PRAWO CYWILNE
Wykładowca - dr hab. Maria Dragun - Gertner
Literatura:
Szczurek „Prawo cywilne dla studentów administracji”
„Podstawy prawa cywilnego z umowami w administracji”
W. Siuda „Elementy prawa dla ekonomistów”.
Kodeks Cywilny
Zaliczenie: test
Prawo cywilne - kategoria prawa prywatnego
Właściwości:
Dotyczy stosunku pomiędzy równorzędnymi podmiotami. Żaden podmiot nie reprezentuje pozycji władczej - nie może narzucać sytuacji prawnej innym uczestnikom umowy.
Stosunki te mają charakter majątkowy, a sens relacji prawnych posiada kontekst materialny. Marginalnie występują inne relacje o charakterze (prywatno) cywilno- prawnym np. przeproszenie za obrażenie kogoś.
Zakres prawa cywilnego:
Część ogólna - normy mające zastosowanie do wszystkich stosunków cywilno - prawnych.
Prawo rzeczowe - normy regulujące stosunki prawne dotyczące rzeczy i regulujące prawa o charakterze bezwzględnym (skuteczne wobec wszystkich - erga omnes- np. prawo własności jako uprawnienie, na które może się powołać właściciel wobec wszystkich uczestników).
Prawo zobowiązań - normy ustanawiające prawa względne - skuteczne tylko pomiędzy stronami danego stosunku prawnego (inter partes) - np. umowa wiąże tylko strony, które ją zawarły.
Prawo spadkowe - normy dotyczące przejścia praw i obowiązków (długi i powinności) majątkowych zmarłego na spadkobierców - dotyczy wyłącznie praw i obowiązków majątkowych np. prawo autorskie w sensie osobowym nie jest dziedziczone (spadkobierca nie staje się autorem), ale dziedziczone jest korzystanie z prawa autorskiego.
Inne stosunki cywilno - prawne o charakterze równorzędnym, nie uregulowana w KC:
Prawo rodzinne - Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy.
Prawo handlowe - normy dotyczące stosunków z udziałem podmiotów profesjonalnych - przedsiębiorców.
Prawo własności intelektualnej - prawo bezwzględne, które dotyczy wytworów ludzkiego intelektu (np. utwory, własność przemysłowa) - skuteczne wobec wszystkich.
Prawo instrumentów finansowych - prawo papierów wartościowych - bez legitymowania się papierem wartościowym nie można udokumentować istnienia prawa - nie ma tytułu prawnego, na który można się powołać.
Podmioty stosunków cywilnoprawnych:
osoby fizyczne
osoby prawne
ułomne osoby prawne
Zdolność prawna
Ma charakter bierny - każdy człowiek od chwili urodzenia ma zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków (nawet jeżeli życie trwa bardzo krótko - sfera prawa spadkowego).
Zdolność prawna nasciturrusa - na etapie prenatalnym można w określonym zakresie uznać podmiotowość dziecka poczętego, ale nie narodzonego.
Prawo spadkowe - może ono być spadkobiercą.
Dziecko poczęte, ale nie narodzone w chwili śmierci spadkodawcy może być spadkobiercą, pod warunkiem, że urodzi się żywe. W takim przypadku może też być zapisobiercą - zapis w testamencie, nakazujący spadkobiercy dokonanie pewnego świadczenia na rzecz zapisobiercy.
Orzeczenia Sądu Najwyższego - można obdarować nasciturrusa, może też być osobą uposażoną w umowie ubezpieczenia.
Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy - można ustanowić kuratora, dbającego o interesy dziecka poczętego, ale nie narodzonego. Uznanie dziecka poczętego i nie narodzonego też jest możliwe.
Kodeks Cywilny - delikty - z chwilą urodzenia dziecko może żądać naprawienia szkód wyrządzonych w okresie prenatalnym.
Nasciturrus ma zdolność prawną warunkowo - zawsze gdy wchodzi w rachubę ochrona jego dobra, albo zdobywa tę zdolność pod warunkiem, że dziecko urodzi się żywe.
Utrata zdolności prawnej - zaprzestanie bycia podmiotem prawa - uznanie za zmarłego (karta zgonu, akt zgonu - data śmierci).
Sytuacje szczególne - brak formalnego potwierdzenia śmierci
a/ śmierć jest pewna ale nie ma dokument - np. świadkowie widzieli, że osoba zginęła na misji wojskowej w wybuchu bomby - brak karty zgonu - sąd wydaje orzeczenie o stwierdzeniu zgonu.
b/ zaginięcie - nie widomo, co się z daną osobą dzieje - również sąd wydaje orzeczenie o uznaniu za zmarłego - liczy się okres jaki upłynął od zaginięcia (10 lat od końca roku kalendarzowego w którym osoba zaginęła; 5 lat dla osób starszych, 6 miesięcy w wypadkach lotniczych lub morskich; nie można uznać stwierdzenia zgonu jeżeli osoba nie ukończyła 23 lat).
Gdy osoba uznana za zmarłą odnajduje się odziedziczony po niej majątek podlega zwrotowi, chyba że nie znajduje się już w gestii spadkobiercy. Ewentualny nowy związek współmałżonka jest nadal ważny, pod warunkiem że przy jego zawieraniu nie było wiadomo, że ta osoba żyje.
Zdolność do czynności prawnych
Ma charakter czynny - wiąże się ze składaniem oświadczeń woli, których celem jest skutek prawny - powstanie, zmiana lub wygaśnięcie stosunku prawnego.
Posiada ją osoba, która ma odpowiedni wiek oraz nie została ubezwłasnowolniona (całkowicie lub częściowo).
- do ukończenia 13 roku życia - brak zdolności do czynności prawnych
- od 13 do 18 roku życia - ograniczona zdolność do czynności prawnych
- od ukończenia 18 roku życia - pełna zdolność do czynności prawnych - wiek ten może być obniżony do 16 roku życia dla kobiet, które wstąpią w związek małżeński - nie tracą jej nawet gdyby małżeństwo ustało.
Ubezwłasnowolnienie - może nastąpić tylko wtedy, gdy wymaga tego dobro osoby ubezwłasnowolnionej.
- całkowite - choroba psychiczna, niedorozwój lub inny rodzaj zaburzeń, które powodują, że dana osoba nie może kierować swoim postępowaniem - generalny brak rozeznania - po ukończeniu 13 roku życia następuje pozbawienie zdolności do czynności prawnych;
- częściowe - dotyczy osób, które ukończyły 18 lat (lub 16), które potrzebują pomocy do prowadzenia swoich spraw w trudniejszych sytuacjach - prowadzi do ograniczonej zdolności do czynności prawnych - dokonuje tego Sąd Okręgowy w składzie 3 sedziów zawodowych z udziałem Prokuratora, reprezentującego interesy osoby ubezwłasnowolnionej.
Osoby ubezwłasnowolnione mogą dokonywać czynności będących w zakresie drobnych spraw życia codziennego. Ich czynności mają pełne skutki prawne - np. zakupy.
Pozostałe czynności są nieważne - nieważność bezwzględna.
Zdolność do czynności prawnych
pełna zdolność
brak zdolności - osoba nie może sporządzić i odwołać testamentu;
3. ograniczona zdolność
- zdolność do wszystkich czynności nie pociągająca skutku zobowiązującego ani rozporządzającego - może przyjmować darowiznę
- może wykonywać czynności w zakresie życia codziennego
- może zawierać umowy o pracę, na ile zezwala na to prawo pracy
- może rozporządzać swoim zarobkiem, chyba że są to zarobki zbyt duże, przekraczające granice zdrowego rozsądku - wtedy zgoda Sądu Opiekuńczego.
- jeżeli z tego wynagrodzenia kupi jakiś przedmiot, to nie może go zbyć samodzielnie
- może dysponować tylko takimi przedmiotami, które zostały jej przez przedstawicieli ustawowych oddane do swobodnego użytku
Wyjątek - czynności przekraczające granice zwykłego zarządu - bieżącego zarządzania majątkiem. Umowa zawarta z osobą o ograniczonej zdolności do czynności prawnych jest ważna, jeżeli potwierdzi ją ustawowy przedstawiciel tej osoby.
Ograniczona zdolność do czynności prawnych - do skuteczności czynności potrzebna jest zgoda przedstawiciela ustawowego (rodzice lub kurator).
Jeżeli takiej zgody nie było:
a/ czynności jednostronne - złożenie oświadczenia woli (np. wypowiedzenie umowy, udzielenie pełnomocnictwa) przez osobę nie posiadającą pełnej zdolności do czynności prawnych bez zgody przedstawiciela ustawowego jest czynnością bezwzględnie nieważną.
b/ umowy - skuteczność wymaga potwierdzenia przedstawiciela ustawowego przed, równocześnie lub po zawarciu umowy. Jest to umowa dotknięta sankcją bezskuteczności zawieszonej - jeżeli po jakimś czasie jest zgoda, to umowę uznaje się za zawartą z dniem jej zawarcia „ex tunc” - oświadczenie z mocą wsteczną, okres oczekiwania na uzyskanie zgody przedstawiciela ustawowego nie jest określony, ale druga strona może wyznaczyć termin i jeżeli w tym terminie nie będzie zgody to umowa jest nieważna. Również po uzyskaniu pełnej zdolności (ukończeniu 18 lat) osoba może sama potwierdzić zawarcie umowy.
Ochrona dóbr osobistych
Prawo cywilne reguluje również ochronę dóbr osobistych - Art. 23 KC.
Są to dobra niematerialne, takie jak zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość, prawo do godnej pamięci osób zmarłych - nie jest to lista zamknięta - zaczyna funkcjonować np. prawo do środowiska.
Ochrona cywilno - prawna:
majątkowa
a/ roszczenie o naprawienie krzywdy - zadośćuczynienie za doznaną krzywdę (za negatywne doznania w sferze uczuć, za cierpienia psychiczne, fizyczne, moralne)
b/ roszczenie o naprawienie szkody majątkowej - np. rekompensatę utraconych zarobków w związku z utratą pracy na skutek pomówienia.
niemajątkowa - możliwość żądania zachowań (zaniechania i usunięcia skutków niematerialnych - oświadczenie, sprostowanie, przeprosiny) mających na celu ochronę dóbr osobistych; osoba pokrzywdzona decyduje o treści i formie przeprosin czy sprostowania.
Przesłanki:
- wymóg bezprawności działania osoby naruszającej czyjeś dobra osobiste,
- domniemanie bezprawności oznacza, że trzeba wykazać iż ten, kto to zrobił działał zgodnie z prawem,
Osoby prawne:
Jednostka organizacyjna (zespół osobowo - majątkowy) - odrębny podmiot w obrocie, którego osobowość prawna jest cechą normatywną, to znaczy, że posiadają ją tylko takie podmioty, którym przepisy prawne przyznają osobowość prawną.
Kodeks Cywilny przyznaje osobowość prawną skarbowi państwa. Natomiast na podstawie odrębnych przepisów inne podmioty uzyskują osobowość prawną:
- przedsiębiorstwa państwowe
- spółki kapitałowe prawa handlowego (SA, Sp. z o.o.)
- spółdzielnie
- fundacje
- stowarzyszenia zarejestrowane
- partie polityczne
- związki wyznaniowe
- inne samodzielne podmioty.
Skutki osobowości prawnej:
Chwila nabycia osobowości prawnej - wpisanie do Krajowego Rejestru Sądowego (rejestr jawny prowadzony w formie elektronicznej).
Osoby prawne jako podmioty dokonują czynności prawnych. Każda osoba prawna musi mieć odpowiednie organy, które mogą dokonywać czynności prawnych jako osoba prawna. Osoby te wpisane są do KRS i zawsze można sprawdzić, czy są to osoby właściwe do reprezentacji.
Osoby prawne mają również swoje dobra osobiste: opinia, firma, marka.
W ich przypadku stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych. Wyeliminowane jest pojęcie krzywdy.
Odpowiedzialność - za zobowiązania odpowiadają właściciele majątkiem osoby prawnej.
Ułomne osoby prawne
Jednostki organizacyjne (zespoły ludzi i majątku), którym nie przyznano osobowości prawnej, ale mają zdolność prawną - mogą występować w obrocie jako podmioty.
Odpowiedzialność - za zobowiązania odpowiadają właściciele majątkiem osoby prawnej oraz majątkiem osobistym.
Są to:
- wspólnoty mieszkaniowe
- osobowe spółki prawa handlowego
- spółki kapitałowe w organizacji
- stowarzyszenia niezarejestrowane
- europejskie zgrupowania przedsiębiorców.
Charakterystyczny jest brak oddzielenia majątku - członkowie ponoszą subsydialną (pomocniczą, dodatkową, uzupełniającą) odpowiedzialność za zobowiązania ułomnej osoby prawnej. Najpierw jest obowiązek zaspokojenia zobowiązań z majątku ułomnej osoby prawnej, później dopiero można sięgnąć do majątku członków ułomnej osoby prawnej - gdy staje się ona niewypłacalna i gdy egzekucja okazała się bezskuteczna. Najpierw musi być przeprowadzone formalne postępowanie egzekucyjne.
Jedynie w przypadku wspólnot mieszkaniowych nie jest wymagane postępowanie egzekucyjne - wystarcza ogólne stwierdzenie utraty płynności finansowej - stan niewypłacalności.
Spółki prawa handlowego:
KAPITAŁOWE |
OSOBOWE |
- dla ich powstania niezbędne jest wydzielenie kapitału o określonej wysokości wymaganej prawem (nie jest istotne, kto ten kapitał wykłada, może to być zupełnie inna osoba)
- jednoosobowa spółka kapitałowa - jedna osoba ze swojego majątku wydziela majątek przeznaczony na prowadzenie działalności (pełne oddzielenie majątku)
- osoby prawne- posiadające organy Sp. z o.o. S.A. |
- substratem jest porozumienie - co najmniej dwa podmioty, które się umawiają, że będą wspólnie prowadziły jakąś działalność w oparciu o określony majątek: Spółka jawna Spółka komandytowa Spółka komandytowo - akcyjna Spółka partnerska
|
Tworzenie spółek wynikło z praktyki - dopiero później zostało skodyfikowane. Z prawa niemieckiego wywodzą się:
Spółka jawna - co najmniej dwie osoby postanawiają razem prowadzić jakąś działalność pod wspólną firmą, odpowiadają całym swoim majątkiem;
Spółka komandytowa - jeżeli jeden ze wspólników wnosi majątek, ale nie chce się zajmować sprawami spółki (nie odpowiada za długi w pełnej wysokości)
- komandytariusze (min. 1 osoba) - ograniczenie odpowiedzialności do wysokości sumy komandytowej, której wysokość uzgodniona została pomiędzy wspólnikami,
- komplementariusze (min. 1 osoba) - odpowiadają subsydialnie całym swoim majątkiem i prowadzą sprawy spółki;
Spółka komandytowo - akcyjna - komandytariusz daje kapitał, ale może go za jakiś czas potrzebować - wówczas zamiast kapitału wystawia się akcje, które komandytariusz może sprzedać i w spółce pojawi się nowy wspólnik. Obowiązek istnienia organu.
Natomiast z prawa amerykańskiego wywodzi się:
Spółka partnerska - forma organizacyjna dla wykonywania wolnych zawodów. Kodeks Handlowy wymienia te zawody (np. lekarz, prawnik…).
Reguła - każdy partner odpowiada za skutki swojej działalności oraz za działania osób, które organizacyjnie w spółce mu podlegają. Spółkę zakłada się dla zminimalizowania kosztów prowadzenia działalności (czynsz za lokal, zatrudnienie recepcjonistki), rozłożenia ich na więcej osób, łatwiejszego funkcjonowania na rynku.
Na etapie tworzenia, zanim powstanie Spółka z o.o. lub Spółka Akcyjna trzeba prowadzić działania organizacyjne, zgromadzić kapitał, dokonywać różnych czynności prawnych przed zarejestrowaniem spółki, również zaciągać zobowiązania. W okresie tym funkcjonuje Spółka kapitałowa w organizacji - jest to ułomna osoba prawna, może nabywać prawa i zaciągać zobowiązania, obowiązuje subsydialna odpowiedzialność za zobowiązania jeżeli egzekucja okaże się bezskuteczna - stosuje się tu odpowiednio przepisy o osobach prawnych.
Przepisy Kodeksu Cywilnego odróżniają pojęcie Konsumenta - jest to podmiot specyficzny występujący w obrocie o szczególnym statusie prawnym, gdyż stanowi słabszą (nieprofesjonalną) stronę w obrocie.
- Konsumentem może być tylko osoba fizyczna;
- dokonuje czynności prawnej, która nie jest bezpośrednio związana z jej działalnością gospodarczą;
Przedsiębiorca - osoba fizyczna, prawna lub ułomna osoba prawna, gdy prowadzi we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową. Każdy przedsiębiorca musi działać pod firmą (nazwą, pod którą przedsiębiorca występuje w obrocie) - firmę ujawnia się w rejestrze. Firma, jak nazwisko, jest niezbywalna.
Możliwe jest jednak upoważnienie innego podmiotu do korzystania z firmy (franczyzing). Franczyzobiorca - osoba prowadząca działalność gospodarczą pod czyjąś firmą, ma tylko prawo do korzystania, nie jest jej właścicielem.
Reguły ochrony firmy - jak ochrony dóbr osobistych (niematerialne i materialne)
Dodatkowy element: jeżeli ktoś naruszy prawo do firmy i osiąga w związku z tym zysk, to można się ubiegać o wydanie korzyści uzyskanej przez osobę, która dopuściła się naruszenia.