Apulejusz, „Amor i Psyche”
***
W nieznanej z nazwy krainie żyli sobie król i królowa. Posiadali oni trzy córki, jednakże jedna, najmłodsza, przewyższała urodą wszystkich mieszkańców krainy. Po sąsiednich lądach rozniosły się wieści, że jest ona samą boginią Wenerą lub chociaż kobietą o porównywalnej z Wenus urodą. Ludzie przestali odwiedzać święte miejsca związane z boginią miłości, a w zamian udawali się do krainy, w której żyła prześliczna Psyche.
Zastana sytuacja wzbudziła w Wenerze ogromny gniew; bogini postanawia zemścić się na młodej piękności. Wzywa więc swego syna - Amora i nakazuje mu, by sprawił, aby Psyche zakochała się w jakimś potworze, w najbrzydszym osobniku na ziemi, poczym całuje czule swego syna i odchodzi w drogę do Okeanosa w towarzystwie licznej służby.
Tymczasem Psyche cierpi z samotności… Wszyscy ja podziwiają, ale nie traktują jej jak człowieka, lecz jak posąg. Jej siostry już dawno znalazły sobie mężów; ona natomiast ma przeczucie, że to nie stanie się nigdy.
W tym samym czasie ojciec Psyche udał się do wyroczni. Ta nakazała starcowi wziąć córkę i odprowadzić ją na wzgórze, a następnie tam ją pozostawić. Wyrocznia wskazała także, że mężem Psyche nie będzie człowiek, ale istota, której działania boją się nawet bogowie. Po powrocie króla do krainy ogłoszona zostaje żałoba narodowa.
Po upływie kilku dni Psyche zostaje odprowadzona na wzgórze (atmosfera jest pogrzebowa, mimo że wszyscy wiedzą, ze stamtąd Psyche ma być zabrana przez swego małżonka.)
***
Psyche budzi się w cieniu na jakiejś nieznanej polanie (potem dowiadujemy się, że przeniósł ją tam Zefir, służący Kupido). W samym centrum gaju zauważa pałac cały w złocie, srebrze i drogocennych kamieniach. Powoli wchodzi do kolejnych sal… Jest zaskoczona tym wszechstronnym przesytem jaki panuje na dworze. W pewnym momencie przemawia do niej jakiś głos, który proponuje jej odpoczynek a następnie kąpiel; Psyche nikogo jednak nie widzi. Wieczorem, po wystawnej uczcie Psyche kładzie się spać… W środku nocy budzi ją jakiś głos; okazuje się, że to małżonek Psyche przyszedł spełnić swój małżeński obowiązek. Przed świtem mężczyzna znika.
Pewnego razu, kiedy mąż przyszedł w nocy do Psyche, ostrzegł ją przed siostrami, które będą starały się nakłonić kobietę, aby podstępem sprawdzała jak wygląda jej wybranek. W przepadku, gdyby Psyche uległa namowom, zgubiłaby siebie i ukochanego.
Mniej więcej w tym samym czasie siostry kobiety docierają na szczyt i tam opłakują stratę Psyche. Ponieważ ich lament dociera w dolinę, Psyche wysyła (za zgodą męża) Zefira po swoje siostry.
Podczas spotkania w siostrach budzi się zawiść. Jedna z nich pyta Psyche, kto jest jej mężem. Psyche zmyśla historię o pewnym pięknym młodzieńcu, który dużo poluje… Potem obdarowuje siostry kosztownościami i odsyła je na wzgórze.
W drodze powrotnej kobiety obmawiają swoją najmłodszą siostrę. Pierwsza narzeka, że żyje w biedzie i ma starego męża; druga natomiast rozpacza nad swym losem ponieważ jej maż choruje na podagrę i cały czas musi się nim zajmować.
Psyche tęskni za są rodziną. Po raz kolejny prosi męża aby pozwolił jej na spotkanie z siostrami. Taką zgodę otrzymuje, jednakże małżonek ostrzega ją, mówiąc iż siostry knują spisek. (Przy tej okazji dowiadujemy się także, że Psyche jest w ciąży).
Kiedy siostry przybywają na wzgórze, przylatuje po nie Zefir i zabiera je do pałacu Psyche. Jedna z sióstr postanawia sprawdzić młodą kobietę i pyta, kim jest jej mąż. Psyche zmyśla tym razem inną historię i mówi, że jej mężem jest kupiec z sąsiedniego kraju, w podeszłym już wieku. Tym sposobem siostry upewniają się w przekonaniu, ze Psyche nigdy nie widziała swego małżonka i, że pewnie jest on jakimś bogiem. W zazdrości przybywają także dnia następnego i przypominają Psyche o tym, co mówiła wyrocznia. Młoda kobieta jest przerażona (zapomniała już o ostrzeżeniach męża).
Starsze siostry radzą jej by pewnej nocy przygotowała sobie lamę oliwną i nóż. Kiedy jej małżonek zaśnie powinna oświetlić jego twarz i podciąć mu gardło.
Od spotkania Psyche z siostrami mijają kolejne dni. Psyche ostatecznie postanawia popełnić zbrodnię. Kiedy jednak oświetliła twarz małżonka, zobaczyła nie potwora, ale przepięknego Amora z uroczymi skrzydełkami. Z wrażenia najpierw kłuje się w palec ostrzem strzały (tym samym nieodwracalnie zakochuje się w kupidynie) a następnie wylewa oliwę z lampy na ciało ukochanego. Amor budzi się, orientuje się, co się stało i karze Psyche swoim odejściem.
O poranku zrozpaczona Psyche rzuca się do rzeki, ale woda wynosi ją na brzeg. Tam kobieta spotyka Pana, który rosi ją by nie rezygnowała z życia z powodu miłości.
Psyche udaje się w drogę i dociera do miasta, w którym mieszkała jedna z jej sióstr. W rozmowie z siostra mówi jej,, że Kupidyn (który wcale nie był potworem) odchodząc od niej powiedział, że w zemście poślubi siostrę Psyche (kłamstwo). Siostra porzuca dom rodzinny i udaje się na wzgórze; jest powiem święcie przekonana, że Zefir zaprowadzi ją do Amora. Skacze więc w przepaść, ale Zefir jej nie łapie i roztrzaskuje się o skały.
Potem Psyche udaje się od miasta, w którym mieszkała jej druga siostra i opowiada jej tę samą bajkę. Druga siostra także skacze w przepaść i ginie.
Tym czasem historia zakochanego Kupidyna roznosi się wśród różnych narodów i dochodzi także do Wenery. Kiedy ta dowiaduje się, że Amor zakochał się w jej największej rywalce, wpada w szał. Krzyczy na swego syna, który wcześniej przybył do niej, by leczyć rany sercowe i oparzenia. Wenus wymyśla plan zemsty.
***
Psyche chodzi po różnych krainach i poszukuje małżonka. Dochodzi do królestwa Ceres (bogini matki-karmicielki). Ceres inf. ją o tym, że Wenera poszukuje Psyche i chce ją skazać na okrutne męki. Zapłakana Psyche prosi więc boginię o pomoc, ale ta odmawia.
Młoda kobieta udaje się w dalszą drogę i dociera do krainy Junony. Prosi boginię o pomoc, a kiedy ta odmawia (Wenus jest bowiem jej synową) Psyche postanawia oddać się w ręce Wenery.
W tym samym czasie Wenera zasiada na wóz i leci do Jowisza prosić go, aby dał jej do pomocy Merkurego. Merkury na rozkaz Wenus jeździ po wszystkich krainach i rozgłasza, iż ten, który schwyta Psyche otrzyma 7 pocałunków od samej bogini piękności.
Psyche idzie do Wenus. W pewnym momencie drogę zastępuje jej Nawyczka. Ta chwyta ją za włosy i wlecze do swej królowej. Wenera widzi swą rywalkę i jest wniebowzięta.
Wymyśla jej kolejno kilka karkołomnych zadań:
Psyche ma posegregować różne rodzaje zboża i maku.
Czas wykonania: jeden wieczór.
Wykonanie: z pomocą kobiecie przychodzą mrówki i segregują za nią zboża i mak.
Psyche musi przynieść złoty kosmyk wełny owczej od niezwykle agresywnych owiec.
Czas wykonania: jeden dzień.
Wykonanie: Zielona trzcina radzi kobiecie, by poczekała do wieczora i zebrała wełnę, którą owce pozostawią na krzakach. (zadanie także zostaje wykonane)
Psyche ma przynieść lodowatą wodę ze źródeł Styksu.
Czas wykonania: nie zostaje ściśle określony.
Wykonanie: Opatrzność zsyła kobiecie orła, który bierze od niej pojemnik na wodę i leci do źródeł Styksu. Zadanie zostaje zaliczone.
Psyche ma udać się do samej Prozerpiny (bogini śmierci) do Tartaru po skrzyneczkę urody dla Wenus, która cały swój wdzięk straciła zamartwiając się o syna.
Czas wykonania: nie jest określony.
Wykonanie. Wieża udziela kobiecie wskazówek
Należy nieść w obu rękach placki jęczmienne, by przekupić nimi psa, który strzeże wejścia do Tartaru.
Należy nie ulegać prośbą kulawego ośla i jego pana, którzy prosić będą Psyche aby odłożyła placki i pozbierała dla nich drwa.
Należy nieść w buzi dwie monety, by móc zapłacić Charonowi za przewóz tam i powrotem.
Należy nie ulegać prośbom dwóch starszych kobiet, które będą chciały, by Psyche trochę z nimi potkała.
Zadanie, choć karkołomne zostaje wykonane.
W drodze powrotnej Psyche otwiera jednak skrzyneczkę i zasypia snem śmiertelnym.
W tym samym czasie Kupido wyzdrowiał i ruszył na poszukiwania ukochanej. Gdy ją znalazł, ściągnął z niej sen i pozwolił jej zanieść kufer do Wenery. On w tym czasie udał się do Jowisza i wyprosił swój ślub z Psyche.
Na ślubie, o którym autor wspomina dość krótko, wszyscy - nawet Wenera - bawią się wyśmienicie.
W ostatnim zdaniu Apulejusz informuje nas, ze Amorowi urodził się syn, którego rodzice nazwali Rozkosz.