7. UKD - elementy, zasady, metodyka, budowa

UKD (Uniwersalna Klasyfikacja Dziesiętna) jest modyfikacją KDD (Klasyfikacja Dziesiętna Deweya) dokonaną przez dwóch prawników belgijskich: Paula Otleta i Henriego La Fontaine'a w latach 1897-1905. Twórcy UKD przejęli bez zasadniczych zmian schemat KDD, natomiast znacznie rozbudowali poddziały pomocnicze i wprowadzili możliwość tworzenia symboli złożonych. Została zmieniona więc gramatyka, która zasadniczo odróżniała KDD od UKD.

Budowa UKD

• UKD dzieli całość wiedzy na 10 działów głównych (pierwszego stopnia) oznaczonych cyframi arabskimi 0 - 9

• Każdy z tych działów ulega dalszemu podziałowi na 10 działów drugiego stopnia (znakowanych dwucyfrowo, przez dopisanie do symbolu działu głównego jednej z cyfr od 0 do 9)

• Działy drugiego stopnia dzieli się na 10 działów trzeciego stopnia i oznacza symbolami trzycyfrowymi itd. 

Działy główne UKD:

0  Dział ogólny

1 Filozofia. Psychologia

2 Religia. Teologia

3 Nauki społeczne. Prawo. Administracja

4 Ten dział od 1961 roku jest wolny. Jego tematykę włączono do działu 8.

5 Matematyka. Nauki przyrodnicze

6 Nauki stosowane. Medycyna. Nauki techniczne. Rolnictwo

7 Sztuka. Rozrywki. Sport

8 Językoznawstwo. Nauka o literaturze. Literatura piękna

9 Archeologia. Prehistoria. Geografia. Biografie. Historia 

Podziały:

• równoległy (w poziomie)

• hierarchiczny (w pionie)

Na pierwszych szczeblach podziału podaje się zagadnienia ogólne, w głąb podziałów przechodzi się do zagadnień coraz bardziej szczegółowych. 

Elementarne jednostki leksykalne UKD noszą nazwę symboli klasyfikacyjnych.

Symbole główne (autosyntaktyczne - samodzielne składniowo, zawarte w Tablicach głównych) Są wyrażane jedną, dwiema, trzema cyframi lub dłuższym ciągiem cyfr arabskich rozdzielonych kropką (znak delimitacyjny), którą umieszcza się wewnątrz symbolu po każdych trzech cyfrach.

Symbole pomocnicze (pełnią funkcje uzupełniające wobec symbolu głównego, są składniowo niesamodzielne - synsyntaktyczne, zawarte w Tablicach pomocniczych)

• symbole poddziałów wspólnych - znakują formalne i rzeczowe aspekty wspólne dla ogółu piśmiennictwa

• symbole poddziałów analitycznych i syntetycznych (specjalnych) - występują we wszystkich niemal działach UKD oraz w niektórych poddziałach wspólnych. Wyrażają one cechy charakterystyczne dla wielu lub wszystkich obiektów danej dziedziny  

• znaki łączące (relatory) - symbole poddziałów syntetycznych z apostrofem 'l/'9 stanowią specyficzny rodzaj symbolu rozwiniętego. Stosuje się je do tworzenia symboli dla pojęć złożonych, wymagających scalenia co najmniej dwóch symboli. Apostrof zastępuje powtarzającą się część symbolu, odnoszącą się do wszystkich symboli scalonych. 

 

Poddziały specjalne 

• analityczne z kropką i zerem: wskaźnik .01/.09

• analityczne z kreską: wskaźnik -1/-9

• syntetyczne: wskaźnik ′ (apostrof)

Poddziały specjalne mają ograniczony zakres stosowania, występują wyłącznie w wyznaczonych działach. Poddziały wspólne mają nieograniczony zakres stosowania, mogą występować we wszystkich działach UKD.

Znaki łączące 

• +  (plus) stosuje się w przypadku łączenia dwóch (lub więcej) nie następujących po sobie symboli UKD; gdy książka omawia kilka zagadnień równorzędnych 

• /   (kreska ukośna) stosuje się w przypadku łączenia dwóch (lub więcej) następujących po sobie symboli klas współrzędnych; pozwala skrócić symbol; znaczy od - do 

• :  (dwukropek) stosuje się do łączenia symboli, między którymi zachodzi wzajemny stosunek, zależność semantyczna; wyraża relacje symetryczne (odwracalne) - można zmienić kolejność symboli bez zmiany znaczenia całego symbolu złożonego 

• ::  (dwukropek podwójny) wyraża relację niesymetryczną, jest relatorem nieodwracalnym; wymaga łączenia symboli w ściśle określonej kolejności

• [ ]  (nawias kwadratowy) znak grupowania i włączania; grupuje dwa lub więcej symboli UKD połączonych znakiem + lub : , które jako całość są w pewnej relacji do symbolu znajdującego się poza nawiasem  

Symbole złożone z plusem i kreską ukośną należy stosować bardzo oszczędnie.

Rodzaje symboli 

• proste - pojedynczy symbol główny

• rozwinięte - symbol główny połączony z jednym lub kilkoma symbolami poddziałów pomocniczych

• złożone - co najmniej dwa symbole proste lub rozwinięte połączone relatorem

TABLICE UKD - Praca z UKD odbywa się na podstawie tablic klasyfikacji. Tablice UKD podają zakresy, znaczenia oraz interpretację symboli w ten sposób, że każdy symbol zamieszczony w tablicach ma swój opis, odpowiednik słowny, ujmowany następnie alfabetycznie w indeksie.  

Tablice UKD

1.   Wydania pełne - obejmują wszystkie symbole klasyfikacji obowiązujące w dniu ukończenia opracowania edycji.  

2.  Wydania pośrednie - liczą ok. 30% symboli wersji pełnej. 

3.  Wydania skrócone - zawierają ok. 10% symboli wydania źródłowego 

4.  Wydania bardzo skrócone, inaczej skondensowane - ograniczają się do ok. 2% symboli.

5.  Wydania specjalne (branżowe) - obejmują symbole obliczone według potrzeb danej specjalności.  

Rodzaje tablic UKD: 

System UKD składa się z: tablic głównych, tablic pomocniczych, indeksu przedmiotowego.

Tablice główne UKD:

- służą do uściślenia klasyfikacji opracowywanego dokumentu

- dzielą się na trzy części:

* tablice Ia i Ib - podają znaki łączące wraz

z informacjami o ich stosowaniu

* tablice Ic-Ik - zawierają poddziały wspólne i podziały A/Z

* tablica II - omawia poddziały analityczne i syntetyczne

Tablice pomocnicze UKD: szereguje alfabetycznie słowne odpowiedniki symboli zawartych w danym wydaniu.

STREFY OPISU DOKUMENTÓW

7. UNIWERSALNA KLASYFIKACJA DZIESIĘTNA (UKD):

ZOSTAŁA OPRACOWANA NA PODSTAWIE KLASYFIKACJI DZIESIĘTNEJ DEWEYA PRZEZ DWÓCH BELGIJSKICH PRAWNIKÓW P. OTLETA I H. LA FONTAINEA NA POTRZEBY UNIWERSALNEJ BIBLIOGRAFII POWSZECHNEJ, KTÓRĄ POD KONIEC XIX w. POSTANOWIONO TWORZYĆ W MIĘDZYNARODOWYM INSTYTUCIE BIBLIOGRAFII W BRUKSELI. PIERWSZE WYDANIE UKD UKAZAŁO SIĘ W 1907r. UNIWERSALNEJ BIBLIOGRAFII POWSZECHNEJ NIE UDAŁO SIĘ OPRACOWAĆ ALE KLASYFIKACJA ZOSTAŁA. KOLEJNE WYDANIA ZNACZNIE ZMIENIONE I UZUPEŁNIONE POCHODZIŁY Z LAT 1927-1933.

MIĘDZYNARODOWY INSTYTUT BIBLIOGRAFII ZMIENIŁ NAZWĘ NA MIĘDZYNARODOWY INSTYTUT DOKUMENTACJI I STAŁ SIĘ SPADKOBIERCĄ UKD. W 1937r. MID ZMIENIŁ NAZWĘ NA MIĘDZYNARODOWĄ FEDERACJĘ DOKUMENTACJI I ZAJMUJE SIĘ WYDAWANIEM ORAZ AKTUALIZACJĄ TABLIC UKD.

STRUKTURA HIERARCHICZNA UKD ZACZERPNIĘTA ZOSTAŁA Z KLASYFIKACJI DZIESIĘTNEJ DEWEYA, DZIELI ONA CAŁOŚĆ WIEDZY NA 10 KLAS GŁÓWNYCH OZNACZONYCH SYMBOLAMI CYFROWYMI OD 0-9: O- ZAGADNIENIA OGÓLNE, 1- FILOZOFIA. PSYCHOLOGIA 2- RELIGIA. TEOLOGIA, 3- NAUKI SPOŁECZNE. PRAWO. ADMINISTRACJA. 5- MATEMATYKA. NAUKI PRZYRODNICZE, 6- NAUKI STOSOWANE. MEDYCYNA. NAUKI TECHNICZNE. ROLNICTWO, 7- SZTUKA. ROZRYWKI. SPORT, 8- JĘZYKOZNAWSTWO. NAUKA O LITERATURZE. LITERATURA PIĘKNA, 9- ARCHEOLOGIA. PREHISTORIA. GEOGRAFIA. BIOGRAFIE. HISTORIA.

OD 1962r. DZIAŁ 4 JEST WOLNY. WYSTĘPUJĄ  RÓWNIEŻ PODDZIAŁY NP.: 0- ZAGADNIENIA OGÓLNE, 02- BIBLIOTEKOZNAWSTWO. BIBLIOTEKARSTWO, 025- ORGANIZACJA WEWNĘTRZNA BIBLIOTEK I POSZCZEGÓLNYCH DZIAŁÓW ITD.

W UKD JEST MOŻLIWE TWORZENIE SYMBOLI ROZWINIĘTYCH JAK I ZŁOŻONYCH. W TYM CELU KORZYSTA SIĘ ZE ZNAKÓW  +(ŁĄCZY ODLEGŁE SYMBOLE) /(ŁĄCZY SYMBOLE, KTÓRE WYSTĘPUJĄ OBOK SIEBIE) :(ŁĄCZY SYMBOLE MIĘDZY KTÓRYMI WYSTĘPUJĄ PEWNE RELACJE) : :(ŁĄCZY SYMBOLE, KTÓRE TWORZĄ SYGNATURY DLA PRZEDMIOTÓW I POJĘĆ NIE WYSTĘPUJĄCYCH W TABLICACH) [ ](STOSUJE SIĘ PRZY SYMBOLACH ZŁOŻONYCH)

PEŁNE WYDANIE UKD LICZY 1200 SYMBOLI. MOŻNA UŚCIŚLIĆ KLASYFIKACJĘ OPRACOWYWANEGO DOKUMENTU DZIĘKI SYSTEMOWI PODDZIAŁÓW WSPÓLNYCH, KTÓRE MOGĄ BYĆ DOŁĄCZANE DO WSZYSTKICH SYMBOLI GŁÓWNYCH. WYRÓŻNIA SIĘ NASTĘPUJĄCE RODZAJE PODDZIAŁÓW WSPÓLNYCH OZNACZONYCH CYFRAMI ARABSKIMI I DODATKOWO OPATRZONYCH TZW. WSKAŹNIKAMI:

- PODDZIAŁ WSPÓLNY FORMY ZE WSKAŹNIKIEM (0…)

- PODDZIAŁ WSPÓLNY JĘZYKA ZE WSKAŹNIKIEM =…

- PODDZIAŁ WSPÓLNY MIEJSCA ZE WSKAŹNIKIEM (…)

- PODDZIAŁ WSPÓLNY GRUPY ETNICZNEJ ZE WSKAŹNIKIEM (=…)

- PODDZIAŁ WSPÓLNY CZASU ZE WSKAŹNIKIEM ”…”

- PODDZIAŁ WSPÓLNY PUNKTU WIDZENIA ZE WSKAŹNIKIEM .00…

- PORZĄDKUJĄCY PODZIAŁ ALFABETYCZNY A/Z

- PODDZIAŁ WSPÓLNY OSÓB ZE WSKAŹNIKIEM -05

- PODDZIAŁ WSPÓLNY MATERIAŁÓW ZE WSKAŹNIKIEM -03

KOLEJNYM UZUPEŁNIENIEM UKD JEST INDEKS PRZEDMIOTOWY, KTÓRY SKUPIA W JEDNYM MIEJSCU WSZYSTKIE SYMBOLE ODNOSZĄCE SIĘ DO TEGO SAMEGO PRZEDMIOTU LUB POKĘCIA. MIĘDZYNARODOWĄ FEDERACJĘ DOKUMENTACJI WYDAJE I AKTUALIZUJE TRZY PODSTAWOWE WERSJE TABLIC:

- WYDANIA PEŁNE, OBEJMUJĄCE WSZYSTKIE AKTUALNE SYMBOLE

- WYDANIA POŚREDNIE ZAWIERAJĄ  OK. 50% SYMBOLI Z WYDANIA PEŁNEGO

- WYDANIA SKRÓCONE ZAWIERAJĄ WYBÓR SYMBOLI DOSTOSOWANY DO POTRZEB OKREŚLONYCH ODBIORCÓW.

WYDAWANE JEST CZASOPISMO „UKD. ZMIANY I UZUPEŁNIENIA”. TABLICE UKD ZOSTAŁY PRZEŁOŻONE NA OK. 20 JĘZYKÓW I STANOWIĄ NAJPOPULARNIEJSZY I NAJSZERZEJ STOSOWANY UNIWERSALNY JĘZYK INFORMACYJNY O ZASIĘGU ŚWIATOWYM. ZALETY: UKD ZAWIERA PROSTY JĘZYK, BOGACTWO ŚRODKÓW UŻYWANYCH DO TWORZENIA ROZBUDOWANYCH SYSTEMÓW, CYFROWE OZNACZENIE ZROZUMIAŁE NA CAŁYM ŚWIECIE, PRECYZYJNIE KLASYFIKUJE SKOMPLIKOWANE POJĘCIA, MA NIEOGRANICZONĄ MOŻLIWOŚĆ PIONOWEJ ROZBUDOWY, ŁATWY DO DOSTOSOWANIA DO POTRZEB BIBLIOTEK RÓŻNYCH TYPÓW. WADY: SZTYWNE ZASTOSOWANIE PODZIAŁU DZIESIĘTNEGO WYKLUCZA WPROWADZENIE NOWYCH DYSCYPLIN NAUKOWYCH ZGODNIE Z OBOWIĄZUJĄCĄ HIERARCHIĄ NAUK, KLASY ZOSTAŁY ROZBUDOWANE NIEPROPORCJONALNIE, SCHEMAT STARZEJE SIĘ I NIE NADĄRZA ZA ROZWOJEM WSPÓŁCZESNEJ NAUKI.

W POLSCE UKD JEST KLASYFIKACJĄ  OBOWIĄZUJĄCĄ PRZY TWORZENIU KATALOGÓW RZECZOWYCH W BIBLIOTEKACH PUBLICZNYCH I SZKOLNYCH.

7. UKD - powstanie, rozwój. Budowa.

Do stosowanych klasyfikacji biblioteczno- bibliograficznych we współczesnych bibliotekach można zaliczać: Klasyfikację Dziesiętną Deweya (1876), Klasyfikację O. Hartwinga (1888), Klasyfikacje Biblioteki Kongresu (1901), Uniwersalna Klasyfikacje Dziesiętną (1905-1907 (Klasyfikację Dwukropkowa S. R Ranganathana (1933), Klasyfikację Bibliograficzną H.E. Blissa (1935) UKD jest stosowane w manualnych bądź zmechanizowanych systemach informacyjnych. Ponad 100 000 instytucji stosuje UKD. Jedyna organizacją uprawnioną do zatwierdzania i wprowadzania zmian i uzupełnień do tablic UKD jest FID (Federation Internationale do Dokumentation). W Polsce wychodzi czasopismo pt: UKD-Zmiany i uzupełnienia Tablice UKD w Polsce publikuje Instytut INTE, który jest członkiem narodowym FID. Najpowszechniej obecnie stosowany system klasyfikacji (podział przedmiotów lub pojęć na klasy, grupy, podgrupy itd.) w bibliotekach.

Zbudowany i opracowany przez belgijskich prawników Paula Otieta i Henriego La Fontaine'a na podstawie Klasyfikacji Dziesiętnej Dewey'a (KDD)

System UKD składa się z: tablic głównych, tablic pomocniczych, indeksu przedmiotowego.

Tablice główne zawierają zasadniczy schemat podziału. Całość wiedzy dzielą na 10 klas głównych oznaczonych symbolami cyfrowymi od 0 do 9 wraz z objaśnieniami/Ten sposób konstrukcji systemu klasyfikacyjnego wyklucza jakąkolwiek możliwość powiększenia schematu w poziomie, daje natomiast duże możliwości rozbudowy schematu w pionie. Im szczegółowszy jest podział, tym większą liczbę znaków zawiera symbol.

Tablice pomocnicze służą do uściślenia klasyfikacji opracowywanego dokumentu. Składają się z trzech części: tablic la i Ib, w których podano znaki łączące wraz z informacjami o ich stosowaniu; tablic Ic-Ik zawierających poddziały wspólne i podziały A/Z; tablicy II, w której omówiono poddziały analityczne i syntetyczne (poddziały te znajdują się przy symbolach, przy których mogą być stosowane).

Indeks przedmiotowy łączy pod wspólnym hasłem zagadnienia rozproszone w różnych działach, np. piśmiennictwo dotyczące Polski znajduje się w wielu dziedzinach: Ekonomii, Geografii, Historii itd. Indeks taki, stanowi rodzaj przewodnika po katalogu systematycznym oraz ułatwia czytelnikowi posługiwanie się nim.UKD (Uniwersalna Klasyfikacja Dziesiętna) jest modyfikacją KDD (Klasyfikacja Dziesiętna Deweya) dokonaną przez dwóch prawników belgijskich: Paula Otieta i Henriego La Fontaine' a w latach 1897-1905. Twórcy UKD przejęli bez zasadniczych zmian schemat KDD, natomiast znacznie rozbudowali poddziały pomocnicze i wprowadzili możliwość tworzenia symboli złożonych. Została zmieniona więc gramatyka, która zasadniczo odróżniała KDD od UKD. W roku 1905 Międzynarodowy Instytut Bibliograficzny wydał tablice tej klasyfikacji po raz pierwszy. UKD zyskała szerokie zastosowanie w bibliotekach na całym świecie, a jej tablice publikowane są w 23 językach. Właścicielem praw autorskich do UKD jest FID (The International Federation for Information and Documentat ion). Tablice UKD wydawane są w pięciu wariantach, które mają zadowalać szeroki krąg użytkowników: * wydania pełne, * wydania pośrednie, * wydania skrócone,* wydania bardzo skrócone, * wydania specjalne. UKD tak jak KDD oparta jest na systemie dziesiętnym. Charakteryzuje się ona porządkowaniem cyfr w kolejności ułamków dziesiętnych, a nie liczb naturalnych, oraz rozbudową „wszerz" jednej klasy ograniczoną do 10, ponieważ z jednego symbolu można utworzyć tylko 10 równorzędnych. W UKD zaniechano sostowania trzycyfrowego minimum - dopisywania zer na końcu symbolu tak jak w KDD, wprowadzono natomiast oddzielanie grup trzycyfrowych kropką, ułatwiającą odczytywanie i zapisywanie symbolu. Zasadniczy trzon klasyfikacji stanowią tablice główne. Każdy z głównych działów dzieli się na 10 dalszych. Występuje rozbudowa pozioma „wszerz" - w szeregu i pionowa „w głąb" - w łańcuchu.

---