Rozwój po adolescencji - zajęcia 13.
Brzezińska, Wiliński, Psychologiczne uwarunkowania wspomagania rozwoju człowieka dorosłego
Okres dorosłości- najtrudniejszym okresem w rozwoju człowieka.Dwa zadania stają przed jednostką w tym okresie:
rozwoju osobistego i zawodowego- wzięcie odpowiedzialności za siebie
odpowiedzialność za losy innych ludzi
Wzajemne splatanie się ścieżek rozwojowych- własnej i innych- wymaga doskonalenia nabytych w dzieciństwie i adolescencji umiejętności, lecz również nabywania nowych kompetencji.
Aby rozwój dorosłego przebiegał pomyślnie muszą być spełnione warunki 1.tworzące kontekst emocjonalny:
a) poczucie bezpieczeństwa psychicznego i ekonomicznego- daje odwagę podejmowania ryzyka, poszukiwania rozwiązań w sposób nowatorski, twórczy.
b) poczucie akceptacji swej osoby- zaufanie do siebie, swych kompetencji
c) poczucie więzi z innymi ludźmi
2. tworzące kontekst materialny:
a) dostęp do różnorodnych dóbr
b) względna swoboda w realizowaniu czasu
c) względna swoboda w realizowaniu sobie przestrzeni do działania
Wspomaganie rozwoju polegałoby więc na:
stwarzaniu bezpiecznego środowiska dla rozwoju (poczucie bezpieczeństwa, akceptacji, więzi z innymi)
stwarzaniu środowiska umożliwiającego swobodne podejmowanie działań(swoboda w organizacji przestrzeni, czasu, dostęp do dóbr)
wchodzenie w interakcje oparte na wzajemności i naprzemienności.
Dorosły potrzebuje kogoś, kto spełniałby rolę jakby mediatora między nim a jego problemami.
Wspomaganie rozwoju
Podstawowe warunki spełnienia zadań jakie stoją przed dorosłym to: orientacja w otoczeniu (jego oczekiwaniach)oraz orientacja w samym sobie (korzystanie z wewnętrznych zasobów). Największa trudność to znalezienie równowagi między „zadaniami dla siebie” a „zadaniami dla innych”.
Kompetencje człowieka:
osobiste
interpersonalno- organizacyjne
realizacyjne
Wspomaganie rozwoju polega na wspomaganiu kompetencji osobistych i interpersonalno- organizacyjnych. Człowiek o silnym poczuciu własnej kompetencji, potrafiący zachować równowagę między działaniem na rzecz innych a działaniem dla siebie jest bardziej otwarty, szybciej się uczy, jest gotowy na zmiany.
Wspomaganie rozwoju to proces kilkuetapowy:
(1)od wzmacniania już posiadanych kompetencji osobistych(ich modyfikowania i budowania nowych → (2) poprzez wzmacnianie, modyfikowanie i budowanie nowych kompetencji społecznych(interpersonalno- organizacyjnych) → (3) do wzmacniania, modyfikowania i kształtowania nowych kompetencji realizacyjnych (technik działania)
Obszary zmian w toku życia człowieka
Uczeniem się człowieka niezależnie od wieku rządzą pewne prawa. Osiągnięcia każdej fazy rozwoju nie są kumulowane poprzez proste dodawanie. Wszystko, co człowiek do tej pory opanował może być przez niego wykorzystywane - jednak w sposób wynikający z tego, do czego w danym momencie jest najbardziej gotowy. Zatem może on korzystać ze swych doświadczeń w sposób dziecięcy, ale potrafi z nich korzystać także w sposób dorosły- dziecko zawiera się w dorosłym. Dorosłość to jakościowo nowy etap rozwoju.
Obszary analizy zmian w toku życia:
Zmiany w zakresie struktury wiedzy- w dzieciństwie wiedza ma charakter naturalny, potoczny, zdroworozsądkowy, proceduralny- wynika z własnego doświadczenia - jest to „wiedza jak”. U dorosłych obok wiedzy potocznej istnieją struktury wiedzy naukowej- ich źródłem jest droga przekazu społecznego. Ma charakter deklaratywny-„ wiedza że”.
Funkcje psychiczne uwikłane w proces uczenia się - w dzieciństwie jest to najpierw f. spostrzegania, potem f. pamięci U dorosłego dominują f. wyższe związane z myśleniem pojęciowym jednak w sytuacjach napięcia, negatywnych emocji człowiek powraca do „dziecięcych czynności manipulacyjnych”- bada, eksperymentuje.
Motywacja do uczenia się - osiąganiu dobrych efektów sprzyja motywacja wewnętrzna. Wyraźna tendencja do uczenia się według programu wewnętrznego występuje u dzieci w pierwszej połowie wieku przedszkolnego, stopniowo stają się one zdolne do uczenia się pod kierunkiem nauczyciela(wedł. programu zewnętrznego). Dorośli opanowują już dobrze te umiejętność.
Generalne nastawienie ucznia wobec tego, czego się uczy- dzieci koncentrują się na samym procesie uczenia się a w miarę rozwoju ich uwaga zaczyna obejmować rezultat działania. Dorośli koncentrują się głównie na efekcie
Podatność na zmiany, rozwiązywanie konfliktu między „nowym” i „starym”- dzieci są bardziej plastyczne w dzianiu, otwarte na nowe rozwiązania, pomysłowe, twórcze- słaba strukturalizacja wiedzy, niewielka zdolność przewidywania konsekwencji. U dorosłych opór wobec „nowego” wynika z bardzo zindywidualizowanej struktury wiedzy, mocnego nastawienia na efekt, stosowania systemy mechanizmów obronnych- „nowe” może oznaczać zagrażające.
Rola kontroli i oceny w procesie uczenia się- u dorosłych wyraźne poczucie odrębności i własnej godności- efektem jest duża wrażliwość na kontrolę i ocenę, która nie oddziela osoby od jej zachowania i wytworów. Dorosły akceptuje tylko kontrolę i ocenę o charakterze formatywnym- wiążą się z udzieleniem inf. zwrotnych o orientacji prospektywnej. Dziecko ma słabą orientację co do samego siebie, jego samoświadomość dopiero się kształtuje, jest więc bardziej bezbronne wobec takich kontrolno-oceniających działań innych.
Rozwój człowieka nie ma charakteru liniowego (przesuwanie się z fazy do fazy). Rozwój to proces złożony odbywający się w pewnym powtarzającym się cyklu, w którym fazy budowania nowych struktur przeplatają się z fazami rozpadu czy modyfikowania uprzednich. Nabywanie nowych kompetencji wyrasta na gruncie tego, co osoba już wie i umie. Formy wyższe mogą kształtować się tylko dlatego, że poprzedzają je formy niższe. Dorosły różni się od dziecka tym, że w jego dyspozycji pozostają kompetencje opanowane na wcześniejszych poziomach rozwoju i to w formie wprost dziecięcej, lub nieco zmodyfikowanej jak i kompetencje opanowywane już w dorosłości.
Zasady pracy z osobami dorosłymi
1) Tworzenia zindywidualizowanych programów edukacyjnych- dopasowanych do rzeczywistych potrzeb i oczekiwań osób, którym proponuje się udział w jakiejkolwiek formie edukacji. Dopasowanie treści stanowiących przedmiot wspólnej pracy oraz metody pracy, która uwidacznia się w tym:
* jak wygląda przekaz treści
* jakie techniki są stosowane
* jak zorganizowane jest środowisko sprzyjające uczeniu się
2) Planowanie pracy edukacyjnej tak, by czas między zajęciami był czasem aktywnie wykorzystanym- czas edukacyjnie aktywny to nie tylko czas zajęć- rozpoczęta w ich trakcie praca umysłu rozkwita dopiero gdy w spokoju przychodzi czas na refleksję, gdy następuje przepracowanie tego co działo się w trakcie zajęć- ma ono wymiar emocjonalny(odreagowanie napięć), poznawczy (uporządkowanie zdobytej wiedzy, ustosunkowanie się do niej) oraz praktyczny(podejmowanie prób sprawdzania bezpośrednio w działalności). Ma też wymiar społeczny(ważny jest kontekst, w jakim to przepracowywanie przebiega- czy jest to rodzina czy współpracownicy,itp.)
Zatem funkcją czasu edukacyjnie aktywnego poza zajęciami jest:
* przepracowanie zdobytych doświadczeń( funkcja reaktywna)
* budowane gotowości do zajęć następnych i do wprowadzania do swej normalnej życiowej działalności doświadczeń zdobytych w toku zajęć(funkcja proaktywna)
* budowanie motywacji do zmiany oraz rozluźnienie istniejących w umyśle struktur poznawczych(funkcja adaptacyjna)
3) Traktowanie kontroli i ewaluacji procesu edukacji jako integralnych elementów
* stałe monitorowanie przebiegu procesu edukacji
* etapowa ewaluacja stopnia realizacji celów
* nacisk na szybkie przekazywanie inf. zwrotnych w obie strony; tj. uczniowie→ nauczyciel, nauczyciel→ uczniowie. Informacje te mogą mieć charakter reaktywny- stwierdzają jedynie, jaki jest stan rzeczy i wyrażają zadowolenie bądź nie; bądź też progresywny (formatywny)- analizują stan rzeczy z punktu widzenia tego, co jeszcze można by uczynić, aby przybliżyć się do realizacji celów- tylko inf. formatywna ma charakter prorozwojowy:
a) oddziela się w niej wyraźnie ocenę osoby od oceny procesu działania i uzyskiwanych efektów (bezwarunkowa akceptacja ucznia; warunkowa akceptacja jego działania i jego rezultatów)
b) oddziela się ocenę poziomu wykonania czegoś jasno formułując kryteria od oceny/analizy procesu zmiany jaki dokonał się w trakcie wykonywania danego działania- czyli odrębnie jest analizowany poziom wykonania i odrębnie postęp/zmiana w sposobie wykonywania.
1