Ustawa o Narodowym Banku Polskim z 1989 r.
Głównym celem działalności NBP było umacnianie pieniądza polskiego i współdziałanie w realizacji polityki gospodarczej
Działalność NBP skupiała się na
1. Emisji pieniądza
2. udzielaniu kredytu refinansowego innym bankom
3. przyjmowanie lokat
4. przeprowadzanie rozliczeń pieniężnych
5. organizowanie obrotu walutami
6. obsługa budżetu państwa
7. współdziałanie w zakresie kształtowania polityki gospodarczej państwa.
8. kształtowanie i inicjowanie polityki pieniężnej w tym walutowej
9. kontrola funkcjonowania i rozwoju sektora bankowego
10. NBP współpracuje z międzynarodowymi instytucjami finansowymi
11. gromadzi rezerwy obowiązkowe
12. ogłasza kursy walut
Prezes NBP
1. Współpracuje z Ministrem Finansów w opracowaniu bilansu płatniczego
2. opracowuje sprawozdania w tym zakresie
3. przedstawia projekty założeń polityki pieniężnej
4. Ustala stopę rezerw obowiązkowych
5. przedstawia sprawozdania z realizacji założeń polityki pieniężnej Sejmowi i Radzie Ministrów i sprawozdania z realizacji bilansu płatniczego
6. Może w przypadku zagrożenia wprowadzić ograniczenia wielkości środków pieniężnych przekazywanych przez banki do dyspozycji kredytobiorców
7. Ustala jednolite zasady rachunkowości , plan kont
8. Ustala zasady przechowywania jednostek pieniężnych i ich transportowania
9. Wydaje zarządzenia ogłaszane w Monitorze Polskim
10. wydaje zarządzenia wewnętrzne i instrukcje służbowe
11. Wydaje dziennik urzędowa NBP
12. Upoważnia bank do dokonywania czynności dewizowych
13. Czuwa nad nadzorem bankowym , upoważnia pracowników innych banków do czynności nadzorczych
14. wydaje zgodę na powstanie banków spółek akcyjnych i banków spółdzielczych w porozumieniu z Ministrem Finansów.
15. W ramach nadzoru bankowego może ukarać bank
Art. 51 Określał skład i zakres działania Zarządu NBP
Skład zarządu
Zastępca prezesa, prezesi , członkowie zarządu
Zarząd rozpatruje zagadnienia z zakresu działalności NBP
1. bilansu płatniczego
2. systemu pieniężnego i kredytowego
3. polityki pieniężnej
4. obiegu pieniądza i rozliczeń
5. projektów podstawowych aktów normatywnych
6. ocen sytuacji pieniężnej
7. polityki stopy %
8. prowizji i opłat bankowych
9. bilansów oraz planów NBP
10. polityki kadrowej i płacowej
11. organizacji i rachunkowości
12. instrumentów oddziaływania NBP na banki
13. rocznych sprawozdań z działalności NBP
14. Ustala plan finansowy NBP
Art. 60. Przy prezesie NBP działają w charakterze organów opiniodawczych Rada Ekonomistów i Rada Naukowa
NBP ustala liczbę członków oraz powołuje i odwołuje jej przewodniczącego i ich członków
Rada Ekonomiczna i Naukowa działały na podstawie regulaminów wydanych przez Prezesa NBP
Zasady ustalania kursu złotego ustala Rada Ministrów na wniosek Prezesa NBP w porozumieniu z Ministrem Finansów i Współpracy gospodarczej z zagranicą
Według nowego prawa bankowego z 1997r. są trzy organy NBP
1. Prezes
2. Zarząd
3. Rada Polityki Pieniężnej
dodatkowo jest powoływana Komisja Nadzoru Bankowego
NBP
1.Głównym celem jest utrzymanie stabilnego poziomu cen przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu
2.Realizuje politykę walutową ustaloną przez Radę PP. Zasady ustalania kursu walutowego ustala Rada Ministrów w porozumieniu z Radą
3. NBP ogłasza kursy walut
4. Gromadzi rezerwy walutowe
5. Prowadzi rachunki banków, Budżetu Państwa , BFG i innych osób prawnych za zgodą Prezesa
6. Gromadzi rezerwy obowiązkowe
7. udziela kredytu refinansowego bankom
8. przyjmuje weksle do dyskonta
9. Może emitować i sprzedawać papiery wartościowe
10. może nabywać Skarbowe pap. wart.
11. organizuje obrót pap. wart.
12. emituje znaki pieniężne
Prezes NBP
Wybierany na 6 lat maksymalnie na dwie kadencje
może być odwołany w wyjątkowych wypadkach
1. Jest przełożonym pracowników NBP
2. Przewodniczy radzie Polityki pieniężnej, Zarządowi, Komisji Nadzoru Bankowego i reprezentuje NBP na zewnątrz.
3. określa zasady przechowywania wartości pieniężnych oraz transportowania
4. przekłada w imieniu Rady kwartalne i roczne informacje o bilansie płatniczym państwa
5. przedkłada Sejmowi i Radzie Ministrów projekty założeń polityki pieniężnej, opinie w sprawie projektu ustawy budżetowej , prognozy bilansu płatniczego oraz ustalenia Rady , a także okresowe informacje o wypłatach z zysku
6. Wydaje dziennik Urzędowy NBP7. Obwieszcza ustalone przez Radę stopy % oraz stopę rezerw obowiązkowych
Rada Polityki Pieniężnej
Skład : Prezes NBP, 9 członków powołanych przez Sejm, Prezydenta i Senat, sposród specjalistów z zakresu finansów.
Zadania:
1. ustala założenia polityki pieniężnej
2. wysokość stóp procentowych
3. stopy i zasady rezerwy obowiązkowej
4. górne granice zobowiązań NBP
5. zatwierdza plan finansowy NBP oraz sprawozdania z działalności
6. przyjmuje roczne sprawozdania z działalności NBP
7. ustala zasady operacji otwartego rynku
8. dokonuje oceny zarządu NBP w zakresie realizacji założeń polityki pieniężnej
9. uchwala zasady rachunkowości NBP.
Zarząd NBP
skład: prezes, 6-8 członków zarządu w tym 2 wiceprezesów
Zadania:
1)realizuje uchwały Rady
2) podejmuje uchwały odnośnie upoważnień banków do dokonywania czynności dewizowych
3) realizowanie zadań z zakresu polityki kursowej
4) okresowa ocena obiegu pieniężnego
5) nadzorowanie operacji otwrtego rynku
6) ocena funkcjonowania systemu bankowego
7) uchwalanie planu działalności i planu finansowy NBP
8) zasady gospodarowania funduszami NBP
9) określanie zasad polityki kadrowej i płacowej
10)Uchwalanie rocznego sprawozdania z działalności NBP
11)opracowanie bilansów obrotów płatniczych państwa z zagranicą
12) sporządzanie bilansu NBP oraz rachunku zysku i strat
Komisja Nadzoru Bankowego
Sprawuje nadzór bankowy, określa zasady działalności banków zapewniające bezpieczeństwo wkładów.
Skład:
1. Prezes NBP,
2. Minister Finansów lub delegowany sekretarz bądź podsekretarz stanu,
3. Przedstawiciel Prezydenta RP,
4. Prezes zarządu BFG,
5. Przewodniczący Komisji Papierów Wartościowych lub zastępca,
6. Przedstawiciel Ministerstwa Finansów,
7. Generalny Inspektor Nadzoru Bankowego,
8. Z głosem doradczym przedstawiciel Związku Banków Polskich.
Zadania Komisji
1. Wydaje zezwolenia na utworzenie banku
2. Zawiesza działalność banku
3. Nakłada kary na bank
4. Określa zasady działalności banków
5. Bada przestrzeganie prawa przez banki
6. Ocenia stan ekonomiczny banków
7. Opiniuje zasady organizacji nadzoru bankowego
w szczególności:
1. Bada wypłacalność banków, płynność, wyniki ekonomiczne,
2. Bada zdolność kredytową klientów,
3. Bada prawidłowość zabezpieczeń,
4. Bada oprocentowanie,
5. Dokonuje ocen sytuacji klientów banków.
NIEZALEŻNOŚĆ BANKU CENTRALNEGO
J.Zyżyński, Pieniądz a transformacja gospodarki, UW Wydział Zarządzania, W-wa 1996.
Traktat zjednoczeniowy Unii Europejskiej z Mastricht nałożył na członków Unii zobowiązanie do nadania bankom centralnym niezależności. Warunki są następujące:
1. bankom centralnym nie wolno kierować się instrukcjami rządu,
2. zarząd banku centralnego jest ustalany na co najmniej 5 lat,
3. bank nie może nabywać obligacji bądź weksli rządowych bezpośrednio od rządu na rynku pierwotnym,
4. bank centralny nie może udzielać rządowi kredytu.
Niemiecki Bundesbank jest oceniany jako najbardziej niezależny, bank centralny Japonii zależy od decyzji rządu.
Miary niezależności banków centralnych wprowadzili Bade, Parkin. Kryteria oceny:
uprawnienia do określania wynagrodzeń zarządu i kontroli budżetów,
wpływ rządu na podział zysku banku centralnego,
możliwość mianowania członków zarządu, wprowadzenie przedstawicieli rządu do zarządu banku centralnego,
w jakim stopniu bank jest ostatnią instancją w ustalaniu polityki pieniężnej.
Autorzy Alesina i Sumer zastosowali do miar ocen niezależności oceny ekspertów. W.Baka twierdzi, że NBP jest jedną z najbardziej niezależnych instytucji tego typu na świecie. Nie ma nigdy pełnej niezależności. Prezes NBP jest powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta RP. W posiedzeniach Rady Polityki Pieniężnej może uczestniczyć przedstawiciel Rady Ministrów baz prawa udziału w głosowaniu ale może on przedstawiać wnioski do rozpatrzenia przez Radę. Regulacje ustawy o NBP są zbliżone do regulacji prawa niemieckiego, które zapewnia dużą niezależność banku centralnego.
CELE POLITYKI PIENIĘŻNEJ
A. Kazimierczak, Podstawy polityki pieniężnej, PWN Warszawa 1998.
1. Strategiczne,
2. Pośrednie,
3. Operacyjne.
Ad.1.
Obniżenie inflacji lub wysoki wzrost gospodarczy.
Ad.2.
- kształtowanie stóp procentowych, stabilizacje stóp procentowych, kształtowanie stóp procentowych pożyczek międzybankowych,
- podaż pieniądza, stabilizowanie podaży pieniądza (wzrost podaży pieniądza powinien być taki jaki jest wzrost realnego dochodu narodowego, podaż pieniądza silniej oddziałowuje niż polityka stóp procentowych),
- limity kredytowe,
- nominalny dochód narodowy,
- pożądana struktura stóp procentowych,
- kurs walutowy, gdy eksport i import ma duży udział w gospodarce,
- kontrolowanie agregatów kredytowych.
Ad.3.
- transakcje kupna i sprzedaży papierów wartościowych na rynku międzybankowym,
- baza monetarna,
- poziom stóp procentowych rynku pieniężnego.
Ustalanie celów polityki pieniężnej w zależności od rodzaju zaburzeń:
1. Zaburzenia popytowe - pieniądz rezerwowy lub baza monetarna,
2. Zaburzenia aktywów finansowych - stopa procentowa,
3. Zaburzenia popytu na pieniądz - stopy procentowe i baza monetarna,
4. Zaburzenia czynników podażowych - korygowanie popytu finalnego czyli bazy monetarnej.
Modele polityki pieniężnej
Model IS-LM
IS-- Investments , savings
LM - liquity - money
Popyt globalny = C + I + G + E n
C- konsumpcja
I - inwestycje
G- wydatki rządowe
En- eksport netto , tzn. eksport - import
Prosta IS pokazuje jak inwestycje , produkcja i oszczędności reagują na zmiany stóp procentowych.
Prosta LM pokazuje zmiany podaży i popytu na pieniędz w przypadku zmiany stóp procentowych.
Model ten zakłada stabilność cen
Ekspansja polityki fiskalnej polega na obniżeniu podatków , a więc firmy mają więcej środków do dyspozycji ale nie powoduje to obniżenia stóp procentowych a wręcz przeciwnie powoduje to wzrost stóp procentowych , aby uniknąć zbyt wysokiego zadłużania się przedsiębiorstw, którego wzrost ujawnia się w momencie obniżenia podatków. Efekt tej polityki jest krótkotrwały ponieważ wysokie stopy % spowodują w dłuższym horyzoncie czasowym ograniczenie produkcji , eksportu i rozwoju. Ponadto ograniczenie wydatków budżetowych powoduje obniżenie inwestycji i schłodzenie gospodarki , co może doprowadzić razem z wysokimi stopami , które także wpływają na ograniczenie popytu, do recesji.
Ekspansja polityki pieniężnej polega na emisji dodatkowego pieniądza na rynek , co powoduje spadek stóp procentowych i co wpływa na ożywienie gospodarki , wzrost produkcji i inwestycji.
Różne są efekty tych dwóch polityk . Pierwsza powoduje wysokie stopy procentowe, druga powoduje obniżenie stóp procentowych co jest korzystne dla rozwoju gospodarki, oczywiście pod pewnymi warunkami , gdy inflacja jest bliska zero, dynamika produkcji jest w miarę stabilna , wzrasta wymiana z zagranicą.
----------------------------------------------------------------------------------------------
Jeżeli popyt na pieniądz nie zmienia się pod wpływem zmiany stopy procentowej, to polityka pieniężna jest efektywna , politykę fiskalną cechuje nieskuteczność
Im mniej wrażliwy jest popyt na pieniądz na zmiany stopy procentowej , tym bardziej skuteczna jest polityka pieniężna w stosunku do polityki fiskalnej.
Model AS- AD
AS- aggreate supply poda¿ globalna
AD- aggreate demand popyt globalny
Model AS-AD określa zmiany produkcji przy różnym poziomie cen
Obniżenie cen powoduje wzrost realny podaży pieniądza , co wpływa na obniżenie stóp procentowych , co z kolei wpływa na wzrost produkcji.
Gdy ceny rosną to podaż realna pieniądza obniża się , co zmniejsza popyt globalny społeczeństwa, wtedy stopy % rosną a produkcja i inwestycje spadają.
Istnieje punkt równowagi krzywej popytu na pieniądz-AD i prostej AS określającej podaż pieniądza.
Keyneiści uważają , że mechanizm samoregulujący w gospodarce działa zbyt wolno ze względu na pewną sztywność cen i płac i dlatego najlepszym instrumentem podwyższającym globalną produkcję jest zwiększanie globalnego popytu poprzez emisję pieniądza.
Zwolennicy monetaryzmu uważają , że istnieje dostatecznie szybkie dostosowanie płac i cen do optymalnej produkcji , nie jest więc potrzebna interwencja rządu w walce z bezrobociem . Poza tym wzrost popytu globalnego wpływa na wzrost produkcji ale także na wzrost płac i cen , co wywołuje inflację. Polityka pobudzania produkcji poprzez zwiększanie popytu globalnego jest szkodliwa ponieważ zawsze prowadzi do inflacji. Wzrost cen powoduje nacisk na wzrost płac, wyższe płace wpływają na wzrost kosztów co wywołuje spadek rentowności i malenie produkcji. Pozostają tylko niższe ceny.
Bank Centralny
Pełni trzy podstawowe funkcje
1. Jest bankiem banków
2. Jest bankiem państwa obsługuje budżet państwa utrzymuje fundusze realizuje wydatki i udziela pożyczek
3. Utrzymuje rezerwy walutowe, reguluje kurs waluty krajowej na rynku walutowym
Instrumenty polityki monetarnej
- instrumenty kontroli ogólnej
- rezerwy obowiązkowe
- stopa redyskontowa
- operacje otwartego rynku
Rezerwy
Poprzez rezerwy bank centralny reguluje dopływ pieniądza do rynku.
Można stosować kilka stóp rezerw , np. w 1980 r. w USA każdy bank miał obowiązek odprowadzania rezerwy w wysokości 3% od wkładów bieżących do kwoty 25 mln USD , gdy kwota bała wyższa rezerwa była ustalana na 12% od nadwyżki
We Francji w 1971 r. ustalono rezerwy od wkładów terminowych i na żądanie oraz od udzielonych kredytów. W 1972r. wprowadzono również wskaźnik progresywny . Przyrostowi pożyczek musiał towarzyszyć przyrost rezerw o 1/3.
Pierwszy raz wprowadzono rezerwy w 1933r. w USA, w Wielkiej Brytanii w 1946, we Włoszech w 1947, w Niemczech w 1948r.
W latach 1992-1998 rezerwy były następujące:
lata/ rachunki w zł |
Avista |
oszczędnościowe |
terminowe |
1992 |
30 |
25 |
10 |
1993 |
25 |
25 |
10 |
1994 |
23 |
23 |
10 |
1995 |
20 |
20 |
10 |
1996 |
17 |
9 |
9 |
1997 |
20 |
20 |
11 |
1998 |
20 |
20 |
11 |
Instrument ten jest dobry , gdy duży napływ kapitału spekulacyjnego
Nie jest to instrument selektywny obciąża dobre i słabe banki
Wpływa na płynność bez bezpośredniego wpływu na stopy procentowe, może być wzmocnieniem do zastosowanej wysokiej stopy procentowej.
Stopa refinansowa , redyskontowa i lombardowa
Zaciągnięcie pożyczki w banku centralnym polega na odsprzedaży weksli handlowych odkupionych od klienta. Stopa redyskontowa jest ceną odsprzedaży.
Bank Francji przyjmuje do redyskonta weksle handlowe 90 - dniowe, weksle skarbowe, weksle będące zabezpieczeniem kredytu.
Wysokość stopy redyskontowej ma wpływ na wielkość pożyczek zaciąganych w banku centralnym przez banki.
Stopa na rynku międzybankowym jest zazwyczaj niższa od stopy redyskontowej. Skarb państwa zmuszony jest dostosowywać stopę procentową weksli skarbowych do poziomu stopy banku centralnego. Gdy stopa % weksli jest niższa od stopy redyskontowej to bankom bardziej opłaca się spłacić dług niż kupować weksle skarbowe.
Stosowanie polityki redyskontowej w niewielkim stopniu wpływa na kontrolę płynności banku.
Stroną inicjującą są banki
Niska jest elastyczność cenowa popytu na kredyt. Ruchy kapitałowe międzynarodowe powodują , że polityka stóp procentowych może być nieskuteczna albo mało pożądana.
Jest to instrument pomocniczy , wpływa tylko na banki chcące zakupywać weksle skarbowe.
Kredyt refinansowy
W 1989r. bezpośrednie refinansowanie banków stanowiło 65% całości kredytu, po tym roku kredyt refinansowy przeznaczony był tylko na cele specjalne na finansowanie starego portfela kredytowego i rolnictwa
Kredyt redysjkontowy i lombardowy
Od 1990r. nowe kredyty kredyt redyskontowy i lombardowy, zmniejszał się udział refinansowania banków.
Udział kredytu refinansowego w pasywach
1989- 5,9 %
1993 - 5,2%
1995- 3,9%
Kredyt redyskontowy - dyskonto weksli 3-miesięcznych
Kredyt lombardowy- kredyt pod zastaw papierów wartościowych, dla kredytu 3- miesięcznego - 90 % zabezpieczenia , powyżej 3- miesiące- 80 % wartości zabezpieczenia, zabezpieczony wekslem - 75% wartości, okres spłaty do 12 miesięcy
Stopy % od tych kredytów w znaczący sposób wpływają na oprocentowanie kredytów, do 1995r.
Operacje otwartego rynku
stopa wibor ( stopa oprocentowania kredytów międzybankowych )
stopa wibid ( stopa lokat międzybankowych)
Skarb państwa emituje papiery wartościowe :
weksle skarbowe 3- miesięczne,
obligacje roczne i 3-letnie,
skrypty wieczyste
Banki także nabywają papiery skarbu państwa
Transakcje kupna i sprzedaży papierów skarbu państwa organizuje Bank Centralny- są to tzw. operacje otwartego rynku
Jeśli B.C. kupuje weksle skarbowe to powiększają się rezerwy bankowe i odwrotnie , jeśli sprzedaje dużą część weksli to zmniejsza dopływ środków na rynek i wtedy stopa międzybankowa wzrasta. Politykę tą inicjuje bank centralny , oddziałowuje na popyt i podaż pieniądza. Instrument elastyczny gdyż transakcje dokonują się codziennie . Ma bezpośredni wpływ na płynność . Polityka otwartego rynku może być nastawiona na stabilizację stóp % lub na kształtowanie podaży pieniądza. Dotyczy wszystkich banków. Niskie ceny weksli mogą zachęcać kapitał krótkoterminowy do przypływów. Jest to polityka uważana za najskuteczniejszą
Operacje te najczęściej stosowane w USA , pierwsze w 1938r. , we Francji -1977r, w Szwecji -1989r.
W Polsce mogły być wprowadzone dopiero od 1992r. kiedy powstała Krajowa Izba Rozliczeniowa i nastąpiło scentralizowanie rachunków banków komercyjnych w NBP
Od 1993 zaczęły zyskiwać na znaczeniu
Zakup od banków komercyjnych papierów wartościowych z obowiązkiem ich odkupu ( Repo )
Sprzedaż przez NBP papierów wartościowych z obowiązkiem odkupu
( Rewers-Repo) od 2 do 14 dni
94r.- Repo - 15 transakcji - 1,4 bln zł
Revers- repo - 196 transakcji - 3 bln zł
95r. Revers - repo - 193 transakcje
Od 12 lipca 1994r sprzedaż bonów skarbowych bez obowiazku odkupu
W latach 1993-1994 operacje otwartego rynku były najważniejszym instrumentem B.C.
Instrumenty sterowania bezpośredniego
Polityka kondyngentów kredytowych- maksymalny wskaźnik wzrostu kredytu
Wielka Brytania 1939 -1959
USA - II wojna światowa i wojna koreańska
Bank Francji - 1973.
Instrument osłabia konkurencję między bankami , uderza w system bankowy, często zdarza się omijanie restrykcji.
Kontrola emisji papierów wartościowych
Gdy banki kupują papiery wartościowe to wzrasta emisja pieniądza
Jeżeli banki zakupują papiery wartościowe nowo wyemitowane to następuje spadek emisji pieniądza
Ustalenie wymogu finansowania środkami własnymi przy zaciąganiu kredytu
Ustalenie minimalnego oprocentowania depozytów
Utrzymanie rezerwy gotówkowej od udzielanych kredytów. Ograniczenie to skuteczne w krótkim okresie czasu
Oddziaływanie poprzez perswazję B.C.
Szczególnie dotkliwe były górne pułapy kredytowe w 1990r. oraz w latach 1991-1992
Wytyczne i zalecenia NBP
Kurs walutowy
1990-1991 sztywny kurs walutowy - 9500 zł / 1 USD
od maja 1991 powiązano kurs złotego z koszykiem 5 walut , dolar, marka, funt brytyjski, frank francuski, frank szwajcarski
od października 1991r. - kurs wg. pełzającej dewaluacji - 1,8 % dewaluacja miesięczna
Od 01. 94dewaluacja miesięczna - 1,6%
Od 13. 09 1994 - 1,5 5
Od 95r- 1,2 %
1996r- 1%
1997 r. - 0,8 %
1998 - 0,6 %
Od 05. 1995r dopuszczalny kurs fiksingu na rynku międzybankowym +/- 7%
aktualnie dopuszczalne odchylenie +/- 10%
Polityka kursu walutowego wiąże się z celem obniżenia inflacji ale jest on wtedy przeciwstawny polityce sprzyjania wzrostowi gospodarczemu i opłacalności eksportu.
Czym niższy wzrost kursu walutowego waluty krajowej tym większe osłabienie impulsów inflacyjnych lecz również utrudnienie warunków działania eksporterom oraz zmniejszanie wartości importu.
Wg. Prawa Bankowego Rada Ministrów ustala w porozumieniu z Radą Polityki Pieniężnej zasady ustalania kursu walutowego
NBP ogłasza kursy walutowe i interweniuje na rynku walutowym
Zarząd NBP określa realizację zadań w zakresie polityki kursowej