach i programach. Kształtują przyszłość a także ją przewidują. RÓŻNICA MIĘDZY PROGNOZĄ A PROGRAMEM I PLANEM polega na tym, że prognozy są domniemaniem, programy są projektami a plany są decyzjami. Ze względu na znaczenie rozwiązywanych problemów i na stopień trudności związany z odwracalnością decyzji PLANOWANIE DZIELI SIĘ NA :strategiczne i operacyjne. PLANOWANIE STRATEGICZNE polega na przygotowaniu i podejmowaniu decyzji dotyczących głównych kierunkowych celów przedsięb, zasobów niezbędnych do ich osiągnięcia i metod. Są to decyzje ważne dla istnienia przedsięb, które regulują jego stosunki z otoczeniem.

Przez STRATEGIĘ rozumie się instrument wyboru i zmiany podst celów organiz razem z konieczną z tym alokacją zasobów. Otoczenie przedsięb cechuje się zmiennością warunków, zasad, mechanizmów i uwarunkowań.

Zmiany w otoczeniu przedsiębiorstwa, które są niemożliwe do dokładnego przewidzenia stanowią dla przedsiębiorstwa nieznaną mu przyszłość. Wobec tej nieznanej mu przyszłości przedsiębiorstwo musi być przygotowane poprzez przyjęcie określonej strategii. W tym przypadku jest ona rozumiana jako koncepcyjny wzorzec jego funkcjonowanie, działania i rozwoju lub przetrwania w nieznanej przyszłości. Opracowanie takiej strategii opiera się na zbiorze informacji, które obejmują analizę samego przedsiębiorstwa, tzn określenie jego mocnych i słabych stron i analizę szeroko rozumianego otoczenia, czyli środowiska naturalnego, ekonomicznego, politycznego, technicznego i społeczno-kulturowego. Pojmowanie strategii przedsiębiorstwa jako koncepcyjnego wzorca jego funkcjonowania i rozwoju w zmieniającym się otoczeniu w przyszłości jest tożsame z pojęciem planowania strategicznego. Przedmiotem planowania strategicznego są cele, środki oraz sposoby ich realizacji, czyli czynniki decydujące o egzystencji przedsiębiorstwa.

PLANOWANIE STRATEGICZNE

ma charakter długoletni, obejmujący okres co najmniej kilku lat. Skutki decyzji podjętych w planie strategicznym są trwałe i trudne do odwrócenia. Celem planu strategicznego jest osiągnięcie wiązki celów w danym czasie z wykorzystaniem szans i mocnych stron przedsiębiorstwa przy równoczesnej neutralizacji zagrożeń i słabych stron.

PLAN STRATEGICZNY jest traktowany jako zaprogramowanie działań naprawczych pożądanej przyszłości przedsiębiorstwa, czyli jego strategię wobec nieznanej przyszłości.

Pierwotnymi celami przedsięb są przetrwanie, rozwój i zysk. Można wyróżnić 6 możliwych kombinacji strategicznych tych celów: 1) przetrwanie, rozwój, zysk; 2) przetrwanie, zysk, rozwój; 3) rozwój, przetrwanie, zysk 4) rozwój, zysk, przetrwanie; 5) zysk, przetrwanie, rozwój; 6) zysk, rozwój, przetrwanie

PLANOWANIE OPERACYJNE jest skierowane na realizację przyjętych celów i założeń strategicznych. Jest ono podsystemem wykonawczym w systemie planowania. Stanowi ono przede wszystkim narzędzie sterowania realizacją przyjętych założeń przyjętych w strategii rozwoju przedsiębiorstwa.

ŚRODKI TRWAŁE W PRZEDSIĘB

ŚRODKI TRWAŁE są składnikami majątku rzeczowego przedsiębiorstwa lub obcymi środkami trwałymi, które są użytkowane przez przedsiębiorstwo na podstawie umowy pozwalającej na dokonywanie odpisów amortyzacyjnych od tych środków.

Istnieje kilka kryteriów klasyfikacji obiektów do środków trwałych: 1) własność lub współwłasność danego przedsiębiorstwa i prawo do dokonywania przez nie odpisów amortyzacyjnych; 2) okres używania dłuższy niż 1 rok; 3) zdolność do użytku w momencie przyjęcia do użytku; 4) przeznaczenie na własne potrzeby lub do oddania w użytkowanie na podstawie umowy dzierżawy lub innej umowy

Za środki trwałe uznaje się przeznaczone na własne potrzeby lub do wynajęcia, stanowiące własność lub współwłasność następujące obiekty: - nieruchomości, czyli grunty, budynki, lokale, budowle i inwestycje w obcych obiektach; - maszyny, urządzenia, środki transportu i inne kompletne i zdolne do użytku w momencie przyjęcia do użytkowania przedmioty o dłuższym niż 1 rok przewidywanym okresie ich użytkowania, a także inwentarz żywy.

Środki te mogą być przeznaczone na własne potrzeby przedsiębiorstwa lub do oddania w użytkowanie na podstawie umowy najmu, dzierżawy lub innej umowy. Do środków trwałych przedsiębiorstwa zalicza się również obce obiekty używane na podstawie umowy najmu, dzierżawy lub innej umowy jeżeli przedsiębiorstwo ma prawo je amortyzować, czyli umarzać.

Środki trwałe charakteryzują się następującymi cechami: 1) są użytkowanie przez dłuższy okres, w którym zachowją swoją postać materialna i uczestniczą w wielu cyklach produkcyjnych; 2) przenoszą stopniowo swoją wartość na wytwarzane wyroby w postaci kosztów amortyzacji; 3) zużywają się stopniowo, zależnie od cech fizycznych, od intensywności eksploatacji i od warunków środowiska w którym są eksploatowane; 4) wielkość i struktura środków trwałych jest regulowana przez: * inwestycje * likwidację polegającą na wycofaniu na stałe z eksploatacji i przeznaczenie na złom lub rozbiórkę * przez sprzedaż * bezpłatne przekazanie * przez leasing

Zgodnie z ustawą o rachunkowości środki trwałe wycenia się wg cen nabycia lub kosztów wytworzenia albo zgodnie z wartością po dokonaniu aktualizacji wyceny środków trwałych pomniejszonych o odpisy amortyzacyjne.

Wycena środków trwałych może być dokonana także wg wartości początkowej, wartości odtworzenia i wartości bieżącej. Miernikiem wartościowym środk trwałych jest przede wszystkim wartość inwentarzowa. Jest to cena ewidencyjna wg której środk trwałe są zapisane w księgowości. Jako wartość inwentarzową można przyjąć wartość początkową lub odtworzeniową

WARTOŚĆ POCZĄTKOWA nazywana inaczej wartością pierwotną odpowiada sumie środk pieniężnych jakie wydatkowano na wybudowanie lub na zakup środk trwałych łącznie z kosztami transportu i zainstalowania. Wartość początkowa odpowiada wartości danego środk trwałego w momencie jego nabycia. Wartość ta ma wadę ponieważ nie nadaje się do porównań środk trwałych zwłaszcza w dłuższych okresach. Identyczne środk trwałe mogą mieć różną wartość początkową, zależą od czasu ich nabycia i od ceny w tym czasie. Do porównań stosuje się WARTOŚĆ ODTWORZENIOWĄ. Za tą wartość przyjmuje się aktualny w dniu dokonania wyceny koszt budowy np. budynku lub cenę nabycia środk identycznego albo zbliżonego do posiadanego. Wartość odtworzeniową w praktyce oznacza, że środki trwałe bez względu na czas ich nabycia przedstawia się w wartości równej nakładom jakie aktualnie należałoby wg cen obowiązujących w danym dniu przy zastępowaniu tych środków, środkami nowymi o identycznych właściwościach użytkowych, identycznej konstrukcji i przeznaczeniu. Wartość odtworzeniowa jest też nazywana wartością reprodukcyjną. Odpowiada ona wartości nakładów inwestycyjnych, jakie należałoby ponieść w danym momencie na wytworzenie lub zakup dotychczas używanego środka trwałego. Wartość ta nadaje się do różnego rodzaju porównań. Pozwala ona prawidłowo obliczyć amortyzację, nakłady na remonty i na inwestycje odtworzeniowe.

Wartość początkowa i wartość odtworzeniowa środka trwałego może być wyrażona w pełnej wartości, czyli jako wartość brutto lub po potrąceniu wartości z użycia, jako wartość netto. Wartość netto jest też używana wartością bieżącą.

WARTOŚĆ BRUTTO ŚRODK TRWAŁYCH stanowi wartość równą nakładom pieniężnym na ich zakup lub wytworzenie bez potrącenia wartości zużycia, czyli umorzenia.

WARTOŚĆ NETTO (BIEŻĄCA) ŚRODK TRWAŁYCH jest to różnica między wartością początkową brutto, a wartością dotychczasowego umorzenia.

DOTYCHCZASOWE UMORZENIE jest sumą rocznych kosztów amortyzacji środków trwałych.

Wartość brutto stosuje się do oceny pełnych możliwości produkcyjnych przedsiębiorstwa, np. przy badaniu związku pomiędzy majątkiem trwałym a wielkością produkcji. Natomiast wartość netto stosuje się dla ustalenia rzeczywistej wartości środków trwałych.

Ze względu na dużą różnorodność środków trwałych istnieją różne ich klasyfikacje. Kryteriami klasyfikacji tych środków są: - tytuł własności; - przeznaczenie; - podporządkowanie organizacyjne; - sposób wykorzystania; - gotowość produkcyjna; - rodzaj środków

Za podstawowy podział uznaje się klasyfikację rodzajową. Klasyfikacja rodzajowa wyróżnia 9 grup środków trwałych: - 0 grupa - grunty i melioracje szczegółowe; - 1 grupa - budynki ; - 2 grupa - budowle; - 3 grupa - kotły i maszyny energetyczne; - 4 grupa - maszyny, urządzenia i aparaty ogólnego przeznaczenia; - 5 grupa - maszyny, urządzenia i aparaty specjalistyczne - branżowe; - 6 grupa - urządzenia techniczne; - 7 grupa - środki transportu; - 8 grupa - urządzenia, przyrządy, ruchomości i wyposażenie

Z punkty widzenia tytułu własności wyodrębnia się środki trwałe: - własne - stanowią te środki, w stosunku do których przedsiębiorstwo ma tytuł własności. Mogą to być środki własne eksploatowane w danym przedsiębiorstwie lub wykorzystywane okresowo w innej jednostce organizacyjnej.

- obce - to środki dzierżawione od innych jednostek, środki otrzymane w trwały zarząd lub użytkowanie, a także nieczystą dzierżawę lub powiernictwo. Są to więc środki wykorzystywane na podstawie umów dzierżawy, najmu i leasingu.

W zależności od przeznaczenia lub funkcji środki trwałe dzielą się na: - produkcyjne - są wykorzystywane w działalności operacyjnej przedsiębiorstwa tzn. w fazie zaopatrzenia, produkcji i zbytu. Wśród tych środków wyróżnia się środki podstawowe, pomocnicze i usługowe.

- nieprodukcyjne - zalicza się do nich te środki, które nie są bezpośrednio związane z przemysłową działaln przedsięb, czyli są to środki związane z ochroną zdrowia, działalnością socjalną, oświatową, kulturalną itd

Z punktu widzenia podporządkowania organizacyjnego wyróżnia się środki trwałe: - podporządkowane komórkom ruchu, czyli produkcyjno - usługowe - są to przede wszystkim maszyny i urządzenia techniczne, które są w dyspozycji wydziałów i oddziałów produkcyjnych - zainstalowane w komórkach funkcjonalnych - stanowią wyposażenie komórek, które realizują procesy pomocnicze.

Wg. sposobu wykorzystania środków trwałych w procesie produkcyjnym rozróżnia się środki : -czynne trwale i okresowo; - czasowo nieczynne tzw. znajdujące się w rezerwie, zapasie, remontowane, zbędne i wydzierżawione; - środki trwale nieczynne

CZYNE ŚRODK TRW to takie, które znajdują się w eksploatacji w przedsiębiorstwie i poza nim a także są użytkowane stale lub sezonowo.

ŚRODK CZSOWO NIECZYNNE są to środki, które są w rezerwie i służą do zapewnienia ciągłości procesów technologicznych.

ŚRODKI TRW W ZAPASIE najczęściej obejmują maszyny i urządzenia nabyte w ramach inwestycji uzupełniających

DO ŚRODK TRWALE NIECZYNNYCH zaliczane są środki, które nie są wykorzystywane w kresach dłuższych niż pół roku.

Wg. Kryterium gotowości produkcyjnej śr. trw. można podzielić na - śr. trwałe zainstalowane to takie środki, które w każdej chwili są gotowe do produkcji; - śr. trwałe niezainstalowane należą do nich śr. zakupione lub otrzymane nieodpłatnie, których jeszcze nie zamontowano i nie podłączono do ośrodka energii.

Przedstawione klasyfikacje służą do ustalenia struktury śr. trwałychPrzez strukturę śr. trw. rozumie się udział poszczególnych grup śr. trw. w łącznej ich wartości.

Śr. trw. podlegają zużyciu. Polega ono na utracie ich wartości użytkowej lub wartości wymiennej.

Zużycie jest wynikiem użytkowania śr. trw. w procesie produkcji. Może ono jednak także wyniknąć z działań niezależnych od tego procesu np. w skutek klęski żywiołowej. Przykładem może być powódź na Dolnym Śląsku w 97r.

Wyróżnia się dwie formy zużycia wywołanego użytkowaniem w procesie produkcyjnym: - zużycie fizyczne (techniczne) ma charakter materialny, powoduje ono głównie zmniejszenie wartości użytkowej śr. trwałego. Zużyciu temu ulegają wszystkie środki trwałe; - zużycie ekonomiczne (moralne) ma charakter niematerialny, powoduje ono zmniejszenie wartości wymiennej śr. trwałego. Nie dotyczy ono wszystkich śr. trwałych.

Zużycie fizyczne wraz z ekonomicznym stanowi zużycie łączne środków trwałych. Zużycie śr. trw. ogranicza lub uniemożliwia ich wykorzystanie w produkcji ze względu na wyższe koszty eksploatacji i produkcji.

Zużycie fizyczne wywołują zmiany fizyczne i chemiczne, które zachodzą w śr. trw. podczas użytkowania ich w procesie produkcji. Zmiany te wywoływane są zużywaniem się tworzywa z jakiego zbudowany jest dany środek.

Zużycie fizyczne przejawia się w: -Ścieraniu; -Pękaniu; -Korozji; -Gniciu; -Zmianach strukt. wew. Urządzeń; -Niszczeniu mat. Budowlanych

W zależności od rodzaju zużycia może mieć charakter : - odwracalny - gdy remonty mogą przywrócić środkowi jego wartość użytkową; - nieodwracalny - gdy konieczna jest wymiana całkowicie zużytego śr. trw. na nowy.

Zużyciu fizycznemu podlegają też te środki, które są okresowo nieczynne zwłaszcza jeśli są niewłaściwie konserwowane. Zużycie fizyczne wywołuje różne skutki ekonomiczne, dot. one: -wydajności pracy; -wielkości produkcji.

Zwiększeniu tego zużycia towarzyszy spadek wydajności maszyn, obniżka produkcji, pogarszanie się jej jakości i częstsze przerwy spowodowane awariami. Ma to odbicie w wyższych kosztach konserwacji urządzeń, produkcji i w pogarszaniu się wskaźników techniczno-ekonomicznych.

Przyczyną zużycia ekonomicznego jest postęp techniczny. Wpływa on na: 1) wzrost wydajności pracy. Powoduje on potanienie analogicznych śr. trw. i zmniejszenie kosztów ich eksploatacji 2) wpływa na doskonalenie nowowytworzonych śr. trw. Powoduje wzrost ich wydajności i rentowności. 3) wpływa na zmiany procesu technologicznego. Powoduje zmniejszenie przydatności niektórych dotychczas użytkowych śr. trw.

Zużycie ekonomiczne zależy nie tylko od postępu tech. ale także od tępa jego wprowadzania i od kolejności wprowadzania nowej techniki w przeds. Z kolei tempo wprowadzania postępu techn. zależy od możliwości technicznych, materialnych i finansowych przedsiębiorstw.

Postęp tech. powoduje, że stosowane dotychczas śr. trwałe stają się mniej opłacalne i mniej efektywne w porównaniu z nowymi maszynami i urządzeniami, których wprowadzenie obniża koszty produkcji.

Skutki zużycia ekon. wyrażają się: -wyższą pracochłonnością; -wyższym zużyciem materiałów; -często też gorszą jakością produkcji; -w sumie powoduje to wyższe koszty produkcji uzyskiwanej za pomocą starych maszyn i urządzeń

Likwidacja zużycia fizycznego polega na naprawie lub wymianie zużytych części, czyli na remoncie albo na odnowieniu czyli odtworzeniu śr. trwałego.

Zaś likwidacja zużycia ekonomicznego polega na modernizacji środka tzn. na jego unowocześnieniu, na jego rekonstrukcji czyli całkowitej przebudowie śr. trw. i na jego wymianie.

Zużycie środka trwałego ma swoje odbicie w odpisach amortyzacyjnych.

Przez amortyzację jest rozumiane zmniejszenie wartości do kosztów uzyskania przychodów. Dokonywanie odpisów amortyzacyjnych ma na celu zapewnienie reprodukcji prostej śr. trwałych. Do tego celu stosuje się odpowiednie stawki amortyzacyjne na wymianę śr. trw. i na ich remont kapitalny.

Wyróżnia się następujące metody obliczania stawek amortyzacyjnych: - metodę liniową; - naturalną; -degresywną; -progresywną; -mieszana; -aktuarialną

W amortyzacji liniowej przyjmuje się równomierne tempo zużywania się śr. trw. w czasie. Metoda ta wykazuje proces zmniejszania się przydatności środków za pomocą jednakowej stawki w ciągu całego procesu użytkowania.

Amortyzacja naturalna polega na uzależnieniu wysokości stawek amortyzacyjnych od pracy wykonanej w danym okresie przez dany śr. trw.

Amortyzacja degresywna polega na przyjmowaniu corocznie tej samej procentowej stopy amortyzacji ale odnoszącej się do wartości bieżącej środka trwałego.

W amortyzacji progresywnej corocznie podnosi się stopy amortyzacji śr. trw. aby przeciwdziałać zużyciu moralnemu i pobudzić przedsiębiorstwa do inwestowania.

Amortyzacja mieszana łączy w sobie metodę amortyzacji liniowej i amortyzacji progresywnej.

Metoda aktuarialna zrównuje wielkości odpisów amortyzacyjnych z rzeczywistymi potrzebami odnowy śr. trw.

Przedsiębiorstwa mogą wybierać metodę amortyzacji i mogą zmieniać wysokość stawek amortyzacyjnych. Do mierzenia stopnia wykorzystania środków trwałych stosuje się kilka mierników.

Można je podzielić na 3 grupy: 1) mierniki syntetyczne, np. wskaźnik produktywności śr. trw. i wskaźnik wykorzystania zdolności produkcyjnej; 2) mierniki cząstkowe, np. współczynnik stopnia wykorzystania kalendarzowego czasu pracy. 3) mierniki szczegółowe

Rzeczowe środki trw. wchodzą w skład majątku trwałego przedsiębiorstw.

MAJĄTEK PRZEDSIĘB

Majątek przedsiębiorstwa ze względu na różne jego formy i na zdolność do tworzenia nowej wartości jest nazywany kapitałem.

Kapitał jest to posiadany majątek mogący przynosić dochody. Jest to wartość, która wytwarza wartość dodatkową w postaci zysku przemysłowego, handlowego lub procentu.

Kapitał przedsięb obejmuje zbiór materialnych i niematerialnych składników przedsiębiorstwa.

Składniki materialne określa się jako kapitał realny.

Składniki niematerialne są związane z organizacją i wykorzystaniem substancji materialnej.

Kapitał przemysłowy jest to każdy kapitał, którego jedną z faz jest produkcja a przez to wytwarzanie wartości i jej powiększanie. Kapitał ten przechodzi przez fazę pieniężną, produkcyjną i towarowa i przyjmuje formy: - kapitału pieniężnego, - kapitału produkcyjnego; - kapitału towarowego.

Kapitał pieniężny występuje w postaci pieniądza. Może on przyjmować przede wszystkim formę pożyczki lub lokaty. Stąd rozróżnia się: - kapitał pożyczkowy; - kapitał lokacyjny.

Kapitał pożyczkowy jest udostępniany przez właściciela do czasowej dyspozycji innym użytkownikom w zamian za procent. Procent jest to przyrost kapitału dla jego właściciela. Kapitał pożyczkowy podlega zwrotowi.

Kapitałem lokacyjnym jest kapitał pieniężny udostępniany użytkownikowi na stałe jako lokata w pap. wartościowych, które nie podlegają wykupowi.

Papiery wartościowe dzielą się na: - papiery o dochodzie stałym; - papiery o dochodzie zmiennym.

Papiery o dochodzie stałym stanowią wierzytelność, której wysokość jest ustalana w chwili emisji (wypuszczenia na rynek)

Papierem o stałym dochodzie jest obligacja. Jest to papier stwierdzający udzielenie pożyczki i zawierający zobowiązanie do jej zwrotu. Rodzajem obligacji jest: - list zastawny jest to wartościowy papier pożyczkowy oprocentowany bez terminu spłaty.

Odmianą obligacji są weksle skarbowe są to pap.wart. stwierdzające wierzytelność pieniężną zwrotną w ustalonym terminie przez dłużnika.

Pap.wart. o zmiennym dochodzie jest akcja. To papier, który dokumentuje udział w kapitale zakładowym sp. akcyjnej

Drugą formą kapitału jest kapitał produkcyjny. Powstaje on w wyniku przekształcenia kap. pieniężnego w środki produkcji oraz zgromadzenia i opłacenia odpowiednich pracowników, wówczas

kap pieniężny wówczas zostaje przekształcony w kap stały i kap zmienny.

Kapitał stały jest wydatkowany na zakup środków produkcji. Jego wartość nie wzrasta w procesie produkcyjnym i jest przenoszona na wytwarzany produkt.

Kapitał zmienny jest wydatkowany na opłacenie pracowników czyli na zakup siły roboczej. Jego wartość wzrasta w procesie produkcji odpowiednio do wielkości wartości dodatkowej wykonanej przez siłę roboczą.

Kapitał produkcyjny powstaje w wyniku przekształcenia kapitału pieniężnego w środki produkcji oraz zgromadzenia i opłacenia odpowiednich pracowników.

Wg kryterium zużywania się kapitału produkcyjnego rozróżnia się: - kapitał trwały; - kapitał obrotowy.

Kapitał trwały tworzą te środki produkcji, które zużywają się stopniowo w trakcie wielu cykli produkcyjnych czyli budynki, maszyny, urządzenia.

Kapitał obrotowy tworzą te środki produkcji, które zużywają się całkowicie w jednym cyklu produkcyjnym np surowce, materiały, energia.

Efektem pracy ludzkiej wykorzystującej kapitał produkcyjny są produkty, które mają dwie cechy: - wartość użytkową; - wartość

Produkty przeznaczone na sprzedaż stają się towarami. Masa towarowa powstała w przedsiębiorstwie produkcyjnym stanowi kolejną formę kapitału, czyli formę kapitału towarowego. Sprzedany towar przynosi właścicielowi kapitału produkcyjnego wartość dodatkową w postaci zysków przemysłowych. Zapewnia zwrot i powiększenie zużytego kapitału produkcyjnego.

Majątek przedsiębiorstwa ma określone cechy strukturalne i funkcjonalne. Z punktu widzenia właściwości i sposobu funkcjonowania składa się on z mająt trwałego i mająt obrotowego. Majątek trwały składa się z trzech głównych grup, są to: 1) rzeczowe i zrównane z nimi składniki maj trwałego; 2) wartości niematerialne i prawne; 3) finansowe składniki maj trwałego

W skład rzeczowych i zrównoważonych z nimi składników majątku trwałego wchodzą: 1) grunty; 2) budynki i budowle; 3) urządzenia techniczne, maszyny, wyposażenie produkcyjne i handlowe; 4) środki transportu; 5) inne środki trwałe; 6) wyposażenie; 7) inwestycje rozpoczęte; 8) należności z tytułu zaliczek

Wartości niematerialne i prawne obejmują: 1) nabyte koncesje, patenty, licencje, znaki towarowe i inne podobne wartości; 2) wartość firmy; 3) należności z tytułu zaliczek na wartości niematerialne i prawne

W skład finansowych składników majątku trwałego wchodzą: 1) udziały w obcych jednostkach; 2) długoterminowe papiery wartościowe; 3) udzielone pożyczki długoterminowe 4) inne finansowe składniki majątku trwałego

Majątek obrotowy przedsiębiorstwa tworzą te środki produkcji, które zużywają się całkowicie w jednym cyklu produkcyjnym tj. surowce, materiały oraz te zasoby, które w toku normalnej działalności przedsiębiorstwa mogą być zmienione na gotówkę. Kapitał ten ma odzwierciedlenie w bilansie przedsiębiorstwa w postaci aktywów bieżących. Zalicza się do nich nast. grupy aktywów: 1) zapasy; 2) należności i roszczenia; 3) środki pieniężne; 4) krótkoterminowe papiery wartościowe; 5) rozliczenia międzynarodowe

Wg tzw pierwotnego, wyjściowego przekroju klasyfikacyjnego majątku w przedsięb wyróżnia się następujące składniki majątku: 1) Rzeczowe składniki majątku - z punktu widzenia funkcji jakie pełnią w procesach gospodarczych dzieli się je na: - środki pracy - przedmioty pracy - produkty pracy 2) Środki pieniężne znajdujące się w kasie lub w banku 3) Należności, czyli sumy należne od osób prawnych lub fizycznych, które po spłacie zamieniają się w środki pieniężne

Cechy funkcjonalne majątku przedsięb można ujmować w dwóch płaszczyznach: finansowej i rzeczowej

W ujęciu finansowym majątek przedsiębiorstwa państwowego jest zgromadzony w postaci funduszu założycielskiego i funduszu przedsięb

Fundusz założycielski jest to kapitał pieniężny, w który wyposażono przedsiębiorstwo aby mogło sfinansować majątek potrzebny mu do prowadzenia działalności gospodarczej.

Fundusz przedsiębiorstwa jest to kapitał pieniężny, który przedsięb wygospodarowało w formie zysku i przeznaczyło na sfinansowanie majątku. Jest on wyrazem dorobku przedsiębiorstwa.

Fundusz założycielski przedsiębiorstwa i majątek własny przedsiębiorstwa tworzą tzw. fundusze własne.

Poza nimi w przedsiębiorstwie występują fundusze obce. Są to kredyty krótko, średnio i długoterminowe oraz zobowiązania.

W spółkach zamiast funduszu założycielskiego i funduszu przedsiębiorstwa występuje kapitał własny w postaci kapitału: zakładowego, rezerwowego i funduszu rezerwowego

Kapitał zakładowy w sp akcyjnej stanowi kapitał akcyjny a w sp z o. o. kapitał udziałowy.

Majątek przedsiębiorstwa w ujęciu rzeczowym ma następujące cechy funkcjonalne: 1) Środki trwałe w postaci środków pracy służą do celów produkcyjnych przez dłuższy okres i zachowują przy tym swoją naturalną postać fizyczną. W toku eksploatacji stopniowo zużywają się i stopniowo oddają część swojej wartości produktom wykonanym za ich pomocą; 2) Środki obrotowe zmieniają swoją postać w krótkim czasie.

Z punktu widzenia formy występowania i wykonach funkcji dzieli się je na trzy grupy: 1) Materialne zasoby produkcyjne, do których zalicza się zapasy produkcji niezakończonej, 2) Druga grupa to zasoby pieniężne, które obejmują: - gotówkę w kasie; - aktywa na rachunku bankowym; - należności 3) Trzecią grupę stanowią inne zasoby, w skład których wchodzą: - nakłady przyszłych okresów; - materiały w przerobie obcym; - towary wysłane; - usługi wykonane; - materiały w drodze; - odpadki

Kapitał przedsiębiorstwa znajduje się w ruchu okrężnym. Ruchem okrężnym kapitału nazywa się dynamiczne zmiany form kapitału umożliwiające mu tworzenie wartości dodatkowej. W ruchu okrężnym kapitału wyróżnia się trzy uzupełniające się fazy: 1) fazę cyrkulacji kapitału pieniężnego; 2) fazę produkcji kapitału produkcyjnego; 3) fazę cyrkulacji kapitału towarowego

Posiadacz kapitału pinięż po przejściu tego kapitału przez wszystkie fazy otrzymuje zwrot wyłożonego kapitału powiększony o nadwyżkę o wartość dodatkową. Produkcyjny majątek trwały przedsiębiorstwa znajduje się w ruchu okrężnym, w którym można wyróżnić następujące fazy: 1) inwestowanie; 2) zużycie; 3) sprzedaż

Inwestowanie stanowi przemianę pieniężnej formy wartości majątku trwałego w formę produkcyjną.

Zużycie jest to przemiana produkcyjnej formy wartości maj trwałego w formę towarową w trakcie produkcji.

Sprzedaż jest to przemiana towarowej formy wartości maj trwałego w formę pieniężną w trakcie sprzedaży wyrobów wytworzonych przez ten majątek.

Majątek obrotowy znajduje się w ruchu okrężnym, który odbywa się w trzech fazach: 1) W I fazie przedsiębiorstwo wydatkuje środki pieniężne na zakup przedmiotów pracy. Środki pieniężne przeobrażają się w towar, którym są zapasy materiałów służących do produkcji. Środki obrotowe przyjmują formę rzeczową i przechodzą ze sfery obiegu do sfery produkcji. 2) W II fazie, czyli stadium produkcyjnym przedmioty pracy znajdują się w postaci produkcji niezakończonej i nakładów na uruchomienie nowej produkcji. Po zakończeniu procesu produkcyjnego produkcja niezakończona przekształca się w wyroby gotowe, które mają wartość większą niż wartość majątku na początku tego stadium. Środki obrotowe opuszczają sferę produkcji i przechodzą do sfery obiegu. 3) W III fazie, czyli fazie symulacji po sprzedaży wyrobów gotowych następuje zmiana formy środków obrotowych z towarowej na pieniężną. W ten sposób ruch okrężny zostaje zakończony i można rozpocząć następny cykl ruchu okrężnego. Jeżeli ruch okrężny był efektywny, to środki pieniężne na końcu trzeciej fazy są większe od środków pieniężnych na początku pierwszej fazy tego samego cyklu.

Wykorzystanie kapitału przedsięb można oceniać za pomocą wskaźników efektywności.

Efektywność kapitału wyznacza poziom możliwej wartości przychodu ze sprzedaży produkcji uzyskanej jako rezultat zaangażowania kapitału produkcyjnego.

Do oceny mogą być stosowane mierniki cząstkowe i mierniki ogólne

Miernikiem cząstkowym jest stopa efektywności wykorzystania kapitału - RUA

S - wartość sprzedaży

A - kapitał przedsiębiorstwa

Drugim miernikiem jest rentowność sprzedaży - ROS

Z - zysk bilansowy netto lub brutto

S - wartość sprzedaży

Miernikiem ogólnym jest stopa zwrotności kapitału - ROI

ROI = ROS ·RUA

Do oceny efektywności wykorzystania majątku trwałego stosuje się produktywność środków trwałych i stopę efektywności środków trwałych

Produktywność środków trwałych

P - wartość produkcji

M - wartość środków trwałych

Stopa efektywności środków trwałych

Km - koszty wykorzystania środków trwałych

- współczynnik kapitałochłonności środków trwałych

W przedsiębiorstwie jest pożądana rosnąca tendencja produktywności środków trwałych. Może ona być wynikiem działań maksymalizujących wartość produkcji i działań poprawiających wykorzystanie środków trwałych. Produktywność środków trwałych może wzrosnąć poprzez: 1) maksymalne wykorzystanie możliwego czasu realizacji produkcji 2) maksymalizacje wielkości produkcji wytworzonej w jednostce czasu , czyli przez maksymalizacje wydajności pracy

Aby wykorzystać środki trwale zgodnie z zasada maksymalizacji produkcji należy uwzględnić koszty wykorzystania środków trwałych. Do kosztów tych zalicza się: 1) koszty posiadania środków trwałych- obejmują one następujące składniki: * koszty ochrony, czyli część płac straży przemysłowej; *koszty wynajmu czyli leasingu * koszty amortyzacji * koszty ubezpieczenia

2) koszty pracy obejmują * koszty robocizny czyli płace operatorów maszyn i ich dozoru *koszty zużytej energii elektrycznej i innej energii *koszty materiałów konserwujących *koszty wentylacji

Wyrazem racjonalnego wykorzystania środk trwałych jest minimalizacja tych kosztów przypadających na jednostkę wartości środk trwałych czyli minimalizacja współczynnika kosztochłonności środków trwałych.

Syntetycznym miernikiem będącym kryterium oceny wykorzystania środków trwałych jest stopa efektywności środków trwałych

Se-stopa efektywności środków trwałych

Km-koszty wykorzystania środków trwałych

Km/m=Kst-współczynnik kapitałochłonności środków trwałych

Efektywność wykorzystania kapitału obrotowego przedsięb zależy od szybkości obiegu środkow obrotowych. Im krążenie środków obrotowych jest szybsze tym mniejsza kwota jest potrzebna do zapewnienia ciągłości procesu produkcyjnego i sprzedaży wytworzonych produktów. Przyspieszenie obiegu środk obrotowych można osiągnąć poprzez: 1) zmniejszenie zapasów środk obrotowych przy zatrzymaniu produkcji na dotychczasowym poziomie 2) przez zwiększenie produkcji i sprzedaży bez podnoszenia stanu posiadanych zasobów środk obrotowych.

Środki obrotowe w ruchu okrężnym przechodzą przez fazy zaopatrzenia produkcji i zbytu. W każdej z tych faz istnieją możliwości przyspieszania szybkości krążenia tych środków .

W fazie zaopatrzenia przyspieszenie krążenia środków obrotowych może być dokonane poprzez: 1) zapewnienie kompletności i rytmiczności dostaw materiałów 2) skrócenie czasu przyjęcia dostaw materiałów do magazynów 3) zwiększenie częstotliwości dostaw przy zmniejszeniu ich rozmiarów 4) wykorzystanie bliższych źródeł zaopatrzenia i właściwa organizacja transportu 5) i inne

W fazie produkcji obieg środków obrotowych można przyspieszyć poprzez: 1) szybkie tempo realizacji produkcji i skracanie cykli produkcyjnych 2) niedopuszczenie do nadmiernego rozszerzania produkcji w toku i produkcji półfabrykatów 3) usprawnienie planowania operacyjnego 4) likwidację braków produkcyjnych i innych

W fazie zbytu krążenie środków obrotowych można przyspieszyć przez: 1) szybkie znalezienie odpowiednich odbiorców 2) skracanie czasu przygotowania wyrobów do wysyłki 3) terminowe i rytmiczne przekazywanie wyrobów gotowych do odbiorcy 4) usprawnienie pracy magazynów i ekspedycji 5) i inne

Przyspieszenie szybkości krążenia środków obrotowych powoduje: 1) wzrost produkcji 2) szybsze uzyskanie środków pieniężnych 3) mniejsze zapasy 4) niższe koszty 5)wzrost rentowności

Dla racjonalnego wykorzystania kapitału obrotowego duże znaczenie ma także płynność finansowa przedsięb.

Płynność finansowa przedsięb jest to zdolność przedsięb do wywiazywania się z krótkoterm zobowiązań.

Do oceny płynności finansowej przedsięb njcześciej stosuje się: 1)wskaźnik bieżącej płynności finansowej

Wpb=Ab/Pb

Ab- aktywa bieżące

Pb- pasywa bieżace

Wskaźnik ten informuje ile razy bieżące aktywa pokrywają bieżące zobowiązania. Zadowalający poziom tego wskaźnika jest zawarty między 1,2-2,0. oznacza to, że dla zachowania równowagi finansowej przedsięb wielkość aktywów bieżących powinna być dwa razy większa niż kwota bieżących pasywów. Minimum bezpieczeństwa finansowego jest wtedy gdy wskaźnik ten jest równy 1,2. wskaźnik poniżej wartości 1,5 oznacza że firma działa z dnia na dzień i nie ma wystarczających zasobów gotówkowych dla spłacenia bieżących zobowiązań 2)Wskaźnik szybki tzw. mocny test

Wps=(Ab-Z)/Pb

Z-zapasy

Wskaźnik ten pokazuje stopień pokrycia zobow krótkoterm aktywami o dużym stopniu trudności . odpowiedni poziom tego wskaźnika to 1,0

ELEMENTY GOSPOD FINANS PRZEDSIĘB

Gospod finans przedsięb polega na kierowaniu strumieniami przychodów i wydatków czyli na kierowaniu ruchem strumieni pieniężnych.

Przedmiotem gospodarki finansowej przedsięb jest gromadzenie i wydatkowanie przez nie środków pieniężnych.

Finansowanie polega na zaopatrzeniu przedsięb w niezbędne środki finansowe. W zakres finansowania wchodzą operacje kapitałowe i kredytowe podejmowane w celu budowy i odbudowy kapitału niezbędnego w przedsiębiorstwie. Wyróżnia się dwa rodzaje finansowania: 1) bieżące- pozwala na realizacje celi przedsiębiorstwa i umacnianie jego pozycji na rynku 2) pierwotne - polega na zwiekszeniu kwot kapitału związanego z powołaniem przedsiębiorstwa lub z jego rozbudowa, a także jego sanacją.

Celem działalności przedsięb jest osiąganie pozytywnego wyniku finansowego. Wynik finansowy przedsięb w ogólnym ujęciu stanowimy różnice między jego przychodami a kosztami jego uzyskania.

Dodatni wynik finansowy jest zyskiem a ujemny stanowi strate przedsiębiorstwa.

Ujemny wynik finansowy zmniejsza kapitał rezerwowy lub kapitał akcyjny . powoduje to zachwianie kondycji finansowej przedsiębiorstwa i jego wiarygodności .

Zysk jest źródłem zasilania finansowego a także podstawowym kryterium oceny gospodarowania w przedsięb. Podlega on podziałowi miedzy właścicieli budżet państwa, pracowników i potrzeby rozwojowe przedsięb.

Głównym narzędziem podziału zysku na rzecz budżetu państwa jest podatek. Po spłaceniu podatku i innych obciążeń na rzecz budżetu najważniejszą częścią zysku jest tzw. fundusz własny przedsiębiorstwa. Przeznacza się go na finansowanie działalności inwestycyjnej, postępu technicznego i przyrostu środk obrotowych. Może on być powiększony o kwoty uzyskane z emisji obligacji i o kredyt

Podstawowym składnikiem tworzenia wyniku finansowego są przychody uzyskiwane z działalności produkcyjnej i usługowej. Źródłem dochodu może być też wolny kapitał, którym dysponuje przedsięb i który może być w dowolny sposób zagospodarowany np. może być złożony w banku za odpowiednim oprocentowaniem lub złożony w banku w innej formie. Źródłem przychodu mogą być także: dochody z dzierżawy lub najmu terenów , budynków , maszyn, urządzeń i innych składników majątkowych

Na wynik finansowy może wpłynąć także saldo zysków i strat nadzwyczajnych. Koryguje ono na plus lub an minus wynik finansowy.

Straty nadzwyczajne mogą dotyczyć różnych zdarzeń losowych np. odsetek od kredytów i pożyczek przedterminowych, zniszczenia części maj trwałego , strat z powodu produkcji nie trafionej rynkowo itp. Podobnych pozycji mogą dotyczyć też zyski nadzwyczajne

Wynik finansowy przedsięb można zapisać następującym równaniem

Wynik finansowy przedsiębiorstwa = przychody - koszty uzyskania +- saldo zysków i strat

(zysk lub strata) przychodów nadzwyczajnych

Na wielkość przychodów przedsiębiorstwa wpływaja min. ceny wytwarzanych wyrobów. Ceny stanowią pieniężne wyrażenie wartości towarów lub usług. Ich poziom może odchylać się w górę i w dół od wartości towarów i usług w zależności od kształtowania się popytu i podaży. Ceny pełnią następujące funkcje: 1) informacyjna -polega na tym że ceny informują producenta z jednej strony o popycie na wytworzone produkty, a z drugiej strony o opłacalności wyrobów lub usług wytwarzanych albo projektowanych 2) stymulacyjna - polega na oddziaływaniu cen na podaż wyrobów i usług, na pobudzenie producentów do zwiększenia produkcji niektórych asortymentów, do podnoszenia jakości produkcji 3) redystrybucyjna - polega na tym, ze poziom cen wpływa na kształtowanie wielkości dochodów przedsiębiorstwa. Funkcja redystrybucyjna jest narzędziem przesuwania dochodów od jednych grup społecznych do innych 4) równoważącą - wynika z oddziaływania praw rynku . występujące ceny powinny być wynikiem oddziaływania popytu i podaży wyrobów lub usług na rynku.

Wyróżnia się 4 podstawowe metody ustalania cen

1) metoda kosztowa- oparta jest na kalkulacji kosztów produkcji wyrobu . odzwierciedla ona wewnętrzne wrunki produkcji. 2) metoda podażowo-popytowa polega na ustalaniu cen na poziomie który zrównoważy podaż z popytem. Odzwierciedla ona warunki zewnętrzne czyli warunki realizacji produkcji 3) metoda oceny efektu użytkowego opiera się na związku miedzy przyrostem efektu użytkowego wyrobu i kosztami uzyskania tego efektu 4) metoda opierająca się na cenach międzynarodowych , które są podstawą ustalania cen krajowych .

Podstawowe źródła finansowania przedsiębiorstwa można podzielić na : 1) źródła własne- obejmują : *stopniowe gromadzenie osiąganych zysków (cash flows) *emisje nowych akcji *wyprzedaż cześci majątku 2) źródła obce - obejmują : *pożyczki, kredyty, emisje nowych obligacji *leasing i dzierżawę

Przepływy pieniężne są źródłem finansowania funduszy długoterminowych. Zależą one od wielkości zysku brutto, stopy podatku dochodowego, stopy oprocentowania długów, wielkości długów i od amortyzacji

Emisje akcji są skierowane na wzrost wartości kapitału akcyjnego przeznaczonego na rozwój przedsięb.

Akcje są przeznaczone na decyzje inwestycyjne, które charakteryzują się dużą wielkością nakładów, długotrwałością procesu i dużym wpływem na sytuację przedsiębiorstwa w przyszłości.

Obligacje wraz z zaciągniętymi kredytami i pożyczkami składają się na długi przedsiębiorstwa i stanowią kapitał obcy przedsiębiorstwa.

Różnica między kredytem a pożyczką polega na tym, że udzielając pożyczki bank nie docieka jakim celom ma ona służyć. Interesuje się zabezpieczeniem zwrotu. natomiast kredyt bankowy służy realizacji celu gospodarczego zaakceptowanego przez bank.

Leasing i dzierżawa umożliwiają przedsiębiorstwu osiągnięcie gotówki poprzez wydzierżawienie ruchomych środków trwałych np. maszyn, urządzeń środków transportu, nieruchomości w tym również kompletnych zakładów produkcyjnych.

Przedsiębiorstwa dążąc do stałego wzrostu rentowności kapitału własnego powiększają rozmiary zadłużenia przez pozyskanie nowych kapitałów obcych. Zastosowanie tego postępowania jest uzasadnione tylko w przypadku, gdy przeciętna rentowność całego kapitału, czyli sumy kapitału własnego i obcego przed spłatą odsetek od kapitału obcego jest wyższa od wysokości stopy odsetek płaconych przy pozyskaniu kapitału obcego. Uzyskany w ten sposób efekt umożliwia zwiększenie tempa pomnażania kapitału własnego. Efekt ten nazywa się dźwignią finansową albo efektem lewarowania.

Dźwignia finansowa jest metodą polegającą na wykorzystaniu pożyczonego kapitału do powiększenia zysków przedsięb.

Oprócz dźwigni finansowej przedsiębiorstwo może uruchomić też dźwignię operacyjną. Dźwignia operacyjna wiążę się ze strukturą posiadanego majątku i z jego optymalnym wykorzystaniem. Odzwierciedla ona stopień w jakim majątek trwały i związane z nim koszty są wykorzystywane w działalności przedsięb. Działanie dźwigni operacyjnej polega na osiąganiu korzyści ekonomicznych i finansowych z powiększenia skali produkcji. Przedsięb powinno osiągać korzyści z lepszego wykorzystania mocy produkcyjnych. Angażując własne i obce źródła finansowania powinny być postrzegane odpowiednie reguły, które wykształciła praktyka gospodarki kapitalistycznej, są to reguły finansowe, które wskazują na zależności w zaangażowanym kapitale.

Wyróżnia się następujące reguły finansowe: 1) pionowa struktura kapitału - daje zestawienie kapitału własnego i obcego. Idealna pionowa struktura kapitału charakteryzuję się stosunkiem kapitału własnego do kapitału obcego jak 1:1. oznacza to, że kapitał obcy jest zabezpieczony kapitałem własnym. 2)złote reguły finansowe - polega na tym, że majątek trwały musi mieć pełne pokrycie kapitałem będącym w dyspozycji. Znaczy to, że kapitał obcy nie powinien być spłacony w okresie krótszym niż czas użytkowania środka trwałego. Środki majątkowe o długim okresie użytkowania muszą być finansowane kredytem długoterm. 3) złote reguły bilansowe - jest modyfikacją złotej reguły finansowej. Złota reguła bilansowa zaleca, aby środki trwałe były pokryte kapitałem własnym gdyż zarówno środki trwałe jak i ich pokrycie są do dyspozycji w długim okresie.

RACHUNEK KOSZTÓW W PRZEDSIĘB

Dział gospodarczy wymaga poniesienia nakładów czyli kosztów w celu uzyskania efektów oraz mierzenia nakładów i efektów dla określenia skuteczności prowadzonej działalności gospodarczej.

Koszty są to wszystkie wydatki jakie ponosi przedsiębiorstwo związane z prowadzeniem działal gospod. Stanowią one pieniężny wyraz zużytych czynników wytwórczych i są określane jako koszty całkowite. Koszty przedsiębiorstwa mogą być klasyfikowane wg różnych kryteriów: 1) podstawowym kryterium jest powiązanie kosztów z rozmiarami produkcji. Z tego punktu widzenia dzielą się na: -koszty zmienne; - koszty stałe

Całkowite koszty zmienne są to koszty, które zmieniają się wraz ze wzrostem produkcji. Do kosztów tych zalicza się koszty funkcjonowania administracji przedsięb, koszty amortyzacji budynków, maszyn, urządzeń, koszty ich ubezpiecz, koszty konserwacji maszyn i urządzeń, koszty dzierżawy i inne. Charakterystyczna cechą tych kosztów jest to że bez względu na to czy przedsięb produkcję zwiększa czy też zmniejsza wydatki te są takie same.

Całkowite koszty stałe - są to koszty, które są niezależne od rozmiarów produkcji. Do kosztów tych zalicza się: koszty funkcjonowania administracji przedsiębiorstwa, koszty amortyzacji budynków, maszyn, urządzeń, koszty ich ubezpieczenia, koszty konserwacji maszyn, urządzeń, koszty dzierżawy i inne. Cechą charakterystyczną tych kosztów jest to, że bez względu na to czy przedsiębiorstwo produkcję zwiększa czy zmniejsza wydatki te są takie same. W ramach kosztów stałych i zmiennych występuje dalsze zróżnicowanie kosztów.

Wśród kosztów zmiennych rozróżnia się: - koszty proporcjonalne; - koszty progresywne; - koszty degresywne

W ramach kosztów stałych wyróżnia się: - koszty bezwzględnie stałe; - koszty stałe bez ruchu; - koszty stałe ruch

Koszty stałe i zmienne ujmowane łącznie stanowią koszty całkowite przedsiębiorstwa. Po podzieleniu kosztów całkowitych przedsięb przez ilość wytworzonych produktów otrzymują się koszty jednostkowe (koszty przeciętne).

Przeciętne koszty całkowite są sumą przeciętnych kosztów zmiennych i przeciętnych kosztów stałych.

Przeciętne koszty stałe są to całkowite koszty stałe podzielone przez wielkość produkcji. Koszty te maleją wraz ze wzrostem produkcji ponieważ koszty stałe rozkładają się na coraz większą liczbę produktów.

Przeciętne koszty zmienne są to całkowite koszty zmienne przypadające na jednostkę produkcji. Koszty te rosną odpowiednio do przyrostu produkcji.

Całkowite koszty stałe są niezależne od wielkości produkcji.

Koszt krańcowy-jest to przyrost kosztów całkowitych spowodowany zwiększeniem produkcji o jednostkę.

Do oceny prowadzonej działalności gospodarczej stosuje się rachunek kosztów.

Rachunek kosztów w przedsiębiorstwie jest częścią ogólnej ewidencji rachunkowości. Celem prowadzenia rachunku kosztów jest ustalenie działań wyników gospodarczych. Przedmiotem rachunku są procesy gospodarcze i związane z nimi nakłady. Podmiotem rachunku jest przedsiębiorstwo jako jednostka organizacyjna. Rachunek kosztów jest to ogół działań zmierzających do odzwierciedlenia procesów zaopatrzenia produkcji i zbytu zachodzących w przedsięb poprzez ujęcie, zgrupowanie i interpretację w określonych przekrojach kosztów własnych wytworzenia i zbytów produktów przedsięb mierzonych ilościowo i wartościowo za pewien okres w celu uzyskania możliwie wszechstronnych informacji potrzebnych do ustalenia wyników i kierowania przedsięb albo zespołem przedsięb

Rozróżnia się dwa rodzaje rachunków kosztów: 1) systematyczny rachunek kosztów, zwany niekiedy ewidencyjnym 2) rachunki problemowe kosztów, są one podstawa oceny danego przedsięwzięcia i dokonywania wyborów decyzji.

Systematyczny rachunek kosztów obejmuje 4 podstawowe składniki: 1) Pomiar i wycenę kosztów związanych z nabywaniem, posiadaniem i wykorzystywaniem czynników produkcji i usług. 2) Pomiar rzeczowego przebiegu procesu zaopatrzenia produkcji i zbytu 3) Grupowanie strumieni kosztów w przekrojach, które uwzględniają przekształcanie informacji o kosztach czynników produkcji na wejściu w informacje o kosztach wyrobów i usług na wyjściu 4) Przekazywanie informacji w formie sprawozdań dostosowanych zakresem i do szczebla zarządzania.

Wyróżnia się 3 przekroje ewidencji kosztów: 1) przekrój kosztów wg rodzaju 2) podmiotowy stanowiskowy przekrój kosztów 3) przedmiotowy przekrój kosztów

W rodzajowym układzie kosztów wyodrębnia się koszty materialne i koszty niematerialne.

Koszty materialne obejmują amortyzację, materiały i przedmioty nietrwałe, energię, obróbkę obcą, usługi transportowe, usługi remontowe, konserwację i inne usługi materialne.

Koszty niematerialne obejmują wynagrodzenia, podatki, ubezpieczenia społeczne, podróże służbowe, usługi bankowe i inne koszty niematerialne.

Przekrój kosztów wg rodzajów jest to przekrój wg naturalnych składników kosztów.

Podmiotowy i stanowiskowy przekrój kosztów grupuje koszty według miejsc powstawania kosztów i ośrodków odpowiedzialności za koszty.

Podmiotowy stanowiskowy przekrój kosztów dzieli koszty wg miejsc ich powstawania i ośrodków odpowiedzialności za nie.

Przedmiotowy przekrój kosztów obejmuje podział kosztów wg produktów, grup produktów i usług i innych nośników kosztów.

Przez rachunki problemowe rozumiane są rachunki gospodarowania pojedynczymi czynnikami produkcji np. gospodarka materiałami. Rachunki te w literaturze nazywane są pojedynczymi lub operacyjnymi.

Rachunki problemowe dotyczą przede wszystkim fazy ekonomicznego przygotowania produkcji, sprzedaży, ustalania cen, programowania, planowania i kontroli.

Rachunki problemowe dzielą się na 3 rodzaje: 1) Rachunki procesów, które obejmują rachunki procesów zasilania np. zakup, sprzedaż i rachunki przekształcania czynników produkcji w dobra, które stanowią cel tych procesów 2) Rachunki gospodarowania czynnikami produkcji tj. materiały, narzędzia pracy i siła robocza 3) Rozrachunki

Podstawowym klasycznym zadaniem rachunku kosztów jest dostarczanie informacji do następujących celów: 1) do kalkulacji cen 2)do kontroli gospodarności 3) do podejmowania decyzji gospodarczych 4) do ustalania wyniku finansowego przedsiębi i wyceny zapasów

Do zadań rachunku kosztów ponadto należy też ustalanie efektywności wariantów produkcyjnych, mierzenie rentowności wyrobów i usług, analiza i obserwacja zmian strukturalnych w przedsiębiorstwie w miarę jego rozwoju, ewidencja, wycena procesów gospodarczych, analiza międzyzakładowa i międzynarodowa oraz racjonalizacja kosztów.

Rachunek kosztów jest podstawą do podejmowania decyzji gospodarczych. Służy on do podejmowania min. następujących decyzji: 1) jakie wyroby należy dalej produkować 2) jakich wyrobów nie należy kontynuować 3) czy przedsięb powinno produkować składniki wyrobu we własnym zakresie czy tez kupować je na zewnątrz 4) czy przedsięb powinno zmienić metody wytwarzania.

Tradycyjna funkcja rachunku kosztów polega na tym, że jest on narzędziem informacji.

ELEMENTY GOSPODAROWANIA ZASOBAMI PRACY

Zatrudnienie określa się jako aktywność zawodową charakteryzującą się odpłatnym zaangażowaniem pracownika w procesie pracy w wyniku której powstają dobra i usługi zaspakajające potrzeby człowieka.

Zasoby pracy najczęściej określa się jako tę część społeczeństwa która jest nośnikiem potencjału pracy, czyli ludzi zdolnych do pracy, którymi może dysponować gospodarka narodowa.

Przez potencjał pracy rozumie się - ogół predyspozycji człowieka do wykonywania określonych zadań w ramach społecznego przydziału pracy

Rozróżnia się: 1.Potencjalne zasoby pracy - obejmują całą ludność w wieku zdolności do pracy, wielkości tych zasobów jest określona jako liczebność ludności czynnej zawodowo, od jej struktury wg. wieku, płci oraz od wymiary czasu pracy i jego wykorzystania. 2. Realne zasoby pracy - obejmują ludność pracującą lub zdolną i gotową do pracy dobrowolnego podjęcia pracy.

Głównym celem gospodarowania zasobami pracy powinno być osiąganie racjonalnego zatrudnienia. Jest ono rozumiane jako pełne i produktywne wykorzystanie zasobów pracy ich prawidłowe rozmieszczenie w gosp. Pełne wykorzystanie kwalifikacji aspiracje zawodowych aspiracji i dążeń pracowników, a także pełne wykorzystanie czasu pracy i właściwa intensyfikacja pracy. Przy tym powinna być ukształtowana właściwa struktura zatrudnienia. Oznacza ona podział zatrudnienia wg. ustalonych kryteriów i wzajemne proporcje liczbowe między poszczególnymi grupami w całości zatrudnienia.

Ważnym problemem jest pełne wykorzystanie czasu pracy.

Czas pracy- jest to okres, w którym człowiek wydatkuje swoja siłę roboczą w procesie produkcji. Długość czasu pracy i rozumiany czasu wolnego podlegają regulacji prawnej,. Do oceny gospodarowania zasobami pracy stosuje się długość czasu pracy i wykorzystania tego czasu.

Pojęcie zasobów pracy odniesione do przedsięb obejmuje pracowników zatrudnionych w przdsięb wraz z ich kwalifikacjami zawodowymi, pełnionymi funkcjami, wykonywanymi zadaniami a także postawami i zaangażowaniormuły sita em.

Pojęcie kwalifikacji zawodowych odnosi się do wiedzy teoretycznej i praktycznych umiejętności potwierdzonych przez odpowiedni dokument na podst którego możliwe jest wykonywanie zawodu lub prowadzenie działalności gospodarczej. Dokumentem tym może być np. dyplom, świadectwo, zaświadczenie, itp.

Gospodarowanie zasobami pracy obejmuje prowadzenie odpowiedniej polityki zatrudnienia, motywacji i rozwoju pracowników. Przedsięb w różny sposób gospodarują zasobami pracy. Obecnie coraz częściej odchodzi się od tzw formuły sita i przechodzi do formuły kapitału ludzkiego. Formuła sita polega na zatrudnieniu przez przedsięb najlepszych kandydatów i stopniowym zwalnianiu pracownik niewykwalifikowanych, mniej wydajnych, mniej twórczych i mniej zaangażowanych. W formule kapitału ludzkiego pracownik traktuje się jako osoby uczące się i zmieniające się w ciągu całego życia, które przywiązują się do miejsca pracy, są lojalne, skłonne do współpracy, do innowacyjności i do kreatywności. Do pracowników przedsięb zalicza się: 1) osoby zatrudnione na podst umowy o pracę, na podst powołania, wyboru i mianowania. W tym także osoby zatrudnione przy pracach interwencyjnych i robotach publicznych finansowanych z funduszy pracy, osoby młodociane pracujące na podst umowy o pracę i osoby przebywające za granicą na podst delegacji służbowych. 2) osoby pracujące w przedsięb w formie zorganizowanych grup pracowniczych np. uczestników ochotniczych hufców prac, żołnierzy, itp.

Przedsięb kształtuje politykę gospodarowania zasobami pracy we współpracy ze związkami zawodowymi. Jest przy tym uwzględniony kodeks pracy i zakładowy system wynagradzania pracownik. Najważniejsze reguły dotyczące wynagradzania pracowników są zawarte w prawie pracy. Obejmują one zasady nagradzania wynikające ze stosunku pracy i gwarancje dla pracownika dotyczące czasu pracy . całość systemu gospodarowania zasobami pracy obejmuje następujące składniki: 1) rekrutację 2) ocenę pracy 3) wynagrodzenia pracownicze 4) kształcenie i rozwój pracowników.

Rekrutacja oznacza pozyskiwanie kandydatów do pracy w przedsięb może ona mieć formę wewnętrzną lub zewnętrzną. Rekrutacja wewnętrz dotyczy wewnętrz rynku pracy który tworzą pracownicy przedsięb . w przypadku pojawienia się wolnego stanowiska pracy przedsięb przedstawia ofertę zmiany stanowiska własnym pracownikom którzy chcą awansować lu zmienić rodzaj pracy. Zewnetrz rekrutacja dotyczy zewnętrz rynku pracy. Obejmuja ona wszystkie osoby w wieku produkcyjnym nie zatrudnione w przedsięb i zdolne do pracy.

Selekcja kandydatów na pracowników polega na wyborze najlepszych kandydatów na wolne stanowiska pracy. Ocena pracy pracowników składa się z wartościowania pracy i oceny efektów pracy. Obejmuje ona ilościowe i jakościowe oceny rezultatów czasu pracy które są związane z systemem wynagrodzeń. Kształcenie i rozwój pracownik mają na celu uzupełnienie wiedzy a także doskonalenie umiejętności niezbędnych do odpowiedniej realizacji zadań. Do oceny gospodarowania zasobami pracy stosuje się długość czasu pracy i wykorzystanie tego czasu. Do oceny wykorzystania czasu nominalnego stosuje się współczynnik produkcyjnego wykorzystania czasu pracy.

Wp- wspł. Produkcyjnego czasu pracy

Trz - rzeczywisty czas pracy

Tu - nominalny czas pracy

Jedynym z ważniejszych mierników oceny zatrudnienia i jednocześnie jednym z ważniejszych mierników oceny działalności przeds. obok zysku jest wydajność pracy

W- wydajność pracy

P - wielkość produkcji

Z- nakłady pracy żywej

Wydajność pracy można więc określić jako wielkość produkcji wytwórczej w określonej jedn. Czsu przez określenego pracownika. W ogolnym ujęciu praca społeczna stanowi sumę prac indywidualnych. Z tego punktu widzenia można wyróżnić dwa podejścia wydajności pracy :1. Wydajność indywidualna - rozumiana jako wydajność pracy poszczególnego konkretnego pracownika,. Za podstawową jednostkę miary jest przyjęta godzinowa wydajność pracy, czyli ilość produkcji wytworzona przez 1 robotnika w czasie 1h. jeżeli wydajność odniesie się do określonego rodzaju produktu to nazywa się indywidualną technologią wydajnościową pracy - odzwierciedla ona stan techniki produkcji, wiedzy i jej zastosowania w praktyce i sprawność danego robotnika.

2. Zbiorowa wydajność pracy - to przeciętna indywidualnych wydajności pracy rozpatrywanej zbiorowości pracowników. Może ona zmieniać przez zmiany indywidualności pracy a także zmiany ekonomiczno - organizacyjne które obejmują przesunięci produkcji i zatrudnienia i inne okoliczności. Dla określenia tendencji zmian wydajności pracy w czasie służy badanie dynamiki wydajności pracy.

Do badań tych wykorzystuje się indeksy wydajności pracy. Są to stosunek wydajności pracy z okresu badanego do wydajności pracy z okresu podstawowego. Wyróżnia się dwa rodzaje indeksów: 1) indywidualny oblicza się bezpośrednio przez porównanie wydajności pracy z okresu badanego i podstawowego lub pośrednio przez wykorzystanie indeksu ilości produkcji i indeksu czasu pracy 2)zespołowy stosowany jest dla obliczenia dynamiki wydajności pracy dwóch lub więcej brygad roboczych , dla przeds. itd.

Obliczenia te pozwalają ustalić dynamikę przeciętnej pracy.

Iw - indeks przeciętnej wydajności pracy

Wt - przeciętna wydajność pracy w okresie badanym

Wo - przeciętna wydajność pracy w okresie podst.

Do najważniejszych czynników wzrostu wydajności pracy zalicza się: 1) poziom nowoczesności środków pracy oraz stopień wyposażenia w te środki pracy żywej, czyli techniczne uzbrojenie pracy. Techniczne uzbrojenie pracy wyraża się ilością i jakością śr. Trwałych przypadających na 1 zatrudnionego. 2) wzrost kwalifikacji zatrudnionych związany ze wzrostem wykształcenia i nawyków produkcyjnych 3) poziom organizacji pracy i organizacji produkcji dotyczy to organiz stanowiska pracy i nawyków produkcyjnych 4) bodźce ekonomiczne i pozaekonomiczne, poprawa warunków pracy i warunków socjalno- bytowych, stosunki międzyludzkie i atmosfera w miejscu pracy, warunki mieszkaniowe, warunki wypoczynku po pracy,

Jedną z cech gospod rynkowej jest wolny rynek pracy. Elementami tego rynku są podaż zasobów pracy i popyt na pracę oraz wynagrodzenie za pracę. Zjawiskiem typowym dla tej gospo. Jest bezrobocie. Pojęcie bezrobocie nie jest łatwe do zdefiniowania ponieważ granica między pełnym zatrudnieniem a bezrobociem jest płynna i trudna do ustalenia. Przyjmuje się że bezrobocie zaczyna się wówczas gdy większa lub mniejsza liczba osób zdolnych do pracy nie znajduje zatrudnienia a stopa bezrobocia przekracza 2-3%. Bezrobocie występuje gdy popyt na siłę roboczą jest mniejsza od jej podaży. Zgodnie z polskim ustawodawstwem bezrobotnym jest osoba która pozostaje bez pracy mimo ze jest zdolna i gotowa podjęcia pracy oraz jest zarejestrowana w odpowiednim dla miejsca zamieszkania Urzedzie Pracy.W krajach o rozwiniętej gospodarce stopa bezrobocia kształtowała się na poziomie 3-4. w latach 50-60 a w latach 80 tych wzrosła do 7%. Teoretycznie przyjmuje się w optymalnym modelu zatrudnienia st. Bezrobocia powinna mieścić się w granicach od 2-3% wówczas nie będzie deficytu zasobów pracy i bezrobocia na skalę społecznie uciążliwa. Wg. tradycyjnego podziału bezrobocia wyróżnia się 4 jego kategorie bezrobocie: 1) koniunkturalne 2) strukturalne 3) frykcyjne 4) sezonowe.

Różnią się one przyczyną które je wywołują a także konsekwencjami dla bezrobotnego i dla gospodarki.

Bezrobocie koniunkturalne - spowodowane jest cyklicznością rozwoju gosp. Pojawia się ono w fazie recesji natomiast w fazie rozwoju może być częściowo lub całkowicie zlikwidowana

Bezrobocie strukturalne - występuje niedopasowanie strukturalne podąży pracy do popytu na sił roboczą. Może też wystąpić ze względu na niedopasowanie geograficznymi miedzy wolnymi miejscami pracy a rejonami zamieszkania osób poszukujących pracy. W literaturze zachodniej występuje określenie tego bezrobocia jako bezrobocia technologicznego. W tym określeniu jest akcentowany wpływ postępu technicznego który jest źródłem tego bezrobocia

Bezrobocie frykcyjne - jest związane z naturalnymi migracjami zatrudnienia. Charakterystyczna cechą jest stosunkowo krótki okres poszukiwania pracy poniżej 3 miesięcy

Bezrobocie sezonowe - wystęuje tylko w niektórych galęciach gosp. Które charakteryzuję się sezonową produkcją np. budownictwo.

ZYSK JAKO MIERNIK OCENY PRZEDSIĘBIORSTWA

Przedsiębiorstwo podlega ocenie. Oceny dokonują podmioty bezpośrednio lub pośrednio związane z jego działalnością. W zależności o formy prawno organizacyjnej przedseibiorstwa podmiotami uprawnionymi do jego oceny mogą być właściciele lub współwłaściciele czyli wspólnicy, przedstawiciele wspólników w spólkach kapitałowych czyli rady nadzorcze i komisje rewizyjne, potencjalni współwłascicele czyli inwestorzy i akcjonariusze, oragn założycielski w przypadku przedsiębiorstw państwowych, banki finansujące czyli kredytujące działalność przedseibiorstwa orz kontraenci zawierajacy umowy, wierzyciele przedseibiorstwa zwłąsza przed zawarciem umowy o duzej wartości. W gospodarce rynkowej wśród podmiotów ocenaijacych występują też firmy eksperckie, firmy konsultingowe i tzw. Wywiadownie gospodarcze. Zawierają one informacje i oceniają przedsiębiorstwa na użytek innych jednostek. Poza tymi podmiotami istnieją tez instytucje które oceniają przedsiębiorstwa zwykle w węższym zakresie. Są to Urząd ochrony konkurencji i konsumentów, organizacje ekologiczne, organizacje konsumentów i inne. Poza ocenami dokonywującymi przez jednostki zewnętrzne oceny przeprowadzane są wewnątrz oceny przeprowadzane są wewnątrz przedsiębiorstwa. Dokonuje ich kierownictwo a zwłaszcza zarząd przedsiębiorstwa. Mają one na celu określenie stopnia realizacji zadań nałozonych przez jednostki zewnętrzne. Przedewszsytkim przez właścicieli czyli akcjonariuszy i udziałowcow, a także określeniu przedsiębiorstwa ze strony klientów i różnych instytucji.

Drugi rodzaj oceny wewnętrznej jest związany z systemem motywacji pracowników. Dotyczy on zwłaszcza kadry kierowniczej. Istnieją różne rodzaje ocen zależne od przyjętego kryterium podziału.

Biorąc za podstawę moment oceny wyróznia się ocene ex post i ex ante. Oceny ex post służą do ustalenia stopnia realizacji celów przedseibiorstwa przyszłości. Oceny ex ante sa stosowane w badaniu przewidywanych skutków działąnia. Według kryterium przedziału czasowego oceny czyli okresu nią objętego rozróżnia się oceny krótkoterminowe, czyli obejmujące okres do roku i długookresowe przyjmując za kryterium podziału przedmiot oceny można wyróżnić oceny odcinkowe i całościowe inaczej nazywane syntetycznymi. Oceny odcinkowe dotyczą wybranych dziedzin działania przedsiębiorstwa np. gospodarowania siłą roboczą, środkami trwałym, środkami pieniężnymi itp. Oceny całościowe dotyczą wyników calego przedsiębiorstwa lub kilku dziedzin jego działania. Ze względu na kryterium podmiotu oceniającego można podzielić oceny na zewnętrzne i wewnętrzne. Ocen wewnętrznych dokonują organy władzy przedsiębiorstwa czyli dyrektor, rada pracownicza, zarząd i rada nadzorcza albo inne jednostki wewnętrzne np. dział kontroli wewnętrznej, dział kontroli jakości, dział zaopatrzenia i gospodarki magazynowej. W niektórych przypadkach ocen dokonująwłąsciciele lub współwłaściciele dotyczy to spółek osobowych lub spółek zo. o. ocen zewnętrznych dokonują przedwszsytkim banki, kontrahenci, przedsiębiorstwa, przyszli akcjonariusze lub inwestorzy, lokalne włądze samorządowe, organy załozwycielskie w przypadku przedsiębiorstw panstwowoych i inne jednostki zainteresowane działalnością przedseibiorstwa. Z punktu widzenia stopnia powtarzalności wyróznia się oceny systematyczne i doraźne. Oceny systematyczne przeprowadzane są regularnie w ustalonych terminach i dal okrelsonych przedziałow czasu. Mogą to być np.oceny: dekadowe, miesięczne, kwartalne, półroczne, roczne i wieloletnie. Ocen doraźnych dokonuje się przedewszsytkim wtedy gdy zachodzi potrzeba uzupełniania ocen syntetycznych pod względem zakresu i stponia ich szczegółowości. Oceny takie są dokonywanew okresie pogorszenia wyników lub zmiany warunków działania przedsiębiorstwa. W ocenie działalności przedwiebiorstwa ważna funkcje pełnią mierniki oceny. Przez mierniki oceny są rozumiane kategorie ekonomiczne odzwierciedlające zdarzenia lub fakty dotyczące gospodarowania takie jak np.: zysk, koszty, obrót, wydajność itp. Występujące w przedsiębiorstwie i w jego otoczeniu wyrażone wodpowednich jednostkach miary. Podstawowymi funkcjami mierników jest pomiar zjawisk ekonomicznych i przyjecie ich jako kryteriów podejmowania decyzji, aby funkcje te były realizowane mierniki oceny powinny spełniac następujące warunki: 1. Powinny mieć prosty i przejrzysta formę. 2. Powinny umożliwić ścisłe określenie ich przyjemności i decyzyjności. Prosta postać maja mierniki naturalne, które odzwierciedlają zwykle wąski zakres zjawisk.

Czesciej stosowane sa mierniki wartościowe. Pojemnością miernika nazywa się zakres zdarzeń lub faktów, odzwierciedlonych przez dany miernik. Decydyjnosci miernika jest nazywany zakrez zjawisk odzwierciedlonych przez niego na które jednostka gospodarczo może wpływać własnymi decyzjami np.: zysk ma dużą decyzyjność w takiej jednostce, która może samodzielnie kształtować wielkość i strukturę produkcji, koszty ceny i kierunki sprzedaży. Według innego określenia przez pojęcie mierniki oceny są rozumiane odpowiednio dobrane informacje liczbowe, które określaja stany i przebieg zdarzeń gospodarczych i umozlwiaqja dokonywanie oceny działalności gospodarczej przedseibiorstwa. Miernikami oceny przedseibiorstwa mogą być ierniki produkcji i pracy wyrażone w wielkościach liczbowych lub przyjmujące postac wskaźników przy czym wskaźniki stanowią wzajemny stosunek dwóch wielkości. W zależności od charakteru zjawisk wyodrebnia się 4 rodzaje wskaźników: 1. Dynamiki.2. struktury.3. natężenie.4.techniczno-ekonomiczne. Wskaźniki dynamiki inaczej są naywane indeksami ujmuja one zjawiska jenorodne w różnych okresach np.: wykonania produkcji, który jest ilorazem wielkości produkcji okresu sprawozdawczego do produkcji roku ubiegłego. Wskaźnik struktury charakteryzują udział poszczególnych elementów skałdowych danej wielkości i jego zmiany w róznych okresach. Wskaźnik nateżenia charakteryzują stosunek między liczbą stwierdzonych przypadków określonego zjawiska a liczebocia zbiorowości, w której zjawisko to występuje. Wskaźniki techniczno-ekonomiczne przedstawiaja relacje miedzy wielkościami niejednorodnymi. Przykąłdem może być wskaźnik produktywności majątku, który stanowi relację wartości sprzedaży i zaangażowango majątku. W praktyce przedsiębiorstwa mogą posługiwac się róznym miernikami oceny. Zmiana wielkości danego miernika informuje o zmianach zachodzących na poszzegulnych odcinkach działanosci przedsiębiorstwa. Mierniki oceny służą do kwantyfikacji celów i zadań przedseibiorstwa a z drugiej strony do wynajaśnienia w jakim stopniu i w jaki sposób te cele i zadania zostały zrealizowane. Na tym polega funkcja informacyjna mierników. Ponad to mierniki oceny pełnią również funkcję motywacyjną, regulacyjną a także sa kryteriami wyboru ekonomicznego. Mierniki oceny mają różną pojemność. Z tego punktu widzenia wyróznia się dwie grupy mierników: cząstkowe i syntetyczne. Mierniki cząstkowe przedstawiają przebieg fragmentów działanosci przedsebiorstwa, informuja przede wszystkim o stopniu zagospodarowania poszczególnych czynników produkcji. Przykąłdem tych mierników są: jakość produktów i produktywność majątku trwałego. Mierniki syntetyczne obejmuja szeroki zakres zjawisk występujących w przedsiębiorstwach. Do mierników syntetycznych zakicza się zysk, stope zysku, rentowność, wydajność pracy i inne. Mierniki oceny są narzędziami zarzadzania przedseibiorstwami. Powinny one przede wszystkim dokonywac syntetycznych prezentacji badanych zjawisk. Mierniki cząstkowe pełnia funkcje pomocnicze wyjaniaja one strukture i kształtowanie się miernika syntetycznego. W gospodarce rynkowej przedmiotem porównań są wyłaacznie mierniki sytnetyczne, pozwlaja one na uchwycenie ogólnych tendencji i kierunkw działań przedsiębiorstw konkurencyjnych. Mierniki czastkowe są tajemnica każdego przeseibiorstwa. Ich wielkości nie sa publikowane w obawie przed ujawnieniem tajemnic produkcyjnych i handlowych.kryteria i metody oceny działania przedseibiorstw podelgąły i nadal podelgaja przemianą. Podstwowoym kryterium oceny działania przedsiębiorstwa jest efektywność ekonomiczna jego działania wyrażona w zysku. Zysk stanowi nadwyżkę efektów ekonomicznych nad nakładami ponoszonymi na realizacje okrelsonej dixałalnosci gospodarczej. W literaturze zachodniej zysk traktuje się jako dodatnia róznice miedzy efektami i nakąłdami w danym okresie rozróznia się zysk brutto inaczej nazywany bilansowym, zysk operacyjny i zysk netto. Zysk brutto jest to zysk z całokształtu działalności przedsiębiorstwa a także zysk dotyczący poszczególnych dziedzin jego działalności na wielkość zysku brutto mają wpływ przychody ze sprzedaży produktów, koszty związane z ich produkcją, koszty sprzedaży, dochody z innych rodzajów działnosci oraz straty i zyski nadzwyczajne. W ramach zysku operacyjnego wyróznia się zysk operacyjny z działanosci podstawowej i pomocniczej oraz zsk operacyjny z całokształtu działnosciprzedssiebiorstwa. Po odjeciu od przychodów ze sprzedaży netto kosztów wasnyh sprzedaży otrzymuje się zysk operacyjny z dzxiałalnsoci podstawowej i pomocniczej. Zysk ten powiekszony o dochody netto z pozostałej działlnosci przedseibiorstwa stanowi zysk operacyjny z całokształtu dxiałaonsci przedseiborstwa. Zysk ten pomniejszony o koszty związane z funkcjonowaniem rynku finansowego takie jak odsetki, powiekszony lub pomniejszony o saldo zyskw i strat nadzwyczajnych oraz pomniejszony o podatek dochodowy stanowi zysk netto. W przypadku gdy przedwiebiorstwo osiagnie wysoki zysk jet to równozancze z tym,że dobrze wykorzystuje posiadane zasoby i dobrze zaspokajają potrzeby rynku. Wielkość zysku kształtuje się pod wpływem Weilu czynników. Można je podzielic na dwie podstawowoe grupy: 1. Czynniki zależne 2. Czynniki niezależne od przedseibiorstwa. Do !. nalezą następujące czynniki : wielkość i asortyment produkcji i sprzedaży, zużycie pracy żywej i amjatku trwałego, zużycie materiałow, energi i wielkość usług obcych, tempo uruchomienia wyrobów i technologii, organizacja pracy i inne czynniki.

Wielkość zysku w przedsiębiorstwie zależy od wielu czynników, które można ująć w dwie podstawowe grupy: -czynniki zależne od przedsiębiorstwa; -czynniki niezależne od przedsiębiorstwa

Do czynników zależnych od przedsiębiorstwa należą następujące czynniki:

• Wielkość i asortyment produkcji i sprzedaży

• Zużycie pracy żywej i majątku trwałego

• Zużycie materiału, energii i wielkości usług danych

• Tempo uruchomienia wyrobów i technologii

• Organizacja pracy

• I inne czynniki

Do grupy czynników niezależnych od przedsiębiorstw zaliczane są następujące czynniki:

• Ceny wyrobów i czynników produkcji

• Taryfy transportowe, energetyczne, pocztowe itp.

• Stawki płac, amortyzacji, składek ZUS i podatków

• Stopy oprocentowania środków i kredytów bankowych

• Marze handlowe oraz zmiany metodologiczne w liczeniu wyniku finansowego przedsiębiorstwa.

Stopień zainteresowania zyskiem zależy od wymienionych czynników a także od możliwości dysponowania wygospodarowanym zyskiem. Możliwości te zależą od obowiązujących zasad podziału zysku. Zasady te są zróżnicowane i uzależnione od formy własności przedsiębiorstw. Dotyczy to zwłaszcza ilości obligatoryjnych odprowadzeń z zysku. Dotyczą one przede wszystkim przedsiębiorstw państwowych. Podział zysku jest decyzją autonomiczną przedsiębiorstwa. W przedsiębiorstwach państwowych dyrektor przedsiębiorstwa i jego zastępca, główny księgowy i osoby zatrudnione na stanowiskach równorzędnych maja prawo do prowizji od zysku. Inna sytuacja w zakresie możliwości wykorzystania zysku występuje w spółkach kapitałowych zgodnie z Kodeksem Handlowym prawo do czystego zysku mają

wspólnicy i akcjonariusze. Występują jednak pewne różnice miedzy spółką z o.o. a spółką akcyjną. W spółce z o.o. zysk po opodatkowaniu należy się bezwzględnie wspólnikom jeśli umowa spółki nie przewiduje inaczej. Zgromadzenie wspólników spółki z o.o. ma swobodę podziału zysków tylko w zakresie określonym w umowie spółki. Natomiast w spółce akcyjnej akcjonariusze maja prawo tylko do tej części zysku, która jest przeznaczona przez walne zgromadzenie do podziału. Walne zgromadzenie akcjonariuszy jest uprawnione do decydowania i podziału pozostałej części zysku i ma w tym zakresie pełna swobodę. W gospodarce rynkowej tworzone są warunki prawne, organizacyjne do konkurencji przedsiębiorstw i do wymiany międzynarodowej. Ma to wpływ na funkcjonowanie zysku, jako podstawowego miernika przedsiębiorstw.

PODSTAWY ANALIZY EKONOMICZ W PRZEDSIĘB

W działalności gospodarczej ciągle występuje problem konieczności podejmowania prawidłowych decyzji czyli dokonywania trafnych wyborów celów działań i sposobów ich realizacji. Podjęcie prawidłowej decyzji jest uzależnione od istnienia właściwych kryteriów wyboru i od dysponowania odpowiednim zasobem informacji. Informacji o sytuacji przedsiębiorstwa dostarczają bezpośrednie obserwacje, rachunkowość, statystyka i analiza ekonomiczna. Analiza ekonomiczna zawiera uogólnione dane ilościowe oraz informacje o warunkach w jakich dane te osiągnięto, o przyczynach kształtujących poszczególne fakty i o wynikających z nich skutkach. Analiza ekonomiczna dostarcza informacji o samych faktach a także o wzajemnych powiązaniach faktów. W ogólnym ujęciu analiza jest metodą badania naukowego, która polega na rozłożeniu badanego przedmiotu lub zjawiska na części składowe w celu wykrycia składników koniecznych do pełnego poznania całości i do sformułowania odpowiedniej decyzji. Analiza ekonomiczna może mieć dwojaki cel: 1. Wykrycie struktury badanej całości, związków i zależności występujących między elementami oraz między każdym elementem a całością. Wówczas nazywa się ją analizą strukturalną. 2. Poznanie mechanizmu funkcjonowania badanej całości. Poznanie zmian jakie w niej zachodzą ustalenie czynników oddziaływujących na tą całość oraz poznanie kierunku i natężenia wpływu poszczególnych czynników na stwierdzone zmiany. W tym przypadku określa się ja jako analizę przyczynową. Analizę ekonomiczną przedsiębiorstwa można określić jako studia nad jego funkcjonowaniem i rozwojem. Celem analizy jest synteza, która dąży do uporządkowania wiedzy o przedsiębiorstwie. Analiza ekonomiczna jest systemem obserwacji otoczenia w celu wczesnego postrzegania stanów i tendencji rozwojowych, które mogą zagrażać realizacji celów przedsiębiorstwa. To wczesne postrzeganie umożliwia użytkownikom analiz ekonomicznych podjęcie działań zmierzających albo likwidujących potencjalne zagrożenia. Przedmiotem analizy ekonomicznej mogą być następujące zjawiska i procesy gospodarcze: 1. Wyniki finansowe działalności 2. Wyniki materialne działalności czyli w przedsiębiorstwie produkcyjnym: produkcja, w przedsiębiorstwie handlowym obrót i w przedsiębiorstwie usługowym usługi. Wyniki te mogą być analizowane w przekroju asortymentowym i jakościowym ujęciu dynamicznym i przestrzennym. 3. Koszty własne 4. Gospodarka zasobami ludzkimi 5. Gospodarka zasobami materiałowymi 6. Gospodarka zasobami trwałymi. 7. Postęp techniczny i innowacja. 8. Wartość przedsiębiorstwa 9. Gospodarka materiałowa. 10. Sytuacja majątkowo- finansowa. 11. Rozwój przedsiębiorstwa. Przebieg analizy ekonomicznej obejmuje dwa etapy. 1. Analiza wstępna. 2. Analiza zależnościowa. Pierwszy etap obejmuje informacje wskaźnikowe o skali odchyleń i wielkości różnic miedzy badanymi odcinkami działalności. Poprzez badania wstępne i stopniową konkretyzacje dokonuje się porównań struktury i dynamiki odpowiednich wielkości.

W drugim etapie na podstawie informacji uzyskanych z przeprowadzonej analizy wstępnej ukazuje się badane zjawisko w powiązaniu przyczynowo-skutkowym. Na tej podstawie są opracowywane ostateczne wnioski dla działalności praktycznej. Jeżeli wnioski nasuwają wątpliwości to badania analityczne powinny być powtórzone. Badania analityczne zmierzają do: 1. Wykrycia i ustalenia przyczyn powodujących niewykonanie zadań a także ich zrealizowanie. 2. sporządzania charakterystyki liczbowej ilustrującej działalność przedsiębiorstwa pozwalającej na ocenę uzyskanych wyników i porównanie ich z wynikami innych przedsiębiorstw w ramach danej branży lub regionu. 3. Ustalenie przewidywanych wyników przedsiębiorstwa na podstawie informacji o stanie czynników produkcji oraz informacji z jego otoczenia. 4. Podjęcie decyzji kierowniczych przyczyniających się do efektywniejszego funkcjonowania i rozwoju przedsiębiorstwa. Istnieją różne rodzaje analiz ekonomicznych. Do ich wyodrębnienia stosuje się następujące kryteria: 1. Stopień szczegółowości 2. Zakres przedmiotowy 3. Częstotliwość i czas przeprowadzenia 4. Stosowane metody badań. 5. Rodzaj informacji analitycznej 6. Metody porównań. Według kryterium stopnia szczegółowości analizę ekonomiczną dzieli się na ogólną i szczegółową. Analiza ogólna dotyczy oceny działalności przedsiębiorstwa prowadzonej za pomocą mierników syntetycznych. Analiza szczegółowa polega na wnikliwym badaniu związków i zależności stanu przedsiębiorstwa i jego pozycji. Przykładem analizy rentowności obrotu. Przykładem analizy szczegółowej może być ocena wpływu zmian stanu amortyzacji na produktywność środków trwałych. Z punktu widzenia zakresu podmiotowego jest stosowany podział analiz ekonomicznych na całościowe (inaczej zbiorowe) i odcinkowe (inaczej cząstkowe). Przedmiotem badań analiz całościowych jest całokształt działalności przedsiębiorstwa. Może on być także rozpatrywany w przekroju jednostek organizacyjnych lub problemów. Analiza odcinkowa dotyczy wybranych fragmentów działalności przedsiębiorstw i odnosi się do jednostek organizacyjnych i wybranych problemów. Przykładem analizy odcinkowej jest badanie wykorzystania czasu pracy maszyn i urządzeń na wydziale produkcyjnym lub badanie wydajności pracy na wydziale w ciągu zmiany roboczej. Z punktu widzenia kryterium częstotliwości i czasu prowadzenia wyróżnia się analizy: ciągłe, okresowe i doraźne. Analizy ciągłe są przeprowadzane przez cały okres działalności przedsiębiorstwa. Zwykle dotyczą pojedynczych zjawisk i procesów. Przykładem może być analiza zasilania przedsiębiorstwa w surowce niezbędne do produkcji. Charakterystyczna cechą analiz okresowych jest to, że są one przeprowadzane w ustalonych ostępach czasu np.: miesięczne, kwartalnie lub rocznie. Przykładem może być roczna analiza płynności kadr. Analizy okresowe są analizami powtarzalnymi. Analizy doraźne są przeprowadzane w dowolnych odstępach czasu, czyli sporadycznie bez oczekiwania na zakończenie okresu sprawozdawczego. Przykładem może być wpływ kwalifikacji zatrudnionych na jakość produkcji. Według kryterium czasu przeprowadzania analiz ekonomicznych rozróżnia się analizy wstępne, bieżące i następcze. Analiza wstępna jest sporządzana przed podjęciem decyzji lub przed sformułowaniem planowych zadań. Analiza bieżąca jest prowadzona w trakcie realizacji określonych zadań. Analiza następcza ma charakter analizy retrospektywnej. Jest ona sporządzana po zakończeniu określonego okresu lub przedsięwzięcia. Według kryterium metody badan wyróżnia się analizy: funkcjonalne, kompleksowe, decyzyjne i systemowe. Analiza funkcjonalna polega na badaniu całokształtu działalności przedsiębiorstwa w podziale na części jego planu i na działy sprawozdawczości rzeczowej i finansowej. Przedmiotem badania analizy kompleksowej jest całokształt działalności przedsiębiorstwa w podziale na części jego planu i na działy sprawozdawczości rzeczowej i finansowej. Przedmiotem badania analizy kompleksowej jest całokształt działalności przedsiębiorstwa który może być rozpatrywany w przekroju jednostek organizacyjnych lub problemów. Analiza decyzyjna obejmuje zjawiska i procesy zachodzące w przedsiębiorstwie w zależności przyczynowo-skutkowej. Nastawiona jest przede wszystkim na badania odcinkowe, szczegółowe i problemowe. Treścią analizy systemowej jest to co dzieje się wewnątrz przedsiębiorstw w sensie funkcjonalnym, a także jego oddziaływanie na otoczenie. Według kryterium porównań wyróżnią się analizy wewnątrz zakładowe i między zakładowe. Analizy wewnątrz zakładowe dotyczą jednego przedsiębiorstwa i opierają się na materiałach źródłowych pochodzących z jednego przedsiębiorstwa. Analiza miedzy zakładowa stanowi porównanie i określenie przyczyn różnic badanych zjawisk w porównywanych zakładach. Wyniki analizy pozwalają ujawnić wewnętrzne rezerwy. Dzięki analizie miedzy zakładowej zakład może poznać swoją pozycję na liście innych zakładów i porównać własne osiągnięcia z osiągnięciami najlepszych przedsiębiorstw. W rezultacie może podjąć odpowiednie decyzje zmierzające do usprawnienia jego działalności. Ze względu na rodzaj informacji analitycznej wyróżnia się analizy wskaźnikowe oraz analizy zależnościowe. W analizie wskaźnikowej ocenę działalności przedsiębiorstwa przeprowadza się za pomocą odpowiednich mierników działalności. Mierniki te mogą przyjmować postać wielkości bezwzględnych lub względnych.

Gospodarka remontowa w przedsiębiorstwach

Prawidłowe funkcjonowanie w przedsiębiorstwie gwarantuje gospodarka remontowa. Jej celem jest utrzymanie środków trwałych w dobrym stanie technicznym. Gospodarka remontowa umożliwia przywrócenie w całości lub części pierwotnej użyteczności obiektom majątku trwałego i pozwala na ich dalsze prace według stawianych wymagań.

Zadania gospodarki remontowej w systematycznym ujęciu obejmują 1.zapobieganie zużyciu majątków trwałych i zmniejszenie tempa narastania zużycia poprzez prowadzenie kontroli stanu, konserwacji i przeglądu, 2.Planowanie terminów i zakresów remontów, 3.usuwanie skutków zużycia technicznego i ekonomicznego środków trwałych poprzez wykonywanie remontów 4. Kontrole realizacji remontów. 5.prowadzenie sprawozdawczości i oceny ekonomicznej gospodarki remontowej.

W ramach gospodarki remontowej wyróżnia się następujące rodzaje prac remontowych: zabiegi konserwacyjne, przeglądy, remonty bieżące, remonty średnie i kapitalne.

zabiegi konserwacyjne umożliwiają określenie stanu technicznego maszyn i szczegółowego zakresu najbliższego remontu.

Przeglądy są czynnościami profilaktycznymi, które są wykonywane na podstawie harmonogramów. W zakresie przeglądu znajdują się m.in. oględziny zewnętrzne, praca bez obciążeń i pod obciążeniem oraz sprawdzenie podstawowych zespołów mechanizmów maszyn.

Przeglądach okresowych czynności diagnostyczne są wykonywane bez demontażu maszyn. Spośród remontów najmniejszy zakres mają remonty bieżące. Obejmują one naprawę lub wymianę części najszybciej zużywających się i części uszkodzonych. Remonty średnie obejmują szerszy zakres prac niż remonty bieżące, a mniejszy niż remonty kapitalne. Przeprowadza się jej wówczas, gdy środek trwały częściowo utracił swoją sprawność albo, gdy badania wykazały potrzebę wymiany części lub potrzebę regeneracji. Remonty średnie obejmują częściowy demontaż i wymianie bardziej istotnych części podzespołów lub zespołów maszyn. Zapewniają one prawidłową eksploatacje środka do następnego remontu. Remonty kapitalne są największymi pod względem zakresu remontami występującymi w cyklu remontowym środków trwałych. Obejmują one zespół prac i czynności zmierzających do przywrócenia pierwotnej sprawności i zdolności produkcyjnej środka trwałego. Prace te polegają na wymianie i odnowieniu części w szerokim zakresie rzeczowym. Remont kapitalny lub średni ustala się na następującej podstawie 1. sprawozdań z ostatniego remontu kapitalnego i wykonywanych po nim remontów średnich, które powinny zawierać ocenę stanu technicznego urządzenia i zalecenia dla następnego remontu. 2. Wyników badań diagnostycznych i ustalenia stanu technicznego urządzenia 3. Na podstawie zapisów parametrów ruchowych i pomiarów 4. Na podstawie danych o liczbie godzin pracy ni postojów od ostatniego remontu kapitałowego. 5. Na podstawie zaleceń i wniosków z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy.6. na podstawie programów modernizacji.

Prace remontowe są realizowane wg 3 systemów naprawczych: 1.planowo-zapobiegawczy remontów PZR- jest najbardziej typową formą planowania i realizacji remontów. ujmuje wszystkie przedsięwzięcia zapobiegawcze i planowane remonty zgodnie z opracowanym planem podstawą do zaplanowania remontu jest z góry ustalona liczba godzin przepracowanych przez maszynę albo wykonanych zadań technologicznych, 2.system identyfikacji stanów technicznych obiektów-polega na planowaniu remontów wg rzeczywistego stanu maszyn i urządzeń, który jest określony na podstawie okresowych przeglądów, 3.system napraw po powstaniu uszkodzenia-usuwa uszkodzenia, ale im nie zapobiega. System ten można stosować w produkcji jednostkowej i małoseryjnej, ponieważ zakłócenie produkcji i straty z tego powodu nie są zbyt duże.

Organizacja gospodarki remontowej w przedsiębiorstwie zależy od różnych czynników takich jak: wielkość i charakter przedsiębiorstwa, potencjał produkcyjny, stopień jego zużycia, lokalizacja przedsiębiorstwa i inne. Organizacja gospodarki remontowej jest konsekwencja celów do realizacji, których przedsiębiorstwo został powołane. Organizacje tej gospodarki wyznaczają przede wszystkim warunki zewnętrzne i wewnętrzne funkcjonowania przedsiębiorstwa. Do warunków wewnętrznych zalicza się potencjał produkcyjny, stopień jego zużycia, lokalizacja przedsiębiorstwa i pracownicy. Do uwarunkowań zewnętrznych należą związki przedsiębiorstwa z producentami obiektów produkcyjnych i z przedsiębiorstwami remontowymi. W przedsiębiorstwach istnieją wyspecjalizowane jednostki organizacyjne realizujące zadania remontowe są to wydziały remontowe. W zależności od potencjału produkcyjnego przedsiębiorstwa, od liczebności i poziomu kwalifikacji własnego personelu remontowego. Remonty mogą być wykonywane systemem gospodarczym, zleconym lub mieszanym. Kryterium wyboru wykonawstwa zwykle stanowią rodzaje remontów. Remonty bieżące i średnie zwykle są realizowane przez wydział remontowy przedsiębiorstwa. Remonty kapitalne są wykonywane przez wydział remontowy przedsiębiorstwa i przez jednostki obce, są one zlecane specjalistycznym przedsiębiorstwom. W organizacji gospodarki remontowej można wyróżnić trzy modele : scentralizowany, zdecentralizowany i mieszany. Model scentralizowany charakteryzuje się koncentracją wszystkich zadań w dziale głównego mechanika, któremu podlega baza remontowa i mechanicy poszczególnych zakładów. Zaletą tej organizacji jest wysoka specjalizacja pracy. W modelu zdecentralizowanym wszystkie czynności konserwacyjno- remontowe są wykonywane przez komórki służby remontowej, które są podporządkowane kierownikom poszczególnych wydziałów przedsiębiorstwa. Główny mechanik pełni funkcje koordynatora działań w zakresie gospodarki remontowej. Do zalet tego rozwiązania zalicza sie: korzystniejsze powiązanie zadań eksploatacyjnych i remontowych oraz możliwości przesuwania pracowników produkcyjnych do realizacji remontów i odwrotnie. Wadą tego rozwiązania jest konieczność utrzymywania większego zaplecza remontowego i technicznie gorsze przygotowanie prac remontowych. W modelu mieszanym zadania remontowe są wykonywane przez odrębny wydział remontowy. W związku z tym występuje specjalizacja pracy. W ramach restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstw zmienia się organizacja gospodarki remontowej zwłaszcza w mniejszych przedsiębiorstwach. Zostały wydzielone oddziały gospodarki remontowej które funkcjonują na zasadach leasingu lub są własnością prywatną i świadczą usługi dla przedsiębiorstwa, ze względu na pełnione funkcje jednostki organizacyjne gospodarki remontowej można podzielić na dwie grupy: 1. Jednostki zajmujące się planowaniem, ewidencją i przygotowaniem dokumentacji technicznej. 2. Jednostki zajmujące się bezpośrednio wykonawstwem remontów i utrzymaniem urządzeń w ruchu. Zakres prac poszczególnych jednostek determinują różne czynniki takie jak: m.in. wielkość przedsiębiorstwa i rodzaj produkcji np. w małych przedsiębiorstwach o jednostkowy lub drobno seryjnym typie produkcji wykonywaniem prac remontowych, konserwacją i obsługą zajmuje się wydział remontowy. W dużych przedsiębiorstwach o masowym typie produkcji prace remontowe są wykonywane w jednostkach podległych mechanikom wydziałowym znajdującym się przy wydziałach produkcyjnych.

: Postęp techniczny w przedsiębiorstwie

Pojęcie postęp etymologicznie oznacza ciąg procesów, ciąg zmian zmierzających do stanu coraz doskonalszego, do stanu coraz lepszego. W treści pojęcia postęp techniczny występują pojęcia techniki i technologii. W literaturze można spotkać różne interpretacje pojęcia techniki, np.: technika sportowa, technika malarska, technika produkcji. Technika produkcji obejmuje środki pracy oraz umiejętności posługiwania się tymi środkami osiągnięte dzięki doświadczeniu produkcyjnemu i nauce. Przez technologię jest rozumiany ogól wiadomości o metodach, procesach i środkach przeróbki i obróbki materiałów. Technologia ustala najbardziej właściwe i najbardziej skuteczne sposoby produkcji. W optymalnych warunkach technicznych i organizacyjnych.

Pierwotną postać teoretyczną postępu technicznego stanowi inwencja naukowo-techniczna. Jest ona myślą twórczą, faktem naukowym lub technicznym. Obejmuje ona przede wszystkim odkrycia naukowe i wynalazki. Zastosowanie inwencji w procesie produkcji, który prowadzi do zmian w produktach i w procesach produkcyjnych stanowi innowację techniczną.

Przez pojęcie to rozumiane jest pierwsze zastosowanie nowego rozwiązania naukowo-technicznego i organizacyjnego w produkcji lub usługach, zdolnego do zaspokojenia określonych potrzeb i korzyści ekonomicznych. Może ona polegać na doskonaleniu dotychczas wytwarzanych wyrobów, na wprowadzeniu do produkcji nowych wyrobów, na tworzeniu nowych i doskonaleniu istniejących metod wytwarzania oraz na wprowadzaniu nowych i doskonaleniu istniejących rozwiązań organizacyjnych.

Postęp techniczny powinien spełniać kryteria ekonomiczne, społeczne i ekologiczne. Do kryteriów ekonomicznych należą: oszczędność zużywanej pracy żywej i uprzedmiotowionej, wprowadzenie do produkcji i na rynek nowych wyrobów, wzrost wydajności pracy, opanowanie nowych rynków zagranicznych, przyrost dewiz poprawa organizacji i inne.

Do kryteriów społecznych można zaliczyć poprawę zdrowotności ludzi, poprawę poziomu ich życia i inne.

Do kryteriów ekologicznych zalicza się: nie dopuszczenie do degradacji środowiska naturalnego, poprawę stanu środowiska już zanieczyszczonego i inne.

Na podstawie tych rozważań można sformułować następująca definicje postępu technicznego:

Postęp techniczny jest to proces przechodzenia do stanów ilościowo i jakościowo wyższych w technice i w technologii powodujących korzystne efekty w sferze ekonomicznej, społecznej i ekologicznej w porównaniu ze stanem wyjściowym. Postęp techniczny dokonuje się przez wynalazki, czyli odkrywanie nowej wiedzy i przez innowacje, czyli stosowanie nowej wiedzy w procesie produkcji.

Z definicji tej wynika ze nie każdy rozwój techniczny prowadzi do postępu technicznego. Nie są postępem technicznym przedsięwzięcia powodujące zmiany poziomu technicznego, które nie są ekonomicznie i społecznie efektywne. Ponad to nie są nim udoskonalenia samej organizacji procesów gospodarczych. Udoskonalenia te stanowią postęp organizacyjny, który zwykle towarzyszy postępowi technicznemu.

Istnieją różne typy, rodzaje i kierunki postęp technicznego.

• Stosując jako kryterium wyodrębnienia wielkość nakładów pracy żywej i uprzedmiotowionej rozróżnia się postęp techniczny: A)praco oszczędny B)materiało oszczędny. Ad. A) powoduje zmniejszenie nakładów pracy żywej w procesie produkcyjnym. Ad. B) powoduje spadek zużycia surowców, materiałów, paliw, energii elektrycznej itp.

W praktyce te typy postępu technicznego występują w różnych kombinacjach.

• Drugim kryterium wyodrębnienia jest współczynnik kapitałochłonności. W zależności od kształtowania się współczynnika kapitałochłonności czyli stosunku technicznego uzbrojenia pracy do wydajności pracy wyodrębnia się 3 typy postępu technicznego: 1. Kapitałochłonny, 2. Kapitałooszczędny 3. Neutralny. Ad. 1). Charakteryzuje się rosnącym współczynnikiem kapitałochłonności czyli tempo wzrostu technicznego uzbrojenia pracy jest wyższe od tempa wzrostu wydajności pracy. Ad 2). Odznacza się malejącym współczynnikiem kapitałochłonności, czyli tempo wzrostu technicznego uzbrojenia pracy jest mniejsze od tempa wzrostu wydajności pracy. Ad. 3). Odznacza się stałym współczynnikiem kapitałochłonności, czyli tempo wzrostu technicznego uzbrojenia pracy jest takie jak tempo wzrostu wydajności pracy.

• Postęp techniczny może dotyczyć produktu lub technologii. W związku z tym rozróżnia sie 2 rodzaje postępu technicznego: a) produktowy b) technologiczny. Ad. a) dotyczy doskonalenia produktu. Rezultatem postępu produktowego są efekty użytkowe. Przejawia się one w poprawie parametrów jakościowych, funkcjonalnych i estetycznych produktu. Ad b) obejmuje zmiany w procesie wytwarzania. Rezultatem tego postępu są przede wszystkim efekty oszczędnościowe. Przejawiają się one w zmniejszeniu kosztów produkcji jednostki wyrobu. Użytkownik osiąga korzyści z wdrażania postępu technologicznego wówczas gdy po zmniejszeniu kosztów produkcji nastąpi obniżenie ceny danego wyrobu.

Podjęcie decyzji o realizacji postępu technicznego wiąże się z wyborem postawy ofensywnej lub defensywnej. W przypadku przyjęcia postawy ofensywnej przedsiębiorstwo dąży do zajęcia przodującej pozycji w danej branży. Natomiast przedsiębiorstwo które przyjęło defensywna postawę stara się jedynie dorównać konkurentom. Dokonując wyboru tej postawy przesadza się o stosowaniu jednego z dwóch następujących rodzajów postępu technicznego: kreatywnego ( twórczego, oryginalnego), imitującego (odtwórczego).

Te dwa rodzaje postępu rozróżnia się ze względu na stopień nowości. Przyjmując postawę ofensywna przedsiębiorstwo decyduje się na stosowanie postępu kreatywnego. Natomiast przy postawie defensywnej realizuje ono postęp imitujący.

Postęp techniczny kreatywny ma miejsce wówczas, kiedy wprowadzane są takie rozwiązania techniczne np. wynalazki, które po raz pierwszy w świecie znajdują zastosowanie na skale przemysłowa. W praktyce występuje on stosunkowo rzadko w porównaniu z postępem technicznym imitującym. Postęp techniczny imitujący jest następstwem postępu technicznego kreatywnego. Polega on na wprowadzeniu takich zmian technicznych, które były lub są stosowane na skale przemysłową gdzie indziej, a wprowadza się je w formie dokładnie takiej samej jak pierwotnie lub ze zmianami dostosowawczymi do warunków danego przedsiębiorstwa lub kraju. Może on być wprowadzony za pośrednictwem m.in. licencji, umowy typu know-how. W praktyce postęp imitujący jest najczęściej realizowanym rodzajem postępu technicznego.

• Przyjmują jako kryterium klasyfikacji charakter stosowanych w procesie produkcji technik i technologii można wyróżnić 2 grupy kierunków postępu technicznego: A) tradycyjne, B)nowoczesne. Do tradycyjnych kierunków postępu technicznego zalicza się: mechanizacje, automatyzacje, elektryfikacje, chemizacje. Do nowoczesnych kierunków zalicza się: elektronizacja, komputeryzacja, automatyzacja kompleksowa, robotyzacja, najnowocześniejsze osiągnięcia chemizacji, biotechnologia, technika atomowa, badania kosmiczne oraz inżynieria materiałowa.

Pojęciem związanym z pojęciem postępu technicznego jest pojecie luki technologicznej. Luka technologiczna występuje miedzy niekrytymi gospodarkami narodowymi. Pojecie luki technologicznej oznacza występowanie względnie trwałej różnicy poziomów potencjałów technologicznych, istniejących w poszczególnych gospodarkach narodowych. Potencjał technologiczny stanowią zasoby przeznaczone do wytwarzania wiedzy technologicznej. Przy określaniu luki technologicznej danego kraju występuje pojecie wzorca . wzorcem tym może być pewien stan idealny, stan rzeczywisty najlepszy w świecie albo w danych warunkach. Lukę technologiczną stanowi różnica w poziomie technicznym przemysłu i produkcji przemysłowej miedzy wzorcem a stanem rzeczywistym w badanym kraju. Różnica ta może dotyczyć produktów, wyników produkcji, procesów wytwórczych, poziomów efektywności i związków przemysłu ze sfera pozaprzemysłową. W wypełnieniu luki technologicznej biorą udział przedsiębiorstwa.

Podjecie decyzji o wyborze postępu technicznego wiąże się z wyborem źródła postępu technicznego. Najogólniej ujmując źródła te dzielą się na: krajowe i zagraniczne.

Można wyodrębnić następujące źródła postępu technicznego:1. Badania własne. 2. Twórczość racjonalizatorska pracowników. 3. Zakup patentów. 4. Zakup licencji i zawieranie umów know-how. 5. Wywiad gospodarczy.

Ad. 1. Badania własne są prowadzone przez ośrodki badawczo-rozwojowe podporządkowane danemu przedsiębiorstwo lub są prowadzone na zlecenie przez inne ośrodki.

Ad. 2. Wynikiem twórczości racjonalizatorskiej pracowników są: projekty ulepszenia wyrobów, konstrukcji maszyn, urządzeń , narzędzi, technologii itp..

Ad. 3. Dzięki zakupowi patentów przedsiębiorstwo nabywa prawo wyłącznego stosowania wynalazków objętych ochrona.

Ad. 4. Zakup licencji i zwieranie umów know-how są formą międzynarodowego transferu osiągnięć naukowo-technicznych.

Przedstawione źródła postępu technicznego charakteryzują się zrównoważonym stopniem ryzyka, przede wszystkim ryzyka technicznego. Badania własne mogą być oryginalne lub odtwórcze. Badani oryginalne prowadza do uzyskania nowych rozwiązań technicznych, dotychczas nieznanych na świecie.

Natomiast badania odtwórcze prowadza do rozwiązań podobnych do wcześniej uzyskanych w innych ośrodkach badawczych. Największa niepewność co do ostatecznych wyników występuje w przypadku badan oryginalnych. Niepewność ta jest mniejsza w przypadku badan odtwórczych. Twórczość racjonalizatorska obejmuje nie wielkie usprawiedliwienia. Ryzyko związane z ta działalnością jest wiec minimalne.

Zakupując patenty- przedsiębiorstwo nabywa gotowe rozwiązania techniczne, których jeszcze nie sprawdzono w produkcji przemysłowej. Występuje wiec pewne ryzyko, ze ich przemysłowe zastosowanie nie zakończy się sukcesem technicznym.

Licencje i umowy know-how najczęściej obejmują rozwiązania techniczne już sprawdzone w produkcji przemysłowej. Ryzyko w tych przypadkach jest więc stosunkowo najmniejsze.

Niekiedy stosowany wywiad gospodarczy jest specyficznym źródłem postępu technicznego z tego względu ze ma nielegalny charakter.

Przedsiębiorstwo korzystając z niego osiąga korzyści ponieważ nieodpłatnie wykorzystują cudze badania.

Ryzyko techniczne tego źródła postępu jest zróżnicowane w zależności od rodzaju uzyskanego w ten sposób osiągnięcia naukowo-technicznego i od poziomu technicznego przedsiębiorstwa , które ma wykorzystać skradziona dokumentacje. W tym przypadku występuje jeszcze dodatkowe ryzyko wynikające z możliwości udowodnienia kradzieży dokumentacji. Ryzyko to jest większe w przypadku kradzieży dokumentacji wyrobu, niż dokumentacji technologii wytwarzania.

Przedstawione źródła postępu technicznego umożliwiają przedsiębiorstwu realizacje różnych rodzajów postępu. Realizacja postępu technicznego jest procesem przebiegającym w fazach. W procesie tym można wyróżnić 3 fazy:

1.fazę badan 2. fazę rozwoju 3. fazę wdrożeń.

Nazywane są one cyklem rozwoju naukowo-technicznego. Faza badań obejmuje badania naukowe podstawowe i stosowne. Celem badan podstawowych jest rozgrzeszenie wiedzy o danym zagadnieniu i pełniejsze jego zrozumienie. Badania te ujawniają mechanizmy zjawisk przyrodniczych. Ich rezultatem są odkrycia naukowe. Natomiast badania stosowane polegają nawy korzystaniu wiedzy osiągniętej w wyniku badań podstawowych do praktycznych celów. Efektem tych badan są wynalazki i koncepcje nowych rozwiązań technicznych, które mają zastosowanie w praktyce.

Wszystkie fazy rozwoju naukowo-technicznego wymagają nakładów finansowych.

Rezultaty prac nad postępem technicznym są osiągane z pewnym opóźnieniem czasowym. Stanowi to specyfikę tej działalności, opóźnienie to jest tym dłuższe im większa jest skala przedsięwzięcia technicznego. Ponadto występuje niepewność czy zostaną osiągnięte pozytywne efekty działalności innowacyjnej. Z ta działalnością nieodłączenie związane jest ryzyko. Wyróżnia się 3 rodzaje ryzyka: 1. techniczne 2. Czasowe 3. Rynkowe

Ad. 1. Stanowi niepewność, czy dane rozwiązanie techniczne uda się uzyskać a następnie wdrożyć na skale przemysłową.

Ad. 2. Polega na tym ze w takcie prac nad rozwiązaniem danego problemu technicznego konkurenci mogą szybciej rozwiązań ten problem.

Ad. 3. Ryzyko rynkowe w przypadku postępu produktywnego polega na niepewności co do reakcji rynku na pojawienie się nowego produktu, który może nie zostać zaakceptowany.

Ryzyko rynkowe w odniesieniu do postępu technologicznego wiąże się z trudnościami przewidzenia kształtowania się niektórych wielkości po zastosowaniu danej ……….wytwarzania . dotyczy to poziomu cen paliw, energii, materiałów, stawek płac i innych.

Wszystkie 3 rodzaje ryzyka wpływają na wielkość nakładów finansowych ponoszonych na prowadzenie działalności naukowo-badawczej i na wdrożenie wyników tych prac do produkcji.

Następstwem realizacji postępu technicznego w przedsiębiorstwie są efekty ekonomiczne. Do podstawowych efektów ekonomicznych zalicza sie efekty: produktowe i oszczędnościowe.

Efekty produktowe mogą występować przede wszystkim w postaci poprawy jakości wyrobów i usług, wzrostu wielkości produkcji, zmian asortymentowych produkcji lub usług dzięki uruchomieniu nowej produkcji, która często łączy sie z zaniechaniem dotychczasowej produkcji.

Przez efekty oszczędnościowe rozumiane są oszczędności w zużyciu materiałów, ,,,,,,,,,,,,,pomocniczych, energii, paliwa i opakowania. Polegają one na zmniejszeniu ich zużycia jednostkowego.

Ponad to w przedsiębiorstwie mogą wystąpić efekty: socjalne i ekologiczne. Efekty socjalne mogą występować w postaci zwiększenia bezpieczeństwa pracy, higieny pracy i zdrowotności pracowników. Do efektów ekologicznych zalicza się te efekty, które poprawiają stan środowiska ekologicznego środowiska pracy człowieka. Wszystkie rodzaje efektów powinny być doniesione do nakładów poniesionych na ich osiągniecie. Efektywność postępu technicznego w przedsiębiorstwie można oceniać za pomocą wskaźników efektywności. Mogą to być mierniki bezwzględne i względne.

Mierniki bezwzględne: różnica miedzy sumą efektów będących wynikiem postępu technicznego i ogólna wielkością nakładów poniesionych na wdrożenie postępu technicznego w przedsiębiorstwie.

∑E_pt - N

Mierniki względne:

E_fpt = ∑ E_fpt / N

Gdzie

E_fpt- efektywność postępu technicznego w przedsiębiorstwie.

N- ogólna wielkość nakładów poniesionych na wdrożenie postępu technicznego w przedsiębiorstwie.

Kolejnym miernikiem jest udział efektów z wdrożenia postępu technicznego w przedsiębiorstwie w zysku przedsiębiorstwa

U_Ept =∑ E_pt / Z gdzie:

∑ E_pt- suma efektów będących wynikiem wdrożenia postępu technicznego w przedsiębiorstwie.

z-zysk przedsiębiorstwa

obliczona efektywność postępu technicznego powinna być porównana z ogólną efektywnością działalności przedsiębiorstwa.

4

---