PRAWO TRAKTATÓW
[źródła:
Paweł Czubik, Brygida Kuźniak „Organizacje międzynarodowe” Skrypty Becka
Konwencja wiedeńska o prawie traktatów i II Konwencja wiedeńska o prawie traktatów]
Prawo traktatów - to dział prawa międzynarodowego publicznego, na który składa się ogół norm prawnych regulujących kwestię zawierania umów międzynarodowych, ich obowiązywania oraz stosowania. Normy te mają zarówno charakter zwyczajowy, jak i w dużej mierze zostały skodyfikowane.
Konwencjami w których uregulowano gros zagadnień z zakresu prawa traktatów, są:
Konwencja wiedeńska o prawie traktatów z 23.05.1969 r. [KWPT]
tzw. II Konwencja wiedeńska o prawie traktatów z 21.03.1986 r. [KWPT`86]
[ZASADA: obowiązuje zasada lex retro non agit (o ile odmienny zamiar nie wynika z umowy lub nie zostaje ustalony w inny sposób)]
[ZASADA: zarówno traktaty zawierane przez same państwa, jak i traktaty, których uczestnikami są również organizacje międzynarodowe, wiążą państwa strony w odniesieniu do całego ich terytorium (lądowego, morskiego, powietrznego), o ile odmienny zamiar nie wynika z traktatu lub nie zostaje ustalony w inny sposób]
[ZASADA: w odniesieniu do umowy międzynarodowej która weszła w życie, obowiązuje zasada pacta sunt servanda. Każda umowa będąca w mocy wiąże strony i powinna być wykonywana przez nie w dobrej wierze]
Umowa międzynarodowa - zgodnie oświadczenie dwóch lub więcej podmiotów prawa międzynarodowego, które jest prawotwórcze, przy czym nazwa tak zawartego konkretnego porozumienia nie ma znaczenia [traktat, konwencja, umowa, układ, porozumienie, deklaracja, protokół, modus vivendi, pakt, statut, karta, konstytucja, konkordat]
wg KWPT jest to porozumienie zawarte między państwami w formie pisemnej
wg KWPT`86 jest to również porozumienie zawarte przez jedną lub więcej organizacji międzynarodowych z jednym lub większą liczbą państw, a także porozumienie zawarte między organizacjami międzynarodowymi
[obydwie ww. Konwencje uznają istnienie oraz moc prawną traktatów zawieranych przez inne niż państwa i organizacje międzynarodowe podmioty prawa międzynarodowego, niemniej jednak takie traktaty oraz traktaty zawarte w formie innej niż pisemna nie są objęte zasięgiem tych konwencji]
wg KWPT, zdolność do zawierania traktatów ius tractctum posiada każde państwo
wg KWPT`86 zdolność organizacji międzynarodowych do zawierania traktatów jest określona przepisami tej organizacji
[„przepisy organizacji” - w szczególności dokumenty założycielskie organizacji oraz przyjęte zgodnie z nimi decyzje i rezolucje jak również ustalona praktyka organizacji (art. 2 ust. 1 pkt j KWPT`86)]
[„traktat” oznacza międzynarodowe porozumienie między państwami, zawarte w formie pisemnej i regulowane przez prawo międzynarodowe, niezależnie od tego, czy jest ujęte w jednym dokumencie, czy w dwóch lub więcej dokumentach, i bez względu na jego szczególną nazwę (art. 2 KWPT)]
Budowa umowy międzynarodowej:
prawo międzynarodowe nie zawiera żadnych przepisów dotyczących formy i budowy umowy międzynarodowej. O tym więc, jak zostanie zredagowany tekst umowy, decydują strony, które ją zawierają.
można wyróżnić cztery podstawowe części umowy:
tytuł umowy - zawiera oznaczenie nazwy umowy, wskazanie jej stron oraz określenie przedmiotu umowy
wstęp umowy (preambuła) - może zawierać określenie organów, w których imieniu umowa jest zawierana; podanie motywów, którymi kierują się strony, zamierzonego celu, okoliczności poprzedzających bądź towarzyszących zawarciu umowy lub stwierdzenie określonej zasady czy poglądu stron; wzmiankę o wyznaczeniu pełnomocników i o wymianie pełnomocnictw; stwierdzenie uzgodnienia tekstu umowy. Wstęp jest czasami pomijany (np. w umowach resortowych).
dyspozycja - merytoryczna część umowy, zawiera zasadnicze postanowienia umowy, w których państwa formułują swe prawa i obowiązki wynikające z umowy. Część ta zwykle podzielona jest na artykuły (czasami jeszcze na paragrafy i punkty).
postanowienia końcowe - regulują m.in. różne zagadnienia formalnoprawne związane z trybem zawarcia umowy i jej wejścia w życie; określają czas obowiązywania umowy, ewentualnie także możliwość i warunki jej wypowiedzenia; niekiedy określają dopuszczalność zgłaszania zastrzeżeń.
Sposoby zawarcia traktatu:
Przez zawarcie traktatu rozumie się:
proces, składający się z kilku etapów, który prowadzi do wyrażenia przez dany podmiot zgody na związanie się umową
moment wieńczący ten proces, czyli moment ostatecznego wyrażenia zgody na związanie się umową
Można wyróżnić dwa tryby zawierania umowy międzynarodowej:
tryb prosty
umowa międzynarodowa zostaje zawarta już poprzez podpisanie lub wymianę dokumentów stanowiących umowę
[ZASADA: w przypadku gdy nie został wyraźnie określony zamiar państwa lub organizacji, w jakim trybie zamierzały one zawrzeć umowę, można domniemywać, że umowa została zawarta w trybie prostym]
tryb złożony
podpisanie umowy nie stanowi ostatecznego wyrażenia przez dany podmiot zgody na związanie się umową
po podpisaniu umowy musi nastąpić jeszcze owo ostateczne wyrażenie zgody. Jest to:
ratyfikacja lub zatwierdzenie traktatu (dotyczy państwa)
akt formalnego potwierdzenia (dotyczy organizacji międzynarodowych)
tryb złożony składa się z następujących etapów:
Rokowania (negocjacje)
uzgodnienie treści umowy i zredagowanie jej tekstu
mają formę debaty lub wymiany not
kończą się przyjęciem tekstu umowy, który zasadniczo wymaga zgody wszystkich negocjujących podmiotów
występują zawsze
Ustalenie autentyczności tekstu/parafowanie
pełnomocnicy stron umieszczają pod tekstem umowy swoje parafy (inicjały)
nie jest etapem koniecznym
Podpisanie/wymiana dokumentów stanowiących traktat
powoduje, że dany podmiot nie jest jeszcze związany umową, ale staje się tzw. sygnatariuszem umowy, który w szczególności musi się powstrzymać od tego momentu od wszelkich działań, które mogłyby udaremnić przedmiot i cel umowy
każdą umowę identyfikuje data podpisania umowy
momentem zawarcia umowy w drodze wymiany not (tryb prosty) jest moment ich faktycznej wymiany, chyba że ustalono inaczej
Przyjęcie umowy
to nazwa zbiorcza, obejmująca ratyfikację, zatwierdzenie i wszelkie szczególne formy ostatecznego wyrażania zgody na związanie traktatem
ratyfikacja - oświadczenie złożone przez upoważniony na mocy ustawodawstwa wewnętrznego organ państwa (głowa państwa, która potrzebuje czasami upoważnienia ze strony parlamentu lub parlament a czasami wymagane jest przeprowadzenie referendum), że państwo to uważa daną umowę za ostatecznie wiążącą dla siebie
zatwierdzenie - oświadczenie złożone przez upoważniony na mocy ustawodawstwa wewnętrznego organ państwa (rząd, szef rządu lub odpowiedni minister), że państwo to uważa daną umowę za ostatecznie wiążącą dla siebie
[to czy dane państwo ratyfikuje czy zatwierdza daną umowę jest uregulowane jego prawem wewnętrznym]
formalne potwierdzenie wcześniejszego podpisania umowy - funkcjonuje w odniesieniu do organizacji międzynarodowych, dla których nie występuje ratyfikacja ani zatwierdzenie
przystąpienie - do zawartej umowy; jest możliwe wtedy gdy:
traktat przewiduje, że dane państwo lub organizacja może wyrazić zgodę na związanie się nim w drodze przystąpienia
zostaje ustalone w inny sposób, że podmioty negocjujące przewidziały powyższą możliwość
wszystkie strony traktatu zgodzą się później na przystąpienie danego państwa lub organizacji do tego traktatu
jakikolwiek inny uzgodniony sposób
Od wyrażenia przez dane państwo czy organizację międzynarodową zgody na związanie się traktatem należy odróżnić wejście tego traktatu w życie. Daty te nie muszą się pokrywać.
[ZASADA: Jeśli umowa sama nie przesądza tej sprawy, a podmioty negocjujące nie ustalą w inny sposób daty wejścia traktatu w życie, wówczas wchodzi on w życie w momencie wyrażenia zgody na związanie się umową przez wszystkie negocjujące państwa i organizacje]
Poszczególne czynności składające się na proces zawarcia umowy międzynarodowej względnie wieńczące ten proces, jak i czynność przystąpienia do umowy międzynarodowej mogą być dokonywane wyłącznie przez osoby fizyczne:
osoby posiadające odpowiednie pełnomocnictwa
[pełnomocnictwo - wystawiony przez właściwy organ państwowy lub właściwy organ organizacji międzynarodowej, dokument upoważniający daną osobę do reprezentowania odpowiednio państwa lub organizacji międzynarodowej przy dokonywaniu jakiejkolwiek czynności związanej z zawarciem traktatu]
osoby zwolnione z przedkładania pełnomocnictw
osoby reprezentujące państwo z uwagi na swoje funkcje - szefowie państw, szefowie rządów, szefowie misji dyplomatycznych
[ZASADA: czynność dokonana przez osobę nieupoważnioną nie wywołuje skutków prawnych, chyba że dane państwo lub organizacja później tę czynność zatwierdzi]
Zastrzeżenie - jednostronne oświadczenie woli składane przez dany podmiot (państwo, organizację międzynarodową) w momencie wyrażania zgody na związanie się umową, które to oświadczenie ma na celu wykluczenie lub modyfikację skutku prawnego określonych postanowień traktatu w ich zastosowaniu do państwa lub organizacji zgłaszających zastrzeżenie
[ZASADA: gdy umowa zawierana jest w trybie złożonym, a zastrzeżenie zostało zgłoszone przy podpisywaniu, wówczas wymaga ono potwierdzenia w chwili ostatecznego wyrażenia zgody na związanie się umową inaczej uważa się je za niebyłe]
zastrzeżenie nie może być zgłoszone gdy:
dana umowa zabrania zgłaszania zastrzeżeń
umowa przewiduje, że mogą być zgłaszane tylko określone zastrzeżenia, a dane zastrzeżenie do nich nie należy
zastrzeżenie jest sprzeczne z przedmiotem i celem umowy
[ZASADA: aby akt państwa zgłaszającego (organizacji zgłaszającej) zastrzeżenie wyrażający zgodę na związanie się umową był skuteczny, zgłoszone zastrzeżenie winno być przyjęte. Forma przyjęcia zastrzeżenia może być milcząca. Zastrzeżenie uważa się przyjęte przez dane państwo lub organizację międzynarodową, jeżeli nie zgłoszą one sprzeciwu wobec zastrzeżenia w okresie 12 miesięcy od jego notyfikowania.
WYJĄTKI: - nie wymaga przyjęcie zastrzeżenie, na które umowa zezwala
gdy z ograniczonej liczby negocjujących podmiotów oraz celu i przedmiotu umowy wynika, iż stosowanie umowy między wszystkimi stronami w całości jest warunkiem zgody każdego z nich na związanie się umową, wówczas zastrzeżenie wymaga przyjęcia przez wszystkie strony
gdy zastrzeżenie jest zgłaszane do umowy będącej statutem organizacji międzynarodowej wówczas winno być ono przyjęte przez odpowiedni organ tej organizacji]
wobec zastrzeżenia może być zgłoszony sprzeciw:
sprzeciw o skutku minimalnym
postanowienia traktatu, do których odnosi się zastrzeżenie, nie będą stosowane we wzajemnych stosunkach pomiędzy podmiotem zgłaszającym zastrzeżenie a podmiotem zgłaszającym sprzeciw; przedmiotowy traktat będzie jednak nadal wiązał te podmioty
sprzeciw o skutku maksymalnym
powoduje niewejście w życie traktatu we wzajemnych stosunkach między podmiotem zgłaszającym zastrzeżenie a podmiotem zgłaszającym sprzeciw
Podział umów ze względu na:
1. na tryb zawierania:
zawierane w trybie złożonym - wymagają ratyfikacji lub zatwierdzenia
zawierane w trybie prostym - nie wymagają ratyfikacji lub zatwierdzenia
2. organ występujący w imieniu państwa:
państwowe - gdy w imieniu państwa występuje głowa państwa; traktaty pokojowe, układy o przyjaźni i dobrym sąsiedztwie, układy normujące problematykę zastrzeżoną dla regulacji ustawowej, umowy o obrocie prawnym za granicą; wymagają ratyfikacji Prezydenta RP
rządowe - podpisywane w imieniu Rady Ministrów; umowy które nie spełniają warunków zaliczenia ich do umów państwowych, a ponadto jeśli ich przedmiot objęty jest właściwością dwóch lub większej liczby ministrów
resortowe - są podpisywane przez właściwego ministra; dotyczy to umów, których przedmiot należy do właściwości jednego ministra; są zatwierdzane przez Radę Ministrów lub Prezesa Rady Ministrów
3. na liczbę stron:
dwustronne - bilateralne
wielostronne - multilateralne
4. możliwość przystąpienia do umowy:
zamknięte - mają ograniczoną liczbę stron (kontrahentów) i nie przewidują możliwości przystąpienia do nich państw trzecich
otwarte - przewidują możliwość rozszerzenia kręgu kontrahentów, a więc przystąpienia państw trzecich
bezwarunkowo - może do niej przystąpić w każdym czasie każde państwo mocą jednostronnego aktu przystąpienia
warunkowo - przewidują możliwość przystąpienia tylko tych państw trzecich, które spełniają określone warunki; są to z reguły statuty organizacji międzynarodowych oraz umowy sojusznicze
5. treść umów:
polityczne
gospodarcze
komunikacyjne
dotyczące stosunków społecznych i prawnych
współpracy kulturalnej
współpracy naukowo-technicznej
inne
6. inny element treści umowy jak ich zgodność lub niezgodność z normami powszechnego prawa międzynarodowego, które mają charakter norm bezwzględnie obowiązujących (ius cogens), oraz z Kartą NZ:
równoprawne
nierównoprawne - stwarzają jednostronne uprawnienia, uciążliwe dla drugiej strony, i naruszają zasadę suwerennej równości, stwarzając nierówność prawną stron; są sprzeczne z jedną z podstawowych i bezwzględnych norm prawa międzynarodowego
Interpretacja traktatu - wyjaśnienie jego postanowień
Rodzaje interpretacji:
autentyczna - bezwzględnie wiążąca; dokonywana w odrębnym dokumencie państwa lub organizacje międzynarodowe zawierające umowę
quasi-autentyczna - uzualna; wynika ze zgodnej praktyki stron umowy
sądowa - dokonywana przez sąd rozstrzygający jakiś spór wynikły na tle stosowania umowy
doktrynalna
urzędowa - dokonywana przez organy jednego z umawiających się państw; może być wiążąca dla organów tego państwa lub organizacji, nie jest natomiast wiążąca w stosunkach międzynarodowych
Szkoły interpretacyjne:
subiektywistyczna, dąży do ustalenia prawdziwej woli stron zawierających umowę
obiektywistyczna, opiera się na tekście umowy
teologiczna, bierze pod uwagę funkcje, jakie ma spełniać umowa w czasie jej stosowania
Ogólna reguła interpretacji nakazuje interpretowanie traktatu z uwzględnieniem:
tekstu
kontekstu sensu largo, obejmuje tekst łącznie z załącznikami, wszelkie porozumienia dotyczące umowy osiągnięte między wszystkimi stronami, wszelki dokument sporządzony przez jedną lub więcej stron w związku z zawarciem umowy
elementów spoza kontekstu, obejmuje wszelkie późniejsze porozumienie między stronami dotyczące interpretacji umowy lub stosowania jej postanowień, wszelką późniejszą praktykę stosowania umowy, która dowodzi porozumienia stron, wszelkie odpowiednie normy prawa międzynarodowego obowiązujące w stosunkach między stronami
[ZASADA: do pomocniczych środków interpretacji (prace przygotowawcze do umowy oraz okoliczności w jakich została zawarta) wolno sięgać potem, po to aby potwierdzić znaczenie wynikające z zastosowania reguły ogólnej lub aby ustalić znaczenie wówczas gdy interpretacja oparta na regule ogólnej pozostawia znaczenie dwuznacznym lub niejasnym, lub prowadzi do wyniku oczywiście absurdalnego lub nieracjonalnego]
4