Zasady słownictwa związków nieorganicznych

Zasady zapisu wzorów związków nieorganicznych

1. Wzór związku zaczyna się od składnika elektrododatniego, a następnie podaje się symbol składnika elektroujemnego;

1.1. Elektrododatni jest kation lub atom o elektroujemności niższej niż elektroujemność drugiego składnika związku;

1. Jeśli związek zawiera kilka składników elektrododatnich lub elektroujemnych, wówczas kolejność każdej z tych klas powinna odpowiadać alfabetycznej kolejności ich symboli (np. KMgF₃ lub MgNH₄PO₄);

2. We wzorach kwasów na pierwszym miejscu podaje się wodór;

Nazwy i symbole pierwiastków chemicznych

Nazwy pierwiastków, używane w języku polskim nie ulegają zmianie, a nazwy pierwiastków nowo odkrywanych ( w sztucznych przemianach jądrowych) zostają spolszczone np. nie używamy końcówki „-um” lub „-ium” . Nazwy pierwiastków o liczbie atomowej >103 tworzy się od liczebników greckich, odpowiadających ich liczbie atomowej.

Zasady systematycznego nazewnictwa związków nieorganicznych

1. W słownictwie chemicznym używa się przedrostków tzw. afiksów zwielokratniających, których celem jest bliższe scharakteryzowanie cząsteczki, czyli określenie jej stechiometrii lub struktury. Według IUPAC powinno się stosować te przedrostki w postaci liczebników greckich lub łacińskich. Podkomisja Nomenklatury Polskiego Towarzystwa Chemicznego dopuszcza używanie polskich przedrostków np.

O₂- ditlen (dwutlen);

O₃- tritlen (trójtlen);

Co pozwala odróżnić odmiany alotropowe pierwiastka lub też jego struktury;

Tetraedryczny P₄- tetrafosfor (czterofosfor), czyli tetraedro-tetra fosfor;

2. Podobnie cykliczna cząsteczka siarki S₈- cyklooktosiarka. Natomiast siarka łańcuchowa zawierająca wiele atomów siarki ma pełną nazwę katena-polisiarka;

3. W przypadku gdy skład cząsteczki wchodzą identyczne grupy stosuje się przedrostki zwielokratniające z końcówką „-is”: bis-2 razy…;

Ca₅(PO₄)₃- fluorek tris [fosforan (V)] pentawapnia

Przedrostki:

1 - mono - jedno

2 - di - dwu

3 - tri - trój

4 - tetra - cztero

5 - penta - pięcio

6 - heksa - sześcio

7 - hepta - siedmio

8 - okta - ośmio

9 - nona - dziwięcio

10 - deka - dziesięcio

11 - undeka - jedenasto

oligo - niedużo

katena - wiele

Tworzenie nazw związków nieorganicznych

1. Związek nietragiczny składa się z części elektrododatniej i elektroujemnej;

2. Obowiązuje rzeczownikowo-rzeczownikowy system tworzenia nazw związków;

3. Nazwa części elektroujemnej jest podawana w formie rzeczownika, a części elektrododatniej w formie rzeczownika w drugim przypadku;

Np. chlorek sodu

• Końcówka „-ek”

• gdy elektroujemna część związku chemicznego składa się tylko z jednego pierwiastka (np. fluorek, borek);

Wyjątek: końcówka „-ik” dla związków węgla; np. węglik krzemu;

• gdy części elektroujemne złożone są z kilku atomów tego samego pierwiastka; np. trijodek potasu (KJ₃);

• gdy wyjątki wynikają z tradycji

NH2 - amidek;

CN - cyjanek;

OH - wodorotlenek;

• końcówka „-an”

• gdy oznaczamy części elektroujemne związków, składające z różnych atomów oraz w celu utworzenia nazw anionów hetroatomowych; np.

Na[PCl₆] - heksachlorofosforan sodu;

K[PF₂O₂] - difluorodioksofosforan potasu;

Tworzenie nazw części elektrododatniej

Wyraz określający elektrododatnią część związków chemicznych znajduje się na drugim miejscu i ma postać rzeczownika w drugim przypadku; np. trifluorek cezu C₅F₃

Określenie stechiometrii związku

• System Stocka- przy nazwie części elektroujemnej lub elektrododatniej (bezpośrednio po niej, bez odstępu) podaje się w nawiasie stopień utlenienia, wyrażony cyfrą rzymską; np. FeCl₂ - chlorek żelaza(II);

• System Evansa-Basetta- ładunek podaje się cyfrą arabską w nawiasie z uwzględnieniem znaku „+”

lub „-”; np. FeCl₂ - chlorek żelaza(2+);

Nazwy kwasów

1. W wielu przypadkach słownictwo kwasów wymaga zachowania nazw tradycyjnych np.

HCl - chlorek wodoru = kwas chlorowodorowy;

HCN - cyjanek wodoru = kwas cyjanowodorowy;

HNO₃ - azotan(V) wodoru = kwas azotowy(V);

2. W przypadku kwasów tlenowych (oksokwasów) należy podawać w nazwie stopień utlenienia atomu centralnego, jednocześnie stosuje się dla kwasów tego typu końcówkę „-owy”;

1. różny przyrostek, różny stopień utlenienia

HClO- kw. monooksochlorowy(I)-kw. chlorowy (I);

HClO₂-kw. dioksochlorowy(III)-kw. chlorowy (III);

HClO₃-kw. trioksochlorowy(V)-kw. chlorowy (V);

HClO₄-kw. tetraoksochlorowy(VII)-kw. chlorowy(VII);

2. taki sam przedrostek, różny stopień utlenienia

KMnO₄-kw. tetraoksomanganowy(VII);

K2MnO₄-kw. tetraoksomanganowy(VII);

2.3.różny przedrostek, taki sam stopień utlenienia

HReO₄-kw. tetraoksorenowy(VII);

HReO₅-kw. pentaoksorenowy(VII);

3. W celu rozróżnienia kwasów, które powstają w reakcji odpowiedniego tlenku (bezwodnika kwasowego) z różną ilością wody używa się w ich nazwach przedrostków „meta-” i „orto-” ;

1. Wzory kwasów „meta-”, które są związkami wielocząsteczkowymi pisze się w postaci (HBO₂)₄ -kwas metaborowy;

2. Przedrostek „orto-” występuje w nazwach takich kwasów, jak

H₃BO₃-kwas ortoborowy;

H₄S₂O₄-kwas ortokrzemowy;

H₃PO₄-kwas ortofosforowy(V);

4. Kwasy o wzorze ogólnym H₂S_xO, zawierające w swej cząsteczce łańcuch złożony z x atomów siarki są ogólnie nazywane kwasami polotionowymi;

H₂S₃O₆-kwas tritionowy;

H₂S₄O₆-kwas tetrationowy;

H₂S₂O₆-kwas ditionowy;

Kwas H₂S₂O₄, zawierający cztery atomy tlenu nazywa się kwasem ditionowym(III), ponieważ siarka występuje tu na trzecim stopniu utlenienia;

5. Jeśli jeden atom tlenu jest zastapiony przez dwuujemny atom siarki nazwa kwasu zaczyna się od przedrostka „tio-”; np.

H₂SO₄-kwas siarkowy(VI);

H₂S₂O₃-kwas tiosiarkowy(VI);

HOCN-kwas cyjanowy;

HSCN-kwas tiocyjanowy;

Dotyczy to każdej cząsteczki, nie tylko kwasów;

CO(NH2)2-mocznik;

CS(NH2)2-tiomocznik;

Nazwy anionów

1. Aniony zbudowane z jednakowych jonów mają w nazwie końcówkę „-ek”; np. chlorek, trijodek;

Wyjątki:

• wodorotlenek;

• cyjanek;

• amidek;

2. Końcówkę „-an” mają nazwy anionów składających się z różnych pierwiastków (np. aniony kwasów tlenowych). W nawiasie okrągłym podaje się stopień utlenienia atomu centralnego;

NO₂-azotan(III);

NO₃-azotan(V);

SO₃^2- - siarczan(IV);

SO₄^2- - siarczan(VI);

Nazwy kationów

1. Nazwy kationów podaje się w drugim przypadku liczby pojedynczej, zaznaczając stopień utlenienia atomu; np. jon (kation) miedz(II) dla jonu Ca²⁺ ;

2. Nazwy kationów, powstałych przez przyłączenie do anionów homoatomowych większej liczby protonów od tej, jaka jest konieczna do utworzenia cząsteczki obojętnej, mają końcówkę „-oniowy”; np. jon H₃O⁺ uważa się za kation powstały przez przyłączenie 3 protonów wodoru do jonu tlenowego O^2- ( O^2- + 3H⁺ → H₃O⁺) i nazywa się jonem oksoniowym, zwykle kationem wodorowym;

W podobny sposób tworzy się nazwy innych produktów protonowania; np.

PH₃ - PH₄⁺ kation fosfonowy;

H₂S - SH₃⁺ kation sulfonowy;

HF - FH₂⁺ kation fluoroniowy;

3. Pozostawia się tradycyjną nazwę „amon” dla kationu NH4+. Jeżeli w tym kationie atomy wodoru zastąpimy innymi atomami lub grupami, powstaje kation „amoniowy”; np.

NF4+ - kation tetrafluoroamoniowy;

N(CH3)4+ - kation tetraametyloamoniowy;

Nazwy soli

1. W nazwach soli zawierających wodorek kwasowy dodajemy przedrostek „-wodoro”; np.

NaHSO₃ - wodorosiarczan(VI) sodu;

KH₂PO₄ - diwodorofosforan(V) potasu;

NaHS- wodorosiarczek sodu;

NaHCO₃- wodorowęglan sodu;

W przypadku wodorosiarczku sodu i wodorowęglanu sodu nie podajemy stopnia utlenienia jonu centralnego, ponieważ „siarczek” to zawsze S^2-, a węglan - C(IV);

Roztwory NaHS i NaHCO₃ mają odczyn zasadowy;

2. Nazwy soli zawierających kilka różnych kationów lub anionów tworzy się podające nazwy jonów w kolejności alfabetycznej, oddzielając kationy łącznikiem „i”;

UWAGA: We wzorze zachowujemy kolejność alfabetyczną symboli chemicznych, chemicznych w nazwie nazw;

MgNH₃PO₄- fosforan(V) amonu i magnezu;

KNaCO₃- węglan potasu i sodu;

Ca₃F(PO₄)₃- fluorek tris[fosforanu(V)] pentawapnia;

NaCl*NaF*2NaSO₄-chlorek fluorek bis(siarczan(VI) heksasodu;

---