Pedagogika filozoficzna wg K. Sośnickiego
PLAN WYKŁADU:
• Filozofia a pedagogika
- definicje filozofii
- koncepcje filozofii a pedagogika
• Pedagogika filozoficzna, jako przykład realizacji koncepcji filozoficznych w pedagogice (K. Sośnicki)
• Próba zastosowania założeń pedagogiki filozoficznej w praktyce
• Filozofia a pedagogika
- definicje filozofii, m. in.:
a. „Dobrze uzasadnione i systematycznie wyłożone poznanie, odnoszące się do najbardziej podstawowych kwestii, jakie tylko da się sformułować.” (Słownik filozofii, red. J. Hartman)
b. „Filozofia zajmuje się ogólnymi, podstawowymi zagadkami świata: naturą istnienia wszechświata, rzeczywistości i życia pozagrobowego, poznawalnością prawdy i tym, jakie działanie jest pożądane.” (def. potoczna, Wikipedia)
c. Filozofia, jako antropologia filozoficzna - próbuje odpowiedzieć na pytanie „Kim jest człowiek?”
d. Filozofia, jako analiza filozoficzna (bliska K. Sośnickiemu):
„Wszyscy filozofowie analityczni zgodni są w jednej kwestii - pojmowaniu analizy jako pewnego rodzaju przekładu jednych wyrażeń na drugie, lub, nieco inaczej to wyrażając, rozkładu wyrażenia złożonego na wyrażenia prostsze, wraz ze wskazaniem wzajemnych, między nimi związków. Chodzi tu głównie o wyrażenia, które filozofom sprawiają wiele kłopotów, np. „idea”, „byt”, „prawda”.” (def. potoczna, Wikipedia)
„Gdy mowa o filozofii analitycznej to ma się na mysli rodzinę koncepcji filozoficznych, których wspólnym poglądem jest to, że traktują analizę filozoficzną, jako główny, a w wielu przypadkach nawet jedyny cel filozofii” (Słownik filozofii, red. J. Hartman)
„Analizie poddaje się pojęcia, zagadnienia i twierdzenia, a ponieważ pojmowane są one na ogół jako znaczenia wyrażeń językowych, w centrum uwagi staje język filozofii” (A. Nowaczyk, Filozofia analityczna)
• Pedagogika filozoficzna, jako przykład realizacji koncepcji filozoficznych w pedagogice (K. Sośnicki)
K. Sośnicki proponuje dwa sposoby rozumienia PEDAGOGIKI FILOZOFICZNEJ:
I) Pedagogika filozoficzna jako system pedagogiczny
II) Pedagogika filozoficzna jako metapedagogika (za tym opowiada się K. Sośnicki)
[podział przedstawiony wyżej to moja interpretacja. Możliwe są inne. Warto wyrobić sobie własną opinię, tym bardziej, że tekst jest bardzo krótki, ok. 5 stron]
ad I) Pedagogika filozoficzna jako system pedagogiczny
System ten „zastosowuje do badań nad zagadnieniami nauczania i wychowania ogólne założenia, zasady i pojęcia pewnego systemu filozoficznego. W oparciu o dociekania filozoficzne powstawały i wciąż powstają pewne zasadnicze idee i ogólne zasady pedagogiczne, które stają się trzonem różnych systemów nauczania i wychowania”. W tym rozumieniu każdy system pedagogiczny, który odwołuje się do założeń filozoficznych jest nazywany systemem pedagogiki filozoficznej.
W związku z wielością możliwych systemów pedagogiki filozoficznej, które często wyglądają na równouprawnione, można zadać pytanie, o to, jak traktować pedagogikę ? Czy jako:
1) „dyskusję”, która rozważa różne cele i środki wychowania, bez ich wartościowania. Jako możliwość wielu różnych systemów,
2) jeden system, o bezwzględnej wartości, wykluczający wszekie inne systemy?
ad 1) Jeżeli pedagogika ma być dyskusją, to „nauczanie takiej pedagogiki może rozpatrywać treści, a więc zasadnicze pojęcia i zagadnienia tych różnych systemów pedagogicznych łatwo, nie prowadząc do żadnego ustalenia, które z tych pojęć i które odpowiedzi na wysuwane zagadnienia należy przyjąć, jako ostateczne”. Jest to sceptyczny sposób uprawiania pedagogiki.
ad 2) Jeżeli pedagogika ma doprowadzić do ostatecznego uznania jednego, wybranego systemu pedagogicznego, to „prowadzi to do jednostronności i zacieśnienia horyzontów myśli pedagogicznej”. Następuje utrwalenie danego, obowiązującego systemu, oraz wynikających z niego przekonań i zasad postępowania pedagogicznego. Jest to dogmatyczny sposób uprawiania pedagogiki.
Ad II) Pedagogika filozoficzna jako metapedagogika
„Systemy pedagogiczne nie muszą być rozpatrywane z punktu widzenia ich wartości, czy słuszności ich pojęć i zasad, ale mogą służyć jako materiał do zebrania i porównawczego zestawienia zagadnień pedagogicznych i odpowiedzi na nie. Stają się one wtenczas podłożem do dalszych badań, które wyrastają na ich materiale”.
Cechy pedagogiki filozoficznej jako metapedagogiki:
- znajduje się ona „ponad” poszczególnymi systemami pegagogicznymi,
- porównuje i opisuje systemy, nie prowadząc do ustalenia żadnego ostatecznego systemu,
- nie jest prostym przeglądem współczesnych systemów pedagogicznych, lecz bada „esencję, najgłebszy sens i charakter ich zagadnień i pojęć.”
Zadania pedagogiki filozoficznej jako metapedagogiki:
a) pedagogika filozoficzna zbiera, zestawia i systematyzuje zagadnienia, z poszczególnych systemów pedagogicznych,
b) bada metody ich rozwiązywania w poszczególnych systemach, porównuje i zestawia je ze sobą, wykrywa podobieństwa i różnice,
c) bada, układa i porównuje wyniki dociekań tych systemów, wydobywa ich „wewnętrzny” sens,
d) bada znaczenie i sens terminów i pojęć, jakimi poszczególne systemy operują,
e) poszukuje charakterystycznych właściwości poszczególnych systemów, ujmuje i porównuje ich wewnętrzny sens, szuka ich genezy,
f) bada zależność pomiędzy poszczególnymi systemami pedagogicznymi, filozoficznymi i światopoglądowymi („jej zadaniem jest orzec w jaki sposób pewien system filozoficzny przejawia się w systemie pedagogicznym”)
• Próba zastosowania niektórych założeń pedagogiki filozoficznej w praktyce (analiza języka)
-Analiza definicji wychowania:
Def. 1) „Wychowanie jest zespołem nieustannie podejmowanych czynności, powodujących zmianę relacji z tym, co fałszywe i złe, by przez to uzyskiwanie mądrości i utrwalanie się w nas wolności pozostawać w stałej więzi z prawdą i dobrem” (M. Gogacz, „Antropologiczne podstawy pedagogiczne”)
Def. 2) „Nauczyciel pracujący w szkole musi postępować w kierunku takiego systemu, którego w pewnym czasie społeczeństwo potrzebuje.” (K. Sośnicki, „Jak rozumieć pedagogikę filozoficzną?”)
[ Czy definicje są względnie poprawne? Czy nie są zbyt szerokie/wąskie, czy nie „popełniają” błędu używania pojęć nieznanych i niejasnych?, czy są usasadnione?, jeżeli to możliwe to należy starać się odpowiedzieć na pytanie o zakładane koncepcje m.in. antropologię, ontologię, aksjologię itp. ]
[Sprawdźmy def. 2:
wyrażenie „potrzebuje” w ostatnim zdaniu generuje problem; co właściwie znaczy? Dwie możliwości:
a) „potrzebować” jako chcieć, wyrażać chęć posiadania czegoś,
b) „potrzebować” w sensie aksjologicznym, jak wtedy, gdy mówimy: „dziecko potrzebuje konsekwentnego wychowania”. Dziecko nie musi go chcieć, ale w sensie aksjologiczno-wychowawczym potrzebuje tego. „Potrzebne” jest tu synonimem „dobre”.
Załóżmy, że Sośnicki opowiada się za rozumieniem (i). Wtedy wychowujemy do tego, co chcą inni, państwo, grupa społeczna. Każda grupa może mieć swe własne priorytety, które będą w sprzecznośći z priorytetami innej grupy.
Założmy teraz możliwość (ii). Wtedy powstaje pytanie kto i jak ma rozstrzygać o tym, co jest potrzebne (dobre), a co nie. Jest to przecież problem dyskutowany przez filozofię i pedagogikę ogólną od początków istnienia tych nauk. Poza tym takie rozumienie niebezpiecznie zbliża wychowanie do służby ideologiom.]
[Należy pamiętać o tym, że od definicji pedagogicznych nie należy wymagać takiej ścisłości jak w naukach przyrodniczych, co nie oznacza, że należy zrezygnować z wymagań względnej prezyzji, spójności, rzetelnej argumentacji, itp.]