Lektura ST - opr, J


Duchowość proroków

Wstęp.

Prorocy wpłynęli na historię ludzkiego ducha.

Duchowość - konkretny i osobisty sposób przeżywania chrześcijańskiego doświadczenia. Jest odkrywana stopniowo przez różne wydarzenia ludzkiego życia.

Poznanie duchowości prorockiej - poprzez posłannictwo, które Bóg zlecił prorokom.

Istotne aspekty tych osobowości:

  1. przedstawienie grzechu bałwochwalstwa w kontekście danej epoki, by wykazać, że dla proroków Bóg jest wartością absolutną.

  2. Włączenie się proroka w życie społeczeństwa jego czasu (orędzie proroków piętnuje społeczną niesprawiedliwość i fałszywy kult)

  3. Stosunek proroka do historii (krytyka imperializmu)

  1. Kim jest prorok?

Prorocy różnią się między sobą:

  1. czas, który poświęcili działalności prorockiej

  2. sposób kontaktu proroka z Bogiem

  3. sposób przekazywania orędzia

  4. funkcja, jaką pełnili w społeczeństwie

Izraelici nazywali ich różnie: „człowiek Boży”, „widzący”. „wizjoner”, „prorok”.

Te różnice nie przekreślają jednak jedności istniejącej w ramach ruchu prorockiego. Dla większości ludzi prorok jest osobą, która przepowiada przyszłość (rodzaj wróżbity). Następnie obraz wieszcza ustąpił miejsca obrazowi proroka, który jest zwiastunem Mesjasza (aktualizacja poprzedniej wersji tej idei). Prorok - zwiastun też jest ukierunkowany na przyszłość, ale interesuje go tylko sprawa przyjścia Jezusa i formacja nowego ludu Bożego. (obraz proroka zaproponowany przez św. Hieronima w odniesieniu do Izajasza).

W XIX w. pojawił się jeszcze inny obraz proroka (prorok - samotnik).

Dzisiaj prorok jest uważany za człowieka zakorzenionego w tradycji, określonej kulturze i epoce. Drugi obraz proroka w XIX w. - społeczny reformator, rewolucjonista.

W wieku XX pojawił się obraz proroka - urzędnika. (idea ta ma genezę w studium psalmów , ponieważ w wielu w nich wyodrębniono przepowiednie, pewien element profetyczny. Konsekwencja - prorocy zajęli centralne miejsce w izraelskiej liturgii.

Wspólne linie ruchu prorockiego:

II. Osobiste doświadczenie Boga.

Prorocy prezentują różne sposoby poznania i doświadczenia obecności Boga.:

  1. Doświadczenie sprawiedliwości - Amos.

Amos dostrzegł symptomy politycznego i ekonomicznego upadku państwa, chociaż żył w czasach rozkwitu Królestwa Północnego. Zapowiada on nieuchronną karę. Przeżywał swą misję jako doświadczenie, którego nie można uniknąć (Amos był pasterzem i rolnikiem). Dostrzega, że społeczność, która sprawia wrażenie żyjącej w pomyślności i pokoju jest w rzeczywistości w stanie wojny domowej i doświadcza podziałów z powodu chciwości pewnej grupy społecznej (Bogu taka sytuacja się nie podoba). Wg Amosa Bóg stoi po stronie ubogich, pokornych, tych, którzy cierpią - to drugi element doświadczenia Boga przez Amosa.

Amos poznał Boga przez doświadczenie sprawiedliwości, a dokonało się to dzięki poznaniu doświadczenia tych, którzy cierpią, są wykorzystywani i upokarzani. Jego współczucie wzbudza konkretny człowiek. Ważniejsze od przynależności do ludu Bożego jest bycie człowiekiem, bo każdy człowiek jest synem Boga. Niesprawiedliwość jest obrazą konkretnej osoby, a w niej samego Boga.

  1. Doświadczenie miłości - Ozeasz.

Również oskarża rządzących o niesprawiedliwość i korupcję, ale także potępia bałwochwalstwo, które pojawia się na dwóch poziomach: kultycznym i politycznym.

Bałwochwalstwo kultyczne - oddawanie czci Baalowi, łącznie z rytami płodności i kultem złotego cielca.

Bałwochwalstwo polityczne - zabieganie o przymierze z potęgami militarnymi (Egipt, Asyria), które w oczach Izraelitów jawiły się jako nowi bogowie, którzy mogli ich ocalić.

Prorok zwraca uwagę na to, że Bóg chce przebaczyć ludowi, ale ten musi się nawrócić i wyrzec się wszystkiego poza Bogiem (obcych potęg, bożków).

Bóg jednak interweniuje nie czekając na pokutę ludu, zwiastując swe darmowe przebaczenie będące łaską. Przesłanie to jest jakby zapowiedzią chrześcijańskiego doświadczenia Boga.

Logika ksiąg S.T. , które naznaczyła duchowość chrześcijańska: grzech - nawrócenie - przebaczenie.

Nowość przesłania Ozeasza - polega na odwróceniu porządku. U niego przebaczenie poprzedza nawrócenie.

  1. Doświadczenie klęski - Jeremiasz.

Jego przesłanie jest surowe i rygorystyczne- walka z bałwochwalstwem (kapłańskie pochodzenie Jeremiasza). Nie jest uległy Bogu. Dyskutuje z Nim i buntuje się przeciwko Niemu. Jednak nie uniknie spełnienia swego posłannictwa. Spotkał się z niezrozumieniem. Doświadczył klęski zarówno ludzkiej jak i apostolskiej - przez to doświadczył Boga. Dał temu wyraz w swoich wyznaniach. Gdy wszystko wydaje się powodem do rozczarowania i utraty zaufania, prorok potrafi zachować ufność, że Bóg, choć w sposób ukryty jest zawsze blisko, ożywia i dodaje odwagi.

  1. Walka przeciw bałwochwalstwu.

Próba aktualizacji problemu.

Walkę przeciw bałwochwalstwu tradycja biblijna wiąże już z Samuelem. Bałwochwalstwo ma szeroki wymiar i jest niebezpieczeństwem, które zagraża różnym sytuacjom życia, bo każda rzeczywistość może zostać przez człowieka ubóstwiona.

Perspektywa ściśle kultyczna - kult oddawany pogańskim bogom.

W N.T. bałwochwalstwo jest kwestią aktualną nie tylko w zakresie kultycznym, ale także na poziomie codziennego życia.

Rywale Boga.

W czasach proroków rywalizowały z Bogiem potęgi militarne i pieniądze. Człowiek rezygnuje z uległości wobec potęgi Bożej i składa ufność we władzy ludzkiej, popadając w bałwochwalstwo. Zastępuje Boga inną rzeczywistością.

Praktyki bałwochwalcze z racji politycznych - ubóstwianie króla lub państwa.

Kult oddawany wielkim imperiom odnosi się do przymierzy zawieranych z Asyrią, Egiptem, Babilonią w VIII - VI w. przed Chr. Izajasz nazywa Egipt „nicością” „człowiekiem, a nie Bogiem” podkreślając jego słabość w porównaniu z pomocą ofiarowaną Izraelowi przez Boga. Ezechiel i Jeremiasz uznają wielkie państwa za „kochanków” Izraela. Zarówno ci idole, jak i ich dary są oceniane negatywnie przez proroka.

Postawa bałwochwalcza jest opisana dwojako:

Pierwsza postawa jest obrazą Boga, który jest Oblubieńcem. Druga obraża Boga, który jest wojownikiem ochraniającym swój lud lub ojcem, który troszczy się o syna. Teologia Deuteronomium akcentowała bardziej pierwszy obraz.

Wszelki kult wymaga składani bogom ofiar (chodzi o daniny, które Izrael i Juda składały wielkim imperiom). W tekstach proroków można dostrzec aluzje, które mówią o szkodach, jakie lud sprowadza na siebie poprzez swoje postępowanie. Idolatria polityczna zagrażała obywatelom ukrywając się pod pretekstem lepszego i pewnego jutra.

Najważniejszy element - postawa bałwochwalcza. Ona warunkuje wszystko inne. Gdyby Juda i Izrael nie złożyły ufności w wielkich potęgach, wtedy wszystkie materialne przejawy bałwochwalstwa miałyby inną formę. „Wejście” do któregokolwiek z tych państw byłoby normalnym wydarzeniem politycznym, a skarby i bogactwa straciłyby swój charakter ofiarniczy.

Bożki nie istnieją. Stwarza je sam człowiek swoją postawą. Stosunek proroków do polityki miał charakter sakralny, który nie ma dla nas znaczenia, bo został zniesiony przez N.T.

Bogactwo a bałwochwalstwo.

Podobnie jak w przypadku polityki relacja między bogactwem a bałwochwalstwem jest też zróżnicowana. Niekiedy chodzi jedynie o postawę zewnętrzną (osoby, które popierały kulty pogańskie jedynie ze względu na korzyści ekonomiczne).

Równie powierzchowna postawa - kiedy dobra materialne służą bóstwom pogańskim (zostają przeznaczone na sporządzanie ich posągów).

Relacja bardziej wewnętrzna - kiedy bogactwo doprowadza do zapomnienia o Bogu i do praktyk bałwochwalczych. To jeden z zasadniczych punktów orędzia Ozeasza - potępia łączenie bogacenia się z oddawaniem czci innym bogom.

Dobra tego świata są same w sobie obojętne moralnie. Zwykły kontakt z nimi nie prowadzi do grzechu. Powoduje go dopiero postawa człowieka, który je ubóstwia i wykorzystuje w służbie niesprawiedliwości.

Postawy i działania bałwochwalcze:

Zasadniczą postawą, która doprowadza do ubóstwiania dóbr tego świata jest chciwość, czyli pragnienie posiadania coraz więcej. Ujawnia się ona w różnych sytuacjach i ma różne cechy.

Chciwość rozgałęzia się w trzech kierunkach:

Następstwem postawy chciwości i formą podporządkowania się jej jest pokładanie ufności w dobrach materialnych, które sprawia, że przemieniają się one w bożki.

Ofiary bałwochwalstwa:

To nie tylko ludzie (sieroty, wdowy, ubodzy), ale też sprawiedliwość, prawo, miłosierdzie (wartości i środki, przez które Bóg porządkuje relacje międzyludzkie). Ofiarą kultu składanego dobrom doczesnym jest też człowiek, który go praktykuje. Bogactwo panuje nad nim, niszczy go wewnętrznie, zamyka przed Bogiem, przed bliźnim i jego własną rzeczywistością. Kult pieniądza jest jedną z najbardziej oczywistych form alienacji. Związek pomiędzy wzięciem w posiadanie a zaprzedaniem samego siebie ukazuje wewnętrzną tragedię tych, którzy zdecydowali się służyć Mamonie.

Manipulacja Bogiem.

Kiedy ktoś tworzy własny obraz Boga to popada w niebezpieczeństwo manipulacji Nim. Prorocy ujawniają fałszywe religijne poczucie pewności i usiłowanie manipulowania Bogiem. Dotyczy to takich elementów kultu jak: Wyjście, Przymierze, świątynia oraz „Dzień Pański”.

Wyjście - podstawowa prawda izraelskiej religii i jej idei historii zbawienia. Jednak to wydarzenie uległo błędnym interpretacjom i rozumiano je tak, jakby Bóg w sposób wyłączny związał się z Izraelem i dlatego Izrael mógł nadużywać tego przywileju.

Przymierze - fałszywa interpretacja ujmuje to jako przywilej, który zabezpieczy „lud Pana” przed wszelkim zagrożeniem w przyszłości (że zobowiązanie ze strony Boga uniemożliwia zesłanie kary)

Prorok Amos poucza, ze zawarte z Bogiem przymierze gwarantuje jedynie to, że tym skrupulatniej weźmie On pod uwagę wszystkie grzechy przeciw Niemu popełnione.

Świątynia (nie jest prawdą wiary, ani dogmatem)

Wierzono, że świątynia zagwarantuje Jerozolimie bezpieczeństwo. Jeremiasz uczy, że Bóg nie wiąże się z żadną przestrzenią materialną, lecz ze sposobem etycznego i religijnego postępowania.

Dzień Pański - Izraelici w VIII w. przed Chr. już oczekiwali objawienia się Boga , które miało na celu wywyższenie Jego ludu. Amos proponuje inną koncepcję tego dnia. (że to dzień kary za bałwochwalstwo). Bo dla proroka jedynym absolutem jest Pan. Prorocy mieli wielką ideę Boga. Była ona konsekwencją doświadczenia spotkania z Bogiem. Kto nie zostanie poruszony ideą takiego Boga, ten nie pojmie orędzia proroków. Jedynie w takiej perspektywie można zrozumieć głębokie zakorzenienie proroka w społeczności ich czasów i w historii.

Walka o sprawiedliwość

Jedno z najważniejszych zagadnień prorockiego orędzia - krytyka niesprawiedliwości społecznej i staranie o stworzenie bardziej sprawiedliwego społeczeństwa. Prorocy zajmują się konkretnymi faktami: niewolnictwo, lichwa, nieuczciwy handel. To zjawiska o długiej historii. Zanim prorocy podnieśli glos w obronie biedaków, wcześniej inne osoby podejmowały te problemy.

Ewolucja społeczno - ekonomiczna Izraela.

Przodkowie ludu izraelskiego (patriarchowie) należeli do pół nomadów. Zajmowali się pasterstwem i możemy twierdzić, że wśród nich nie miały miejsca poważne problemy społeczne. Rodzina obejmująca też niewolników była zjednoczona, a jeśli znalazła się w trudnościach ekonomicznych inni okazywali jej pomoc. Nie było wtedy wielkich różnic ekonomicznych ani klas społecznych. Wiele spośród tych rodzin nie było w Egipcie, ale autorzy biblijni koncentrują się na grupie, która tam była, ze względu na jej ludzkie i religijne doświadczenie. Interpretacje tych wydarzeń wychodzą od faktu wysłuchania przez Boga uciśnionych, ponieważ ucisk polityczny i ekonomiczny przeszkadzał w przyjęciu Bożego orędzia. Pewność, że Bóg zawsze staje w obronie słabych zaistniała na stałe w świadomości Izraela.

Po osiedleniu się w Palestynie Izraelici zajęli się rolnictwem, a w ich życiu pojawiło się nowe zjawisko: posiadanie ziemi uprawnej. Po ustaleniu się zasady prywatnej własności doszło do formowania się różnych przejawów nierówności (wpływały na to zróżnicowane plony ziemi, zwiększanie się lub zmniejszanie liczebności członków rodziny itp.).

Nastanie monarchii przyniosło wzrost dobrobytu w Izraelu, ale postęp materialny przyniósł też niesprawiedliwość i ucisk.

Drugą wielką zmianę wprowadził proces urbanizacyjny.. Miało to wiele ujemnych skutków (pojawienie się klasy wyższej - duże zyski dzięki nadużywaniu władzy, wyzysk, przymusowa praca, zawyżone podatki). Konsekwencją urbanizacji była też imigracja i osłabienie więzów rodzinnych co jednostkę pozbawiało oparcia.

Trzecia wielka zmiana - formowanie się warstw społecznych. Najcięższą winą monarchii (okres Dawida i Salomona) było zaprezentowanie takiego stylu życia, w którym luksus i bogactwo zajmowały najważniejsze miejsce. Powiększała się przepaść między bogatymi a ubogimi, która w VIII wieku osiągnęła ogromne rozmiary. Jest to czas pojawienia się proroka Amosa bardzo zainteresowanego kwestią społeczną.

Wcześniejsze próby rozwiązania problemu społecznego.

Zainteresowanie losem ludzi biednych sięga okresu przed pojawieniem się proroków. Było ono również w krajach sąsiednich i wywarło znaczący wpływ na prawodawstwo izraelskie. (okres Sędziów - starania zmierzające do ratowania potrzebujących).

W kwestii sprawiedliwości społecznej poruszane są aspekty:

W późniejszym czasie nie wystarczał już Kodeks Przymierza i zaistniała konieczność jego odnowy. Powstało nowe prawodawstwo, które z biegiem czasu stało się rdzeniem Pwt.

Oskarżenia płynące z ust proroków.

Amos przedstawia Samarię jako scenę, na której rozgrywa się sztuka rozpoczęta przed laty. Prorok zaprasza na to widowisko Filistynów i Egipcjan (te dwa narody były wrogami Izraela, prototypami ucisku). Na scenie są dwie grupy: uciskani i ci, którzy się bogacą. Pierwsi są ofiarami niesprawiedliwości, drudzy czerpią z niej korzyści.

Prorok prezentuje wizję profetyczną - nie widzi bogactwa i dobrobytu Samarii, lecz terror, kłamstwo i niesprawiedliwość. Dlatego zasługuje ona na potępienie i karę. Instytucją najbardziej odpowiedzialną za ten społeczny chaos jest wymiar sprawiedliwości. 9od niego zależy, czy ubodzy odniosą triumf w swoich słusznych żądaniach, czy przez samowolne decyzje będą nadal wyzyskiwani).

Sytuacją Jerozolimy zajmują się: Izajasz, Micheasz, Sofoniasz, Jeremiasz i Ezechiel.

Wg Izajasza Jerozolima zdradziła Boga, bo zdradziła ubogich, a zdrady tej dopuścili się władcy, którzy stają między dwiema grupami społecznymi: bogaczami i ubogimi. Pierwsi dysponują pieniędzmi, by kupić sobie sympatię władców. Drudzy mogą jedynie prosić, by ich wysłuchano. (a władcy stają po stronie bogatych). Dlatego wg Izajasza rozwiązanie tego problemu powinno się dokonać na poziomie instytucjonalnym, poprzez usunięcie tych urzędników, a mianowanie sędziów takich, jacy byli dawniej. Tekst Izajasza jest typowym przykładem demagogii profetycznej (bo nie wszyscy bogaci byli złodziejami), ale za demagogiczną formą może się kryć słuszna treść.

Micheasz jest jeszcze surowszy w swej mowie skierowanej do Jerozolimy. Oskarża władzę ze względu na jej znienawidzenie sprawiedliwości i postępowanie będące fałszowaniem prawa. Micheasz nie zachwyca się Jerozolimą, bo pomyślność i postęp są zbudowane na krwi ubogich i są konsekwencją niesprawiedliwości. Ci, którzy uciskają ubogich uważają się za ludzi religijnych i dla zapewnienia sobie bezpieczeństwa wzywają Boga. Równocześnie oddają cześć Bogu i Mamonie. (ku Bogu kierują tylko słowa a ich czyny przylgnęły do troski o zysk).

Micheasz ukazuje społeczeństwo podzielone na dwie grupy: rządzący i „mój lud”. (ten krzywdzony lud Bóg nazywa „swoim ludem”). Chęć niesprawiedliwych zysków odnosi się do przywódców, ale określa ona też postawę innych grup społecznych. W ten sposób prorok chce powiedzieć, że zło zakorzenia się w sercu człowieka. Struktury społeczne były zdeprawowane i stały się narzędziem ucisku, ale u podstaw tej sytuacji była deprawacja serca, które opuściło Boga, by służyć Mamonie.

Szczegółowe problemy, które piętnują prorocy:

  1. wymiar sprawiedliwości

Od niego zależą dobra, a nawet życie ludzi. Zdaniem proroków instytucja ta funkcjonowała źle. (korupcja, chciwość prowadząca do krzywoprzysięstwa). Sędziowie manipulowali prawem na własną korzyść. Dążyli do realizacji czterech celów:

  1. handel

Ezechiel - potępia ekonomiczny imperializm jako taki.

Amos - dostrzega w kupcach chęć wzbogacenia się kosztem ubogich.

Jeremiasz - piętnuje okrucieństwo połączone z przebiegłością.

Ozeasz i Micheasz - krytykują oszukańcze machinacje.

Sofonisz - zauważa, że handel jest szkodliwy dla wszystkich.

  1. niewolnictwo

Amos przypisuje temu problemowi wielkie znaczenie. Dwie drogi prowadzące do niewolnictwa:

Amos uważa, że nie ma żadnych powodów, by zniewalać człowieka.

Jeremiasz podkreśla kwestię przestrzegania lat szabatowych (kiedy niewolnik powinien odzyskać wolność).

  1. latyfundyzm

Wspominają o tym Izajasz i Micheasz. Chodzi o przywłaszczanie sobie ziemi, która należała do ludzi skazanych na wygnanie.

  1. wynagrodzenie za pracę

problem ten podejmuje Jeremiasz oraz Malachiasz (nie płacenie robotnikom za pacę).

  1. luksus i bogactwo

troska o ciągłe bogacenie się. (wg Jeremiasza i Ezechiela) jest grzechem całego ludu, ale najbardziej ulegają mu klasy wyższe.

Czy jest nadzieja na rozwiązanie tej sytuacji?

Wielu autorów uważa, że prorocy przedstawiali przejawy społecznej niesprawiedliwości, by wytłumaczyć nieuchronne kary Boże, a to znaczy, że nie spodziewali się żadnych zmian.

prorocy byli przekonani, że Bóg stanie w obronie biednego i ukaże możnych i ciemiężycieli, lecz nie poprzez rewolucję wewnętrzną, lecz za pomocą zewnętrznej interwencji.

Jakie prorocy widzieli rozwiązania?

Amos szansę przetrwania wiąże z nawróceniem narodu, które polegałoby na wprowadzeniu dawnych zasad sprawiedliwości w sądach. Rozwiązanie zależy od człowieka, który powinien miłować dobro, a nienawidzić zło.

Izajasz głosi konieczność nawrócenia, ale też oczekuje interwencji Bożej. Lekarstwem na wszystko byłyby sprawiedliwe i uczciwe władze.

Ozeasz widzi konieczność oczyszczenia. Instytucje monarchii i kultu powinny na wiele lat zostać zniszczone. Bardziej od Boga niż od ludzi oczekuje on rozwiązania problemu, dlatego wzywa do nawrócenia.

Micheasz uważa, że bogaczom zosttanie odebrana ziemia i na nowo oddana zgromadzeniu Pana, a Jerozolima zbudowana na krwi biedaków zostanie wymazana z historii.

Sofoniasz zapowiada dzień Pański, który położy kres bałwochwalcom, złodziejom i kupcom. Jedynym lekarstwem dla nich są sprawiedliwość i pokora. Dokona się zniszczenie Jerozolimy, ale Boża interwencja oszczędzi lud biedny i pokorny.

Jeremiasz uważa, że od nawrócenia zależy przyszłość nie tylko ludu, ale i monarchii. Uważa, że Bóg przyniesie rozwiązanie, wzbudzając Dawidowi potomstwo, które wprowadzi prawo i sprawiedliwość.

Ezechiel zawierza Bożemu działaniu (Bóg usunie dotychczasowe władze i sam zajmie ich miejsce). Nowy Dawid będzie Jego reprezentantem na ziemi.

Malachiasz wierzy w sprawiedliwego Boga, który położy kres tej sytuacji. Dokona tego za pomocą sądu, który oddzieli sprawiedliwych od przewrotnych.

Prorocy pesymistycznie patrzą na możliwość rozwiązania problemów społecznych jedynie ludzkimi środkami.

Czy krytyka proroków osiągnęła skutek?

Zabiegi proroków nie zmieniły ludu izraelskiego jako całości, ale na pewno miały wpływ na poszczególne osoby. A poza tym dzisiaj tez próbujemy urzeczywistniać w życiu to prorockie orędzie, a to znaczy, że nie było ono bezużyteczne.

Aktualność orędzia proroków polega na tym, że krytykę kultu i fałszywych idei religijnych połączyli z wezwaniem do praktykowania sprawiedliwości. Nie mając konkretnych planów reformy dokonali rewolucji światopoglądowej.

Prorocy i kult.

Prorocy ganią praktyki kultyczne oraz ich różne formy ponieważ przerodziły się one w środek uspokajający sumienia, kształtując fałszywą ideę Boga. W orędziach proroków istnieje powiązanie pomiędzy wymogami sprawiedliwości a krytyką kultu.

Trzy podstawowe elementy kultu:

gdy kult sprawowany jest wspólnotowo trzeba jeszcze dodać osoby służące kultowi.

Kult w starożytnym Izraelu.

Święta przestrzeń - to miejsce, które mówi, że Bóg jest obecny przynajmniej podczas trwania kultycznych czynności. (nie należy go utożsamiać z samym sanktuarium czy ołtarzem). Miejsce kultu wybiera sam Bóg w sposób bezpośredni poprzez teofanię lub pośrednio, przez określone wydarzenie.

Święty czas - dla Izraelity każdy czas był odpowiedni na spotkanie w Bogiem. Istniały jednak momenty poświęcone Mu w wyjątkowy sposób (szabat, nów księżyca, wielkie doroczne święta).

Szabat - instytucja typowa dla Izraela. Uświęcony przez jego powiązanie z Bogiem Przymierza. W epoce proroków był on dniem spoczynku i świętem radości.

Nów księżyca - dzień przeznaczony na odpoczynek (składano specjalne ofiary).

Pascha - święto pasterzy. Początkowo odbywało się bez kapłana i ołtarza, a największy nacisk kładziono na ryt krwi. Jest to święto wcześniejsze od wydarzeń związanych z Wyjściem. Najpierw miało charakter rodzinny i dopiero od Jozjasza przemieniono je na święto pielgrzymkowe połączone ze Świętem Przaśników.

Święto Przaśników. - święto nie kwaszonego chleba. Wskazywało na początek wiosennego żniwa jęczmienia. Ofiarowano Bogu pierwociny zbiorów. Później związano je z wydarzeniami wyjścia z Egiptu.

Święto Tygodni (Pięćdziesiątnica) - święto żniw, pierwocin. Od Przaśników odliczano 7 tygodni. Oznaczało ono zakończenie żniw.

Święto Namiotów - zakończenie wszelkich zbiorów. Obchodzono je jesienią przez 7 dni.

Akty kultu.

Składają się z elementu zasadniczego, czyli ofiary i kilku aktów drugorzędnych.

Ofiara - dar zwierzęcy lub roślinny.

Ofiara:

ofiary:

modlitwa liturgiczna- formuły błogosławieństwa, przekleństwa oraz wyznania wiary.

Element słowa zyskiwał coraz większe znaczenie w kulcie, zwłaszcza w synagodze:

ministrowie kultu:

ich zasadnicze funkcje:

Orędzie proroków.

Pierwsza teoria - że prorocy odrzucali kult jako coś złego w samej swej istocie

Druga teoria - że wszyscy prorocy byli związani z kultem.

Historia problemu własnego.

Człowiek często szuka sposobu zadowalania Boga i sądzi, że tą drogą jest właśnie kult. Prorok nie uważa kultu za wartość absolutną.

Amos sprzeciwia się kultowi, który odpowiada jedynie na ludzkie potrzeby, a nie jest szczerym pragnieniem wypełnienia woli Boga (droga Boża przeciwstawiona drodze ludzkiej).

Ozeasz - też przeciwstawia drogę Bożą drodze ludzkiej. Nie kult jest istotny, ale lojalność względem Boga i poznanie Go. Tylko ten, kto praktykuje sprawiedliwość i troszczy się o bliźniego jest lojalny wobec Boga i zna Go. Najcięższy zarzut, jaki Ozeasz stawia kapłanom- że okradają lud z poznania Boga, przekazując mu fałszywą ideę o Nim, i o Jego wymaganiach.

Izajasz wylicza wszystkie praktyki kultyczne, za pomocą których człowiek daremnie dąży do Boga. Nakazuje zmienić postępowanie i postawę życiową. Izajasz potępia kult praktykowany przez tego, którego ręce są pełne krwi.

Cała prorocka krytyka kultu dotyka problemu wejścia w relacje z Bogiem, by mu się przypodobać. Człowiek jest przekonany, że jest to możliwe przez kontakt w Bóstwem drogą ofiar, danin, pielgrzymek i modlitw. Dla proroków jedyną pewną droga do Boga jest ta, która prowadzi przez Jego słowo, wolę i prawo.

Pisma N.T. stwierdzają, że jest coś o wiele ważniejszego niż ofiarniczy kult Izraelitów. Jest to wola Boga. Coś ważniejszego niż święte miejsce - sposób oddawania czci Bogu.

Z całości przepowiadania prorockiego oraz N.T. wynika, że kultowi nie mogą towarzyszyć rażące przejawy niesprawiedliwości społecznej. W tym sensie kult chrześcijański powinien wychowywać do życia wiarą i do poznawania Boga, przypominając o podstawowym znaczeniu sprawiedliwości , miłosierdzia i troski o najsłabszych. Określone praktyki kultyczne (zwłaszcza Eucharystia) są nieodłączne od doświadczenia wiary.

Prorocka wizja historii

Różnica między religią biblijną a religią ludów ościennych polega na głębokim zakorzenieniu tej pierwszej w historii. W historii Izraela Bóg działa, objawia się, angażuje w ludzkie sprawy i wymaga odpowiedzi od człowieka.

Prorocy są uwarunkowani słowem Boga. W odniesieniu do historii pełni ono potrójną rolę: tworzy, interpretuje, stanowi wyzwanie.

Słowo Boże tworzące historię.

W Izraelu słowo Boże jest siłą twórczą (Rdz - Bóg mówi, a wszystko powstaje). Słowo może być obietnicą lub groźbą, które wypełniają się w różny sposób.

Słowo Boże interpretujące historię.

Spełnia dwie funkcje:

bieg historii

prorocy rozumieją historię wychodząc od najbliższej przyszłości. (interpretowanie przeszłości i teraźniejszości na podstawie tego, co jeszcze nie nadeszło). Przeszłość jawi się prorokowi jako walka pomiędzy dobrocią Boga a niegodziwością człowieka. Jeśli prorok wspomina konkretne wydarzenia to są to dobrodziejstwa Boże lub grzechy ludu.

Teraźniejszość w pewien sposób charakteryzuje się tym samym, co przeszłość (zwalczają się dobroć Boga i grzech człowieka). Przedstawia się ją jednak bardziej realnie. Są konkretne fakty i osoby. Proroków interesuje relacja między sytuacją obecną a Bożymi planami.

Opatrznościowa wizja historii u proroków nie jest statyczna. Wchodzi tu w grę wolność człowieka i wolność Boga. (jeśli człowiek niszczy plany Boże, wtedy Bóg niszczy plany człowieka i jego zwolenników).

Teraźniejszość jest momentem decyzji.

Wizja przebiegu historii zależy od bezpośredniej przyszłości, czyli zagrażającej ludowi kary. Lecz prorocy mówią też o przyszłości odległej, która zaistnieje w czasach ostatecznych. Różne są cechy tej wizji przyszłości:

prorocy uważali przyszłość za dzieło Boga. Zbawienie przychodzi od Boga i jest ono dla człowieka zadaniem do wypełnienia.

Działanie Boga w historii

Słowo, które jest dla nas wyzwaniem.

Słowo Boże wymaga decyzji. Przeszłość rozumiana jest jako nieustanne wzywanie ludu do nawrócenia. Słowo Boże wymaga też od nas, abyśmy wobec wydarzeń historii przyjęli postawę wiary. Słowo Boże wzywa człowieka do tworzenia historii zgodnie z planami Boga, jako Jego współpracownika. Prorocy jednak nie podkreślają roli człowieka w tworzeniu przyszłości, czy królestwa Bożego.

Wizja prorocka a wizja N.T. (różnice)

  1. to, co w S.T. ma ujęcie teocentryczne w N.T. ma orientację chrystocentryczną

  2. przyszłość stała się teraźniejszością w Chrystusie. Jego słowo, Osoba i dzieło są obrazem przyszłości.

  3. N.T. koncentruje działanie Boga w osobie Chrystusa (wcześniej Bóg kierował historią Izraela i historią powszechną).

W całości orędzia N.T. widać jaśniej niż w S.T. autonomię historii.

Wg proroków słowo Boże tworzy historię, interpretuje ją i poprzez nią stanowi dla nas wyzwanie. Pierwsza funkcja okazuje się nie do przyjęcia w koncepcji chrześcijańskiej, bo takich faktów jak klęski, trzęsienia ziemi itp. nie możemy uznać za zsyłane przez Boga.

Wg wizji nowotestamentalnej słowo Boże nie tworzy historii. Ono stało się w niej Ciałem, stało się historią, ale respektując jej prawa.

Jednak w wielu innych aspektach orędzie prorockie jest nadal znaczące dla naszej epoki.; Słowo Boże kontynuuje interpretację historii i chrześcijanin jest zobowiązany osądzać ją poprzez to Słowo, którym jest Chrystus. Równocześnie jest to słowo, które stanowi dla nas wyzwanie. Wzywa nas do ukierunkowania historii ku takiemu celowi, jaki wyznaczył jej Bóg. W tym możemy dostrzegać przedłużenie działania Bożego w prowadzeniu tej historii. W tym sensie można powiedzie, że Bóg kontynuuje tworzenie historii przez swoje słowo, nie bezpośrednio, ale wzywając nas byśmy ją z dnia na dzień tworzyli.

Prorocy wobec imperializmu.

W Biblii problem imperializmu jest ważną kwestią wciąż na nowo podejmowaną. Problem imperializmu był dla proroków dramatem stawiającym pytania, jak można pogodzić Bożą miłość i sprawiedliwość ze spustoszeniem, uciskiem i śmiercią, które przyniosły inwazje wielkich potęg. Imperializm na wielką skalę pojawił się w połowie IX wieku przed Chr.

Izajasz ukazuje obraz imperium jako każącą rózgę sprawiedliwości. (prorok ogranicza to jedynie do swego ludu). Imperium ma ukarać Izrael i Judę za popełnione grzechy. Poza tym Izajasz wierzy w absolutne panowanie Boga nad asyryjskim imperium. Asyria jest narzędziem w ręku Pana. Później prorok zauważa radykalną różnicę między planem Boga, a planem imperatora (unicestwienie wielu narodów0. To okrucieństwo, chęć panowania nad narodami, bluźnierstwo przeciw Jahwe, sprowadzają na asyryjskiego imperatora gniew Boga.

Zdaniem proroka, kiedy już historia będzie dochodzić do swej pełni znikną różnice między narodami, a nawet możliwość wzajemnego wyniszczania się. Te słowa stanowią krytykę wszelkiego rodzaju imperializmu.

Dla proroka Nahuma zasadniczym problemem jest zrozumienie Bożej sprawiedliwości. (jak Bóg może tolerować niesprawiedliwe imperium?) Nahum uważa, że Bóg się na to nie godzi, dlatego ukaranie Niniwy jest koniecznością.

Prorok Habakuk nie może pojąć, dlaczego Bóg patrzy spokojnie na walki i ucisk. Pan odpowiada, że ukaże egipskich ciemiężycieli za pomocą innego imperium. Habakukowi to nie wystarcza, bo ukaranie jednego imperium oznacz zstąpienie go innym.

Nowość przesłania Habakuka polega na ukazaniu takiego Boga, który osądza i potępia wszelkie formy imperializmu. Habakuk (podobnie jak Hiob) podejmuje drogę, która nie godzi się na tradycyjne rozwiązania i podejmuje dyskusję z Bogiem, by w końcu znaleźć odpowiedź , która napełni go pokojem i pomoże zaakceptować tajemnicze plany Boga w historii.

Jeremiasz początkowo też uważał, że wielka potęga może być narzędziem wybranym przez Boga, dla ukarania Jego ludu. Wg perspektywy teologicznej Jeremiasza Bóg jednocześnie kieruje do danego imperatora słowa powołania, jak i słowa potępienia. Imperium rodzi się dzięki słowu i zgodnie w wolą Boga znika. Ale między tymi dwoma momentami Bożych interwencji należy zgodzić się na Boże plany, przyjmując ich konsekwencje. (dlatego uważano Jeremiasza za zdrajcę ojczyzny).

Inni Żydzi nie podzielali postawy Jeremiasza, bo nie potrafili wytłumaczyć okrucieństwa Babilończyków jako woli Bożej. Różni anonimowi prorocy wyrażali swą nienawiść do Babilonii.

Deutero - Izajasz (anonimowy prorok okresu wygnania) - patrzył z entuzjazmem na Cyrusa i opiewał jego czyny. Cyrus niósł wygnańcom wolność. Persja ma do spełnienia misję karną przeciw wrogom ludu Bożego. Wolność ofiarowana przez Cyrusa była jednak względna. Dlatego dwaj inni prorocy, Aggeusz i Zachariasz opowiedzieli się przeciw temu imperium.

Kampania wojenna Aleksandra Macedońskiego położyła kres panowaniu perskiemu i dała początek panowaniu greckiemu. (następcom Aleksandra Wielkiego w Egipcie- Ptolemeuszom, i w Syrii - Seleucydom).

Antioch IV stał się prototypem obcego tyrana. Jego polityka spowodowała wśród Żydów różne postawy. Reakcją najbardziej znacząca było zbrojne powstanie Machabeuszy, które przyniosło Żydom niepodległość.

Ostatnim wyrazem prorockiego ducha jest Księga Daniela. Jej oryginalność można dostrzec w pierwszej części, która składa się z różnych opowiadań, zawierających ładunek teologiczny. Historia męczenników (odnośnik wczesnochrześcijańskich relacji o męczennikach) była zachętą do zachowania wierności Bogu i Jego prawom. Daniel i jego przyjaciele - modele wiary i ufności. Księga Daniela nie straciła swej aktualności będąc radykalnym potępieniem imperializmu.

Postawa proroków wobec imperializmu:

1 istnieje linia profetyczna, która usiłuje pogodzić istnienie imperiów z wolą Boga zaczyna się ona u Izajasza, jest kontynuowana u Ezechiela, Jeremiasza i Deutero =- Izajasza.

2 inna linia prorocka przeciwstawia się zdecydowanie każdemu imperializmowi uważając, ze nie jest on do pogodzenia z wolą Boga (Nahum, Aggeusz, Zachariasz i anonimowi prorocy). - przeciw imperium babilońskiemu

Habakuk - potępia każde imperium

3 prorocy starali się zaakceptować pojawienie się każdego imperium, jednak po przeżyciu ucisku zdecydowanie potępiali dane imperium

4 prorocy nie chcieli usprawiedliwić okupanta własnego narodu, lecz wskazać postawę, jaką Izraelici powinni przyjąć wobec takiej sytuacji, poddając się ufnie woli Bożej.

Monarchia i mesjanizm.

Jeden z najważniejszych tematów, który łączy teraźniejszość z przyszłością, rzeczywistość polityczną danej epoki z nadziejami czasów ostatecznych.

Początek i charakter izraelskiej monarchii.

Monarchia izraelska powstała pod koniec XI wieku przed Chr. Uważano, że jest ona jedynym rozwiązaniem problemu zagrożenia ze strony Filistynów. Monarchia w Izraelu miała charakter charyzmatyczny (król był mianowany przez Boga) i proklamowany przez lud. Jednak nie ulega wątpliwości, że monarchia posiadała tez charakter dziedziczny.

Izraelska wizja króla;

król jako pomazaniec Pański. Człowiek wybrany przez Boga, który przez namaszczenie uzyskuje przymioty i władzę Boską.

Król jest pasterzem, który strzeże i ochrania swą trzodę przed zewnętrznymi atakami.

Izrael najbardziej oczekiwał od króla troski o prawo, sprawiedliwość i najsłabsze klasy społeczne.

Postawa proroków.

Konkretni królowie często nie dorastali do swojej misji.

Amos nie wypowiada się na temat monarchii.

Ozeasz mówi często o królach i monarchii:

Rozważając zagadnienia monarchii w Księdze Ozeasza należy dokonać rozróżnienia między twierdzeniami, które z pewnością pochodzą od proroka, a późniejszymi dodatkami do tego tekstu. Te pierwsze odnoszą się negatywnie do instytucji monarchii Niekiedy monarchia jest potępiana ze względu na konkretne błędy władców, a innym razem odrzucenie monarchii ma charakter radykalny. Prorok potępia ją od samego jej zaistnienia, bo spowodowała oddalenie Izraela od Boga i wywołała Jego gniew. Dlatego w wizji przyszłości Ozeasza monarchia nie odgrywa żadnej roli.

Izajasza przez wieki uważano za osobistość skierowaną ku przyszłości w oczekiwaniu na przyjście Zbawiciela. Dlatego autorzy N.T. interpretowali w ten sposób jego wypowiedzi. Obecnie wiemy, że prorok był przede wszystkim zakotwiczony w teraźniejszości. Dlatego jego teksty, które wcześniej uznawano za odnoszące się do Jezusa obecnie odnosi się do współczesnego prorokowi króla. Izajasz ocenia pozytywnie instytucję monarchii, ale przyjmuje krytyczną postawę w odniesieniu do konkretnych królów. Mówiąc o tym, że panna urodzi syna i nada mu imię Emmanuel podejmuje aktualny problem swego czasu. (że kiedy dziecko podrośnie, stanie się groźbą dla Achaza). Tekst ten jest otwarty jednak na późniejsze interpretacje, które pójdą po linii mesjańskiej. Nadanie królowi wzniosłych imion jest zgodne z monarchiczną i sakralną ideologią. Izrael wiele bowiem oczekiwał od swego idealnego władcy. Chodzi o ziemskiego króla, w którym prorok pokładał nadzieję i ufał, że będzie on rządził w sposób godny.

Poematy dotyczące konkretnych królów ożywiające nadzieję przywrócenia monarchii, przemieniały się w źródło refleksji w tych kręgach, które oczekiwały na przyjście Zbawiciela. W poematach zawierających idealny obraz władcy dostrzegały one zapowiedź czegoś po ludzku niemożliwego. Jedynie Zbawiciel inny od poprzednich królów mógł spełnić te nadzieje monarchiczne.

Reinterpretacja teokratyczno - wspólnotowa.

Odnosi się do „Reszty”, która ocaleje w katastrofy. Ta mała społeczność oczyszczona przez karę jest prawdziwym Emmanuelem. Wszystko to nie przeszkadzało, by starożytne teksty dalej wskazywały na jedną szczególną postać coraz bardziej idealizowaną, aż do osiągnięcia przez nią cech Mesjasza eschatologicznego. W tym kierunku idzie N.T.

Micheasz

Najważniejsza jest rola, jaką spełni ten zapowiadany władca. Cała jego egzystencja związana będzie w Bogiem. Nowy król będzie pasł swój lud jak Dawid, lecz będzie to czynił mocą Boga. Wniosek - jedynie Bóg jest prawdziwym królem i prawdziwym Zbawicielem. Król, który rządzi mocą Boga nie ogranicza się tylko do wybawienia swego ludu. Przynosi on ludowi wszelki rodzaj błogosławieństwa, również wewnętrzną więź pomiędzy ludem a Bogiem, dlatego z biegiem czasu tekst Micheasza stał się jednym z najważniejszych tekstów mesjańskich.

Jeremiasz

Wg Jeremiasza obietnice Boga nie są bezwarunkowe. Bóg w zamian za swe dobrodziejstwa wymaga etycznego postępowania. Niejasny jest stosunek Jeremiasza do mesjanizmu. Przyznaje on zarówno monarchii dawidowej jak i mesjanizmowi pewne znaczenie, ale tylko do pewnego momentu swego życia, kiedy odrzucił mesjańskie nadzieje, uważając, że Bóg zerwał definitywnie swe przymierze z Dawidem. Jego uczniowie lub ostatni redaktorzy wprowadzili pewne poprawki akcentując temat mesjański. Jednak nie zaciera to wrażenia, że temat Mesjasza odgrywa w Kiędze Jeremiasza niewielka rolę.

Ezechiel

Też nie porusza wyraźnie tego tematu. Akceptuje monarchię jako instytucję użyteczną, . kładzie większy nacisk na zbawienie niż na samego Zbawiciela. Ezechiel największe znaczenie przypisuje teokracji i kapłaństwu. Wg niego książę nie pełni żadnych zbawczych funkcji.

Aggeusz i Zachariasz.

Obydwaj są zgodni co do tego, że w danej im historycznej sytuacji zrealizowane zostały pradawne obietnice dotyczące idealnego króla. Aggeusz obiecuje odnowę dynastii Dawida, ale nie jest propagatorem mesjanizmu. Zachariasz przedstawia przyszłe rządy nad ludem Bożym jako rządy teokratyczne, z dwoma najwyższymi reprezentantami: Zorobabelem i Jozuem (królem i najwyższym kapłanem). Podobnie jak Aggeusz nie oczekuje żadnej nadzwyczajnej osobistości. W ostatniej części księgi Zachariasza, która nie jest już dziełem tego proroka, znajduje się proroctwo mające wielkie znaczenie dla kształtowania się idei mesjańskich. Chodzi o przyszłego króla, którego panowanie będzie szersze niż Dawida, a jego nadejście będzie pełne pokory i nie zniszczy on broni nieprzyjaciół, lecz broń ludu Bożego (podważy bałwochwalczą ufność pokładaną w wojsku). Bez działań wojennych obwieści narodom pokój.

Wnioski końcowe

Połączenie tematu monarchii i mesjanizmu jest nie do uniknięcia.

Monarchia:

Mesjanizm. Wielu chrześcijan sądzi, że dziełem proroków jest orędzie o przyszłym ukazaniu się idealnego króla, Mesjasza, którego identyfikują z Chrystusem. Jednak u wielu proroków nie ma żadnej przepowiedni mesjańskiej, a inni przywiązują do tego małą wagę. Osobiste przymioty i dary danej postaci, które wydają się typowe dla Zbawcy, wydają się czymś normalnym w ramach monarchicznych koncepcji starożytnego Wschodu. W okresie monarchii nie pojawiły się żadne wypowiedzi mesjańskie w .ścisłym tego słowa znaczeniu. Dopiero od czasu niewoli w niektórych środowiskach zrodziły się nadzieje, ze Bóg odnowi dynastię Dawida. Z biegiem czasu nadzieje te zamieniły się w oczekiwanie na Zbawiciela eschatologicznego.


Wyszukiwarka