Czopki
(suppositoria)
Czopki jest to II klasa czystości.
Czopki są stałą dawkowaną postacią leku przeznaczoną do wprowadzana do jam ciała w calu uzyskania działania ogólnego lub miejscowego.
W zależności od miejsca podania mają różny kształt i masę.
Substancja lecznicza powinna być dobrze sproszkowana, rozpuszczona lub zemulgowana w odpowiednim podłożu. Powinny się topić, mięknąć lub rozpuszczać w temperaturze ciała ludzkiego i uwalniać substancję leczniczą.
U chorych, u których podanie leku drogą doustną jest niemożliwe stosujemy czopki. Stosujemy je również w przypadku, kiedy mamy do czynienia z substancjami drażniącymi przewód pokarmowy lub ulegającymi efektowi pierwszego przejścia w wątrobie.
Podział
Przeznaczone do wprowadzania do odbytnicy - suppositoria analia (rectalia)
Mają kształt jednostronnie zaostrzonego cylindra, stożka lub walca zwężającego się z jednej lub obydwu stron. Do wprowadzania do odbytnicy w celu uzyskania działania ogólnego lub miejscowego
Długość: 1 - 3 cm
Masa: 1 - 3 g
Jeżeli lekarz nie przepisze inaczej dla dzieci wykonujemy czopki 1 g, a dla dorosłych 2 g.
Czopki dopochwowe (globulki) - suppositoria vaginalis (vaginalia)
Mają kształt kulisty lub jajowaty. Do wprowadzania do pochwy. Działają tylko miejscowo.
Masa: 3 - 5 g.
Jeżeli lekarz nie przepisze inaczej robi się 3 gramowe
Czopki docewkowe - suppositoria stylli (urethalia)
Są to pręciki o długości 4 - 8 cm i średnicy 3 - 5 mm, masa 0,5 - 1g.
Stosowane również doodbytniczo.
Działanie miejscowe - występuje wtedy, kiedy czopki zawierają substancje mające działać miejscowo (w miejscu aplikacji). Jest to działanie:
Ściągające
Przeciwbakteryjne
Miejscowo znieczulające
Środki przeczyszczające
Działanie ogólne - podana substancja lecznicza wchłania się do krwioobiegu i dociera do receptora. Działanie:
Przeciwbólowe
Spazmolityczne
Nasenne
Przeciwwymiotne
Przeciwzapalne
Zalety stosowania czopków:
Umożliwiają podanie substancji leczniczej osobie nieprzytomnej
W porównaniu z iniekcjami zastosowanie jest prostsze i nie powoduje dodatkowych komplikacji na skutek zakażeń
Substancja lecznicza podana w czopku wchłania się szybko . szybkość działania można porównać do szybkości działania leków parenteralnych.
W gałkach dopochwowych podajemy leki o działaniu miejscowym, antybiotyki, sulfonamidy, środki dezynfekujące, ściągające, zakwaszające, hormony, witaminy, preparaty antykoncepcyjne
Pręciki - zawierają substancje o działaniu przeciwbakteryjnym, dezynfekującym.
Podłoża do czopków.
Podłoża lipofilowe (tłuszczo podobne) - topią się w temperaturze ciała ludzkiego, są nierozpuszczalne w wodzie
Olej kakaowy
Oleje utwardzane
Półsyntetyczne glicerydy kwasów tłuszczowych
Syntetyczne estry
Podłoża hydrofilowe - rozpuszczalne w wodzie i wydzielinach błon śluzowych
Masy żelatynowo - glicerolowe
Glikole polioksyetylenowe (makrogolowe)
Wymagania dla podłoży
Nie drażniące błon śluzowych
Nie wywołujące uczuleń
Brak własnego działania farmakologicznego
Nie wpływają negatywnie na substancje lecznicza i na jej dostępność biologiczną
Muszą mieć małą różnicę pomiędzy temperaturą topnienia i krzepnięcia w celu umożliwienia szybkiego zastygnięcia w czasie przyrządzania
W temperaturze pokojowej powinny mieć konsystencję stałą, aby umożliwić aplikację
Powinny topić się w temperaturze ciała ludzkiego lub rozpuszczać w wydzielinach błon śluzowych
Muszą charakteryzować się w stanie stopionym odpowiednią lepkością zapobiegającą szybkiej sedymentacji zawieszonej substancji leczniczej i gromadzeniu się jej w zaostrzonej części czopka, co może być przyczyną kruszenia się czopka w czasie aplikacji
Podczas krzepnięcia powinny zmniejszać swoją objętość, co ułatwia wyjmowanie z form
Powinny odznaczać się dobrymi właściwościami emulgującymi dla cieczy hydrofilowych i lipofilowych
Powinny charakteryzować się trwałością chemiczną ponieważ produkty utleniania mogą działać drażniąco na błony śluzowe oraz wpływać na rozkład substancji leczniczej.
Działanie ogólne
Uwolnienie substancji z podłoża leczniczego
Wchłonięcie substancji leczniczej przez błony śluzowe
Dotarcie substancji leczniczej do miejsca działania
Na wchłanianie substancji leczniczej ma wpływ:
Stan fizjologiczny miejsca podania
Właściwości fizyko - chemiczne substancji leczniczej
Rodzaj podłoża czopkowego
Uwolnienie substancji leczniczej z podłoża jest zależne od rozpuszczalności tej substancji w podłożu oraz od współczynnika podziału lipid - woda. Im większa jest rozpuszczalność substancji leczniczej w wodzie tym większa jej ilość zostanie uwolniona i większa ilość może zostać wchłonięta. Im większe jest stężenie substancji leczniczej w odbytnicy tym szybsze jest wchłanianie. Jeżeli czopki zawierają zawieszoną substancję leczniczą w postaci stałej to szybkość uwalniania i wchłaniania zależna będzie od stopnia rozdrobnienia. Zmniejszenie wielkości cząstek przyśpiesza uwalnianie substancji leczniczej z czopka.
Ilość wodnego płyny w odbytnicy i pochwie jest zmienna od 1 - 3 ml. Aby substancja lecznicza zawarta w czopku na podłożu liofilowym uległa wchłonięciu musi zostać najpierw uwolniona i następnie rozpuszczona w płynie odbytnicy po wcześniejszym stopieniu podłoża czopka w temperaturze ciała ludzkiego. Przyjmuje się, że substancja lecznicza o charakterze hydrofilowym lepiej uwalniana jest z podłoży lipofilowych niż substancje lipofilowe, które są lepiej uwalnianie z podłoży hydrofilowych.
Typ podłoża decyduje o kierunku wchłaniania. Olej kakaowy i podłoża rozpuszczalne w wodzie rozprzestrzeniają się po całej odbytnicy. Substancje uwalnianie mogą ulec efektowi pierwszego przejścia. Podłoża tri glicerydowe pozostaną w dolnej części odbytnicy. Wchłanianie odbywa się głównie przez żyłę główną dolną z pominięciem wątroby.
Obecność emulgatorów w podłożu czopkowym w zależności od użytej ilości mogą zwiększać lub zmniejszać szybkość wchłaniania. W większych stężeniach działają drażniąco.
Krzemionka i bentonit ułatwiają rozprzestrzenianie się podłoża i zwiększają kontakt substancji leczniczej z błonami śluzowymi odbytnicy, co przyśpiesza wchłanianie.
Czopki i globulki o działaniu dezynfekującym powinny być sporządzane na podłożach o charakterze hydrofilowym, które zapewniają ich lepsze działanie miejscowe
Globulki zawierające związki steroidowe powinny być sporządzane na podłożach lipofilowych, z których substancja uwalnia się powoli.
Substancje pomocnicze:
Utwardzające - stosowane w celu utwardzenia podstawy
Wosk pszczeli
Alkohol cetylowy
Plastyfikatory - ułatwiają formowanie ręczne lub maszynowe
Oleje roślinne
Lanolina
Substancje zawieszające lek w podłozu
Krzemionka koloidalna
Stearynian magnezu
Stearynian glinu
Stearynian wapnia
Emulgatory
Cholesterol
Laurylosiarczan sodu
Środki konserwujące i barwniki
Półsyntetyczne glicerydy kwasów tłuszczowych
To glicerydy nasyconych wyższych kwasów tłuszczowych o długości łańcucha od C12 - C18 np.
Laurynowy
Palmitynowy
Stearynowy
Surowcem wyjściowym są naturalne oleje roślinne
Palmowy
Kokosowy
Podłoża te łatwo uwalniają substancję leczniczą i mają mała rozpiętość pomiędzy temperaturą topnienia i krzepnięcia. (np. adeps neutralis). Mają dobre właściwości emulgujące i zawieszające. Są to dobre podłoża dla substancji wymagających dobrego zawieszenia lub zemulgowania.
Adeps neutralis - Witepsol
Adeps solidus - Massupol
Massa suppositorium - Novata
Podłoża syntetyczne
Mają charakter estrów (np. lasupol). Są stosowane do otrzymywania czopków przez wylewanie. Szybko krzepną, łatwo oddzielają się od formy. Nie wolno ich ogrzewać powyżej 70°C. Kruchość, szybka deformacja podczas upałów.
Podłoża hydrofilowe
Masy żelatynowo - glicerolowe
Rozpuszczają się w jamach ciała w ich temperaturze. Ich zaletą jest to jest to że rozpuszczają się w wodzie. Wady: obecność glicerolu, ponieważ działa on odwadniająco, przez co działa drażniąco na jelito grube, dlatego podłoża te mogą być użyte do czopków przeczyszczających. Dają niezgodności z:
Kwas salicylowy
Metemiaminą
Taniną i innymi garbnikami
Solami glinu i wapnia
Wodzianem chloralu
Makrogole (PEG)
Są to glikole polioksyetylenowe (mieszaniny polimerów tlenku etylenu)
Temperatura topnienia 54 - 60°C. W miejscu aplikacji powoli się rozpuszczają dzięki czemu uzyskujemy efekt spowolnionego uwalniania substancji leczniczej. Stosuje się je do sporządzania globulek i czopków o działaniu miejscowym. Są trwałe. Dają niezgodności z:
Garbnikami
Kwas salicylowy
Kwas acetylosalicylowy
Sole rtęci
Jod
Chinina
Penicylina
KI
Rezorcynol
Fenobarbitalem
Balsamem peruwiańskim
Dobór właściwego podłoża warunkuje właściwą dostępność farmaceutyczną substancji leczniczej i skuteczność działania stosowanych leków. Wybór podłoża zależy od:
Sposobu działania substancji leczniczej (ogólne czy miejscowe)
Drogi podania
Od właściwości substancji leczniczej i jej zgodności z podłożem
Od stabilności substancji leczniczej w podłożu
Sporządzanie czopków:
Przez wylewanie gotowej masy
Metodą tą możemy otrzymać czopki i globulki ze wszystkimi rodzajami podłoży. Czopki mają prawidłowy wygląd i kształt. Trudności mogą wystąpić, jeżeli substancja lecznicza wynosi więcej niż 50% masy czopka.
W parownicy na łaźni wodnej stapiamy rozdrobniony olej kakaowy w temperaturze nie przekraczającej 36°C. Ogrzewamy ciągle mieszając bagietką szklaną. Stopniowo dodajemy bardzo miałko sproszkowaną substancję leczniczą przesianą przez sito 0,08. Po równomiernym wymieszaniu zdejmujemy parowniczkę z łaźni wodnej i ciągle mieszamy, aby proszki nie osiadły na dnie parownicy (to topienie można wykonać w zlewce) stopniowo masę schładzamy do temperatury zbliżonej do temperatury krzepnięcia. Dla oleju kakaowego 26°C. Masę wylewamy do form po bagietce z niewielkim nadmiarem. Po zastygnięciu masy czopkowej formy wstawiamy do lodówki na ok. 30 minut.
UWAGA!! Nie należy chłodzić form przed wylaniem masy czopkowej ponieważ czopki będą zdeformowane i bezkształtne.
Po wyjęciu form z lodówki usuwamy nadmiar masy, następnie formę otwieramy i wyjmujemy czopki, każdy oddzielnie pakujemy w folię aluminiową i do pudełka. Sygnatura.
Jeżeli mamy do czynienia z formą plastykową, która jest jednocześnie opakowaniem bezpośrednim czopka, czopków nie wyjmujemy tylko lek wydajemy pacjentowi.
Przez wylewanie w aparacie Erweka
Wykonuje się w aptekach szpitalnych w dużych ilościach. Aparat zawiera zbiornik z płaszczem grzejnym, w którym następuje topienie podłoża. Ma też mieszadło mechaniczne do mieszania podłoża z substancją. Ma termoregulator, lejek, przez który wydostaje się gotowy produkt.
Metoda podwójnego wylewania
Stopione podłoże wraz z substancją wylewa się do form nie wypełniając ich całkowicie. Brakująca ilość uzupełniamy czystym, stopionym podłożem
Wylewanie przy pomocy unguentora
Formy są opakowaniem bezpośrednim. Możliwe jest topienie podłoża częściowe lub całkowicie i homogenne zmieszenie substancji leczniczej oraz wemulgowanie wodnych roztworów substancji leczniczych.
Aparat wyposażony jest w mieszadło, pojemniki, aplikatory, końcówki dozujące oraz formy do czopków i globulek.
Otrzymywanie czopków i globulek w tym aparacie to proces dwuetapowy
Uzyskanie płynnej mieszaniny podłoża z substancją leczniczą poprzez dobór odpowiednich parametrów technologicznych : czasu i szybkości obrotów mieszadła
Przetłaczanie (wylewanie) płynnej lub nadtopionej masy czopkowej do jednorazowych form z tworzywa sztucznego.
Sposób wykonania:
Do wytarowanego pojemnika o odpowiedniej wielkości odważamy obliczona ilość masła kakaowego, następnie dodajemy sproszkowaną substancję leczniczą. Pojemnik przykrywamy pokrywką z wbudowanym mieszadłem mechanicznymi umieszczamy w aparacie. Wcześniej ustalamy parametry. Włączamy aparat. Po zakończeniu zdejmujemy pojemnik, wyjmujemy z niego mieszadło. Do pokrywki przykręcamy aplikator, przez który przetłacza się płynna masę wywierając nacisk na ruchome dno pojemnika. Masę wlewa się do form jednorazowego użytku z tworzywa sztucznego. Umieszcza w lodówce na 30 minut. Zabezpiecza folią aluminiową, pakuje w pudełka tekturowe.
Przez wytłaczanie w prasie
Metoda polega na sprasowaniu mieszaniny oleju kakaowego i substancji leczniczej. Masę tłoczy się mechanicznie pod ciśnieniem przez wąskie kanaliki do form. Pod wpływem wysokiego ciśnienia masa czopkowa ulega powierzchniowemu nadtopieniu i uplastycznieniu dzięki temu czopki mają prawidłowy kształt i gładką powierzchnię.
Metodą tą wykonuje się czopki w czopkarkach (prasach). Czopkarka ma formy metalowe, tzw. matryce (na czopki 1 i 2 g oraz na globulki). Matryce mają zwykle 3 otwory w kształcie czopka i/lub otwór na globulki.
Utensylia: moździerz, pistel , szpatułki metalowe lub plastykowe.
Przed przystąpieniem do pracy z czopiarką należy sprawdzić czy formy są standaryzowane. Jeżeli nie to wykonać standaryzację.
Ilość oleju kakaowego potrzebnego do wykonania obliczamy z wykorzystaniem współczynnika wyparcia.
Otrzymywanie masy czopkowej
Rozdrabniamy masło kakaowe.
Proszkujemy proszki w moździerzu.
Jeżeli wykorzystujemy tabletki to tez je proszkujemy, przesiewamy przez sito 0,08.
Jeżeli mamy do czynienia z kapsułką to wysypujemy jej zawartość do moździerza.
Jeżeli mamy do czynienia z drażetką usuwamy otoczką cukrową.
Przy dużej ilości substancji leczniczej dodajemy kilka kropel oleju roślinnego, parafny ciekłej, lub lanoliny i ugniatamy do uzyskania plastycznej masy.
Substancje rozpuszczalne rozpuszczamy w niewielkich ilościach rozpuszczalnika
Przy sporządzaniu czopków z ichtiolem najpierw odważamy masło kakaowe, na to odważamy ichtiol, następnie bierzemy kartę celuloidową i zagarniamy na wierzch masło kakaowe.
Przy wytłaczaniu niepodzielnej liczby czopków (np. 3) należy wytłoczyć z prasy 1 lub 2 czopki, następnie przestawić tarczę i wycisnąć resztę czopków.
Po każdorazowym użyciu czopkarki ruchome części myjemy dokładnie roztworem detergentu, następnie całość przemywamy benzyną apteczną.
Problemy recepturowe przy sporządzaniu czopków:
Użycie leków gotowych
Zjawisko Polipragmazy - wprowadzenie do jednej postaci leku więcej niż 8 składników (dotyczy to wszystkich postaci leku)
Ichtiol. Ichtiol dajemy na masę. Jeżeli jest zimno dodajemy lanolinę
Proteinian srebra
Rp. Argentum proteinicum 0,2
Oleum cacao q. s.
Proteinian rozpuszczamy w wodzie ok. 2,0, dodajemy lanolinę (ok. 2,0) i całość mieszamy otrzymując w ten sposób emulsję i łączymy z masłem kakaowym.
Balsam peruwiański - nie miesza się z masłem kakaowym i wydziela się z czopków. Tworzy stałe połączenia z olejem rycynowym. Robimy emulsję i dodajemy masło kakaowe.