Postawy i kierunki teorii wychowania
PEDAGOGIKA [W ] PONOWOCZESNOŚCI.
W postmodernizmie zrywa się z poszukiwaniem optymalnego wychowania. Nie obowiązuje już w postmodernistycznej pedagogice autorytet, nie ma tu też apelowania do posłuszeństwa, przestrzegania norm czy postępowania według wzorów, żadnego zobowiązywania do umów, żadnej wspólnoty między kontrahentami. Dominującą kategorią jest w społeczeństwie postmodernistycznym dobrowolność.
Pedagogika postmodernizmu należy do naukowo - wychowawczej refleksji na poziomie meta-, w której to, co się pojawia, jest opisywane i poddawane syntezie. Jest on dzisiaj możliwą i niezbędną formą pedagogiki krytycznej, która uświadamia nam , że wciąż niewinnie stosowane pojęcia jak prawa rodziców, dobro dziecka, socjalizacja, potrzeby i wiele innych budzą wątpliwość i uzasadnia posługiwanie się nimi jako naiwnym realizmem terminologicznym. Ukazuje nam, że wszystkie pedagogiczne przesłania, które wciąż występują w teorii i w praktyce, nie odzwierciedlają prawdziwego życia.
W świetle pedagogiki postmodernizmu każdy powinien móc się maksymalnie samo realizować. Wartości i normy mają w dzisiejszym społeczeństwie zasadniczo odmienną pozycję. „Wartością” nie jest współcześnie żadna miara ustanowiona przez autorytet - czy przez tradycję. Są one szeroko rozumianymi ramami orientacyjnymi, stwarzanymi i zmienianymi przez polityczne procesy, rozwój społeczny i techniczny oraz przez modę.
Pedagodzy w społeczeństwach postmodernistycznych uznają prawo dowolności nie tylko swoich wychowanków , ale i sami odnoszą je do siebie pomimo realizowania istotnych funkcji oświatowych z ramienia państwa czy narodu.
Należy przyznać, że cała odpowiedzialność wychowawcy za działanie pedagogiczne podjęte przez niego z własnej woli (a nie pod przymusem) spada na niego jako jego sprawcę, jako podmiot praw i zobowiązań. Podmiotowość wychowawców i ich wychowanków może pojawić się tylko w takich instytucjach czy wspólnotach edukacyjnych, w których wolność istnieje jako relacja społeczna. Nie jest tak łatwo ustalić winę moralną podmiotu wychowującego, gdyż zależy to od tego między innymi, w jakim stopniu i z jakim zaangażowaniem troszczył się on o świat wychowanka. Winę można przypisać wychowawcy tyko wówczas, kiedy on sam jest wolny. Jeśli dzieci nie rozwijają się tak, jak zaplanowali czy życzą sobie tego dorośli, to być może jest to spowodowane jedna z trzech typowych przyczyn:
źle zaplanowali ów rozwój i nie przekazywali w toku wychowania właściwych „treści”.
Wprawdzie dobrze go zaplanowali, ale w czasie realizacji planu popełnili jakieś błędy pedagogiczne.
Wszelkie plany okazują się bez celowe, gdyż świat tak się zmienił, że wychowawcy nie rozumieją już swoich dzieci i nie potrafią już na nie wpływać.
Dyskurs postmodernistyczny ujawnia wzajemne relacje między pedagogiką a emancypacją. Ta ostatnia jest bowiem jednym z podstawowych celów i układów odniesienia większości teorii i praktyk edukacyjnych w ponowoczesnym świecie.
Pedagogika postmodernizmu nie powinna zmierzać ku temu, by „piękniej” uczono, ale by badać, jak asymilowane są oficjalnie oferowane treści kształcenia, które mechanizmy i motywy w toku uczenia się w szkole są najskuteczniejsze oraz by odkrywać, jak praktycznie kształtują się nastawienia i spostrzeżenia, jakie informacje wyzwalają w nas zaufanie, na jakich kanałach przekazywane są na co dzień maksymy życia.
Doba ponowoczesna zrywa z metanarracją, super- projektem w liczbie pojedynczej acz powszechnie obowiązującej na rzecz wielości i różnorodności. System oświatowy w takim społeczeństwie mogłaby zatem cechować wielobarwność, rozproszenie, nienormatywna samoregulacja, uwodzenie klientów edukacji, odstąpienie od monopolu władzy państwowej bazującej na środkach przemocy, indoktrynacji ideowej, rutynie, lojalności, mechanizmach kontroli i selekcji wobec obywateli.
Kształcenie postmodernistyczne to kształcenie w duchu nauki pojmowanej jako `paralogia', jako praktyka `tworzenia niewiedzy' przeciwstawiająca się temu, co znane i ideologicznie zamrożone. Wymaga to oczywiście programów kształcenia opartych na praktycznej aktywności tworzenia wiedzy i odkrywania jej ograniczeń, a nie transmisji wiedzy gotowej. Niezbędne jest do tego przeciwstawianie się naciskom na mierzalność rezultatów kształcenia, na efektywność i kanoniczność edukacji. Miarą edukacji postmodernistycznej nie jest bowiem jej efektywność, ile jej elastyczność i tworzenie otwartości.
Konieczna jest mnogość stylów uczenia się, akceptacja strategii uczenia się i stworzenie odpowiednich warunków do uczenia się. Chodzi tu o zmieniające się formy dydaktycznej komunikacji, eliminujące przypisane poszczególnym rolom antagonistyczne pozycje (nauczyciel - uczeń) na rzecz znalezienia płaszczyzny wspólnych interesów uczenia się.
Interesującą propozycją postmodernistów w zakresie edukacji jest pedagogiczna wersja strategii dekonstrukcji tekstu. Chodzi o wytworzenie nastawienia, że wiedza jest „wyprodukowana”, że nie jest równoznaczna z prawdą: wiedza jest tekstem przez kogoś i w jakichś okolicznościach stworzonym, przenoszącym jakąś cząstkową perspektywę poznawczą zależną od warunków jej konstruowania.
Pedagogia postmodernistyczna zwraca także uwagę na centralną pozycję obrazu we współczesnej kulturze. Kultura wizualna, kultura zdominowana przez obraz, jest uznawana za zupełnie nowe zjawisko zrywające z dziedzictwem przeszłości, kształtujące inny, nowy typ umysłowości. Przekaz wizualny odbierany jest globalnie, emocjonalnie i intuicyjnie, w znaczącym stopniu bez pośrednictwa funkcji analityczno- krytycznych.
ZALETY POSTMODERNIZMU
Rozstanie się z autorytaryzmem filozofii przyniesie ludziom ulgę, pozbawi poczucia winy i zdejmie z nich ciężar przesadnych oraz niepotrzebnych obowiązków.
Zniknie podstawa do wyniszczających sporów oraz do budowania arbitralnych hierarchii. Mając świadomość, że wszystko jest siłą, znikną złudzenia i pojawi się szansa, by jej stosowanie było łagodniejsze, mniej agresywne i lepiej kontrolowane.
Pojawia się nadzieja na jakąś ogólnoludzką solidarność, na więzi braterstwa zbudowane na wspólnym braku jakichkolwiek podstaw, a więc solidarności ludzi raz na zawsze wykorzenionych.
Dzięki przyjęciu postawy podejrzliwości postmodernista nigdy nie popadnie w żadną ideologizację czy fundamentalizm.
Twierdzenie o wielości i względności prawd prowadzi do tolerancji, sprzyja twórczemu ich współistnieniu, przez co może czynić sferę kultury i polityki środowiskiem bardziej przyjaznym dla ludzi.
KRYTYKA POSTMODERNIZMU
Postmodernizm jak każdy kierunek w myśli filozoficznej ma kłopoty sam ze sobą, z samookreśleniem i określeniem swojego miejsca w dziejach myśli np. w stosunku do poprzedników. Demaskuje wprawdzie fałszywe nadzieje nowoczesności, ale sam nie proponuje niczego w zamian.
Tezy postmodernistów uznaje się za banalne, albo „niezrozumiałe”, albo błędne. Jedni bowiem powiadają, że postmodernizm jest kontynuacją modernizmu, inni argumentują, że jest właśnie negacją moderny. Przeciwstawia się go pozytywizmowi, scjentyzmowi i filozofii analitycznej. Pojawiają się już nowe jego terminy jak: postpostmodernizm, subpostmodernizm, antymodernizm, postfilozofia czy ponowoczesność.
Niektóre poglądy opierają się na paralogizmach tzn. na wnioskowaniu, którego konkluzja nie wynika logicznie z przesłanek, jak np. teza, że istnieją tylko różnice, nie wynika z przesłanki, że istnieją jakieś różnice, niezależnie od tego, czy są różnione przez różnię, czy też biorą się skądinąd.
Sterylność postmodernizmu wynika stąd, że jago zwolennicy w dużej mierze koncentrują się nie tyle na problemach dotyczących rzeczywistości, ile na metaproblemach, czyli na sposobie mówienia o rzeczywistości. To niekończące się analizy pisania, czytania i mówienia. Prędzej czy później musimy wrócić do rzeczy, bo ludzi interesuje Bóg, dobro, prawda, zło a nie „ strategie”, „gry językowe” czy „retoryka dyskursu”.
Postmodernizm prowadzi do relatywizacji prawdy, przez co może przyczynić się do rozchwiania czy zakwestionowania wszelkich wartości. Postmodernizm utrudnia człowiekowi zajęcie miejsca w perspektywie transcendentnej, odrywając go od Boga i postulując całkowite wyzwolenie się od wszelkiej religii.
Dla teoretyków w Polsce postmodernizm stanowi dzisiaj rodzaj względnie łatwego wehikułu do zrobienia kariery i do zaistnienia w środowisku. Dowodzi to zarówno prowincjonalizmu pewnej części naszej inteligencji, jak i istnienia dużej rzeszy ludzi nowych, którym postmodernizm nie tylko ułatwia drogę do kariery, ale daje prosty schemat ujmowania problemów kultury.