„Ojczyzna to wielki zbiorowy obowiązek”

C. K. Norwid. Ustosunkuj się do słów poety opierając się na przykładach literackich różnych epok.
Na przestrzeni dziejów widzimy, że Polacy chociaż należeli do różnych obozów patriotycznych różnili się sposobem działania, jeżeli chodziło o zagrożoną ojczyznę zawsze potrafili się zjednoczyć, wspólnie walczyć o to by była wolna. Ojczyzna jest więc na prawdę zbiorowym obowiązkiem, w pojedynkę nie zdziałali by niczego, dopiero jednocząc swe siły walczyli o wolność ojczyzny. Polacy zawsze wykazywali się ogromnym patriotyzmem, dowodem tego może być odzyskanie przez Polski niepodległości. Mimo, że w Polsce działało się nieraz źle, szlachta zabiegała o swoje korzyści, ale znaleźli się patrioci, którzy w swych utworach apelowali do społeczeństwa o zmianę postępowania w trosce o Polskę. Innym razem poeci - patrioci pisali utwory „ku pokrzepieniu serc”. One też miały ogromne znaczenie, pozwalały optymistycznie spojrzeć na świat, nie poddawać się w trudnych momentach, zachować patriotyzm.
W czasie 2 wojny światowej wykazali się dużym patriotyzmem, walcząc dzielnie za ojczyznę często trafiali w wyniku tego do obozów koncentracyjnych, gdzie panowały straszne warunki. Świat obozów przedstawia Tadeusz Borowski w opowiadaniach i Gustaw Herling Grudziński w „Innym świecie”. Często także w poświęceniu dla ojczyzny ginęli , to widzimy w „Pamiętniku z powstania warszawskiego” M. Białoszewskiego.
Andrzej Frycz Modrzewski jest przedstawicielem poetów dla których bardzo ważny był los Polski i poprawienie jej bytu. W dziele „O poprawie Rzeczpospolitej”, które liczy 5 ksiąg autor zastanawia się nad cnotami i cechami charakteru doskonałego obywatela Rzeczpospolitej oraz nad obowiązkami moralnego i etycznego postępowania urzędników państwowych względem każdego obywatela. Pojawia się tu również postulat równości wszystkich obywateli wobec prawa i ubolewanie, że w Rzeczpospolitej dla różnych ludzi jest zróżnicowane prawo. Szczególnie jaskrawo widać to na przykładzie kary śmierci, która uzależniona jest od przynależności oskarżonego do warstwy społecznej. Modrzewski przedstawił reformę Kościoła katolickiego, nawołuje on do zwrócenia większej uwagi na ogół wiernych i kwestie niematerialne. Ostatnia księga tego utworu jest próbą zwrócenia uwagi na rolę nauki i wiedzy w życiu każdego człowieka.
Choć w wielu fragmentach rozprawy A. F. Modrzewskiego spotkać można uwagi o utopijnym charakterze, to jednak niezaprzeczalna wydaje się być siła patriotyzmu, prawość i głębia myśli tego wielkiego humanisty.
Motywem przewodnim „Kazań sejmowych” Piotra Skargi są choroby jakie nękają Rzeczpospolitą. Skarga wylicza choroby, a następnie dokładnie charakteryzuje w kolejnych kazaniach każdą z nich. Jako pierwszą chorobę wskazuje nieżyczliwość ludzką wobec Rzeczpospolitej, czyli brak miłości ojczyzny, przedkładanie interesu prywatnego nad dobro kraju. Drugą chorobą jest niezgoda wewnętrzna, czyli „rozterki sąsiedzkie”. Trzecia choroba, to różnowierstwa, czyli odstępstwa od wiary katolickiej, zagrożenie Polski herezją, czwarta - osłabienie władzy króla. Piątą chorobę stanowią niesprawiedliwe prawa oraz niepraworządność, jako szóstą zaś kaznodzieja wymienia upadek moralności i obyczajowości w Rzeczpospolitej. Sam siebie postrzega jako kaznodzieję - lekarza w swych kazaniach charakteryzuje zgubny wpływ, jakie choroby te moją na Polskę, udziela też rad, jak z nimi walczyć.
W słynnym drugim kazaniu Skarga porównuje ojczyznę do matki, która urodziła i wychowała dzieci, czyli wszystkich obywateli. Za to Rzeczpospolitej należy się cześć i szacunek. W kazaniu tym również pojawia się znana alegoria ojczyzny jako tonącego okrętu. Gdy okręt tonie należy go ratować, a nie myśleć o własnym dobytku, bo wtedy można zginąć razem z nim. Podobnie jest z ojczyzną. Gdy znajdzie się ona w niebezpieczeństwie, tylko głupcy i nikczemnicy myślą o własnym majątku, patrioci starają się ratować swój kraj, wiedząc, że jego dobro jest dla nich ratunkiem. Skarga przepowiada, że rozplenienie się chorób może spowodować upadek Rzeczpospolitej. O jego przenikliwości świadczy fakt, że w niecałe dwadzieścia lat później Polska zniknęła z mapy Europy.
Dramat renesansowy „Odprawa posłów greckich” jest wzorowany na klasycznym dramacie greckim, jednak różni się od swego pierwowzoru konstrukcją głównego bohatera, a także zakończeniem. Troja staje się alegorią 16 wiecznej Rzeczpospolitej, ogarniętej kryzysem, osłabionej wewnętrznymi sporami i powoli kurczącej się w swych granicach. Dramat Kochanowskiego jest także utworem o wymiarze symbolu. Troja jawi się jako przykładowe, symbolicznie ukazane, źle rządzone i znajdujące się w stanie kryzysu państwo. Kochanowski konfrontuje w „Odprawie posłów greckich” dwie postawy” Antenora - bohatera pozytywnego, stawiającego dobro ojczyzny ponad kaprys jednostki oraz Aleksandra bohatera negatywnego, posługującego się szantażem i przekupstwem. „Odprawa posłów greckich” jest apelem o patriotyzm i miłość do ojczyzny.
Z utworów Wacława Potockiego wyłania się barwny obraz życia szlachecko - ziemiańskiego 18 - wiecznej rzeczpospolitej, nakreślony z prawdziwym mistrzostwem i zachowaniem wszelkich realiów. W wierszu „Nierządem Polska stoi” Potocki ukazuje obraz państwa znajdującego się w stanie całkowitego rozkładu i wewnętrznej anarchii. Nikt nie przestrzega oderwanych od rzeczywistości sformułowanych naprędce praw. Sprawiedliwość jest jedynie pustym słowem. W Rzeczpospolitej panuje prawo silniejszego, bogaci uciskają biednych, każdy dba jedynie o własne dobro. Magnateria bezwzględnie wykorzystuje średnią i dobrą szlachtę, która żyje w nędzy, często jest wyrzucana z własnych domostw i musi tułać się po cudzych kątach.
Złe cechy i przyzwyczajenia Polaków ukazuje Potocki w wierszu pod wymownym tytułem „zbytki polskie”. Potocki zadaje najpierw pytanie, o czym Polska myśli we „dnie i nocy”, by odpowiadając na nie móc wyliczyć największe polskie wady narodowe. Należą do nich przede wszystkim : skłonność do nieustających zabaw, rozmiłowanie w luksusie, przywiązywanie wagi do wytwornego stroju, obżarstwo i pijaństwo. Polacy przedstawieni są w wierszu jako naród chętnie i bezmyślnie przejmujący obce wzory i rządy. Rzeczpospolita jest coraz biedniejsza, słabsza, niebezpieczeństwo utraty niepodległości jest coraz większe. Potocki krytykuje głupotę i krótkowzroczność szlachty, która zdaje się nie zauważyć, że wraz z upadkiem kraju utraci swą dotychczasową pozycję i wszelkie bogactwa.
Z kolei w utworze „Pospolite ruszenie” poeta ukazuje zniewieściałość i sobiepaństwo szlachty. Wczesnym rankiem w wojskowym obozie pospolitego ruszenia dobosz nawołuje śpiącą szlachtę do podjęcia walki z nadchodzącym wrogiem. Jednak nawet w obliczu bezpośredniego zagrożenia szlachta ani myśli zrywać się z łóżek, a przeszkadzający im w spaniu dobosz o mały włos nie zostaje pobity. Ironia Potockiego jest w tym przypadku bardzo gorzka, pisze przecież o bezbronności własnej ojczyzny, w której każdy szlachcic ma własne zdanie i powodowany pychą nikogo nie chce słuchać.
„Powrót posła” Juliana Ursyna Niemcewicza jest powstałym w ciągu kilkunastu dni, w czasie przerwy w obradach Sejmu Wielkiego. Niemcewicz chciał w ten sposób wpłynąć na opinię publiczną oraz na postawę polityczną poszczególnych posłów. Pisarz ukazał konflikt, jaki zaistniał w drugiej połowie i pod koniec 18 wieku w Rzeczpospolitej między Sarmatami konserwatystami a zwolennikami reform. Utwór miał też spełnić ważne zadanie polityczne. Niemcewicz wykazał konieczność i nieuchronność zmian ustrojowych Polski, ośmieszył przedstawicieli obozu konserwatywnego, chcąc przysporzyć jak najwięcej zwolenników prokrólewskiemu i patriotycznemu obozowi reformatorów.

Hugo Kołłątaj, dzięki niemu język polski stal się językiem wykładowym. W czasie obrad Sejmu Wielkiego był zwolennikiem patriotycznego obozu reformatorów polskiego oświecenia. Stworzył wtedy ośrodek propagandy patriotów, znany jako Kuźnica Kołłątaja. Był jednym z współtwórców Konstytucji 3 Maja. Gdy w 1788 roku Sejm Czteroletni rozpoczynał obrady, ukazał się zbiór ustaw Kołłątaja, będących zbiorem uwag nad ustrojem i kształtem Rzeczpospolitej. Zbiór został zatytułowany „Do Stanisława Małachowskiego, referendarza koronnego”. „O przyszłym Sejmie Anonima listów kilka” Kołłątaj zawarł w tych listach konkretne propozycje reform, które powinien uchwalić Sejm Wielki. Do najważniejszych postulatów Kołłątaja należały wzmocnienie władzy królewskiej, zniesienie liberum veto, reforma podatkowa oraz utworzenie w Sejmie drugiej izby, przeznaczonej dla mieszczan według autora „Listów...” należy jak najszybciej utworzyć, a potem utrzymywać, liczną, dobrze uzbrojoną armię, która byłaby w stanie zadbać o bezpieczeństwo Rzeczpospolitej.

Był podobnie jak Kołłątaj duchowym, który poruszał ten sam temat, poprawienie życia w Polsce.
Najważniejsze myśli z „Uwag nad życiem Jana Zamojskiego” są ujęte w drugim traktacie politycznym, w wydanych w 1790 roku „Przestrogach dl Polski”. Powtarzając zarzuty stawiane możnowładztwu, Staszic zwraca jednocześnie uwagę na tragiczną sytuację w jakiej znaleźli się polscy chłopi. Żyją oni w powszechnej nędzy, panuje wśród nich wysoka śmiertelność. Często udręczeni pańszczyzną, porzucają własną ojczyznę i uciekają za granicę w poszukiwaniu chleba i godnego życia. Staszic bierze w obronę mieszczaństwo, warstwę społeczną, która była zawsze traktowana gorzej niż szlachta i magnateria. Postuluje zrównanie praw mieszczan z prawami szlachty i magnaterii. Staszic występuje przeciw liberum veto, domaga się aby ustanawianie praw odbywało się zwykłą większością głosów. Jest również przeciwko wolnej elekcji, opowiada się za władzą dziedziczną.
„Rota” jest przykładem liryki patriotycznej Marii Konopnickiej. Jest to wiersz - apel, odezwa do rodaków i deklaracja miłości do ojczyzny. Słowo „rota” oznacza przysięgę, a wiersz jest przysięgą, jaką poetka składa ojczyźnie w imieniu całych pokoleń Polaków. Są tu słowa wierności:
„Nie rzucim ziemi, skąd nasz ród”,
jest zapowiedź walki o niepodległość
„Odzyska ziemię dziadów wnuk”,
jest też deklaracja związku z Bogiem i wiarą
„Tak nam dopomóż Bóg ! ”
Eliza Orzeszkowa ukazuje w „Nad Niemnem” rozległy obraz społeczeństwa polskiego drugiej połowy 19 wieku. Są to czasy już po klęsce powstania styczniowego. Pisarka usiłuje zawrzeć w swej powieści wskazówki etyczne i moralne jakimi Polacy powinni się kierować w określonej sytuacji politycznej. Najważniejszą wartością o jakiej pisze Orzeszkowa jest praca. Widać to bardzo dokładnie w „Nad Niemnem”, gdzie praca nie jest przekleństwem, ale dobrowolnym obowiązkiem człowieka wobec świata przyrody i wobec siebie. Praca jest w powieści naczelnym kryterium oceny bohaterów. Orzeszkowa w specyficzny sposób ukazuje ludzi pracujących - są weseli, radośni, śpiewają, śmieją się a jednocześnie są pełni godności i dostojeństwa, ich wysiłek nabiera magicznego, rytualnego charakteru. Orzeszkowa poruszyła temat z kręgu narodowego „wklęsłego” przez zaborców surowo traktowanego przez cesarskich cenzorów. Aby móc przekazać cenne idee i informacje, pisarka sięgnęła do tzw. języka szyfru, wykorzystała symbol, znak, aluzję. Stąd w powieści charakterystyczne słowa - klucze „dzieci nocy” czyli pokolenie żyjące w niewoli, „ogień ofiarny” czyli powstańców, „blask jutrzenki” - nadzieja wolności.
Zainteresowanie pisarza tematyką historyczną jest wyrazem rozczarowania współczesnością. „Potop” H. Sienkiewicza nawiązuje do historii, to pokazanie ważnych zjawisk istniejących w 17 wieku z punktu widzenia współczesnych pisarzowi ludzi. Trudno ciągle przedstawiać współczesność, kiedy ma ona wyraz tragiczny, łatwiej natomiast pokazać, że były momenty w dziejach polski jeszcze bardziej dramatyczne, które jednak przeminęły ustępując miejsca wolności i nadziei na przyszłość. Dlatego Sienkiewicz pisze „Potop”, którego akcja rozgrywa się w 17 wieku, dwadzieścia lat przed okresem, na który przypada życie i twórczość tego wybitnego powieściopisarza. Pisał on tę powieść „ku pokrzepieniu serc” tych wszystkich, którzy byli udręczeni niewolą i tragedią narodu. Pragnął on dodać tym ludziom wiary i optymizmu. Pisarz podziwia urok dawnej Polski, który wzmaga i krystalizuje jego patriotyzm. To właśnie z uczucia patriotyzmu zrodził się „Potop”, który ukazuje wewnętrzny rozkład Rzeczpospolitej 17 wieku, jak i obraz zależności zewnętrznej Polski. W tym okresie stosunki wewnętrzne w Polsce nie układają się najlepiej. Samowola szlachty, jej sarmacki styl życia, wykorzystywanie niższych warstw społecznych, bunt, konflikty i nieporozumienia pomiędzy Polakami doprowadzają naród do ruiny społecznej i gospodarczej. Nie jest to jednak okres „klęski” naszej ojczyzny. Jest to raczej czas burzliwej kotłowaniny różnych zjawisk, okres, który cechuje pewna niesamowitość.
Tym, co najbardziej spaja ze sobą wszystkie elementy „Potopu” są perypetie miłosne pary głównych bohaterów. To miłość popycha ich do działania. Autor powieści znakomicie przedstawia i tę stronę ówczesnych czasów. Kochankowie, ich zaloty, swatanie, zwyczaje konkurowania o rękę panny lub odwzajemnienie kawalerowi uczucia to też ważny wycinek przeszłości, do której należy wracać, aby poznać kulturę naszego narodu i samą Polskę. Znając je łatwiej bronić ojczyzny, bowiem widzą oni, o co walczą, a w przyszłości co mogą utracić.
„Przedwiośnie” Stefana Żeromskiego jest powieścią napisaną w 1924 roku, przedstawia losy Cezarego Baryki, młodego Polaka wychowanego w Baku, który po doświadczeniu rewolucji w Rosji, udaje się do Polski i tam - jako przybysz z zewnątrz - obserwuje i ocenia warunki pozia społecznego oraz sytuację polityczną. Bohaterdaninaje różne środowiska, styka się z opozycyjnymi programami politycznymi i społecznymi i zastanawia się nad przyszłością Polski. Żeromski nie daje jednoznacznej odpowiedzi na stawiane przez siebie pytania o przyszłość kraju. Wskazuje tylko możliwości i zagrożenia, które należy wziąć pod uwagę kształtując ustrój młodego państwa i przeprowadzając reformy. „Przedwiośnie” jest więc przede wszystkim powieścią polityczną, ale tej tematyce towarzyszy wiele innych zagadnień, które poruszają wymowę utworu. Problematyka polityczna ujawnia się w zainteresowaniu sytuacją odrodzonej Polski, jej kształtem ustrojowym, programami partii politycznych. Problematyka narodowa towarzyszy zainteresowaniu polityką i wyraża się troską o niezależność i siłę Polski. Problematyka społeczna znajduje wyraz w podjęciu tematu rewolucji, która jest dokładnie opisywana i oceniana w pierwszej części utworu, dalsze fragmenty utworu opisują strukturę polskiego społeczeństwa i wskazują na nieprawidłowości w jego funkcjonowaniu. Problematyka moralna wynika ze skupienia uwagi na jednostkowych bohaterach, którzy czują odpowiedzialność za państwo i społeczeństwo.
Krzysztof Kamil Baczyński to fascynująca postać poety lat wojny i okupacji. Jego olbrzymia spuścizna literacka obejmuje wiersze ukazujące ogrom przeżyć związanych z wojną i niewolą. Taki obraz tragedii pokoleniowej zostaje dopełniony w wierszu „Ten czas” to okres apokalipsy spełnionej, kiedy spełniły się wszystkie katastroficzne wizje zagłady ludzkości, przerażający czas 2 wojny światowej. W wierszu pojawiają się motywy zaczerpnięte z apokaliptycznych wyobrażeń dnia Sądu ostatecznego. Wszystkie wiersze Baczyńskiego są więc utworami, które ukazują okrutny świat wojny, ale pokazują drogę ucieczki od niego - w marzenia i miłość.
O tym, że o dobro ojczyzny należy zabiegać wspólnie z rodakami przekonali się chociażby bohaterowie romantyczni, tacy jak „Kordian”, czy „Konrad Wallenrod”. Na przykładzie tych dwóch jednostek widzimy, że w pojedynkę niewiele można zdziałać. Kończy się to zazwyczaj klęską. To nam uświadamia słuszność słów Cypriana Kamila Norwida, że ojczyzna jest zbiorowym obowiązkiem.
Dzięki zbiorowemu patriotyzmowi Polaków Polska mimo, że zginęła z mapy Europy to tak naprawdę wcale nie zginęła. Polacy śpiewali „Jeszcze Polska nie zginęła, póki my żyjemy” to dzięki ich wierze, zbiorowemu działaniu Polska powróciła na mapę i istnieje do dnia dzisiejszego.

---