Sofokles Król Edyp

1. Czas i miejsce akcji: starożytność, V w. p.n.e.; Teby, pałac Edypa.

2. Przebieg zdarzeń w dramacie:

1. prolog:

• rozmowa pomiędzy Edypem oraz kapłanem, który informuje króla o sytuacji w państwie (zaraza, rodzą się martwe dzieci, nieurodzaje, klęski);

• kapłan prosi Edypa o pomoc, ponieważ wcześniej Edyp ratował Teby;

• Edyp współczuje mieszkańcom i zobowiązuje się do udzielenia pomocy; czyni nawet pewne kroki: wysłał Kreona do wyroczni;

• Kreon przynosi informacje, iż należy wymierzyć karę zabójcy Lajosa;

• Edyp przerzeka spełnić wolę bogów;

2. epeisodion I:

• monolog Edypa: jako dobry król wydał rozkazy poszukiwania sprawcy, wyznaczył nawet nagrodę; każdy kto udzieli pomocy sprawcy również zostanie ukarany;

• rozmowa Edypa z Tyrezjaszem; początkowo przebiega ona w dobrej atmosferze; Edyp wyraża szacunek wobec wróżbiarza; Tyrezjasz stara się unikać jednoznacznej odpowiedzi; irytuje Edypa, który łatwo wpada w gniew; dochodzi do sporu; Edyp posądza Tyrezjasza o mistyfikację i knowania polityczne wraz z Kreonem; znieważony wróżbita w końcu oskarża króla o zabójstwo Lajosa; Tyrezjasz podkreśla, że przede wszystkim podlega prawom boskim;

3. epeisodion II:

• rozmowa pomiędzy Kreonem, a Edypem: Kreon jest oburzony, że posądza się go o knowania plityczne; nie chce władzy, ponieważ nie daje ona szczęścia; Edyp nie wierzy Kreonowi, a skłóconych mężczyzn godzi Jokasta;

• rozmowa Edpa z Jokastą, która uspokaja króla - nie wszystkie wróżby się sprawdzają; Edyp zaczyna dociekać okoliczności zabójstwa Lajosa; wypytuje Jokastę i coraz bardziej utwierdza się w przekonanu, że to on może być sprawcą; domaga się wezwania starego sługi Lajosa; opowiada Jokaście, jak wyglądało jego życie w Koryncie;

4. epeisodion III:

• przybywa posłaniec z Koryntu z informacją o śmierci Polybosa - przybranego ojca Edypa; posłaniec oznajmia Edypowi, że nie był naturalnym dzieckiem swoich rodziców; wszystko może wyjaśnić stary sługa Lajosa;

5. epeisodion IV:

• konfrontacja posłańca z Koryntu i sługi Lajosa; sługa Lajosa kłamie, obawia się konsekwencji; w końcu jednak opowiada jak było: otrzymał dziecko z rąk Jokasty;

• ta cząstka akcji kończy się lamentem Edypa pogrążonego w rozpaczy;

6. exodos:

• posłaniec z dworu przynosi imformacje o samobójstwie Jokasty;

• Edyp oślepia się i decyduje odejść z Teb; prosi Kreona o szczególną opiekę nad córkami i udaje się na wygnanie;

3. Charakterystyka postaci:

1. Tyrezjasz - jest wróżbitą, cieszy się szacunkiem i ma autorytet; nie chce wyjawiać prawdy, gdyż jest ona tragiczna, ale posądzony o knowania, rozgniewany, wyjawia prawdę; nie boi się władzy, bo podlega prawom boskim;

2. Jokasta - żona Lajosa, później żona Edypa (równocześnie jego matka); stara się uspokoić Edypa i bagatelizować przepowiednie Tyrezjasza, chociaż dręczy ją niepokój; chciałaby utrzymać spokój w rodzinie; szczęście jest dla niej najważniejsze; w momencie prawdy popełnia samobójstwo, ponieważ nie może żyć w hańbie;

3. Kreon - brat Jokasty; po śmierci Lajosa przejął władzę i przekazał ją Edypowi, gdy ten pokoał Sfinks; władza i zaszczyty nie są dla niego najważniejsze, ponieważ niosą za sobą problemy, intrygi, zgryzotę; jest obywatelem odpowiedzialnym, w momentach kryzysowych przejmuje władzę; troszczy się o obywateli, chce im pomóc; jest stateczny, broni swoich poglądów, ma odwagę cywilną; obiecuje Edypowi zaopiekowć się jego córkami;

4. Edyp w Koryncie - miał szczęśliwe, beztroskie dzieciństwo; kochał swoich rodziców i oni także go kochali; jako dorastający młodzieniec zaczyna dociekać prawdy; porzuca wszystko, by przepowiednia się nie spełniła.

Edyp w trakcie podróży - jest porywczy i gwałtowny; uważa, że ma pierwszeństwo ze względu na pochodzenie; przeciwstawia się grupie i ją pokonuje; odgaduje zagadkę Sfinks, ponieważ taka jest wola bogów.

Edyp władca Teb - jest dobrym i odpowiedzialnym królem; współcierpi z mieszkańcami i podejmuje wszelkie działania, aby im pomóc; szanuje i kocha Jokastę, liczy się z jej zdaniem, również w sprawach politycznych.

Edyp w czasie śledctwa - śledctwo rozpoczyna dla dobra mieszkańców; jest dociekliwy i konsekwentny; w rozmowie z Tyrezjaszem szanuje wróżbitę, ale denerwują go półsłówka i enigmatyczne odpowiedzi; posądza Tyrezjasza i Kreona o spisek; jest podejrzliwy; chce wyjaśnić swoje pochodzenie; po śmierci Jokasty podejmuje decyzję opuszczenia miasta i swojej rodziny.

5. Tragizm Edypa - polega na starciu z przeznaczeniem, fatum i wolą bogów. Umożliwiono mu (wyrocznia) odczytanie zagadki Sfinks, aby los się wypełnił. Edyp jest marionetką w rękach bogów. Zbłądził, wyraził tzw. Ironię tragiczną, która polega na tym, że bohater nie ma wszystkich wiadomości w konfrontacji z rzeczywistością. Dochodzi do absurdu, np.:

• odejście z Koryntu, jest jednocześnie okazją do zabicia prawdziwego ojca;

• wydając wyrok na sprawcę, wydaje wyrok na samego siebie;

• przysięga służyć Lajosowi, w rzeczywistości jest jego zabójcą;

• dzieli żonę z Lajosem, jego dzieci są zarazem jego rodzeństwem;

6. Koncepcja losu ludzkiego:

• Tragizm Edypa wynika z niewiedzy, a poznanie prawdy prowadzi do klęski.

• O wszystkim decydują bogowie, którzy nie są idealni.

• Człowiek jest igraszką w rękach bogów.

• Życie ludzkie jest przepełnione cierpieniem. Człowiek musi je przyjąć z godnością.

• Człowiek nie ma wpływu na swoje życie, które jest z góry ustalone.

• Życie jest krótkie, szybko przemija, jest kruche.

• Cierpienie dotyka każdego człowieka, bez względu na rangę społeczną.

• Mimo marności życia trzeba być aktywnym, planować przyszłość, żyć wśród ludzi, cieszyć się każdym dniem.

• W życiu należy mieć cel, sens życia i pewne zasady.

• W życiu nie powinno przyjmować się postawy pychy, buty, ale raczej pokory.

7. Funkcje chóru:

1. komentuje wydarzenia;

2. wprowadza na scenę aktorów;

3. rozmawia z bohaterami, daje im rady;

4. wygłasza uniwersalne prawdy;

5. informuje o aktualnej sytuacji;

6. wprowadza przedakcję utworu, wydarzenia z przeszłości;

8. Wymowa chóru:

• parodos - prośba, modlitwa do bogów o ratunek i odsunięcie wszelkich nieszczęść, które spadły na miasto (Zeus, Atena, Apollo, Artemida, Dionizos);

• stasimon I - według chóru żaden sprawca nie uniknie kary; chór nie wierzy w winę Edypa, ponieważ uratował miasto przed Sfinks;

• stasimon II - chór zauważa, że ludzie sprzeniewierzają się prawom boskim, gonią za zyskiem, dopuszczają się zła;

• stasimon III - chór uznaje prawo człowieka do jasnego pochodzenia; człowiek, który nie zna swojego pochodzenia może popełnić wiele błędów, a decyduje o tym fatum;

• stasimon IV - wyraża koncepcje losu ludzkiego: życie jest tylko cieniem, a dążenie do szczęścia jest złudne;

• „O śmiertelnych pokolenia !

Życia wasze to cień cienia …”

• „Bym żadnego śmiertelnika

Nie zwał już szczęśliwym.”

2

---