KONSTYTUCJA
Pojęcie formalne
Akt normatywny formułujący normy prawne o najwyższej mocy prawnej. Jest powszechnie obowiązująca. Reguluje podstawy ustroju państwa - społecznego, gospodarczego i politycznego. Uchwalana i zmieniana w szczególnym trybie przez specjalnie powołany do tego organ.
Pojęcie materialne
Synonim istniejącego systemu politycznego, społecznego i gospodarczego w państwie.
PRAWO KONSTYTUCYJNE
Definicja sensus stricto (dosłowna)
Zespół norm, które regulują ustrój polityczny, gospodarczy, społeczny.
Definicja sensus largo (ogólna)
Normy prawne zawarte w konstytucji.
PRAWO PAŃSTWOWE
Definicja sensus stricto
Synonim prawa konstytucyjnego.
Definicja sensus largo
Ogół norm prawa stanowiony i sankcjonowany przez państwo.
PRAWO PARLAMENTOWE
Definicja sensus stricto
Gałąź prawa konstytucyjnego. Prawo zawarte w regulaminie izb parlamentarnych (sejm i senat - niezależne od siebie).
Definicja sensus largo
Zespół norm prawa bez względu na formę regulujący tryb działania i organizację izby parlamentarnej.
CECHY KONSTYTUCJI
szczególna treść konstytucji (polega na zakresie regulowanych przez nią materii i na sposobie ich regulowania)
szczególna forma konstytucji (szczególnej nazwie - tylko ten akt określany jest mianem Konstytucji, trybie powstania - szczególna komisja i większość kwalifikowana, trybie zmiany- zmiana konstytucji nie może być dokonana w drodze ustawy zwykłej - zawsze konieczne jest uchwalenie tzw. Ustawy konstytucyjnej. Odrębność proceduralna konstytucji wyraża się w:
ustanowieniu szczególnych wymogów większości i kworum, a czasem także w ustanowieniu udziału innych podmiotów w uchwaleniu poprawki konstytucyjnej,
ustanowieniu kilku konkurencyjnych lub wykluczających się procedur zmiany konstytucji,
ustanowieniu zakazu zmiany konstytucji w pewnych sytuacjach bądź okresach.)
szczególna moc prawna konstytucji (lex superior - przepis wyższy uchyla przepis niższy)
MATERIA PRAWA KONSTYTUCYJNEGO
dotyczy ogólnych zasad ustroju państwowego
określenie ustroju naczelnych organów, czyli zakres ich kompetencji i wzajemnych relacji
określenie podstawowych praw i wolności jednostki
wskazuje na suweren
zakaz wydawania ustaw sprzecznych z konstytucją
nakaz wydawania ustaw zgodnych z konstytucją (niezbędnych do stosowania konstytucji)
artykuły nie zawierają sankcji
CHARAKTERYSTYKA NORMY KONSTYTUCYJNEJ
Sześć podstawowych materii Konstytucji:
wskazanie suwerena (władzy najwyższej)
status prawny jednostki (np. azyl, ekstradycja)
organizacja aparatu państwowego
stosunki własnościowe w państwie (gospodarka)
internacjonalizacja Konstytucji (umiędzynarodowienie treści - odniesienie się do prawa zewnętrznego, międzynarodowego)
zmiana Konstytucji
Normy Konstytucji (rozdziały);
zasady Konstytucji
normy kompetencyjne (rozdz. I; trzon Konstytucji; czynienie użytku z kompetencji Konstytucji)
normy organizacyjne (rozdz. IV - IX; dotyczą struktury; organizacji aparatu państwowego - kadencja, liczba posłów, budowa parlamentu)
normy proceduralne (treść ordynacji wyborczych)
normy prospektywne (orientowane na przyszłość; cele, kierunki państwa; np. w preambule)
ŹRÓDŁA PRAWA KONSTYTUCYJNEGO
konstytucja
ustawy (sejm)
ratyfikowane umowy międzynarodowe
rozporządzenia (Rada Ministrów, prezydent, KRRiT, ministrowie; ma charakter wykonawczy; są wydawana na podstawie ustawy w celu jej wykonania; musi zawsze wskazywać podstawę prawną - ustawę; nie jest samoistna)
Źródła wewnętrzne prawa konstytucyjnego:
uchwały rady ministrów
zarządzenia Prezesa Rady Ministrów
SPOSOBY USTANAWIANIA I ZMIANY KONSTYTUCJI
Dwa sposoby ustanawiania konstytucji:
oktrojować konstytucję (narzucić) - suweren, dyktator
uchwalenie konstytucji - zwykle większość kwalifikowana 2/3 głosów; zgromadzenie (konstytuanta - zgromadzenie ustawodawcze specjalnie powołana do ustanawiania konstytucji); referendum (z mocy prawa; referendum cząstkowe - charakter fakultatywny)
Dwa zasadnicze sposoby nowelizacji Konstytucji:
poprawki (znajdują się pod Konstytucją)
ustawa zmieniają Konstytucję (ustawy są włączane do Konstytucji; zmiany te nie są później rozpoznawalne)
SPOSBY WEJŚCIA W ŻYCIE KONSTYTUCJI
Konstytucja wchodzi w życie po upływie 3 miesięcy od dnia jej ogłoszenia - walor formalny. Społecznie Konstytucja nabiera mocy prawnej dzięki ustawom zwykłym, kótre rozwijają treść konstytucji.
PREAMBUŁA
Nie wszystkie konstytucje posiadają wstęp. Wstęp = preambuła = arenga- ma charakter normatywny, nie zawsze ma charakter prawny. Zwykle preambuły nie są artykułowane, mają charakter opisowy, deklaracyjny, zawierają niekiedy twierdzenia historyczne, często wskazują cele państwa, a także proklamują naczelne zasady konstytucji, wyjaśniają okoliczności wydania aktu itp. Występują dwie przeciwstawne koncepcje dotyczące preambuły: a), wstęp nic ma charakteru prawnego, bo nie jest artykułowany b), wstęp każdej konstytucji ma charakter prawny, bo stanowi cześć składową konstytucji. Podzielać należy pogląd pośredni. O prawnym znaczeniu konkretnego wstępu musi rozstrzygać analiza jego poszczególnych stwierdzeń. Normatywność preambuły można zatem stopniować. Większość autorów przypisuje preambułom interpretacyjne znacznie definiując wstępy konstytucyjne jako integralne części ustaw zasadniczych wyróżniających ich myśli przewodnie, które ukierunkowują wykładnie szczegółowych postanowień
PARLAMNT
Władza ustawodawcza, organ naczelny (państwowy) złożony z demokratycznie wybieranych przedstawicieli narodu; realizujący władzę ustawodawczą i sprawujący kontrolę nad funkcjonowaniem władzy wykonawczej. Parlament jest cechą wspólną dla wszystkich demokratycznych systemów ustrojowych. Istotą parlamentu jest jego ukształtowanie jako organu reprezentacji narodu. Parlament jest jedynym organem państwowym powołanym w taki sposób, że jego skład określa podstawowe orientacje i preferencje polityczne ogółu wyborców.
SEJM
władza ustawodawcza
460 posłów
wybory powszechne, bezpośrednie, równe, proporcjonalne i tajne (5 przymiotnikowe)
wybory do sejmu zarządza prezydent
do sejmu może być wybrany ten, kto ma: obywatelstwo polskie, prawo wybierania, ukończone 21 lat
ważność wyborów osądza Sąd Najwyższy
kadencja na 4 lata
odpowiedzialność przed Sądem Powszechnym lub przed Trybunałem Stanu (art. 107 Konstytucji)
SENAT
władza ustawodawcza
100 senatorów
wybory powszechne, bezpośrednie, tajne
wybory do senatu zarządza prezydent
może być wybrany ten, kto ma: obywatelstwo polskie, prawo wybierania, 30 lat
ważność wyborów osądza Sąd Najwyższy
kadencja na 4 lata
odpowiedzialność przed Sądem Powszechnym lub przed Trybunałem Stanu
PREZYDENT
władza wykonawcza
wybory powszechne, równe, bezpośrednie, tajne
wybory zarządza Marszałek Sejmu
może być wybrany ten, kto ma: obywatelstwo polskie, korzysta z pełni praw wyborczych do sejmu, ma 35 lat
ważność wyborów stwierdza Sąd Najwyższy
kadencja na 5 lat (może być wybrany tylko 2 razy)
odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu
IMMUNITET PARLAMENTARNY
Przywilej na mocy, którego członek parlamentu nie podlega określonym przepisom, do których zachowania inne osoby są zobowiązane. Jest to ograniczenie odpowiedzialności karnej osoby ze względu na piastowane przez nią mandatu posła lub senatora. Immunitet ma na celu zapewnienie organowi przedstawicielskiemu warunków do bezpiecznego spełniania swej roli ustrojowej i do nieskrępowanej działalności.
IMMUNITET MATERIALNY
Oznacza on, iż członek parlamentu nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za działanie wchodzące w zakres sprawowania mandatu przedstawicielskiego. Zakaz ten dotyczy zarówno okresu trwania mandatu, jak i po jego zakończeniu. Tego rodzaju zachowanie członka parlamentu mogą jedynie powodować jego odpowiedzialność wobec Izby, w której zasiada. Jeżeli parlamentarzysta naruszy prawa osób trzecich można go pociągną do odpowiedzialności sądowej, ale tylko za zgodą sejmu bądź senatu. Celem wprowadzenia immunitetu materialnego jest ochrona parlamentu przed próbami ograniczenia niezależności, swobody głosowania, wolności wypowiedzi i innych form działania.
IMMUNITET FORMALNY (OSOBISTY)
Istota jego wyraża się w tym, iż wprawdzie ograniczenie odpowiedzialności jest złożone, ale uzależnia się go od spełnienia określonego warunku. Wyróżniamy dwa aspekty immunitetu formalnego:
procesowy - oznaczający, iż warunkiem pociągnięcia posła lub senatora do odpowiedzialności karnej, jest zgoda parlamentu właściwej jego Izby.
nietykalność - oznaczające zakaz ograniczania wolności parlamentarnej.
Konstytucja uwzględnia oba te aspekty. Art. 105 Konstytucji zgodnie, z którym poseł lub senator może wyrazić zgodę do pociągnięci odpowiedzialności, jeśli kieruje się chęcią „oczyszczenia”.
Jeżeli postępowanie karne zostało wszczęte wobec osoby zanim została ona wybranym posłem, wówczas sejm może zażądać zawieszenia tego postępowania, aż do wygaśnięcia tego mandatu. Konsekwencją tego jest zawieszenie biegu przedawnienia.
Immunitet formalny ma charakter:
względny, ponieważ może być ograniczony w toku procedury określanej w regulaminie sejmu i senatu
nietrwały - tylko w trakcie kadencji parlamentu
indywidualno - konkretny - dotyczy konkretnej osoby i zarzucanego czynu
ostateczny - gdyż uchwałę sejmu lub senatu kończy postępowanie w sprawie, wyrażenia zgody na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej.
Nietykalność - posła można zatrzymać, jeżeli został złapany na gorącym uczynku; Marszałek może go zwolnić.
PRAWO WYBORCZE
Bierne - prawo kandydowania (mający prawo wybierania - nie może być ubezwłasnowolniony, nie może być pozbawiony praw publicznych i wyborczych - tych praw może pozbawić Sąd i Trybunał Stanu; ma 21 lub 30 lat; obywatelstwo polskie)
Czynne - prawo wybierania posłów i senatorów (obywatelstwo polskie, ukończone 18 lat)
ZASADA POWSZECHNOŚCI
Głosować może każdy obywatel polski, który ukończył 18 lat i nie jest pozbawiony praw publicznych i wyborczych.
ZASADA RÓWNOŚCI
Zasada równości ma dwie strony:
materialny - mówimy o równości wówczas gdy waga każdego głosu jest równa i wyborcy mają równy wpływ na skład wybierania
formalny - każdy ma 1 głos
Równość w sensie materialnym - gdy liczba mandatów przypadających na okręg wyborczy, jest zależna od liczby mieszkańców okręgu.
ZASADA BEZPOŚREDNIOŚCI
Można głosować tylko osobiście.
ZASADA PROPORCJONALNOŚCI
Zasada dotycząca końcowego etapu wyborów - rozdziału mandatów. Mandaty rozdziela się między zarejestrowane listy, proporcjonalnie do liczby uzyskanych przez nie głosów.
ZASADA TAJNOŚCI
Wybory są tajne - zapewnia to swobodę głosowania.
EKSTRADYCJA
Wydanie władzom innego państwa osoby przez nie poszukiwanej, której zarzuca się popełnienie przestępstwa. Ekstradycja może być stosowana tylko między państwami, które zawarły porozumienie w formie umowy międzynarodowej.
USTAWA O WYKONYWANIU MANDATU POSŁA I SENATOA
PRZESŁANKI WYGAŚNIĘCIA MANDATU POSŁA I SENATORA.
Warunkiem uzyskania mandatu jest ważność wyborów. Status posła lub senatora otrzymuje się z chwilą wyboru. PKW wydaje zaświadczenie wybranym o wyborze ( deklaratoryjny charakter ). Mandat wygasa:
- Sad Najwyższy stwierdza nieważność wyborów
- odmowa złożenia ślubowania ( posła lub senatora )
- w momencie śmierci
- utrata prawa wybieralności
- zrzeczenie się mandatu
- zajmowanie przez posła lub powołania go na stanowisko ( art. 103 )* sędziego TK, TS, SN * prezesa NBP, NIK RPO, RPD. * ambasadora, wojewody, * członka Rady Polityki Pieniężnej, * zatrudnienia w Kancelarii Sejmu, Senatu. Prezydenta, adm. rządowej.( nie dotyczyło RM, Sekretarzy Stanu w administracji rządowej W ciągu 7 dni należy złożyć Marszałkowi Sejmu ( Senatu ) zaświadczenie o wyborze.
STATUS PRAWNY POSŁA I SENATORA:
Status formalny określony został * konkretną ustawą (9.V.1996 r. o wykonywaniu mandatu posła i senatora- Dz. U. nr: 73 póz. 350) * regulaminami Sejmu i Senatu * ordynacjami wyborczymi.
Status materialny (w sensie zupełności regulacji) wszystkie normy dotyczące bezpośrednio i pośrednio pozycji posła i senatora tzn.: w konstytucji, ustawie o Trybunale Konstytucyjnym, Trybunale Stanu itp.
Obowiązki posła i senatora:
złożenie ślubowania
utrzymywanie więzi z wyborcami
udział w pracach Sejmu i Senatu.
Prawa posła podczas wykonywania swojego mandatu:
- wyrażać stanowisko oraz zgłaszać wnioski w sprawach rozpatrywanych na posiedzeniach Sejmu i jego organów.
- wybierać i być wybieranym do organów Sejmu
- zwracać się do Prezydium Sejmu o rozpatrzenie określonej sprawy przez Sejm lub komisję sejmową
- uczestniczyć w podejmowaniu poselskich inicjatyw ustawodawczych i uchwałodawczych oraz rozpatrywani u projektów ustaw i uchwał
- uczestniczyć w dyskusji nad sprawami rozpatrywanymi przez Sejm lub komisje sejmowe
- interpelacje i zapytania poselskie '
- zwracać się do komisji sejmowej o rozpatrzenie określonej sprawy
Senator ma prawo:
- wyrażać swoje stanowisko i zgłaszać wnioski w sprawach rozpatrywanych na posiedzeniach Senatu oraz organów do których został wybrany.
- wybierać i być wybieranym do organów Senatu
- zwracać się do Prezydium Senatu o rozpatrzenie określonej sprawy przez Senat.
- uczestniczyć w podejmowaniu senatorskich inicjatyw ustawodawczych i uchwałodawczych oraz rozpatrywaniu projektów ustaw i uchwał
- uczestniczyć w dyskusji nad każdą sprawą rozpatrywaną przez Senat
- uzyskiwać ud członków RM oraz przedstawicieli właściwych organów państwowych , instytucji i organizacji informacji i wyjaśnień w sprawach wynikających z wykonywania obowiązków senatorskich.
Poseł i Senator mają prawo do uzyskiwania informacji i materiałów oraz wglądu w działalności organów adm. rządowej i samorządu terytorialnego.
Mają też prawo uczestniczyć w sesjach i posiedzeniach organu samorządu terytorialnego właściwego dla okręgu wyborczego z którego zostali wybrani.
Zakazy i powinności;
zakaz pracy w * Kancelarii Sejmu. Senatu. Prezydenta, w NIK-u, w administracji rządowej i samorządowej * jako sędzia i prokurator, pracownik adm.: sądu i prokuratury
nie mogą pełnić zawodowej służby wojskowej
incopalibilitas (art. 103)
zakaz działalności gospodarczej z wykorzystaniem mienia państwowego lub komunalnego muszą złożyć oświadczenie o stanie majątkowym.
Ważne artykuły:
Art. 7a - Wniosek o wyrażenie zgody na pociągnięcie posła lub senatora do odpowiedzialności karne składa się za pośrednictwem Ministra Sprawiedliwości - Prokuratora Generalnego.
Art. 7c - Sejm lub Senat wyraża zgodę na pociągnięcie posła lub senatora do odpowiedzialności karnej w drodze uchwały podjętej bezwzględną większością głosów ustawowej liczby posłów lub senatorów.
Art. 9 - Minister Sprawiedliwości - Prokurator Generalny w terminie 60 dni od ogłoszenia wyników wyborów informuje Marszałka Sejmu lub Marszałka Senatu o toczących się przeciwko posłom lub senatorom postępowaniach karnych wszczętych przed dniem ogłoszenia wyborów. Jeżeli postępowanie karne zostało wszczęte wobec osoby zanim została ona wybranym posłem, wówczas sejm może zażądać zawieszenia tego postępowania, aż do wygaśnięcia tego mandatu (3/5 głosów). Konsekwencją tego jest zawieszenie biegu przedawnienia. Poseł lub senator może złożyć Marszałkowi Sejmu lub Marszałkowi Senatu oświadczenie, że nie będzie występował z wnioskiem o odroczenie postępowania karnego.
Art. 23 - Posłowie lub senatorowie tworzą biura poselskie, senatorskie lub poselsko - senatorskie w celu obsługi swojej działalności w terenie. Przysługuje im ryczałt na pokrycie kosztów związanych z funkcjonowaniem biur.
Art. 28 - Okres pobierania uposażenia jest traktowany jako okres zatrudnienia.
Art. 34 - Posłowie lub senatorowie nie mogą prowadzić działalności gospodarczej na własny rachunek lub wspólnie z innymi osobami z wykorzystaniem mienia państwowego lub komunalnego.
Art. 45 - Posłowi wydaje się legitymację poselską, a senatorowi legitymację senatorską.
6