Formacja katechetów w ujęciu Dyrektorium Ogólnego o Katechizacji
Opracowała Ewa-Maria Orłowska
Gimnazjum im. Wł. St. Reymonta w Wiączyniu Dolnym
Parafia p.w. Św. Doroty w Mileszkach
15 sierpnia 1997r. Papież Jan Paweł II zatwierdził nowe Dyrektorium Ogólne o katechizacji, opracowane przez Kongregację ds. Duchowieństwa. Wymagania, którym należało sprostać to:
rozumienie katechetycznej posługi słowa w ramach szerokiego dzieła ewangelizacji,
uwzględnienie treści zawartych w Katechizmie Kościoła Katolickiego.
Odnowa katechetyczna, która postulowana jest przez omawiane Dyrektorium i mająca ścisły związek z posoborowym odczytywaniem potrójnej misji Kościoła w świecie, aby była rzetelna i autentyczna, a co za tym idzie skuteczna, musi dotyczyc osoby katechety.
Prawda w komunikacji katechetycznej ma związek z samą wiarą - jako punktem wyjścia i jednocześnie punktem dojścia dla katechizowanego, stąd tak ważne jest, aby katecheta umiał i chciał postawić sobie pytanie: "Jak ukazuję Chrystusa? Czy jest zrozumiałe dla wspólnoty katechetycznej, że to Chrystus jest tym działajacym, ewangelizujacym?".
Wg Dyrektorium "katecheza jest tą szczególną formą posłufi słowa, która doprowadza do dojrzałości nawrócenie poczatkowe, aż do uczynienia z niego żywego, bezpośredniego i czynnego wyzania wiary". "Zadania katechezy odpowiadają nauczaniu różnych wymiarów wiary, ponieważ katecheza jest integralną formacją chrześcijańską". Ku czemu zmierza ta formacja podkreślił już wcześniej Sobór Watykański II podając, iż katecheza " oświeca i wzmacnia wiarę, karmi życie wedle ducha Chrystusowego, doprowadza do świadomego i czynnego uczestniczenia w misterium liturgicznym i pobudza do działalności apostolskiej".
Taka wielka ranga zadań realizowanych poprzez katechezę domaga się, aby osoby wypełniające owe cele zostały uprzednio przygotowane w toku formacji dokonywanej w szkołach dla katechetów, jak i poddawane formacji permanentnej, ktora zakłada osobistą troskę o rozwój wiary i jej dojrzałość.
Termin "formacja" - przyjęty z języka łacińskiego od słowa "formatio" oznacza "kształtowanie i tworzenie cech osobowych oraz przyjmowanie pewnego systemu wartości", uściślając "poprzez formację katechetów rozumiemy proces zmiarzający do ukształtowania dojrzałej, służebnej, dialogicznej i twórczej osobowości katechety, zdolnej do pracy w katechezie". "Formacja katechetyczna osiaga swój szczyt i centrum, gdy zdobywa się odpowiedzialność i zdolność do przekazywania ewangelicznego orędzia".
Kryteria inspirujące formację i nadające jej określone cechy są następujące:
"ku ewangelizacji" - katecheta stając wobec sekularyzacji i laicyzacji życia społecznego i rodzinnego, powinien sam odznaczać się głęboką wiarą, poczuciem własnej tożsamości chrześcijańskiej i przynależności eklezjalnej;
"ku katechezie" - katecheta winien stawać w obronie samego pjecia katechezy w rozumieniu Kościoła, który go posyła; przekaz katechetyczny to nie tylko nauka suchej doktryny, stąd katecheta ma być nauczycielem, ale i wychowawcą oraz świadkiem;
"ku wyzwaniom" - katecheta ma stawać się osobą jednoczącą w przekazie wiarę, ortodoksję, ortopraksję, eklezjologię i społeczną naukę Kościoła;
"ku byciu osobą świecką" - katecheta powinien odkrywać specyfikę powołania do życia w świecie i przemiany świata na wzór Królestwa Bożego; ma obowiązek odkrywania bogactwa duchowości i apostolstwa laikatu;
"ku pedagogii" - katecheta w toku własnej formacji przechodzi podobną drogę rozwoju wiary, jaka staje przed jego uczniami; mowa tutaj o podjęciu trudu wypracowania stylu katechety, który urzeczywistnia się w "metanoi" samego katechety.
Analizując wymienione kryteria, cel i naturę formacji katechetów widać wyraźnie, iż formacja ta "zmierza do ukształtowania roli służebnej zarówno wobec treści nauki, jak i osoby Jezusa Chrystusa", "tylko On sam może prowadzić do miłości Ojca w Duchu Świętym i do uczestniczenia w życiu Trójcy Świętej".
Swoistym nakazem przypomnianym w Dyrektorium są słowa Ojca Świętego Jana Pawła II, iż człowiek jest drogą Kościoła, a nauka przekazywana winna być odzwierciedleniem słów Chrystusa: "Moja nauka nie jest moja, lecz tego, który mnie posłał".
Bogactwo formacji, ktorej adresatem jest katecheta ukazuje, że "aby być katechetą nie wystarczy być jedynie chrześcijaninem".
Dyrektorium przedstawia podział na następujące rodzaje formacji:
FORMACJA BIBLIJNO - TEOLOGICZNA
Jej celem jest dostarczenie okreśonych treści doktrynalnych tworzących program katechetyczny; od Starego Testamentu porzez życie Jezusa Chrystusa, aż do historii i współczesności Kościoła oraz od Symbolu wiary poprzez liturgię do życia moralnego, sakramentalnego i modlitwnego.
Ojciec Święty Jan Paweł II podkreśla nieustannie, iż "zadaniem katechety jest przekazywanie słuchaczom całej nauki chrześcijańskiej, którą on sam musi najpierw dobrze poznać. Nie może tylko dawać świadectwa własnej wiary, musi przekazywać jej treść".
Szczegółowe wskazania dotyczące formacji biblijno - teologicznej wg Dyrektorium:
formacja powinna być syntetyczna, organiczna, szanująca hierarhię prawd,
formacja pomagająca w rozwoju wiary i uzasadnianiu nadziei związanej z pełnioną misją,
formacja zbliżająca się do doświadczeń ludzkich, scalająca życie człowieka współczesnego z orędziem Dobrej Nowiny,
formacja, która troszczy sie o poprawność przekazu, o przyjęcie jego treści w sposób czynny i otwierający na dar wiary.
FORMACJA HUMANISTYCZNA
Niezbędne dla dobra przekazu katechetycznego jest zapoznanie katechety z podstawami psychologii człowieka, psychologii ewolucyjnej, psychologii religii. Ważna jest znajomość nauk społecznych, dzięki którym katecheta odkryje kontekst społeczno - kulturowy danej grupy katechizowanych oraz inspirowanie posługi słowa naukami humanistycznymi dotyczącymi wychowania i komunikacji.
FORMACJA PEDAGOGICZNA
Jej zadaniem jest pielęgnowanie i rozwijanie w katechecie umiejętności działania, ugruntowanie szacunku wobec pedagogii wiary; kształtowanie w katechecie osobistego stylu przekazu z zachowaniem ogólnych zasad pedagogiki katechetycznej. Bardzo ważnym elementem tej formacji jest dążenie do obudzenia kreatywności katechety, a nie tylko poprzestanie na werbalizacji zewnętrznych reguł.
Konieczne jest tutaj przypomnienie wcześniejszej definicji katechezy zawartej w adhortacji apostolskiej Jana Pawła II "Catechesi tradendae": "Katecheza jest wychowaniem w wierze dzieci, młodzieży i dorosłych. Obejmuje przede wszystkim nauczanie doktryny chrześcijańskiej, przekazywanej na ogół w sposób systematyczny i całościowy dla wprowadzenia wierzących w pełnię życia chrześcijańskiego". Wynika z niej jednoznacznie, iż katecheta jest jednocześnie nauczycielem, wychowawcą i świadkiem, zaś złożoność jego zadań podkreśla Dyrektorium, domagając się, aby formacja pedagogiczna prowadziła "do dojrzałości zdolność wychowawczą katechety, która zakłada zwracanie uwagi na osoby, zdolność interpretowania pytań wychowawczych i odpowiadania na nie, inicjatywę uaktywniania procesów rozumienia oraz sztukę prowadzenia grupy osób do dojrzałości".
FORMACJA W RAMACH WSPÓLNOT CHRZEŚCIJAŃSKICH
Katecheta we wspólnocie Kościoła "doświadcza swojego powołania i stale karmi swój zmysł apostolski". Formacja katechety rozpoczyna się w Kościele rozumianym jako " komunii" i jej celem jest doprowadzenie do służby na wzór Chrystusa - jedynego Nauczyciela i Wychowawcy. Katecheta bez wspólnoty nie jest katechetą.
Dyrektorium wymienia różnorodność działań formacyjnych realizowanych we współnocie i poprzez wspólnotę Kościoła:
wzbudzanie i pielęgnowanie świadomości posłania przez Kościół i dla Kościoła,
pomoc w rozwoju osobistej wiary katechetów,
przygotowanie bezpośrednie do wypełniania posługi słowa poprzez sesje katechetyczne,
inne działania formacyjne wspólnoty: wykłady, dni skupienia, spotkania związane z obchodami roku liturgicznego, spotkania studyjne, kursoryczne,
prowadzenia systematycznej formacji doktrynalnej,
praca osobista katechety.
Papież Paweł VI w adhortacji apostolskiej "Evangelii Nuntiandi" podaje: "Ci, którzy szczerym sercem przyjmują Dobrą Nowunę, mocą tejże Nowiny oraz wspólnej wiary gromadzą się w imię Jezusa, ażeby razem szukać królestwa, budować je i wprowadzać je do swego życia. I tak tworzyą wspólnotę, która z kolei staje się głosicielką Ewangelii.
Katecheta jako członek tej wspólnoty "musi być także znakiem widocznym przez swe życie, przy dokładnej zarazem znajomości przesłania chrześcijańskiego". Wypełnia swoje posłannictwo poprzez świadectwo dawane we wspólnocie, która jest początkiem, ale jednoczesnie celem katechezy.
Dyrektorium wyróżnia dwa poziomy formacji katechetów; pierwszy związany z uczęszczaniem do szkoły dla "zwykłych katechetów" i dający formację podstawową, fundamentalną oraz poziom drugi związany z osobami odpowiedzialnymi za katechezę i ukierunkowanymi na specjalizacje katechetyczne najbardziej istotne w danej diecezji.
Dyrektorium podkreśla jednoznacznie potrzebę formacji apostolskiej katechetów, która zachowując swój specyficznie ewangeliczny charakter skorzysta z osiągnięć różnych dziedzin rozwoju myśli ludzkiej; zakorzeniona we wspólnocie, która posyła katechetę i do której jest posłany; otwiera na dialog i służbę w duchu miłości Chrystusowej.
Formacja ta jest nie tylko postulatem i zachętą, ale zadaniem i zobowiązaniem, bowiem "taka będzie katecheza, jakich uformujemy katechetów".
Bibliografia:
Dyrektorium Ogólne o Katechizacji, Kongregacja d/s Duchowieństwa, Pallottinum 1998r.
Jan Paweł II, Wierzę w Boga Ojca Stworzyciela, red. S. Dziwisz, J. Kowalczyk, T. Rakoczy, Citta del Vaticano 1987r.
Katecheza Kościoła w świetle Dyrektorium Ogólnego o Katechizacji, Biblioteka Horyzontów Wiary, Wyd. WAM, Kraków 1999r.
Katecheza po Soborze Watykańskim II w świetle Dokumentów Kościoła, t. 1-2, red. ks. Wł. Kubik SJ, ATK, Warszawa 1985r.
Bp E. Materski, Odpowiedzialność Kościoła za katechezę, Wyd. Diecezjalne, Radom 1993r.
Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, Pallottinum 1984r.
Sobór Watykański II, Konstytucje, Dekrety, Deklaracje, Pallottinum, Wyd. II.
Skróty:
Adhortacja apostolska Jana Pawła II "Catechesi tradendae" - CT
Dyrektorium Ogólne o Katechizacji - DOok
Adhortacja apostolska Pawła VI "Evangelii nuntiandi" - EN
Deklaracja o wychowaniu "Gravissimum educationic" - GE
Artukuł ten napisałam w ramach dzielenie się swoją wiedzą i proszę przy jego wykorzystaniu nie zapomnieć o moim autorstwie.
Pozdrawiam Wszystkich, którym przybliży poruszoną w nim tematykę.
Szczęść Boże! Ewa-Maria Orłowska :)
Por. DOoK Wstęp.
Por. ks. K. Misiaszek SDB, A. Potocki, Katecheta i katecheza w polskiej szkole, Wyd. Salezjańskie, Warszawa 1995, s. 114.
Bp E. Materski, Odpowiedzialność Kościoła za katechezę, Wyd. Diecezjalne, Radom 1993, s. 58.
DOoK 82.
DOoK 84.
GE 4.
Por. DOoK 234.
Ks. St. Łabendowicz, Formacja katechetów wg Dyrektorium Ogólnego o katechizacji, w: Katecheza w świetle Dyrektorium Ogólnego o Katechizacji, pr. zbiorowa, Biblioteka Horyzontów Wiary, Wyd. WAM, Kraków 1999, s. 133.
Ibidem, s.133.
DOoK235 za DCG 111.
Por. Dook 237.
Ks. St. Łabendowicz, Formacja...op.cit., s.137.
CT 5.
Por. RH 14 oraz Dook 236.
J 7,16 oraz por. CT 5; Dook 84-86; 235.
Ks. St. Łabendowicz, Formacja...op.cit., s.145.
Por. DOoK 240.
Jan Paweł II, Wierzę w Boga Ojca Stworzyciela, red. S. Dziwisz, J. Kowalczyk, T. Rakoczy, Citta del Vaticano 1987, s.31.
Por. DOoK 244-245.
Por. DOoK 242-243.
Por. DOoK 244-245.
CT 18.
DOoK 244.
DOoK 246.
Por. ks. St. Łabendowicz, Formacja...op.cit., s.149.
Por. DOoK 247.
EN 13.
Ks. St. Łabendowicz, Formacja...op.cit., s.150-151.
Por. DOoK 254.
Por. DOoK 249-250.
Ks. St. Łabendowicz, Formacja...op.cit., s.154.
Ewa-Maria Orłowska, Gimnazjum w Wiączyniu Dolnym, Parafia p.w. Św. Doroty w Mileszkach 5