Ideologia (z gr. Idea- wyobrażenie, logos- słowo, nauka), zbiór idei, poglądów i przekonań opisujących rzeczywistość oraz zawierających jej ocenę i zasady postępowania grup, ruchów społecznych i partii politycznych.
Etymologicznie ideologia to nauka o ideach; termin „ideologia” wprowadzony został w 1796 przez A.L.C. Destutt de Tracy na oznaczenie filozofii idei, jako wrażenia.
Przez Kartezjusza Ideologia uważana jako idea wrodzona. Czym są zatem idee? Idee to koncepcje, wartości, które powinno się realizować w życiu.
Geneza myślenia ideologicznego:
XVIII i XIX wiek to apogeum odwoływania się do ideologii jako systemów.
Ideologia jest zjawiskiem o charakterze uniwersalnym- adresowana jest do większej lub mniejszej formacji. Ideologia pojawia się w momencie gdy społeczeństwo zaczyna być zróżnicowane (XVIII wiek); do głosu dochodzi wtedy mieszczaństwo (coraz bardziej wykształcone, coraz bardziej zamożne, z dużymi aspiracjami).Grupy te czują się niedowartościowane, niedocenione.
Cecha konstytutywna- pojawia się naruszenie zastanego porządku społecznego; grupa, która czuje się w mocy swoich możliwości a jednocześnie jest niedowartościowana.
Język ideologii
W strukturze języka ideologii można wyróżnić 3 typy charakterystycznych związków:
a) zdania orzekające
b) sądy wartościujące- ocena rzeczywistości -> najczęściej negatywna
c) dyrektywy działania- w oparciu o ocenę opis działania
Ideologia a nauka
Ideologia jest czymś przeciwstawnym nauce, czymś co znajduje się w opozycji nauki i stanowi system idei, przekonań, poglądów.
Są typy wiedzy naukowej, które dążą do opisu, adekwatnego poznania rzeczywistości.
Ideologia dokonuje zawsze subiektywnego opisu rzeczywistości z punktu widzenia grupy społecznej,. klasy społecznej, narodu.
Nauki dystansują się od wartościowania opisywanej i poznawanej rzeczywistości. Nauki nie stawiają sobie żadnych praktycznych celów przekształcania życia społecznego.
Funkcje ideologii:
Społeczne
Budowanie solidarności grupowej i społecznej. Ideologie służą rozbudzaniu przynależności grupowej, narodowej, religijnej. Ideologie służą interesom grupowym. Reprezentowanie interesów określonej grupy społecznej realizowane poprze:
Jednolite definicje sytuacji
Kształtowanie świadomości celów, które ta grupa ma zrealizować
Psychologiczne
Ideologia rozwiązuje problemy poczucia przynależności jednostki do danej grupy. Ideologiczne zaangażowanie próbą znalezienia antidotum na wykluczenie w swoim otoczeniu.
Cechy ideologii:
każda ideologia posiada naczelną ideę, ideę przewodnią, wokół której zorganizowany jest opis rzeczywistości; idee odnoszą się do celów, które mamy realizować w danej grupie
w przeciwieństwie do filozofii, ideologia jest światopoglądem jakiejś grupy. Ideologia determinuje grupę, klasę, naród, wyraża jej światopogląd
ideologie odwołują się do idei, które uznawane są za pewne aksjomaty, dogmaty- są niezależne od obiektywnej rzeczywistości; idee jako prawdy niepodważalne (dogmat)
wartość ideologii mierzona jest skutecznością, nie prawdziwością ideologii; ideologia musi być funkcjonalna, użyteczna, przydatna do realizacji celów
ideologia zawiera w sobie pewne treści normatywne-> wskazuje co powinno być standardem i apeluje o realizacje tych postulatów; te normy ideologia próbuje uprawomocnić np.: poprzez tworzenie kodeksów, konstytucji, statutów, itp.
każda ideologia poszukuje siły do realizacji swoich własnych celów; jeżeli nie ma tej siły ideologia jest czymś papierowym; pojawia się dążenie do przejęcia władzy bo władza jest tą siłą, która służy do realizacji celów. Władza podtrzymuje ideologię i przyczynia się do jej rozprzestrzeniania
każda ideologia próbuje wskazać negatywny układ odniesienia, definiuje wroga; wrogiem jest ten, kto za takiego zostanie uznany, zdefiniowany
Władzę próbuje się różnie legitymizować w ramach ideologii. Motywy legitymizacji władzy:
motyw powołania, przeznaczenia- procesy dziejowe, które sprawiają, że jakaś grupa, jednostka staje się podmiotem historii, pełni rolę przewodnią np.: grupa, jednostka, naród wybrany
motyw gnostyczny- są ludzie, którzy wiedzą lepiej, grupa wtajemniczonych, która dysponuje wiedzą niedostępną innym; ludzie predestynowani do przejęcia władzy
motyw misji do spełnienia- np.: misja zmiany status quo lub utrzymania tego statusu (np.: Wałęsa: „nie chcę ale muszę”)
motyw „rząd dusz”- legitymizacja stylu sprawowania władzy -> są przekonani, że ludźmi trzeba kierować, sterować, manipulować. Ludzie, którzy podlegają władzy powinni mu się podporządkować. Instrumentalne traktowanie człowieka. Władza daje prawo do dysponowania prawem, kierowaniem ludźmi.
Doktryny ideologiczne:
Liberalizm
Szukano odpowiedzi na pytanie czym ma być sprawiedliwe społeczeństwo
Na czym się opiera liberalizm:
indywidualizm- jednostka jest ważniejsza od wspólnoty, od państwa
egalitaryzm- równość ludzi, równość wobec prawa
uniwersalizm- natura ludzka jest jedna; liberalizm można zrealizować w każdym miejscu i czasie bo ludzie są racjonalni
wiara w postęp, rozwój- doskonalenie instytucji politycznych, kulturalnych, gospodarczych; postulat samorealizacji
Konserwatyzm
Charakterystyczna jest jego sytuacyjność. Postawa, program polityczny, który dąży do zachowania statusu quo w określonej sytuacji.
Konserwatyzm to postawa zachowawcza, która opiera się zmianom.
Jako ideologia pojawił się w określonym kontekście społeczno- kulturowym -> Wielka Rewolucja Francuska w XIX w. Konserwatyzm był realną zmianą.
XIX wiek to czas wielkiego rozwoju konserwatyzmu.
Konserwatyzm staje się ideologią charakterystyczną dla okresu przejścia od feudalizmu do kapitalizmu. Rodzi się w sytuacjach gdy jakiś status quo jest zagrożony lub uległ zagrożeniu.
Każdy konserwatyzm głosi pochwałę czasu minionego- czasy minione były czasami lepszymi, bezpiecznymi.
Dziś konserwatyzm jest słabnącą, marginalizującą się ideologią.
- Jest pewną formą kolektywizmu. Ceni sobie wspólnotę, a jednostka powinna definiować swoje własne cele w kontekście interesu całej wspólnoty, większości.
- problem ciągłości -> staje przed problemem zagrożenia ciągłości. Błądzimy jako indywidua, jednostki. Szukamy odpowiedniej drogi; możemy bazować na doświadczeniach naszych przodków
- elitaryzm- konserwatyści są przekonani o tym, że nie każda grupa społeczna jest w stanie wyłonić z siebie ludzi godnych, zdolnych do sprawowania władzy. Jeśli szukać elit to z rodzin wykształconych, którzy mają jakieś doświadczenie
- uniwersalizm- odwołuje się do stanu świadomości, są przeciwnikami rewolucji i programu radykalnych reform; głoszą programy zachowawcze
- ewolucjoniści, bo wierzą w stopniowe doskonalenie się; człowiek jest istotą niedoskonałą, nie jest w stanie tworzyć rzeczy doskonałych, ale może się doskonalić
Ideał systemu politycznego:
- wszelkie rewolucje są niebezpieczne, grożą załamaniem społecznym dlatego należy unikać radykalnych reform
- odpolitycznić społeczeństwo- odrywanie ludzi od ich rzeczywistych problemów celem uwikłania ich w politykę-> tak nie może być. Polityka powinna mieć znaczenie drugorzędne ponieważ ważne są problemy rzeczywiste, z którymi borykają się ludzie na co dzień. Budowanie wspólnot ale NIE politycznych.
- przeciwstawiają się wszelkim formom centralizmu- związany z niechęcią do radykalno- ewolucyjnych reform; reformy sprzyjają centralizmowi politycznemu; centralizm, biurokratyzm paraliżują inicjatywy oddolne. To co najistotniejsze dzieje się w małych wspólnotach. Centralizm, interwencjonizm państwowy ogranicza wolność, bo narzuca, preferuje jakieś rozwiązania; podejmuje się działania mające wyrównywać szanse równego startu np: poprzez reformy edukacji. Wyrównywanie szans to zaniżanie poziomu, a nie podnoszenie. Wyrównywanie to szukanie jednolitych standardów.
Problem władzy
Elitaryzm przekonanie, o celowości, lub wręcz konieczności istnienia w społeczeństwie wyodrębnionych, choć niekoniecznie w sposób sformalizowany, elit przywódczych, stanowiących wzór dla reszty społeczeństwa, kierujących jego życiem i określających, lub przynajmniej wpływających na kierunek jego rozwoju.
Grupy patrycjatu mają być otwarte. Można je rozbudowywać, rozszerzać. Są zdystansowani wobec zjawiska moralności w kulturze, polityce.
Sposób sprawowania władzy
Są przekonani o dużej wadze władzy lokalnej. Przenoszenie maksimum władzy do społeczności lokalnej.
Konserwatyści są antyglobalistami, uważają, że trzeba jak najintensywniej pracować w małych społecznościach.
Dekalog konserwatysty (lata 60-te XX wieku w Ameryce)
wierzy, że istnieje ustalony porządek moralny
strzeże zwyczaju, konwencji, ciągłości
wierzy w to co można by nazwać zasadą dawności, tradycji
kieruje się zasadą roztropności (unikać skrajnie podejmowanych decyzji)
przykłada wagę do zasady różnorodności (tolerancja) w życiu społecznym i politycznym
jest powściągliwy dzięki wyznawanej zasadzie niedoskonałości
jest przekonany, że wolność i własność ściśle się ze sobą łączą (nie ma wolności bez własności prywatnej)
wspiera utworzone dobrowolnie społeczności, a przeciwstawia się przymusowemu kolektywizmowi
dostrzega potrzebę istnienia rozsądnych ograniczeń nakładanych na władzę i ludzkie umiejętności
rozumie że stałość i zmiana muszą być rozpoznane i uznane za niezbędne w witalnym społeczeństwie (dla zachowania ciągłości, równowagi)
Zagadnienia do egzaminu:
- problem sprawiedliwego państwa -> koncepcje, gdzie szukano
- charakterystyka ideologii, czym jest ideologia, cechy
- liberalizm- charakterystyka
- konserwatyzm- charakterystyka
- koncepcje umowy społecznej:
Robert Nozick- koncepcja państwa minimalnego
Isaiah Berlin-koncepcja wolności
- libertarianizm - Ayn Rand- matka założycielka libertarianizmu
ETYKA SPOŁECZNA - WYKŁAD 14.05.2010
- 4 -