System organów państwowych w świetle konstytucji

Wstęp do konstytucji RP podkreśla, iż Ustawa zasadnicza została ustanowiona jako „prawa podstawowe dla państwa, oparte na poszanowaniu wolności i sprawiedliwości, współdziałaniu władz, dialogu społecznym oraz na zasadzie pomocniczności umacniającej uprawnienia obywateli i ich wspólnot”.

1. Pojęcie systemu organów państwowych”

Przez „aparat państwowy” należy rozumieć zespół ludzi w szczególny sposób zorganizowany, działający na podstawie prawa, powołany do realizacji władzy państwowej i w tym celu wyposażony w prawo stosowania przymusu państwowego.

Organ państwowy jest to część składowa aparatu państwowego, jego wyodrębniony element, różniący się od innych zakresem kompetencji, swoistą budową i trybem działania.

System organów państwowych - pojęcie to pozostaje w związku z budowa mechanizmu państwowego, jest to, bowiem całokształt cech określających budowę aparatu państwowego. Są to reguły określające jego budowę, formy organizacyjne org. państwowych i wzajemny ich stosunek do siebie

2.Czynniki wyznaczające kształt systemu organów państwowych.

Można wskazać bezpośredni wpływ następujących zasad ustroju politycznego na demokratyczny charakter systemu organów. Wpływ taki wywierają następujące zasady: 1) suwerenności narodu, 2) podziału władzy, 3) demokratycznego państwa prawnego, 4) systemu przedstawicielskiego, 5) rządów parlamentarnych.

W zakresie rządów często spotykamy w Europie jest system parlamentarno- gabinetowy, występujący w różnych odmianach. System ten charakteryzuje szczególny układ stosunków wzajemnych między parlamentem, głową państwa i rządem, a wyraża się w ty, że rząd powołany przez głowę państwa musi cieszyć się poparciem parlamentu. Inne cechy charakterystyczne tego systemu to: a) dualizm egzekutywy ( władzy wykonawczej), gdzie obok głowy państwa funkcjonuje rząd z premierem na czele; b) pozycję głowy państwa cechuje neutralność polityczna, gdyż organ ten nie odpowiada politycznie przed parlamentem, nie może, więc być odwołany. c) rząd może istnieć i funkcjonować tylko wówczas, gdy posiada poparcie parlamentu w postaci wyrażonego mu wotum zaufania; d) rząd ponosi solidarną odpowiedzialność przed parlamentem za swą działalność i może być odwołany. Istnieje także odpowiedzialność indywidualna członków rządu; e) z istnieniem tego systemu nierozerwalnie wiąże się występowanie opozycji parlamentarnej.

System kanclerski stosowany w Niemczech. System ten charakteryzują następujące cechy: a) szefem rządu jest kanclerz wyposażony w rozbudowane kompetencje, któremu podporządkowani są członkowie rządu; b) decydujący udział w powołaniu kanclerza ma Bundestag; c) konstytucja ogranicza odpowiedzialność parlamentarną kanclerza, który może być odwołany tylko w drodze konstruktywnego wotum nieufności. Polega to na odwołaniu kanclerza z równoczesnym wyborem jego następcy; d) system ten wprowadza także ograniczoną możliwość rozwiązania parlamentu przez władzę wykonawczą

System prezydencki charakteryzuje się następującymi cechami: a) egzekutywa jest jednoczłonowa, cała władza wykonawcza spoczywa w rękach prezydenta; b) istnieje wyraźna separacja władzy wykonawczej i władzy ustawodawczej. Prezydent jest wybierany przez naród, podobnie jak obie izby parlamentu, a więc w wyborach pośrednich; c)wzajemną równowagę władz zapewnia prawo prezydenta do wetowania ustaw. Niektóre nominacje prezydenckie wymagają zgody senatu podobnie jak ratyfikacja umów międzynarodowych.

System półprezydencki spotykany jest we Francji. Prezydent pochodzi z wyborów powszechnych i bezpośrednich, wyposażony został w szereg prerogatyw, czyli aktów urzędowych nie wymagających kontrasygnaty. W systemie tym rząd odpowiada politycznie i przed parlamentem i przed głową państwa.

System komitetowy zwany też systemem zgromadzeniowym, a zakłada on dominująca pozycję parlamentu, pod którego zwierzchnictwem działają pozostałe organy państwa z prezydentem i rządem włącznie. System ten jest stosowany w Szwajcarii. Rząd jest powoływany nie przez głowę państwa, a przez parlament i staje się komitetem wykonawczym, przed nim też ponosi odpowiedzialność.

Bezpośredni związek z systemem organów państwowych wykazuje także zasada samorządu terytorialnego. Samorząd ten jest podstawa organizacji lokalnego życia publicznego, a zasada ta gwarantuje społeczeństwu udział w sprawowaniu władzy przez ogniwa władzy lokalnej, dzięki której może ono decydować o rozstrzyganiu miejscowych problemów.

3. Kształt systemu organów państwowych w świetle konstytucji.

Określając system organów państwowych Konstytucja RP przyjmuje za punkt wyjścia trójpodział władzy i zarazem wyróżnienie trzech zasadniczych funkcji państwa, jakimi są: stanowienie prawa, jego wykonywanie, a także rozstrzyganie sporów prawnych. W konsekwencji, zatem, w oparciu o postanowienia Konstytucji, można wyodrębnić cztery grupy organów państwowych. Obejmują one: 1) organy ustawodawcze, 2) organy wykonawcze, 3) sądy i trybunały, 4) organy kontroli państwowej i ochrony prawa.

Warunkiem pozwalającym na wyodrębnienie wskazanych czterech grup organów są: zasady ich organizacji, tryb funkcjonowania, struktura wewnętrzna, a także charakter stosunków występujących między tymi organami.

Wymienione grupy organów obejmują organy państwowe, które można określić jako samoistne. Nazwa ta obejmuje organy działające bezpośrednio w imieniu państwa, realizujące jego funkcje i zadania, które podstawy prawne swego istnienia mają w Konstytucji lub w ustawach. Dysponują one kompetencjami o charakterze władczym. Organy niesamoistne, które funkcjonują wewnątrz organów samoistnych, działają w ich imieniu i spełniają zadania pomocnicze, z stąd pozbawione są kompetencji władczych.

Określając system organów państwa Konstytucji reguluje; zasady organizacji, funkcjonowania i stosunki wzajemne występujące między tymi organami, ustalając katalog organów uznane za podstawowe, a więc takie, których byt zapewnia Ustawa zasadnicza.

Organy ustawodawcze

Organy władzy ustawodawczej, w więc Sejm i Senat (art.95) realizują szerszy zakres kompetencji, który nie ogranicza się bynajmniej do stanowienia norm prawnych zajmujących wysoką rangę w systemie źródeł prawa. Posiadają także uprawnienia kreacyjne obejmujące powołanie i odwoływanie konstytucyjnie wskazanych centralnych organów państwa, mają także prawo kontroli wykonywania ustaw a Sejm dysponuje prawem kontroli rządu i ministrów. Może on stosować środki odpowiedzialności parlamentarnej zarówno w stosunku do rządu ( odpowiedzialność solidarna - art. 158), jaki i jego członków (odpowiedzialność indywidualna- art.159). Sejm ma także prawo stawiania członków Rady Ministrów w stan oskarżenia przed Trybunałem stanu (art. 156), zaś Zgromadzenie Narodowe uchwałę taką może podjąć w stosunku do Prezydenta RP - odpowiedzialność konstytucyjna ( art.. 145).

Organy wykonawcze

W grupie tej Konstytucji wymienia: Prezydenta RP i Radę Ministrów (art.10 ust. 2), zaś Rozdział VI wymienia dalsze elementy składowe, do których należą: Prezes Rady Ministrów, ministrowie, przewodniczący określonych w ustawach komitetów (art.147), a także wojewodowie (art. 152 ust. 1).

Działalność administracyjna (wykonawcza) nakłada na Radę Ministrów szereg obowiązków wobec parlamentu. Należy do nich składanie informacji i sprawozdań z działalności rządu, w pierwszy rzędzie sprawozdań z wykonania ustawy budżetowej, a także stanowienia aktów prawnych wykonawczych. Organy administracji rządowej są zbudowane na zasadzie hierarchicznego podporządkowania, stad Konstytucja określa uprawnienia nadzorczo-kontrolne i koordynacyjne Rady Ministrów oraz Prezesa Rady Ministrów wobec podporządkowanego im aparatu administracji rządowej

Sądy i Trybunały

Konstytucja z 1997 r. Wprowadza nowe regulacje, które charakteryzują się tym, że: a) organy prokuratury, które wcześniej nie znalazły się wśród organów podporządkowanych Radzie Ministrów straciły Konstytucyjne podstawy istnienia, uległy dekonsytucjonalizacji. Ich byt opiera się aktualnie na ustawie; b) w jednym rozdziale Konstytucji zawarte zostały regulacje prawne odnoszące się do wszystkich sądów i trybunałów.

Zgodnie z art. 173 sądy i trybunały stanowią odrębną władzę, niezależną od innych władz w państwie. Natomiast art. 175 stanowi, że wymiar sprawiedliwości w RP sprawują sądy ( Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne, sądy wojskowe).

Trybunały stanowią rodzaj sądownictwa szczególnego. Trybunał Konstytucyjny otrzymał ważne zadania w zakresie chronienia nadrzędności Konstytucji w systemie źródeł prawa. Natomiast Trybunał Stanu orzeka w sprawach o naruszenie Konstytucji lub ustaw przez osoby zajmujące kierownicze stanowiska w państwie a także przez posłów i senatorów.

Organy kontroli państwowej i ochrony prawa

Wyspecjalizowanym organem kontrolnym, mającym już wieloletnią tradycję w strukturze aparatu państwowego w Polsce jest Najwyższa Izba Kontroli. NIK zawsze funkcjonował w Polsce jako organ niezależny od rządu podlegający Sejmowi, kontrolujący jednostki organizacyjne z punktu widzenia legalności, gospodarności i rzetelności.

Samorząd

W wykonywaniu zadań publicznych działają jako organy realizujące zadania własne lub zlecone przez państwo. Konstytucja, nie reguluje kwestii struktury tych organów samorządu, tak, gdy chodzi o organy stanowiące, jak i wykonawcze. Odsyła w tej materii do ustaw.

System wyborczy

Charakter przedstawicielski mają sejm i senat, na co wskazują chociażby przepisy art. 104 i 108 Konstytucji - „Posłowie są przedstawicielami Narodu”.

Organem przedstawicielskim nie jest Prezydent, jak kolwiek jego legitymacja prawna i polityczna do piastowania urzędu, z uwagi na fakt jego obsadzania w drodze wyborów powszechnych jest podobna jak w przypadku posłów i senatorów - przedstawicieli Narodu.

Wymienione akty prawne oraz towarzyszące im akty wykonawcze składają się na pojęcie „prawa wyborczego” w znaczeniu przedmiotowym. Zawierają one, bowiem całokształt norm prawnych obowiązujących w państwie i regulujących tryb wyboru organów przedstawicielskich. W znaczeniu podmiotowym, prawo wyborcze to określone w przepisach obowiązującego prawa uprawnienia ogółu obywateli do udziału w wyborach do organów przedstawicielskich.

„System wyborczy”. Powszechnie rozumiany jest on jako całokształt zasad zawartych w prawie wyborczym a także nie mających charakteru prawnego, stosowanych w praktyce wyborów do organów przedstawicielskich. System wyborczy sensu largo oznacza ogół zasad dotyczących trybu przygotowania i przeprowadzania wyborów tworza zasad podziału mandatów, a jako zasady ustalania wyników wyborów funkcjonuje w znaczeniu sensu stricto.

2. Funkcje prawa wyborczego

Funkcja kreacyjna polega na wyrażaniu przez wyborców akceptacji i preferencji dla przedstawionych im w postępowaniu wyborczym alternatyw politycznych, a w szczególności personalnych.

Wiąże się z nią funkcja polityczno-programowa, polegająca na wyrażaniu przez wyborców poparcia dla określonego programu politycznego przedstawianego przez poszczególne ugrupowania polityczne w ramach prezentowanych przez nie platform wyborczych.

Funkcję legitymującą, jaka spełniają wybory do organów przedstawicielskich. W jej ramach akcentuje się element legitymizowania przez akt wyborczy dokonywany przez podmiot władzy suwerennej określonego systemu polityczno-ustrojowergo i określonej ekipy rządzącej

Funkcja integracyjna umożliwiająca zespolenie zbiorowo określonego podmiotu władzy suwerennej poprzez określenie zasad dotyczących procesu kształtowania i wyrażania jego woli.

Katalog podstawowych funkcji wyborów powszechnych w literaturze przedmiotu w wyróżnia się też inne nie mniej ważne funkcje, nieco inaczej rozkładające istotne akcenty. Wskazuje się, więc na: 1) funkcję legitymacji do sprawowania władzy, czyli funkcję legitymującą; 2) funkcję wyrażania woli wyborców; 3) funkcje polegającą na odtworzeniu obrazu opinii publicznej oraz 4) funkcję wyłonienia stabilnej większości rządowej.

Funkcja petryfikacyjnej zmierzającej poprzez treść norm prawa wyborczego do wykonania i zdeterminowania kształtu nowego systemu partyjnego, przy nie uwzględnianiu stopnia atomizacji społeczeństwa.

3. Konstytucyjne zasady prawa wyborczego w Polsce

Z reguły katalog ten tworzony jest na podstawie kryterium cztero- lub pięcioprzymiotnikowych wyborów do poszczególnych organów przedstawicielskich.

Zawiera on zasady: powszechności, równości, bezpośredniości, tajności głosowania oraz jedną z zasad dotyczących podziału mandatów, tj. zasadę wyborów proporcjonalnych albo większościowych, czyli zasadę odnoszącą się do systemu wyborczego sensu stricto.

Według art.. 96 Konstytucji wybory do Sejmu są powszechne, równe, bezpośrednie i proporcjonalne oraz odbywają się w głosowaniu tajnym. Art. 97 stanowi, że wybory do Senatu są powszechne i bezpośrednie oraz że odbywają się w głosowaniu tajnym. Ordynacja wyborcza do Senatu poszerz konstytucyjny katalog zasad wyborczych o zasadę większości, według której dochodzi do podziału mandatów w okręgach wyborczych.

Prezydent RP wybierany jest w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich w głosowaniu tajnym, bezwzględną większością ważnie oddanych głosów (art.127).

Chociaż konstytucja w katalogu zasad prawa wyborczego do organów przedstawicielskich i na urząd prezydenta nie wymienia zasady wolnych wyborów a jest ona przecież wyraźnie dostrzegana w nauce pr. konstytucyjnego. W takim sensie zasada ta jest kształtowana przez zasady demokratycznego państwa prawnego, pluralizmu politycznego, wolności słowa, wolności zgromadzeń. Na jej treść składają się w szczególności: demokratyczne procedury wysuwania kandydatów w wyborach, wolność prowadzenia kampania wyborczej, równość szans w wyborach, bezstronność organów przeprowadzających wybory.

Zasada powszechności

Określa krąg obywateli, którzy spełniają określone ustawą warunki mają prawo wybierania i być wybieranymi do organów przedstawicielskich (czynne i bierne pr. wyborcze).

Współcześnie za uzasadnione w demokratycznych państwach uznaje się jedynie stosowanie wymogów obywatelstwa i wieku.

Art. 62 Konstytucji stanowi, że prawo wybierania Prezydenta RP, posłów, senatorów i przedstawicieli do samorządu terytorialnego- czynne pr. wyborcze- ma obywatel polski, jeżeli najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat.

Bierne pr. wyborcze do Sejmu i Senatu na podstawie art. 99 Konstytucji przysługuje: a) obywatelowi polskiemu, b)mającemu pr. wybierania, c) który najpóźniej w dniu wyborów ukończy 21 lat - w wyborach do Sejmu albo 30 lat- w wyborach do Senatu. Doszło, więc do zróżnicowania granicy wieku.

W wyborach prezydenckich pr. wyborcze przysługuje: a) obywatelowi polskiemu, b) który najpóźniej w dniu wyborów kończy 35 lat oraz c) korzysta z pełni pr. wyborczych do Sejmu (art.. 127 konst.)

Pozbawione prawa wybierania i prawa bycia wybieranymi są osoby, które prawomocnym orzeczeniem sądu zostały ubezwłasnowolnione całkowicie lub częściowo z powodu choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego albo pozbawione pr. publicznych czy orzeczeniem trybunału Stanu zostały pozbawione pr. wyborczych.

Faktyczna możliwość głosowania w danym obwodzie uzależniona jest od umieszczenia wyborcy w spisie wyborców.

Zasada równości

Zasada równości wyborów rozumiana jest współcześnie w dwojakim znaczeniu- formalnym i materialnym. Zasada równości w sensie formalnym oznacza, iż każdy wyborca dysponuje równą liczbą głosów..

Materialne znaczenie równości wyborów związane jest z jej trzema praktycznymi elementami: jednolitą normą przedstawicielstwa, metodą wyznaczania okręgów wyborczych i systemem wyborczym.

Obowiązująca konstytucja ustanawia zasadę równości w wyborach do Sejmu 9art.96) oraz na urząd prezydenta (art.127).

Rozpatrując zasadę równości wyborów zwraca się tez uwagę na to by obywatele mogli korzystać z czynnego i biernego pr. wyborczego na takich samych - równych- zasadach.

Zasada bezpośrednosci

Zasada bezpośredniości oznacza, że wyborcy osobiście bez udziału pośredników dokonują wyboru swoich przedstawicieli stąd też wybory bezpośrednie nazywane są wyborami jednostopniowymi. Polskie pr. wyborcze stanowi, że można głosować tylko osobiście.

Zasada bezpośredniości jest też jedną z zasad, na których podstawie przeprowadzane są wybory do senatu. Wybierając senatorów większością głosów, wyborca, podobnie jak w wyborach do Sejmu ma możliwość poprzez postawienie odpowiedniego znaku na karcie do głosowania wyrażenia swoich preferencji, co do personalnego składu drugiej izby.

Zasada tajności głosowania

Zasada tajności głosowania dotyczy tylko tej fazy wyborów, która stanowi realizowanie przez wyborców akty wyborczego.

Zasada tajności glosowania spełnia ważną funkcją gwarantowania wyborcy swobody podjęci decyzji oraz bezpieczeństwa, że z powodu treści oddanego głosu nie spotkają go ujemne konsekwencje.

Zasada ustalania wyników wyborów

Gdy chodzi o możliwe do zastosowania podstawowe zasady ustalania wyników wyborów, możemy mieć do czynienia z zasadą wyborów większościowych albo wyborów proporcjonalnych.

W Polskich prawie wyborczym podstawowe rozstrzygnięcia dotyczące stosowanych zasad ustalania wyników wyborów zawarte są w Konstytucji. W wyborach do Sejmu, na podstawie art. 96 ust. 1, ma zastosowanie zasada proporcjonalności, a w wyborach prezydenckich, stosownie do art. 127 ust.4 , zasada bezwzględnej większości. Konstytucja nie rozstrzyga natomiast zasady ustalania wyników głosowania w wyborach do Senatu. Czyni to obowiązująca ordynacja wyborcza, przewidując w art.2 stosowanie zasady większości.

4. Tryb przeprowadzania wyborów do Sejmu i Senatu.

Zarządzanie wyborów i kalendarz wyborczy

Na podstawie przepisu art. 98 ust. 2 wybory do Sejmu i Senatu zarządza Pr4ezydent nie później niż na 90 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu i Senatu, wyznaczając termin wyborów na dzień wolny od pracy, przypadający w ciągu 30 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji izb. W sytuacji skrócenia kadencji Sejmu zarządzeniem Prezydenta, bądź na podstawie uchwały Sejmu, Prezydent zarządza wybory do Sejmu i Senatu i wyznacza ich datę na dzień przypadający nie później niż w ciągu 45 dni od dnia skrócenia kadencji.

Tryb zgłaszania kandydatów

Podstawowe znaczenie w tej kwestii ma przepis art. 100 Konst. Na jego podstawie kandydatów na posłów i senatorów mogą zgłaszać partie polityczne i wyborcy.

Ustawodawca stosunkowo określił próg poparcia społecznego umożliwiający rejestrowanie kandydatów i ich list przez poszczególne komitety wyborcze w wyborach do Sejmu i Senatu - warunkiem rejestracji jest 3 tyś. Podpisów wyborców zamieszkujących dany okręg wyborczy, popierających listę okręgową kandydatów na posłów oraz kandydata na senatora. Analizując przepis art.. 100 Konst. należy odwołać się do obowiązujących ordynacji wyborczych do sejmu i Senatu. Według art. 77 ordynacji wyborczej do Sejmu oraz art. 9 ordynacji wyborczej do Senatu prawo zgłaszania kandydatów na posłów i senatorów przysługuje wyborcom, a także partiom i organizacjom politycznym oraz org. społecznym.

Według ordynacji wyborczych dokonane na piśmie przez pełnomocnika komitetu wyborczego zgłoszenie listy okręgowej kandydatów na posłów powinno, co najmniej zawierać nazwę komitetu wyborczego, a w przypadku komitetu wyborczego stworzonego przez wyborców - również listę osób go tworzących w liczbie nie mniejszej niż 15 oraz nazwiska, imiona, wiek, zawód, miejsce zamieszkania kandydatów, a także w przypadku komitetu wyborczego wyborców - ich przynależności partyjną. Zgłoszenie powinno tez zawierać: a) pisemne oświadczenie każdego kandydata o zgodzie na kandydowanie z danej listy okręgowej; b) pisemne oświadczenie każdego kandydata, o którym mowa w art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 11 VI 1997 r., o ujawnieniu pracy lub służby w organach bezpieczeństwa państwa albo współpracy z nimi w latach 1944-1990 osób pełniących funkcje publiczne.

Poparcia okręgowej listy kandydatów na posłów przez 3 tyś wyborców, jako warunku rejestracji listy, ordynacja do sejmu nie wymaga od: 1) komitetu wyborczego, który z zachowaniem wymienionego warunku zarejestrował listy okręgowe, w co najmniej połowie okręgów wyborczych; 2) komitetu wyborczego partii, organizacji lub koalicji wyborczej, które bezpośrednio po poprzednich wyborach zgłosiły Prezydium Sejmu istnienie klubu liczącego, co najmniej 15 posłów lub, które w dniu rozwiązania Sejmu przed upływem kadencji posiadały taki klub.

Stwierdzenie ważności wyborów

Na podstawie art. 101 Konst. ważność wyborów do Sejmu i Senatu stwierdza Sąd Najwyższy, a wyborcy przysługuje prawo zgłaszania protestu przeciwko ważności wyborów, na zasadach określonych w ustawie.

Przedmiotowe ograniczenie podstaw prawnych do wniesienia protestu. Zgodnie z art. 124 ordynacji wyborczej do Sejmu uzasadniony może być jedynie protest wniesiony przeciwko ważności wyborów w okręgu wyborczym lub wyboru posła lub senatora z powodu: 1) dopuszczenia się przestępstwa przeciwko wyborom lub 2) naruszenia przepisów ustawy dotyczących: a) głosowania, b) ustalenia wyników głosowania, c) ustalenia wyników wyborów.W zależności od tego czy protest dotyczy ważności wyborów w całym kraju lub popełnienia przestępstwa przeciwko wyborom, czy ważności wyborów w okręgu, legitymacja czynna do jego wniesienia przysługuje bądź każdemu wyborcy, bądź wyborcy wpisanemu do spisu wyborców w jednym z obwodów głosowania na obszarze okręgu wyborczego, którego protest dotyczy. Prawo wniesienia protestu przysługuje również pełnomocnikowi komitetu wyborczego. Protest wyborczy powianiem być wniesiony na piśmie do Sądu Najwyższego w zawitym terminie 7 dni od daty ogłoszenia wyników wyborów przez Państwową Komisję Wyborczą w dzienniku urzędowym RP „Monitor Polski”

Postępowanie w sprawie kończy się wydaniem decyzji opinii dotyczącej zasadności zarzutów. Obok rozstrzygnięcia o charakterze merytorycznym przepisy ordynacji przewidują również zakończenie postępowania rozstrzygnięciem o charakterze formalnym, w formie postanowienia o pozostawieniu protestu bez biegu w przypadkach: a) wniesienie protestu przez osobę nieuprawnioną, b) wniesienie protestu po terminie, c) nie dołączenie do protestu przez wyborcę pozostającego za granicą zawiadomienia o ustanowieniu o ustanowieniu zamieszkałego w kraju pełnomocnika lub pełnomocnika do doręczeń, d) brak sformułowania zrzutów albo nie przedstawienia lub nie wskazania dowodów, na których zrzuty są oparte, e) gdy protest dotyczy sporawy, dla której przepisy ordynaci wyborczej przewidują możliwość wniesienia skargi lub odwołania do sądu lub PKW przed dniem głosowania.

Wygaśnięcie i obsadzenie mandatu w czasie kadencji

Przyczyny wygaśnięci mandatu przed upływem kadencji są wspólne dla posłów i senatorów wymieniają je w przepisach art. 131 i 19 ordynacje wyborcze do sejmu i Senatu. Wygaśnięcie mandatu następuje w razie a) odmowy złożenia ślubowania, b) utraty prawa wybieralności, c) zrzeszenia się mandaty, d) śmier5ci, e) złożenia nie zgodnego z prawdą oświadczenia dotyczącego pracy lub służby w organach bezpieczeństwa państwa albo współpracy z tymi organami. Ponadto wygaśnięcie mandatu posła i senatora następuje także w razie zajmowania lub powołania na stanowisko: sędziego Trybunału Konstytucyjnego, sędziego Trybunału Stanu, sędziego Sądu Najwyższego, prezesa NIK, prezesa NBP, RPO, ambasadora oraz wojewody.

Art. 103 w związku z art. 108 Konst. stanowi, że mandatu posła i senatora nie można łączyć z funkcją: a) Prezesa NBP, prezesa NIK, RPO, Rzecznika Praw Dziecka i ich zastępców, członka Rady Polityki Pieniężnej, członka Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, ambasadora oraz Prezydenta b) oraz z zatrudnieniem w Kancelarii Sejmu, Kancelarii senatu, Kancelarii Prezydenta RP lub z zatrudnieniem w administracji rządowej, w tym że zakaz ten nie dotyczy członków Rady Ministrów i sekretarzy stanu w administracji rządowej, c) ponadto nie mogą sprawować mandatu poselskiego i senatorskiego: sędzia, prokurator, urzędnik służby cywilnej, żołnierz pozostający w czynnej służbie państwowej, funkcjonariusz policji oraz funkcjonariusz służb ochrony państwa.

Na gruncie obowiązujących ordynacji wyborczych stwierdzenia wygaśnięcia mandatu posła przed upływem kadencji dokonuje Marszałek izby, a senatora sama izba.

Według art. 132 obowiązującej ordynacji wyborczej do sejmu, w razie wygaśnięci mandatu posła wybranego z okręgowej listy kandydatów Marszałek Sejmu postanawia o wstąpieniu na jego miejsce kolejnego kandydata z tej samej listy, który kolejno uzyskał największą liczbę głosów. W razie wygaśnięcia mandatu posła wybranego z listy ogólnopolskiej pierwszeństwo do obsadzenia mandatu wynika z kolejności umieszczenia kandydatów na liście.

Sejm i senat

Konstytucja RP z 1997 r. Utrzymała dotychczasową dwuizbową strukturę parlamentu.

Nowa Ustawa zasadnicza otrzymała obie izby parlamentu o takim samym składzie, jak znany z postanowień Małej Konstytucji. Postanawia ona, iż Sejm składa się z 460 posłów. Zgodnie z Konst. wybory do Sejmu są powszechne, równe, bezpośrednie i proporcjonalne oraz odbywają się w głosowaniu tajnym. Senat składa się natomiast ze 100 senatorów wybieranych w wyborach powszechnych, bezpośrednich i w głosowaniu tajnym.

Kluczowym przepisem dotyczącym kompetencji Sejmu i Senatu jest art. 95, określający podstawowe funkcje obu organów. Stanowi on, że władzę ustawodawczą w Rzeczpospolitej Polskiej sprawują Sejm i Senat, dodając ponadto, iż jedynie Sejm sprawuje kontrolę nad działalnością Rady Ministrów w zakresie określonym przepisami Konst. i ustaw.

Ponadto, przepisy Konst. i ustaw przyznają Sejmowi i Senatowi liczne kompetencje dotyczące obsady personalnej określonych organów państwowych. Kompetencje te określa się niekiedy jako funkcję kreacyjną.

Sejm i Senat mają również oddzielne kompetencje do powoływania i odwoływania 4 posłów i 2 senatorów do składu Krajowej Rady Sądowniczej. Mają także prawo wyborów członków KRRiT. Odpowiednio Sejm dokonuje wyboru czterech, Senat zaś dwóch członków tego organu. Sejm i Senat powołują też po 1/3 składu Rady Polityki Pieniężnej.

Gwarancją wzajemnej niezależności obu izb są też uregulowania dotyczące budżetu. Są nimi w szczególności: umieszczenie wydatków obu izb w odrębnych częściach budżetu państwa, a także wyłączenie jego kontrolowania ze strony Ministra Finansów i możliwości wspomagania z rezerw Rady Ministrów. O autonomii izb parlamentu świadczy ponadto wyposażenie ich w osobny aparat pomocniczy w postaci osobno działających kancelarii dla Sejmu i Senatu. Zasada „autonomii pracy izby” odnosi się również do stosunków pomiędzy Sejmem a Senatem. W pierwszym rzędzie wyłącza ona możliwość odbywania wspólnych posiedzeń i podejmowania wspólnych decyzji obu izb w sprawach ustawodawczych.

2. Tryb i zasady funkcjonowania

Podstawowym pojęciem dotyczącym organów przedstawicielskich jest pojęcie „kadencji”. Pod pojęciem tym rozumieć należy okres udzielonych parlamentowi pełnomocnictw, a więc ten, na jaki został on wybrany i w jakim sprawować może swe funkcje w określonym składzie, pochodzącym z jednych wyborów. Sejm i Senat są wybierane na równe czteroletnie kadencje.

Postanowiono, iż wyboru do Sejmu i Senatu zarządza Prezydent RP nie później niż na 90 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu i Senatu, wyznaczając wybory na dzień wolny od pracy, przypadający w ciągu 30 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji sejmu i Senatu.

Zgodnie z Konst. kadencje Sejmu i Senatu rozpoczynają się z dniem zebrania się Sejmu na pierwsze posiedzenie i trwa do dnia poprzedzającego dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji.

W świetle postanowień tej Konstytucji zarządzenie o skróceniu kadencji Sejmu może podjąć jedynie Prezydent; uprawnienia tego nie ma natomiast Marszałek Sejmu wykonujące obowiązki Prezydenta RP. Ustawa zasadnicza przyznaje głowie państwa prawo zarządzenia skrócenia kadencji w dwóch sytuacjach: a) obligatoryjnie - gdy Sejm po niepowodzeniach dotyczących wyłonienia rządu w 2 pierwszych wariantach nie jest w stanie udzielić rządowi powołanemu przez Prezydenta wotum zaufania większością głosów, b) fakultatywnie - jeżeli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi RP do podpisu. Prezydent może wówczas zarządzić skrócenie kadencji Sejmu w ciągu 14 dni od zaistnienia tej przesłanki. Obowiązująca Konst. dopuszcza także podjęcie przez Sejm uchwały o skróceniu swojej kadencji podjętej większością 2/3 głosów ustawowej liczby posłów.

W obu sytuacjach, gdy Prezydent RP zarządza skrócenie kadencji Sejmu lub, gdy Sejm podejmuje stosowną uchwałę, głowa państwa zarządza jednocześnie wybory do Sejmu i Senatu oraz wyznacza ich datę na dzień przypadający nie później niż w ciągu 45 dni od dnia zarządzenia skrócenia kadencji Sejmu. Prezydent zwołuje pierwsze posiedzenie nie później niż na 15 dzień po przeprowadzeniu wyborów. Z zakończeniem kadencji i ukonstytuowaniem się nowego Sejmu kończy się okres rządu powołanego przez poprzedni Sejm, a także kadencja Trybunału Stanu.

Przez pojęcie „sesji” należy rozumieć okres w ramach kadencji parlamentu, w którym ma on prawo wykonywać swoje konstytucyjne kompetencje. W zależności od postanowień Konst. parlament obradować może w roku w trakcie trwania jednej lub częściej dwóch sesji zwyczajnych.

Ostatnim istotnym pojęciem jest pojęcie „posiedzenia izby”, czyli czas jej obrad, objęty jednym i tym samym porządkiem. Trwać ona może więcej niż jeden dzień, może być też przedzielony przerwą w obradach.

Ważną cechą działania parlamentu jest zasada jawności jego prac, wyraźnie określona w Konstytucji. Zgodnie z jej treścią posiedzenia Sejmu i Senatu mają charakter jawny i publiczny. Regulaminy Sejmu i Senatu przewidują również tryb uchwalenia tajności obrad. Zgodnie z tymi postanowieniami tajności obrad w Sejmie uchwalić może Sejm na wniosek Prezydium lub na wniosek, co najmniej 30 posłów ( w Senacie 10 senatorów), w sytuacji, kiedy wymaga tego dobro państwa.

3. Status prawny posła i senatora

Charakter mandatu przedstawicielskiego

Ustęp art. 104 ust.1 Konst. stanowi, iż „posłowie są przedstawicielami Narodu. Nie wiążą ich instrukcje wyborców”. Przepis ten stosuje się odpowiednio do senatorów (art.108). W świetle wcześniejszych wywodów o mandacie należy stwierdzić, że ustrojodawca przyjmuje tu mandat wolny, wypływający z klasycznej konstrukcji przedstawicielstwa. Jest on:

1. generalny - poseł wyraża wolę całego narodu, nie zaś wolę wyborców z okręgu wyborczego. Ustawa o wykonywaniu mandatu posła i senatora z 9 maja 1996 r. Nakazuje im wykonywać mandat „kierując się dobrem Narodu”;

2. niezależny - poseł nie ma żadnych obowiązków wobec konkretnych wyborców w postaci sprawozdań lub uzgadniania z nimi swego postępowania w parlamencie, natomiast powinien informować wyborców o swojej pracy i o działalności Sejmu. Niezależność mandatu gwarantują takie instytucje, jak: immunitet parlamentarny i nietykalność osobista (art.105), incompatibilans (art.103), odrębny od niego zakaz prowadzenia działalności gospodarczej (art.107), posiadanie innych jeszcze praw i przywilejów.

3. nieodwoływalny - wyborcy nie mogą cofnąć posłowi udzielonego mu pełnomocnictwa. Poseł (senator) nie jest prawnie związany programem głoszonym w toku wyborów. Nie można mu zakazać polityki sprzecznej z programem wyborczym, który był akceptowany przez obywateli w czasie wyborów.

Objęcie mandatu następuje od momentu złożenia ślubowania. Konstytucja wymaga zatem, by poseł i senator przed rozpoczęciem sprawowania mandatu złożyli przed właściwą izbą uroczyste ślubowanie. Odmowa złożenia ślubowania oznacza zrzeszenie się mandatu.

Niepołączalność stanowisk oraz inne gwarancje niezależności przedstawiciela

W tym przypadku incopattibilitas polega na wskazaniu tych stanowisk, których zdaniem ustrojodawcy nie należy łączyć ze sprawowaniem mandatu przedstawicielskiego. Zgodnie z postanowieniami Konstytucji RP z 1997 r. Mandatu posła nie można łączyć z funkcją: Prezesa Narodowego Banku Polskiego, Prezesa NIK, Rzecznika Praw Obywatelskich oraz ambasadora. Nie można też być równocześnie posłem i senatorem. Zakaz piastowania mandatu obejmuje także Prezydenta, gdyż Konst. stanowi, że Prezydent nie może piastować żadnego innego urzędu ani pełnić żadnej funkcji publicznej z wyjątkiem tych, które są związane ze sprawowaniem urzędu.

Połączenie funkcji posła lub senatora z funkcja albo zatrudnieniem, których dotyczy zakaz określony w Konstytucji, powoduje wygaśnięcie mandatu z mocy prawa, chyba że okresie 7 dni od dnia wydania zaświadczenia o wyborze złoży on właściwemu marszałkowi oświadczenie o rezygnacji z zajmowanego stanowiska. Kost. stanowi, iż „ w zakresie określonym ustawą poseł lub senator nie może prowadzić działalności gospodarczej z osiągnięciem korzyści z majątku Skarbu Państwa”. Za naruszenie wspomnianych zakazów parlamentarzysta, uchwałą izby podjętą na wniosek Marszałka, może być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem stanu, który orzeka w przedmiocie pozbawienia mandatu.

Posłowie i senatorowie nie mogą posiadać także pakietu większego niż 10 % udziałów lub akcji w spółkach pr. handlowego z udziałem państwowych lub komunalnych osób prawnych albo podmiotów gospodarczych, w których uczestniczą takie osoby. Udziały lub akcje przekraczające taki pakiet powinny być zbyte przez posła lub senatora przed pierwszym posiedzeniem Sejmu lub senatu, a w razie nie zbycia ich nie uczestniczą one przez okres sprawowania mandatu i dwa lata po jego wygaśnięciu w wykonywaniu przysługujących mu uprawnień.

Innym obowiązkiem z uniknięciem konfliktu interesów jest obowiązek składnia oświadczeń o swoim stanie majątkowym. Posłowie i senatorowie są obowiązania składać je corocznie, do dnia 15 marca na ręce Marszałka sejmu lub Senatu.

Zgodnie ze stosowną uchwałą, poseł powinien kierować się w swojej służbie publicznej obowiązującym porządkiem prawnym, ogólnie przyjętymi zasadami etycznymi oraz solidarną troską o dobro wspólne. Dodatkowo wskazano 5 szczegółowych zasad mających zagwarantować zachowanie posła odpowiadające godności piastowanego mandatu.

Zasada bezinteresowności nakłada na posłów powinność kierowania się interesem publicznym.

Zasada jawności nakłada na posła powinność ujawnienia związku interesu osobistego z decyzją, w której podjęciu uczestniczy.

Zasada rzetelności określa powinność należytego wypełniania przez posłów swoich obowiązków oraz kierowania się w swojej działalności wymogami merytorycznymi.

Ostatnia zasada dbałości o dobre imię Sejmu nakłada z kolei na posłów powinność unikania zachowań, które mogą godzić w dobre imię sejmu.

Immunitet parlamentarny

Na nazwę immunitet, składają się zasadniczo dwa uprawnienia. Są nimi nietykalność oraz immunitet we właściwym tego słowa znaczeniu. Nietykalność oznacza zakaz aresztowania lub w inny sposób ograniczenia wolności parlamentarzysty bez zgody izby. Z kolei immunitet podzielić można na: a) formalny, polegający nie na wyłączeniu odpowiedzialności, a jedynie na wprowadzeniu utrudnień dotyczących parlamentarzysty do określonego rodzaju odpowiedzialności oraz b) materialny, wyłączający odpowiedzialność za określone kategorie czynów.

Uznaje się powszechnie, że gwarancją wolnego mandatu parlamentarnego jest immunitet materialny. Instytucja ta uchyliła karalność czynu przestępczego. Konstytucja przewiduje, zatem, iż poseł lub senator nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za swoją działalność wchodzącą w zakres sprawowania mandatu poselskiego ani w czasie jego trwania, ani po jego wygaśnięciu. Za taką działalność poseł lub senator odpowiada wyłącznie przed Sejmem lub Senatem. Immunitet nie wyłącza jednak odpowiedzialności za czyny naruszające dobra osobiste innych osób.

Zgodnie z Konstytucją zakresem immunitetu formalnego dotyczy on jedynie odpowiedzialności karnej. Dodać jednak wypada, iż obowiązująca obecnie ustawa o wykonywaniu mandatu posła lub senatora rozciąga zakres tego immunitetu na odpowiedzialność karno-administracyjną. Z treści odnośnego przepisu Konst. jasno wynika, że do zakresu immunitetu formalnego nie wchodzi odpowiedzialność cywilna lub zawodowa. Treścią immunitetu jest zakaz pociągania posła lub senatora do odpowiedzialności karnej bez zgody izby.

Pociągnięcie może nastąpić tylko za czyn wskazany we wniosku, który był podstawa wyrażenia zgody przez Sejm lub Senat. Pociągnięcie do odpowiedzialności za czyn inny, niż określony we wniosku, wymaga zatem odrębnej zgody izby. Zakaz pociągnięcia posła lub senatora do odpowiedzialności karnej i karno-administracyjnej bez zgody Sejmu lub Senatu dotyczy również czynów popełnionych przed uzyskaniem mandatu.

Wyrażenie zgody na uchylenie mandatu następuje w drodze uchwały.

Ostatnią kategorią prawną wymagającą przedstawienia jest nietykalność. Poseł (odpowiednio senator) nie może być zatrzymany lub aresztowany bez zgody Sejmu (Senatu), z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu (Senatu), który może nakazać natychmiastowe zwolnienia zatrzymanego.

Warunki wykonywania mandatu

Ustawa zasadnicza nie przewiduje obowiązku wykonywania funkcji posła lub senatora zawodowo. Niemniej regulacje ustawowe zmierzają do stworzenia zawodowego statusu parlamentarzysty, dopuszczając jednak nadal możliwość łączenia mandatu z wykonywaniem innej pracy. Odpowiednie warunki sprawowania mandatu w tym zakresie mają zapewniać pracownicze uprawnienia posłów lub senatorów. Zgodnie z obowiązującą ustawą poseł lub senator pozostający w stosunku pracy otrzymuje, na swój wniosek, na okres sprawowania mandatu, a także trzech miesięcy po jego wygaśnięciu - urlop bezpłatny, bez względu na rodzaj i okres trwania stosunku pracy. W praktyce najistotniejszym uprawnieniem jest wzmożona ochrona stosunku pracy. Rozwiązania przez pracodawcę stosunku pracy z posłem lub senatorem, z wyjątkiem stosunku pracy z wyboru, oraz zmiana warunków jego pracy lub płacy w ciągu dwóch lat po wygaśnięciu mandatu może nastąpić jedynie za zgodą Prezydium Sejmu lub Prezydium Senatu. Dotyczy to jednak tylko tych parlamentarzystów, którzy skorzystali z urlopu na czas wykonywania mandatu. Ustawa określił także uprawnienia finansowe posła i senatora. Podstawową kategorią w tym zakresie stać się ma uposażenie poselskie lub senatorskie. Zgodnie z cytowaną ustawą przysługuje ono posłom lub senatorom w okresie sprawowania mandatu, licząc od pierwszego posiedzenia Sejmu lub Senatu. Posłowie i senatorowie pobierający uposażenie mają również na koniec roku prawo do otrzymania uposażenia dodatkowego w wysokości średniego uposażenia pobieranego w danym roku. Mają oni również prawo do odprawy parlamentarnej w wysokości trzech uposażeń w związku z zakończeniem kadencji, w przypadku, gdy nie zdobędą ponownie mandatu. W zakresie regulacji dotyczącej instytucji diety poselskiej nowa ustawa stanowi, że posłowi lub senatorowi przysługują środki finansowe na pokrycie kosztów związanych z wydatkami poniesionymi w związku z wykonywaniem mandatu na terenie kraju, w zryczałtowanej wysokości 25% uposażenia miesięcznego (dieta parlamentarna).

Pozostałe uprawnienia parlamentarzysty obejmują: a) prawo do bezpłatnych podróży publicznymi środkami komunikacji krajowej, b) prawo bezpłatnego otrzymywania dzienników urzędowych i druków sejmowych lub senackich, c)prawo otrzymywania paszportu dyplomatycznego w związku z wyjazdem służbowym, d) prawo do otrzymywania kopert z papierem listownym, oznaczonych odpowiednim nadrukiem, do prowadzenia korespondencji związanej z wykonywaniem mandatu, bez uiszczenia za nie opłat pocztowych, e)prawo do diety związanej z wyjazdem zagranicznym.

Szczegółowe kompetencje posłów i senatorów

W wykonywaniu mandatu poseł lub senator ma, zatem prawo, z zachowaniem przepisów o tajemnicy ustawowo chronionej oraz jeżeli nie narusza to dóbr osobistych innych osób, do uzyskania informacji i materiałów oraz wglądu w działalność organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego, a także spółek z udziałem Skarbu Państwa i zakładów oraz przedsiębiorstw państwowych i samorządowych.

Poseł lub senator ma też prawo podejmować - w wykonywaniu swoich obowiązków poselskich lub senatorskich - interwencję w organie administracji rządowej i samorządu terytorialnego, zakładzie lub przedsiębiorstwie państwowy oraz organizacji społecznej. Do obsługi swej działalności w terenie posłowie i senatorowie mogą tworzyć biura poselskie, senatorskie lub poselsko-senatorskie.

Prawo do zrzeszania się w kluby, koła lub zespoły poselskie

Do istotnych uprawnień w izbie należy prawo zrzeszania się w koła i kluby. Uprawnienie to jest przywilejem nie zaś obowiązkiem parlamentarzysty. Podstawą tworzenia klubów jest przynależność polityczna członków. Każdy poseł lub senator może być członkiem tylko jednego klubu lub koła. Klub w Sejmie może tworzyć 15 posłów, koło zaś- minimum trzech. W senacie klub tworzyć może siedmiu, koło zaś- co najmniej 3 senatorów. Liczebność kół i klubów parlamentarnych wpływa na zakres przyznanych tym instytucjom uprawnień w izbie. Do obsługi swej działalności kluby i koła na określony czas mogą tworzyć biura, w których mogą zatrudniać pracowników, nie dłuższy niż czas trwania kadencji.

Prawa posłów i senatorów w izbie

Przepisy ustawy o wykonywaniu mandatu posła i senatora przewidują, że podstawowym prawem i obowiązkiem parlamentarzysty jest czynne uczestnictwo w pracach Sejmu, Senatu i Zgromadzenia Narodowego. Jeśli chodzi o katalog przysługujących posłom lub senatorom uprawnień, to polegają one na: a) wyrażaniu swojego stanowiska oraz zgłaszaniu wniosków w sprawach rozpatrywanych na posiedzeniach izby i je organów, b) wybieraniu i byciu wybieranym do organów izby, c) uczestniczeniu w podejmowaniu inicjatywy ustawodawczych i uchwałodawczych, d) uczestniczeniu w dyskusji nad każdą sprawą rozpatrywaną przez izbę Posłowie mają też prawo występowania z interpelacjami i zapytaniami do rządu.

4. Organizacja wewnętrzna Sejmu i senatu

Konstytucja w art. 109 wspomina jedynie, że „Sejm wybiera ze swojego grona Marszałka i wicemarszałków”. Stanowi ona ponadto, iż „Marszałek sejmu przewodniczy obradom Sejmu, strzeże Sejmu i reprezentuje Sejm na zewnątrz”.

Na podstawie zakresu przyznawanych im w regulaminach kompetencji organy wewnętrzne Sejmu i Senatu można podzielić na:

1. organy wewnętrznego kierownictwa, do których zaliczamy Marszałka Sejmu i Marszałka Senatu oraz właściwe Prezydium,

2. organy pomocnicze, które stanowią komisje, sekretarze i Konwent Seniorów.

Marszałek

Na mocy Konst. Marszałek Sejmu sprawować może przejściowo lub tymczasowo urząd prezydenta. Zarządza on także wybory Prezydenta RP. Zupełnie nowymi kompetencjami obu Marszałków są ponadto kompetencje występowania z wnioskami do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zbadania zgodności ustaw i aktów podustawowych z Konstytucją oraz rozstrzygania sporów konstytucyjnych.

Dodatkowo Marszałkowi Sejmu przyznano również prawo występowania z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenia przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta oraz udzielenia na żądnie Prezydenta opinii w sprawie podpisania ustawy w sprawie z pominięciem jej postanowień uznanych przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodne z Konst. Marszałkowie Sejmu i Senatu z racji pełnienia swych funkcji wchodzą także w skład Komitetu Obrony Kraju - organu właściwego w sprawach obronności i bezpieczeństwa państwa. Marszałek Sejmu spełnia także istotne funkcje związane z trybem powoływania Rzecznika praw Obywatelskich i Prezesa NIK, podejmuje regulacje dotyczące statusu pracowników lub obsługi techniczno-organizacyjnej innych organów, takich jak: Biuro RPO, Biuro Rzecznika Praw Dziecka, NIK i Krajowe Biuro Wyborcze.

Dotychczasowe uprawnienia marszałków określone w regulaminie nie były zbyt szerokie. Do najważniejszych ich uprawnień, poza prowadzeniem obrad, buło: a)zwoływanie i przewodniczenie obradom Konwentu Seniorów i Prezydium Izby, b) sprawowanie pieczy nad spokojem i porządkiem na obszarze należącym do izby, c) zarządzanie drukowania uchwał, druków i sprawozdań stenograficznych, d) wydawanie przepisów porządkowych, e) powoływanie szefa Kancelarii Sejmu (lub Senatu).

Prezydium Izby

Organem o węższych uprawnieniach jest Prezydium tryb jego wyboru jest różny dal każdej izby. W Sejmie funkcje Marszałka i wicemarszałków powierza się osobom, które w głosowaniu (imiennym) osiągną większość bezwzględną ważnych głosów. ( W Senacie dodatkowym wymogiem jest dokonanie wyboru w głosowaniu tajnym). Przyjęty tryb powołuje spośród tych ugrupowań politycznych, które posiadają większość w danej izbie. Skład prezydium jest ściśle określony i wynosi 4 osoby (Marszałek + 3 wicemarszałków), w sejmie zaś liczbę wicemarszałków każdorazowo uchwałą określa izba.

Obecnie do zakresu zadań Prezydium między innymi należy: a) ustalenie pracy planu Sejmu (Senatu) oraz ustalenie tygodni posiedzeń (Sejmu), b) dokonywanie wykładni regulaminu po zasięgnięciu opinii komisji Regulaminowej i Spraw Poselskich (Senatorskich), c) organizowanie współpracy między komisjami i koordynowanie ich działania (Sejm) oraz zlecanie komisjom rozpatrywania spraw w określonym zakresie, d) ustalenie zasad organizowania doradztwa naukowego na rzecz Sejmu i Senatu. Warto również dodać, że z uwagi na regulacje ustawowe prezydia mają istotne uprawnienia dotyczące posłów i senatorów. Należ do nich: a) ustalanie wysokości uposażenia poselskiego i senatorskiego, b) ustalanie wysokości dodatków uposażenia, c) ustalanie wysokości ryczałtu dyspozycyjnego na prowadzenie biura w okręgu wyborczym, d) udzielanie posłom i senatorom pożyczek lub zapomóg w sytuacjach losowych, e) ustalenia zasad prowadzenia biur poselskich i senatorskich, f) wyrażanie zgody na rozwiązanie stosunku pracy z posłem lub senatorem.

Konwent seniorów

Organem, którego skład w pełni odzwierciedla polityczny skład izby, jest Konwent Seniorów. Stanowi on jedyny organ, którego skład nie zależy od decyzji izby. Poza członkami prezydium wchodzą do niego odpowiednio przedstawiciele klubów poselskich lub senatorskich. Regulaminy Sejmu i Senatu określają Konwent jako organ zapewniający współdziałanie klubów w sprawach związanych z działalnością i tokiem prac izby. Konwent jest organem o uprawnieniach wyłącznie opiniodawczych. Do najważniejszych uprawnień Konwentu w Sejmie i Senacie należą: a) opiniowanie planów pracy izby, b) opiniowanie projektu porządku posiedzenia, c) wnioskowanie co do trybu przeprowadzania dyskusji. Istota działania tego organu polega na obowiązku zasięgnięcia opinii we wszystkich wskazanych w regulaminie sprawach. Brak takiej konsultacji powoduje niemożliwość uwzględniania tych spraw w porządku obrad.

Komisje

Komisje są organami pomocniczymi izby, których główne zadanie polega na rozpatrywaniu i przygotowywaniu spraw stanowiących przedmiot ich prac. Z uwagi na tryb powoływania komisji można je podzielić na: stałe i nadzwyczajne; ze względu na zakres kompetencji na: resortowe, problemowe i śledcze.

Komisje stałe

Komisje stałe powołane są na okres całej kadencji izby. Zakres działania poszczególnych komisji stałych wyraża się pośrednio w ich nazwach. Szczegółowy zakres działania komisji określają załączniki do regulaminów Sejmu i Senatu. Założeniem systemu komisji stałych jest objęcie zakresem działania wszystkich resortów. Wiąże się z tym podział komisji na: resortowe i problemowe. Komisjami resortowymi nazywamy te, których zakres kompetencji odpowiada zakresowi działania jednego z naczelnych bądź centralnych organów administracji rządowej. Podział resortowy, powszechny w poprzednim okresie , podkreślać miał uprawnienia kontrolne komisji w odniesieniu do poszczególnych resortów.

Specjalną rolę w życiu parlamentu odgrywają te komisje, których zakres działania wiąże się wyłącznie z funkcjami izby. Komisje takie noszą często nazwę komisji wiodących. W szczególności są to: komisje budżetowe oraz komisje regulaminowe.

Ogółem w Sejmie funkcjonuje obecnie 28 komisji stałych, w Senacie zaś pracuje 14 komisji. Istniejący w Sejmie system komisji w przeważającym stopniu jest oparty na resortowym podziale ich właściwości. Zasadniczą różnicą organizacyjną pomiędzy komisjami Sejmu i Senatu jest sposób powoływania ich składu osobowego. Zasadą przyjętą w Sejmie jest określenie składu komisji na podstawie proporcji odzwierciedlających polityczny skład izby. Nieco inna praktyka obowiązuje w tej materii w Senacie. Udzielanie składów osobowych odbywa się również na podstawie osobistych zgłoszeń senatorów, które przedstawia zbiorczo Komisja Regulaminowa i Spraw Senatorskich, przy zachowaniu jednak ogólnej reguły, że każdy senator może być członkiem nie więcej niż 2 komisji stałych.

Komisje nadzwyczajne

Potrzeba powoływania komisji nadzwyczajnych może wynikać najczęściej z konieczności rozpatrzenia przez parlament sprawy, która nie leży w zakresie działania żadnej z komisji stałych.

Odmianą komisji nadzwyczajnych są komisje śledcze, które zgodnie z art. 111 Kost. mogą być powoływane wyłącznie w sejmie, do zbadania określonej sprawy. Tryb działania określony jest w ustawie. Sejm podejmuje decyzję o utworzeniu komisji nadzwyczajnej, określa cel, zasady i tryb jej działania. Najczęściej mamy do czynienia z dwoma typami komisji nadzwyczajnych: a)do spraw rozparzenia projektu ustawy oraz b) do rozpatrzenia określonej sprawy.

Istotną różnicą pomiędzy komisjami stałymi a nadzwyczajnymi jest czas ich funkcjonowania. Z samej nazwy komisji nadzwyczajnych wynika, że okres ten kończy się wraz z rozpatrzeniem konkretnego projektu ustawy.

Tryb pracy komisji

Podstawowym zadaniem komisji jest podejmowanie uchwał dotyczących spraw do niej przekazanych. Zgodnie z postanowieniami obu regulaminów posiedzenia komisji są prawomocne, jeżeli weźmie w nich udział co najmniej 1/3 członków. Komisje mogą również obywać posiedzenia wspólne, którym przewodniczy jeden z przewodniczących komisji. Komisje obradujące wspólnie przyjmują uchwały większością głosów, w obecności co najmniej 1/3 liczy członków każdej z uczestniczących w posiedzeniu komisji.

5. Posiedzenia Sejmu i Senatu

Zwoływanie posiedzeń, porządek obrad

Obecnie prawo zwoływania posiedzeń izby i ustalania porządku dziennego uregulowane zostało w Sejmie i Senacie w odmienny sposób. W obu izbach prawo do zwoływania posiedzeń przyznano marszałkom. W Sejmie jednak odbywają się one w terminach ustalonych przez Prezydium Sejmu lub uchwałą Sejmu, w Senacie zaś w terminie ustalonym przez Marszałka Senatu. O terminie posiedzeń i planowanym porządku obrad Sejmu, poza posłami i senatorami, zawiadamia się Prezydenta, członków Rady Ministrów, Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, Prezesa NIK, Prezesa NBP oraz RPO. Wynika to z obowiązku uczestniczenia części tych podmiotów, w szczególności członków rządu, w posiedzeniach Sejmu. Nie istnieje tego rodzaju obowiązek w przypadku posiedzeń Senatu.

W Sejmie porządek dzienny posiedzenia ustala Marszałek Sejmu, po wysłuchaniu opinii Konwentu Seniorów. Wnioski o uzupełnienie porządku dziennego mogą obecnie zgłaszać kluby, koła lub grupy co najmniej 15 posłów, przedstawiając je Marszałkowi w formie pisemnej nie później niż na 12 godzin przed rozpoczęciem posiedzenia. W Senacie projekt porządku dziennego ustala Marszałek Senatu na wniosek Prezydium Senatu i po jego wcześniejszym zaopiniowaniu przez Konwent Seniorów. Komisje i senatorowie mogą zgłaszać do Marszałka nie później niż na 10 dni przed posiedzeniem wnioski w sprawie porządku obrad, a ich nieuwzględnienie wymaga wyjaśnienia przy przedstawieniu Senatowi projektu porządku obrad. Generalną zasadą jest, iż do porządku obrad wniesione mogą być jedynie sprawy znane senatorom z druków rozdanych nie później niż na 3 dni przed posiedzeniem.

Obrady

Przedmiotem obrad izby może być każda sprawa, która należy do jej właściwości. Każde rozpatrywanie przez Sejm lub Senat sprawy przechodzi przez 3 etapy: a) wywołanie sprawy przez Marszałka; b) przeprowadzenie dyskusji; c) podjęcie decyzji w wyniku głosowania. W zasadzie każda sprawa, która została rozpoczęta na danym posiedzeniu, powinna być na nim rozpatrzona.

Obradami izby kieruje Marszałek lub wyznaczeni przez niego wicemarszałkowie, przy pomocy dwu sekretarzy, których zadaniem jest pełnienie funkcji pomocniczych.

Zadaniem Marszałka jest: czuwanie nad przestrzeganiem w toku obrad regulaminu, dbanie o zapewnienie powagi i porządku na sali posiedzeń oraz prawo interpelacji Regulaminu w trakcie obrad. W przypadku zachowania lub wypowiedzi naruszającej powagę izby Marszałek uprawniony jest do: „przywołania do porządku”, następnie „przywołania z zapisaniem do protokołu” wreszcie wykluczenie z posiedzenia.

Dyskusja

W dyskusji wyodrębnić można dwa elementy: a)przedstawienie danej sprawy przez wnioskodawcę oraz b) właściwą dyskusję nad sprawą.

Udzielanie głosu

Udzielanie głosu możliwe jest prawie wyłącznie w sprawach objętych porządkiem obrad. Poza porządkiem obrad Marszałek może udzielić go tylko w celu zgłoszenia wniosku formalnego, a w Senacie także w przypadku: złożenia repliki, oświadczenia osobistego lub sprostowania błędnie zrozumiałej albo nieściśle przytoczonej wypowiedzi. Udzielanie głosu w sprawach objętych porządkiem obrad odbywa się wyłącznie w kolejności, według listy mówców, prowadzonej przez właściwego sekretarza. Ograniczeniem wynikającym z Konst. Jest postanowienie, że orędzia Prezydenta RP nie czyni się przedmiotem debaty. Innym ograniczeniem podlega treść wystąpienia. Zarówno w Sejmie jak i w Senacie istnieje obowiązek posła lub senatora zachowania się zgodnego ze złożonym ślubowaniem.

Różne dla sejmu i Senatu uregulowania zostały ograniczone czasowo. W Senacie istnieje reguła, że w debacie nad daną sprawą senator może zadra głos dwukrotnie. Za pierwszym razem jego wystąpienie nie może być dłuższe niż 10 min., za drugim za - 5 min. Przysługuje mu również prawo do 3- minutowej repliki w stosunku do swojej wypowiedzi.

Trwale obecnym elementem obrad są wnioski formalne. Najogólniej mówiąc, są to te wnioski, które nie dotyczą treści rozpatrywanej sprawy, a jedynie formalnej strony posiedzenia, obrad lub głosowania. Można je podzielić na 4 grupy, dotyczące: a)dyskusji nad daną sprawą, b) sposobu jej rozpatrzenia, c) sposobu głosowania, d) porządku dziennego (jedynie w senacie). Zarówno w sejmie jak i w senacie wniosek formalny może być zgłoszony przez pojedynczego parlamentarzystę. O jego przyjęciu lub odrzuceniu decyduje izba większością głosów.

Głosowanie

Regulaminy Sejmu i Senatu do podejmowania uchwał wymagają większości co najmniej połowy ogólnej liczby posłów lub senatorów. Podstawą do stwierdzenia quorum jest liczba obecności, którą obowiązani są podpisać wszyscy obecni posłowie lub senatorowie, a także osoby, których obecność na posiedzeniu jest wymagana.

Większość

Art. 120 Konst. Jako zasadę ustanawia, że obie izby podejmują uchwały zwykłą większością głosów. Tym samym Sejm i Senat podejmują uchwałę, gdy liczba jej zwolenników jest większa niż przeciwników. Głosów wstrzymujących nie bierze się pod uwagę. Większość bezwzględna osiągnięta musi być w sprawie wyboru Marszałka Sejmu i Senatu, dodatkowo zaś w Sejmie w następujących sprawach: wyboru wicemarszałków, wyrażania rządowi wotum zaufania oraz wyboru sędziów Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu. Uzyskanie bezwzględnej większości głosów wymagane jest dla odrzucenia poprawek Senatu do uchwalonych przez Sejm ustaw. Większość kwalifikowana musi być uzyskana w stosunku do nielicznych, lecz istotnych politycznie głosowań. W przypadku wykonywania funkcji ustawodawczej wymóg ten dotyczy ponownego uchwalenia ustawy przez Sejm w przypadku: podjęcia przez Prezydenta decyzji o odmowie podpisania ustawy, podjęcia przez Sejm uchwały o skróceniu kadencji, uchwalenia przez Sejm ustawy zmieniającej Konstytucję.

W Zgromadzeniu Narodowym kwalifikowaną większość głosów należy osiągnąć, by postawić Prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu lub uznać jego trwałą niezdolność do sprawowania urzędu. Innym rodzajem większości przewidzianej w Konst. Jest większość konieczna do wyrażenia rządowi lub poszczególnym ministrom wotum nieufności. Wymogi te zakładają konieczność głosowania za wnioskiem przez większość ustawową liczby posłów. Sejm i Senat podejmują uchwały w głosowaniu jawnym, przez podniesienie ręki i równoczesne przyciśnięcie przycisku aparatury elektronicznej do liczenia głosów. Specyfiką Senatu jest możliwość zarządzenia głosowania tajnego. Dotyczy ono wyboru Prezydium Senatu i ma zastosowanie również we wszystkich innych, poza powołaniem składu komisji, „spraw personalnych”.

Zgodnie z wcześniej opisanymi zasadami, porządek głosowania w Sejmie i Senacie jest następujący: a) głosowanie wniosku o odrzucenie projektu, b)głosowanie o przyjęcie ustawy bez poprawek, c) głosowanie poprawek do poszczególnych artykułów, d) głosowanie projektu uchwały w całości.

6. Funkcja ustawodawcza

Zgodnie z konstytucyjną zasadą podziału władzy władzę ustawodawczą w RP sprawują Sejm i Senat ( art.10 i art.95 ust. 1). Konstytucja w sposób wyraźny wskazuje na te organy jako podmiot funkcji ustawodawczej, ustanawiając domniemanie kompetencyjne tych ciał parlamentarnych do wykonywania tego typu działalności.

Tryb ustawodawczy

Ustawa uchwalana jest w specjalnym trybie, określanym mianem „postępowania ustawodawczego” lub „procedury ustawodawczej”. Wiele zasad trybu ustawodawczego zawartych jest w postanowieniach Konst. Należą do nich: 1.) zasada rozpatrywania ustaw na posiedzeniach Sejmu w trybie trzech czytań (art. 119 ust. 1); zróżnicowanie zakresu uprawnień (i trybu prac) Senatu w procesie uchwalania ustawy (art.121); 2.) zasada jawności obrad izby (z możliwością uchwalenia tajności obrad - art. 113) oraz uchwalania ustaw zwykłą większością głosów przy obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów (art. 120). Szczegółowy tryb uchwalania ustawy zawarty jest w regulaminach obu izb.

Etapy tzw. Drogi ustawodawczej można klasyfikować różnie. Najczęściej wyodrębnia się takie elementy postępowania, jak: wykonywanie prawa inicjatywy ustawodawczej, obrady w Sejmie i jego organach, prace nad ustawą w Senacie i ewentualne ustosunkowanie się Sejmu do stanowiska Senatu zakończone głosowaniem oraz uprawnienia Prezydenta związane z podpisaniem i ogłoszeniem ustawy (tzw. weto Prezydenta, skierowanie ustawy do ponownego rozpatrzenia i związane z tym postępowanie w Sejmie, poddanie ustawy wstępnej kontroli konstytucyjności).

Inicjatywa ustawodawcza

Prawo inicjatywy ustawodawczej to prawo wskazanego w Konst. Podmiotu wniesienia do parlamentu projektu ustaw z takim skutkiem prawnym, że parlament projekt ten powinien uczynić przedmiotem swych prac. Konstytucja RP prawo inicjatywy ustawodawczej przyznaje: posłom, Senatowi, Prezydentowi RP i Radzie Ministrów oraz grupie co najmniej 100 tyś. Obywateli (art.118)

W przypadku poselskiej inicjatywy ustawodawczej, ze sformułowania art. 118 ust. 1 zdaje się wynikać jedynie wykluczenie możliwości traktowania prawa inicjatywy ustawodawczej jako „indywidualnego” prawa posła, a także prawa całego Sejmu jako izby in pleno. Zgodnie z obowiązującym regulaminem, poselskie projekty ustaw mogą być wniesione przez komisję sejmową, która winna w tej sprawie podjąć stosowną uchwałę, lub grupę 15 posłów.

Projekt Senatu przekazywany jest w formie uchwały podjętej przez te izbę po przeprowadzeniu określonego w regulaminie postępowania. Inicjatorem senackiego projektu może być grupa 10 senatorów lub komisja senacka. Projekt ustawy jest rozpatrywany przez senat w trzech czytaniach. Podjecie przez Senat stosownej uchwały w sprawie inicjatywy następuje zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby senatorów. O podjęciu przez Senat inicjatywy ustawodawczej Marszałek Senatu zawiadamia (obok Marszałka Sejmu) także Prezesa Rady Ministrów.

W praktyce projekty prezydenckie opracowywane są przez jego kancelarię.

Prawo inicjatywy ustawodawczej Rady Ministrów uznawane jest dziś za najbardziej naturalne i wręcz niezbędne do „prowadzenia polityki” przez ten organ państwa.

Nowym, nie znanym dotychczas polskim konstytucjom, rozwiązaniem jest przyznanie prawa inicjatywy ustawodawczej grupie obywateli (tzw. inicjatywa ludowa) - wymaga dla swej skuteczności uzyskania dla przedłożonego projektu podpisu co najmniej 100 tys. Obywateli legitymujących się czynnym prawem wyborczym do Sejmu. Według ustawy z 24 czerwca 1999r. O wykonywaniu inicjatywy ustawodawczej przez obywateli, czynności związane z rozpowszechnieniem, kampanią promocyjną, a także organizacją zbierania podpisów popierających projekt wykonuje komitet inicjatywy ustawodawczej, utworzony przez grupę co najmniej 15 obywateli polskich posiadających bierne prawo wyborcze do Sejmu.

Ograniczenie prawa inicjatywy ustawodawczej ze względu na przedmiot regulacji przyjęte zostało jedynie (art.221) w przypadku; ustawy budżetowej (i jej zmiany), ustawy o prowizorium budżetowym, ustawy o zaciągnięciu długu publicznego oraz ustawy o udzieleniu gwarancji finansowanych przez państwo, kiedy to inicjatywa ustawodawcza może pochodzić wyłącznie od Rady Ministrów. W ścisłym związku z prawem inicjatywy ustawodawczej pozostaje prawo do wnoszenia poprawek. Konst. wiąże prawo do zgłaszania poprawek z tokiem rozpatrywania projektu w Sejmie. Nieograniczone prawo wnoszenia poprawek posiadają tylko posłowie i Rada Ministrów, pozostałe podmioty zaś jedynie wówczas, gdy są wnioskodawcami.

Rozpatrywanie projektu ustawy przez Sejm

Przedłożenie Sejmowi projektu ustawy przez upoważniony do tego podmiot rozpoczyna kolejny etap postępowania ustawodawczego, mający doprowadzić do uchwalenia (ustanowienia) bądź odrzucenia ustawy. By projekt mógł stać się przedmiotem prac Sejmu (i jego organów) inicjatywie ustawodawczej należy „nadać bieg” w trybie i formie przewidzianej regulaminem. Prawo „nadania biegu inicjatywom ustawodawczym” należy do Marszałka Sejmu, do niego też należy wstępna kontrola projektu. Jeżeli projekt nie odpowiada wymogom formalnym, Marszałek Sejmu może zwrócić go wnioskodawcy. Może także, po zasięgnięciu opinii Prezydium Sejmu, skierować projekt, co do którego istnieje wątpliwość dotyczące jego zgodności z prawem, do Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka, celem wyrażenia opinii. Komisja większością 3\5 głosów może zaopiniować projekt jako niedopuszczalny.

Rozpatrywanie projektów ustaw przez Sejm odbywa się według dość ściśle określonego porządku, obejmującego kolejne fazy postępowania, tradycyjnie nazywane „czytaniami”.

Pierwsze czytanie w komisji ma na celu nie tylko rozpatrzenie ogólnych zasad projektu, ale też szczegółowych rozwiązań. Na tym etapie prac sejmowych mogą być zgłaszane poprawki.

Drugie czytanie obejmuje : przedstawienie przez sprawozdawcę komisji sprawozdania o projekcie ustawy, przy czym nie może on przedstawiać innych wniosków niż zamieszczone w sprawozdaniu, przeprowadzenie debaty oraz zgłaszania poprawek i wniosków. Jeżeli poprawki nie zostały zgłoszone lub ich zgłoszenie nie spowodowało konieczności odesłania projektu do komisji, Sejm może niezwłocznie przystąpić do III czytania.

Czytanie III obejmuje: przedstawienie dodatkowego sprawozdania komisji lub - jeżeli projekt ustawy nie został ponownie do niej skierowany - przedstawienie przez posła-sprawozdawcę poprawek i wniosków, które zostały zgłoszone podczas II czytania, oraz głosowanie - według ustalonego w regulaminie porządku - nad zgłoszonymi wnioskami i poprawkami, a także nad całością projektu. Zgodnie z art. 120 Konstytucji Sejm uchwala ustawy większością głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów, chyba, że Konst. stanowi inaczej.

Prace Senatu nad ustawą; uchwalenie ustawy przez Sejm

Zgodnie z art. 121 uchwaloną przez sejm ustawę Marszałek Sejmu przekazuje Senatowi, który w ciągu 30 dni może: przyjąć ją bez zmian, uchwalić poprawki lub uchwalić odrzucenie jej w całości. Jeżeli Senat w ciągu 30 dni od dnia przekazania ustawy nie podejmie stosownych uchwały, ustawę uznaje się za uchwaloną w brzmieniu przyjętym przez Sejm. Zgodnie z regulaminem, Marszałek sejmu kieruje przekazaną przez sejm ustawę do właściwej komisji senackiej, do której należy - w terminie nie dłuższym niż 18 dni - przygotowanie projektu stanowiska Senatu. Uchwała senatu w sprawie przekazanej ustawy podejmowana jest na posiedzeniu plenarnym zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby senatorów.

Zgodnie z art.121 ust.3 „uchwałę senatu odrzucającą ustawę albo poprawkę zaproponowaną w uchwale Senatu uważa się za przyjętą, jeżeli Sejm nie odrzuci jej bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów”.

Po zakończeniu postępowania w Sejmie nad uchwałą Senatu Marszałek Sejmu przedstawia uchwalaną ustawę do podpisu Prezydentowi RP (art.122 ust.1). W Polskim systemie prawnym ustawa przekazywana Prezydentowi do podpisania w praktyce może być ustawą: a) uchwaloną w sposób wyraźny (Senat ustawę „przyjął” lub Sejm zaakceptował wszystkie poprawki Senatu) lub dorozumiały (Senat nie podjął w określonym terminie stosownej uchwały) głosami obu izb parlamentu, b) uchwaloną przez Sejm, częściowo uwzględniającą stanowisko (poprawki) Senatu, c)uchwaloną wyłącznie przez Sejm, przy sprzeciwie (odrzuceniu) Senatu.

Podpisanie ustawy przez Prezydenta RP

Konstytucyjny termin do podpisania ustawy wynosi 21 dni od jego przedstawienia (dla projektu pilnego ustawy budżetowej i ustawy o prowizorium budżetowym tylko 7 dni). Promulgacja nie ma charakteru automatycznego - Prezydent może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodności ustawy z Konst. lub jeżeli tego nie uczynił może z umotywowanym wnioskiem przekazać ustawę Sejmowi do ponownego rozpoznania. Ustawę uznaną przez Trybunał Konstytucyjny za zgodną z Konst. lub ponownie uchwaloną przez Sejm Prezydent zobowiązany jest podpisać w ciągu 7 dni. Promulgacja jest niezbędnym warunkiem publikacji ustawy w Dz.Ust. RP. Ustawa wchodzi w życie w ciągu 14 dni od jej ogłoszenia chyba ze sama stanowi inaczej.

Procedury szczególne

Przedstawiony tryb postępowania ustawodawczego nie ma zastosowania do tzw. ustaw szczególnych do których niewątpliwie zaliczyć można: a)ustawę o zmianie Konstytucji, b)ustawę wyrażającą zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej przekazującej organizacji lub organowi międzynarodowemu kompetencje organu władzy państwowej w niektórych sprawach, c) ustawę budżetową.

Ad A) Dwa tryby zmiany Konstytucji. Pierwszy o mniejszym stopniu sztywności dotyczy całego tekstu Konst. z wyjątkiem postanowień rozdziałów I, II, XII oraz drugi odnoszący się do tych trzech rozdziałów. W obu przypadkach prawo inicjatywy ustawodawczej przysługuje 1\5 ustawowej liczby posłów, Senatowi i Prezydentowi RP. Ustawa Konstytucyjna musi być uchwalona w jednakowym brzmieniu przez obie izby przy czym Senat ma na rozpatrzenie ustawy 60 dni. W przypadku zmiany Konst. uprawnienia Senatu zostały więc zrównoważone z uprawnieniami Sejmu ale Konst. nie precyzuje w jakim trybie ma dojść do ujednolicenia tekstu. Ustawa o zmianie Konstytucji sejm uchwala większością co najmniej 2\3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, w Senacie zaś wymagana jest bezwzględna większość także przy obecności co najmniej ustawowej liczby posłów. Zmiana Konst. zostaje przyjęta jeżeli opowiedziała się za nią większość głosujących. Ustawa o zmianie Konst. przedstawiana jest do podpisu Prezydentowi który zobowiązany jest do jej podpisania w ciągu 21 dni od dnia przedstawienia, a następnie zarządza jej ogłoszenie w Dz. Ust.

Ad B) Szczególny tryb ustawodawczy przewidziany został w Konst. dla uchwalenia umowy międzynarodowej na mocy której RP może przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach. W tym przypadku jednak taka ustawa może być uchwalona przez parlament ale przy kwalifikowanej większości 2\3 głosów posłów i 2\3 głosów senatorów przy quorum co najmniej połowy ustawowej ich liczby lub też wyrażenie zgody na jej ratyfikację może być dokonana w drodze ogólnokrajowego referendum.

Ad C) Specyfika postępowania legislacyjnego z projektem ustawy budżetowej o prowizorium budżetowym wynika przede wszystkim z istoty i charakteru prawnego tych ustaw. Inicjatywa ustawodawcza w zakresie ustawy budżetowej, ustawy o prowizorium budżetowym (a także zmiany ustawy budżetowej, ustawy o zaciąganiu długu publicznego oraz udzielaniu gwarancji finansowych przez państwo) przysługuje wyłącznie Radzie Ministrów, która przekłada Sejmowi projekt na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego.

7. Funkcja kontrolna

Rola parlamentu nie powinna dotyczyć sprawowania władzy wykonawczej, lecz jedynie udzielania rządowi inwestytury do rządzenia, a następnie poddania jego działalności kontroli parlamentarnej. Udzielenia rządowi wspomnianej inwestytury do rządzenia odbywa się w drodze wyrażenia rządowi wotum zaufania. Podstawą do podjęcia takiej uchwały jest dyskusja nad założeniami polityki przyszłego rządu, wyrażonymi w expose premiera. Udzielając rządowi wotum zaufania parlament dokonuje równoczesnej akceptacji kierunków przyszłej polityki rządu. Obecnie Sejm dysponuje możliwością uchwalenia: a) rezolucji - zawierających prawnie wiążące wezwanie określonego organu państwowego do podjęcia wskazanego w rezolucji jednorazowego działania, b) deklaracji - zawierających zobowiązania do określonego postępowania, c) apeli - zawierających prawnie nie wiążące wezwanie do określonego zachowania się, podjęcia inicjatywy lub zadania, d) oświadczeń - zwierających stanowisko w określonej sprawie.

Istotą działań kontrolnych parlamentu w stosunku do rządu jest natomiast dokonywanie oceny działalności rządu zawierającą krytykę jego poczynań. Powszechnie uważa się, że o kontroli możemy mówić w znaczeniu węższym - jako o przeprowadzeniu analizy stanu faktycznego i formułowaniu na jej podstawie ocen działalności, a w znaczeniu szerszym - jako o formułowaniu na podstawie krytycznej oceny działań rządu różnego rodzaju opinii, interpretacji, które stanowią różne formy oddziaływania na jego pracę. Podstawowym dla określenia zakresu kontrolnych uprawnień Sejmu jest przepis art. 95 ust. 2 Konstytucji. Stwierdza on, iż jedynie sejm sprawuje kontrolę nad działalnością Rady Ministrów. Głównie jednak kontrolę parlamentarną należy łączyć z tymi instytucjami z którymi wiąże się możliwość zaistnienia odpowiedzialności politycznej rządu. Są więc nimi: instytucja wotum nieufności i absolutorium z wykonania budżetu państwa. Działania kontrolne obejmują również aktywność właściwych komisji parlamentarnych oraz poszczególnych posłów, w postaci zgłaszania przez nich interpelacji i zapytań poselskich.

Wotum nieufności

Oprócz odpowiedzialności parlamentarnej rządu w całości nowa Konst. zna również indywidualną odpowiedzialność ministrów. Podobnie jak w przypadku wotum nieufności dla rządu, wnioski o ustalenie wotum nieufności dla poszczególnych ministrów Prezydium Sejmu kieruje do odpowiednich komisji Sejmowych w celu wydania opinii.

Kontrola wykonania ustawy budżetowej

Kontrola wykonania budżetu państwa powierzona została również wyłącznie Sejmowi. Konstytucja nakłada na Radę Ministrów obowiązek przedstawiania Sejmowi i NIK sprawozdania z wykonania budżetu państwa. Stanowi ono następnie podstawę prac komisji sejmowych i NIK. Ta ostatnia, zgodnie z ustawą zobowiązana jest przekazać swoje uwagi właściwym organom Sejmu.

Interpelacje i zapytania poselskie

Najczęściej stosowanym w praktyce środkiem kontroli rządu jest składanie interpelacji i zapytań poselskich. Prawo to jest indywidualnym uprawnieniem każdego posła. Zgodnie z przepisami Konstytucyjnymi poseł może zgłosić interpelację lub zapytanie wyłącznie do poszczególnych członków rządu. Interpelacje składać się powinno w sprawach o zasadniczym charakterze. Interpelacja powinna zwierać krótkie przedstawienie stanu faktycznego będącego jej przedmiotem oraz wynikające zeń pytanie. Zgodnie z Konst., interpelacje składa się na piśmie, a odpowiedź na nią powinna być udzielona w terminie 21 dni.

W Konst. RP z 1997 r. Podobną instytucją wydają się być także zapytania poselskie. Składane są w celu uzyskania informacji o aktualnych problemach polityki państwa. Podobnie jak w przypadku interpelacji, Prezes Rady Ministrów i poszczególni członkowie rządu obowiązania są udzielić odpowiedzi w ciągu 21 dni. Konst. wprowadziła również nową, nieznaną wcześniej regulację, nakładającą na Prezesa i pozostałych członków Rady Ministrów obowiązek udzielania odpowiedzi w sprawach bieżących na każdym posiedzeniu Sejmu.

Kontrolne uprawnienia komisji

Zgodnie z obowiązującym obecnie Regulaminem Sejmu wszystkie komisje mają tzw. prawo do informacji, czyli prawo żądania informacji i sprawozdań od ministrów oraz kierowników właściwych resortów. Mają też uprawnienia do żądania obecności właściwych ministrów oraz kierowników naczelnych organów administracji państwowej na tych posiedzeniach komisji, na których rozpatrywane są sprawy dotyczące zakresu ich działania. Istotnym uprawnieniem komisji w tym zakresie jest prawo żądania wyjaśnień od obecnych na posiedzeniach przedstawicieli rządu. Dodać również należy że podobne uprawnienia posiadają komisje senatu. Zgodnie bowiem z art.16 ust.2 ustawy o wykonywaniu posła i senatora członkowie RM są obowiązania przedstawić informacje oraz wyjaśnienia na żądania stałych i nadzwyczajnych komisji nie tylko Sejmu , lecz również Senatu. Efektem kontrolnej pracy komisji Sejmu są obecnie dezyderaty i opinie. W obecnych regulacjach dezyderat jest uchwałą komisji zwierającą jej postulaty w określonych sprawach. Może być skierowany do ściśle określonego kręgu osób, który stanowią: Rada Ministrów oraz poszczególni jej członkowie, Prezes NIK, Prezes NBP, Prokurator Generalny oraz Główny Inspektor Pracy. Natomiast opinia komisji zawiera stanowisko w określonej sprawie. Krąg jej adresatów może być szerszy i, poza wcześniej wymienionymi może być ona skierowana do innych centralnych urzędów oraz instytucji państwowych. Natomiast odmiennie wyglądają uprawnienia kontrolne komisji śledczych powoływanych przez Sejm do zbadania określonej sprawy. Zgodnie z obowiązującą w tym zakresie regulacją ustawy z 21 I 1999 r. O Sejmowej komisji śledczej, komisja taka ma prawo wzywania i przesłuchiwania każdej osoby. Każda wezwana przez komisję osoba ma również obowiązek stawić się przed nią i złożyć zeznanie.

Kontrola wykonywania ustaw

Ostatnim rodzajem wykonywania przez parlament kontroli nad działalnością rządu jest kontrola wykonywania ustaw. Z regulacji konstytucyjnych przyznających Sejmowi prawo kontroli Rady Ministrów wynikać powinno, że jedynie komisje Sejmu powinny kontrolować rząd w zakresie zapewnienia wykonywania ustaw. Regulamin senatu nie określa szczegółowego trybu przeprowadzania kontroli, stanowiąc jedynie, iż właściwymi do ich przeprowadzania są komisje senackie.

Prezydent Rzeczpospolitej Polskiej

1. Charakterystyka konstytucyjnego stanowiska Prezydenta RP

Pozycja ustrojowa Prezydenta w systemie podziału władzy

Konstytucja RP kształtuje ustrój państwa oparty na zasadzie podziału władzy, stanowiąc w art. 10, że: „1. Ustrój RP opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, wykonawczej i władzy sądowniczej. 2. Władzę ustawodawczą sprawuje Sejm i Senat, władzę wykonawczą Prezydent RP i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i trybunały.” Konstytucyjna regulacja statusu ustrojowego Prezydenta przewiduje dla niego rolę klasycznej głowy państwa. Konstytucja stanowi w art. 132, że „Prezydent RP nie może piastować żadnego innego urzędu ani pełnić żadnej funkcji publicznej, z wyjątkiem tych, które są związane ze sprawowaniem urzędem”.

Funkcje ustrojowe

Ogólną charakterystykę urzędu Prezydenta RP zawierają przepisy art.. 126 Konst. RP, w których czytamy: „1. Prezydent RP jest najwyższym przedstawicielem RP i gwarantem ciągłości państwowej. 2. Prezydent RP czuwa nad przestrzeganiem Konst., stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium. 3. Prezydent RP wykonuje swoje zadania w zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach.” W art.. 126 ust. 1 Prezydent RP został definiowany jako najwyższy przedstawiciel RP i gwarant ciągłości władzy państwowej. Wyznacznikiem tej roli państwa są dwie funkcje: reprezentacja państwa i gwarant ciągłości władzy państwowej. Funkcja reprezentacji państwa tradycyjnie są uznane w doktrynie prawa konstytucyjnego i w praktyce ustrojowej za klasyczne funkcje głowy państwa - króla w ustroju monarchicznym, a prezydenta w ustroju republikańskim - współcześnie określony ogólnie jako funkcje szefa państwa. Pojawiły się wówczas różne interpretacje funkcji „gwaranta ciągłości władzy”, oznaczające rolę inspirującą Prezydenta w stosunku do parlamentu i rządu, określające jego zadania o charakterze hamującym w sytuacjach naruszenia podstawowych wartości dla bytu państwa, czy wreszcie wskazujące na uprawnienia do rozwiązywania konfliktów politycznych w państwie. W świetle art. 126 ust. 2 Prezydent wypełnia w charakterze organu egzekutywy dwie funkcje: 1) strażnika przestrzegania Konstytucji RP; 2)gwaranta suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium. Konst. RP w art. 126 ust. 3 określa szczególne relacje zadań Prezydenta do przepisów konst. i ustaw. Zostały one wyrażone w następujący sposób: „ Prezydent RP wykonuje swoje zadania w zakresie i na zasadach określonych w Konst. i ustawach.”

Zasady i tryb odpowiedzialności Prezydenta RP

Konstytucja RP stanowi, że: „ Prezydent za naruszenie Konst., ustaw lub za popełnienie przestępstwa może być pociągnięty do odpowiedzialności tylko przed Trybunałem Stanu (art.145 ust. 1). Zatem Konst. statuuje expressis verbis zasadę odpowiedzialności konstytucyjnej Prezydenta. Pośredni na postawie art. 144 ust. 2 o kontrasygnacie aktów prawnych Prezydenta można wnosić, że intencją ustawodawcy było wyłączenie odpowiedzialności politycznej Prezydenta i przeniesienie odpowiedzialności o tym charakterze za jego działania na Prezesa Rady Ministrów.

Prezydent zgodnie z Konst. RP może być postawiony w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu za naruszenie Konst. względnie ustaw lub za popełnienie przestępstwa. Jego odpowiedzialność jest ujęta jako: a) odpowiedzialność za delikt konstytucyjny, b) odpowiedzialność karna za jakiekolwiek przestępstwo.

W świetle Konstytucji Prezydent RP za popełnienie przestępstwa podlega odpowiedzialności karnej, która realizuje się wyłącznie przed Trybunałem Stanu. W sprawie odpowiedzialności karnej Trybunał Stanu jest więc dla niego sądem wyłącznie właściwym. W stan oskarżenia Prezydenta RP może postawić Zgromadzenie Narodowe w wyniku uchwały podjętej większością co najmniej 2\3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia, na wniosek co najmniej 140 jego członków (art. 145 ust. 2)

2. Zasady wyboru Prezydenta RP

Zasady i tryb powszechnych wyborów Prezydenta RP

Zasady i tryb wyboru Prezydenta RP określa art. 127 Konst., który stanowi: „1. Prezydenta jest wybierany przez naród, w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, w głosowaniu tajnym. [...] 4. Na Prezydenta RP wybrany zostaje kandydat, który otrzymał więcej niż połowę ważnie oddanych głosów. Jeżeli żaden z kandydatów nie uzyska wymaganej większości, czternastego dnia po pierwszym głosowaniu przeprowadza się ponownie głosowanie. 5. W ponownym głosowaniu wyboru dokonuje się spośród dwóch kandydatów, którzy w pierwszym głosowaniu otrzymali kolejno największą liczbę głosów. Jeżeli którykolwiek z tych dwóch kandydatów wycofa zgodę na kandydowanie, utraci prawo wyborcze lub umrze, w jego miejsce do wyborów w ponownym głosowaniu dopuszcza się kandydata, który otrzymał kolejno największą liczbę głosów w pierwszym głosowaniu. W takim przypadku datę ponownego głosowania odracza się o dalszych 14 dni. 6) Na Prezydenta RP wybrany zostaje kandydat, który w ponownym głosowaniu otrzymał więcej głosów”. Konstytucja przyjmuje zatem system powszechnych wyborów większościowych w dwóch turach, określając przy tym wymaganą większość głosów do wyboru prezydenta w pierwszej turze oraz warunki ostatecznego wyboru w ponownym głosowaniu.

Zarządzenie wyborów, tryb zgłaszania kandydatów oraz ustalenie wyboru Prezydenta RP

Wybory Prezydenckie zarządza Marszałek Sejmu nie wcześniej niż na 7 miesięcy i nie później niż na 6 miesięcy przed upływem kadencji urzędującego Prezydenta RP oraz wyznacza ich datę na dzień wolny od pracy przypadający nie wcześniej niż na 100 dni i nie później niż na 75 dni przed upływem kadencji. Natomiast w razie opróżnienia urzędu Prezydenta Marszałek Sejmu zarządza wybory nie później niż w czternastym dniu po opróżnieniu urzędu i wyznacza datę wyboru na dzień wolny od pracy przypadający w ciągu 60 dni od dnia zarządzenia wyborów ( art.128 ust. 2 Konst. i art. 7 ustawy).

Tryb zgłaszania kandydatów na Prezydenta RP w świetle regulacji ustawowych odbywa się w złożonej procedurze i obwarowany jest wymogiem spełnienia pewnych warunków. Zgłoszenia kandydata na Prezydenta do Państwowej Komisji Wyborczej w celu rejestracji dokonuje „Komitet wyborczy kandydata na Prezydenta RP”, utworzony przez obywateli polskich mających prawo wybierania do Sejmu w liczbie co najmniej 15. Komitet ten przejmuje na siebie także zadanie prowadzenia kampanie wyborczej. Komitet po zebraniu co najmniej 1000 podpisów wyborców popierających kandydata jest przez pełnomocnika Komitetu zgłaszany Państwowej Komisji Wyborczej do rejestracji. Komitet nabywa osobowość prawną w zakresie wykonywania zadań wynikających z ordynacji wyborczej z dniem zarejestrowania. Zgłoszenia kandydata na Prezydenta RP wymaga poparcia co najmniej 100.000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu. Naturalnie zgłoszenie kandydata na Prezydenta wymaga jego pisemnej zgody na kandydowanie w wyborach. Państwowa Komisja wyborcza dokonuje rejestracji kandydata na urząd Prezydenta RP , sprawdza prawidłowość zgłoszenia oraz bada, czy kandydat spełnia warunki wybieralności określone w konstytucyjnie i wymogi wskazane w ordynacji wyborczej. Ważność wyboru Prezydenta RP stwierdza Sąd Najwyższy (art. 129 Konst.)

Prawne warunki wybieralności na urząd Prezydenta

Konstytucja określa niezbędne warunki wybieralności na urząd prezydenta w art. 127 ust .3: „ Na Prezydenta może być wybrany obywatel polski, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 35 lat i korzysta z pełni praw wyborczych do Sejmu”.

Prezydent wybierany jest na pięcioletnią kadencję. Konst. RP ograniczyła możliwość ponownego wyboru do jednego razu ( art. 127 ust. 2) Zatem maksymalny okres sprawowania urzędu prezydenta został ustalony na dwie kadencje, w sumie nie dłużej niż 10 lat.

Kadencja, objęcie urzędu i wygaśnięcie mandatu Prezydenta RP

Konst. w art. 127 ust. 2 określiła kadencję Prezydenta RP, stanowiąc: „Prezydent RP jest wybierany na pięcioletnią kadencję”. Kadencja Prezydenta to konstytucyjnie określony zakres sprawowania urzędu przez tę samą osobę powołaną na urząd w wyniku wyboru. Kadencję Prezydenta wyznaczają daty początku jej biegu i momentu zakończenia. Na gruncie Konstytucji RP początek Kadencji został określony w art.130, gdzie jest mowa, że Prezydent obejmuje urząd po złożeniu przysięgi wobec Zgromadzenia Narodowego, według konstytucyjnie określonej roty. Konst. nie określa terminu złożenia przysięgi przez Prezydenta nowo wybranego. Kwestie te regulują przepisy ustawy o wyborze Prezydenta. Wygaśniecie mandatu następuje zasadniczo na skutek upływu czasu przewidzianego przez Konst. Wakat urzędu Prezydenta może powstać z innych powodów. Konst. przewiduje sytuacje nadzwyczajne, wobec których może zajść konieczność dokonania wyboru Prezydenta przed upływem kadencji. Sytuacje te określa się ogólnie pojęciem „opróżnienia urzędu przed upływem kadencji”. W świetle art.131 ust. 2 opróżnienie urzędu następuje wskutek: a) śmierci, b) zrzeszenia się urzędu, c) stwierdzenia nieważności wyboru Prezydenta lub innych przyczyn nieobjęcia urzędu po wyborze, d) uznania przez Zgromadzenie Narodowe trwałej niezdolności do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia uchwalą podjętą większością co najmniej 2\3 głosów ustawowej liczby jego członków, e) złożenia urzędu orzeczeniem Trybunału Stanu. Powyższe okoliczności wskazują na przeszkody trwałe, nieodwracalne i uniemożliwiające normalne funkcjonowanie urzędu prezydenta. W sytuacji gdy urząd Prezydenta RP jest opróżniony, tymczasowo - do czasu wyboru nowego Prezydenta - Marszałek Sejmu wykonuje jego obowiązki . Natomiast jeśli Marszałek Sejmu nie może wykonywać obowiązków Prezydenta, przejmuje je Marszałek Senatu (art. 131 ust. 3). Konstytucja przewiduje również sytuację, gdy następuje przejściowe, nietrwałe, przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta. W tych sytuacjach - zgodnie z art. 131 ust. 1 - Prezydent RP zawiadamia Marszałka Sejmu, który tymczasowo przejmuje obowiązki. Natomiast gdy Prezydent nie może zawiadomić Marszałka Sejmu o przeszkodach w sprawowaniu urzędu, wówczas o ich stwierdzeniu, na wniosek Marszałka Sejmu, rozstrzyga Trybunał Stanu, który powierza Marszałkowi tymczasowe wykonywanie obowiązków Prezydenta.

3. Akty urzędowe Prezydenta

Pojęcie i klasyfikacja aktów urzędowych Prezydenta

Konst. RP w art. 144 ust. 1 stanowi: „Prezydent RP, korzysta ze swoich konstytucyjnych i ustawowych kompetencji , wydaje akty urzędowe”. Konstytucja wprowadza zatem pojecie „aktu urzędowego” jako formę czynności urzędowych Prezydenta, podejmowanych w zakresie realizacji konstytucyjnych i ustawowych kompetencji. Z kontekstu art. 144 ust. 1 Konst. RP wynika, że termin „akt urzędowy” jest zbiorczym określeniem wszystkich decyzji i działań urzędowych Prezydenta. Pojęcie „aktu urzędowego” w Konst. można wyjaśnić również w ten sposób, że jest to postać czynności urzędowej Prezydenta podejmowanej w granicach jego kompetencji konstytucyjnych i ustawowych. Jest to formuła nie przesądzająca formy, w jakiej głowa państwa podejmuje decyzje. Konstytucja wyróżnia 4 rodzaje aktów prawnych: akty ustawodawcze - rozporządzenia z mocą ustawy, rozporządzenia, zarządzenia oraz postanowienia, stanowiące zamknięty katalog aktów prawnych Prezydenta. Drugą grupę „aktów urzędowych” Prezydenta stanowią akty o zróżnicowanej treści, które podejmuje on korzystając ze swoich kompetencji. Konstytucja wymienia tu zarządzenia wyborów do Sejmu i Senatu, zarządzenia referendum ogólnokrajowego, zwoływanie pierwszego posiedzenia Sejmu i Senatu, nominacje, skracania kadencji izb parlamentu, inicjatywa ustawodawcza, stosownie aktu łaski, stosowanie veta, czyli przekazanie ustawy do Sejmu z wnioskiem o ponowne je uchwalenie przez Sejm.

W ust .1 art. 144 Konst. przyjmuje szerokie pojęcie „aktu urzędowego”. Konstytucyjna formuła, że „Prezydenta RP [...] wydaje akty urzędowe”, wskazuje na pojęcie „aktu urzędowego” bliższe rzeczywistości ustrojowej, które obejmuje nie tylko akty urzędowe podjęte w formie pisemnej, lecz wszelkie inne formy realizacji kompetencji

Prezydenta. Wykładnia gramatyczna art. 144 ust. 2 wskazuje natomiast na inny zakres „aktu urzędowego”, gdyż przepis ten stanowi, że wydane przez Prezydenta RP akty urzędowe wymagają dla swej ważności podpisu Prezesa Rady Ministrów. Z istoty kontrasygnaty wynika, że akty urzędowe Prezydenta wymagają formy pisemnej, wyrażenia ich w postaci dokumentu pisanego , skoro kontrasygnata musi być dokonana w formie pisemnej. Wynika to również z procedury dokonywania kontrasygnaty.

W świetle przedstawionych wywodów akty urzędowe Prezydenta RP posiadają zróżnicowany charakter w dwóch płaszczyznach:

1. ze względu na formę aktu urzędowego;

2. ze względu na charakter ustrojowy.

W pierwszej grupie można wyróżnić:

1. akty prawne;

2. inne akty urzędowe.

Natomiast w drugiej grupie akty urzędowe można podzielić:

1. akty urzędowe kontrasygnowane;

2. prerogatywy Prezydenta

Kontrasygnata aktów urzędowych Prezydenta

Instytucja kontrasygnaty oznacza współpodpis złożony przez premiera lub ministra na akcie urzędowym głowy państwa.

Prawno-ustrojowa konstrukcja kontrasygnaty, określona w art. 144 ust. 2 zawiera trzy elementy:

a) kontrasygnacie podlegają akty urzędowe Prezydenta; b) kontrasygnaty dokonuje Prezes Rady Ministrów, z wyłączeniem poszczególnych ministrów; c) Prezes Rady Ministrów przez podpisanie aktu ponosi odpowiedzialność przed Sejmem. Konstytucja przyjmuje ogólną zasadę, że akty urzędowe wydane przez Prezydenta powinny podlegać wymogowi ich kontrasygnowania. Zasada ta znajduje swe potwierdzenie w ust. 3, który wymienia katalog aktów urzędowych wyłączonych z obowiązku Kontrasygnaty. Konstytucja przyjęła koncepcję kontrasygnaty negatywnej, obejmującym swoim zakresem wszystkie akty urzędowe nie wyłączone jako prerogatywy.

Prerogatywy Prezydenta

Prerogatywy Prezydenta - akty urzędowe podejmowane osobiście, bez obowiązku ich kontrasygnaty - wskazują na osobistą, samodzielną władzę Prezydenta, na samodzielne atrybuty tej władzy, wyrażają jego charakter i samodzielność ustrojową Prezydenta. Konstytucja w art. 144 ust. 3 wyodrębnia zakres prerogatywy, obejmujący 30 aktów urzędowych Prezydenta RP.

4. Kompetencje Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej

Klasyfikacja kompetencji

Proponowana klasyfikacja kompetencji Prezydenta RP została przeprowadzona według kryterium wskazującego na trzy podstawowe grupy uprawnień: 1) kompetencje wyznaczające Prezydentowi rolę głowy państwa w stosunkach zagranicznych i wewnętrznych; 2) kompetencje realizujące arbitraż polityczny Prezydenta i równoważące władzę w systemie podziału władzy; 3) inne kompetencje.

Szczegółowy zarys proponowanej klasyfikacji wyróżnia następujące grupy i podgrupy uprawnień Prezydenta RP:

Kompetencje głowy państwa:

1. kompetencje w zakresie spraw zagranicznych;

2. kompetencje w zakresie zwierzchnictwa Sił Zbrojnych, obronności i bezpieczeństwa państwa na czas pokoju i wojny;

3. klasyczne uprawnienia głowy państwa

Kompetencje arbitrażu politycznego i równoważenia władz:

1. kompetencje w stosunku do parlamentu (Sejm i Senat)

2. kompetencje w stosunku do rządu;

3. kompetencje w stosunku do władzy sądowniczej;

Inne kompetencje:

1. kompetencje ustrojowe;

2. kompetencje kreacyjne, organizacyjne oraz w zakresie kierownictwa państwowego i wewnętrznego w Kancelarii Prezydenta RP.

3. Pozostałe kompetencje określone w ustawach

Kompetencje głowy państwa

1. Kompetencje w zakresie spraw zagranicznych

Prezydenta jako najwyższy przedstawiciel RP, w stosunkach międzynarodowych posiada stosowny zakres kompetencji określonych w Konstytucji. Uprawnieniem jest prawo ratyfikacji i wypowiadania umów międzynarodowych. Konstytucja przewiduje w tym celu prawny obowiązek współdziałania Prezydenta z rządem i właściwym ministrem (art.133 ust.3). Chodzi tu zapewne nie tylko o uzgodnienie kierunków polityki zagranicznej państwa, lecz także o koordynację działania na arenie międzynarodowej. Prezydent reprezentuje państwo w stosunkach międzynarodowych nie tylko osobiście , lecz również przy pomocy pełnomocnych przedstawicieli RP w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych. Posiada także prawo mianowania i odwoływania takich przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych (art. 133 ust. 1 pkt. 2-3).

b) kompetencje w zakresie zwierzchnictwa Sił Zbrojnych, obronności i bezpieczeństwa państwa na czas pokoju i wojny

Pierwszą grupę stanowią kompetencje w zakresie obronności państwa i obejmują: zwierzchnictwo nad Siłami Zbrojnymi oraz związane z tym szczegółowe uprawnienia dotyczące zarządzania stanu wojny, mobilizacji i użycia Sił Zbrojnych. Konstytucja najwyższym zwierzchnikiem Sił Zbrojnych RP ustanawia Prezydenta (art. 134 ust. 1). Konst. przewiduje udział Ministra Obrony Narodowej, Prezesa Rady Ministrów oraz Rady Ministrów w realizacji atrybutów Prezydenta w zakresie najwyższego zwierzchnictwa Sił Zbrojnych. W czasie pokoju sprawuje on to zwierzchnictwo za pośrednictwem Ministra Obrony Narodowej (art.134 ust. 2).

Zakres i treść „najwyższego zwierzchnictwa nad Siłami Zbrojnymi” Prezydenta zostały określone w Konstytucji RP w art. 134 następująco: a) mianuje i odwołuje Szefa Sztabu Generalnego oraz dowódców rodzajowych Sił Zbrojnych na czas określony (kadencje); b) mianuje na czas wojny, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych. W tym samym trybie go odwołuje; c) nadaje, na wniosek Ministra Obrony Narodowej, określone w ustawach stopnie wojskowe. Nadto art. 136 stanowi, że w razie bezpośredniego, zewnętrznego zagrożenia państwa Prezydent, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, zarządza powszechną lub częściową mobilizację i użycie Sił Zbrojnych do obrony państwa.

Druga grupa kompetencji w zakresie bezpieczeństwa państwa jest rezerwowana dla Prezydenta RP na okoliczności szczególnych zagrożeń dla państwa. W tym zakresie Konst. RP również dokonuje rozgraniczenia uprawnień Prezydenta i rządu. Zgodnie ze stosowanymi postanowieniami art. 146 ust. 4 bezpieczeństwo państwa jest domeną rządu, natomiast uprawnienia Prezydenta w tej dziedzinie są konstytucyjnie określone co do ich zakresu i okoliczności wykonywania. Konst. uprawnienia Prezydenta związane ze szczegółowymi stanami zagrożenia państwa łączą w sobie dwa aspekty: a) oznaczają możliwość decydowania przez Prezydenta o odstąpieniu od konstytucyjnych zasad sprawowania władzy w czasie pokoju na rzecz procedur wyjątkowych w ramach tzw. konstytucyjnej dyktatury; b) nadają Prezydentowi prawo zmiany demokratycznych standardów statusu obywatela w państwie, wprowadzenia ograniczeń swobód obywatelskich. Konst. RP w art. 229 stanowi, że: „ W razie zewnętrznego zagrożenia państwa, zbrojnej napaści na terytorium RP lub gdy z umów międzynarodowych wynika zobowiązanie dla wspólnej obrony przeciwko agresji, Prezydent RP, na wniosek Rady Ministrów, może wprowadzić stan wojenny na części lub na całym terytorium państwa”. Prezydent może także zgodnie z art. 230, wprowadzić , na wniosek Rady Ministrów, na czas oznaczony, nie dłuższy niż 90 dni, stan wyjątkowy na części albo na całym terytorium państwa, jeśli wystąpiło „zagrożenie konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego”. Przedłużenie stanu wyjątkowego może nastąpić tylko raz, za zgodą Sejmu, na czas nie dłuższy niż 60 dni. Rozporządzenia Prezydenta o wprowadzeniu któregoś stanu nadzwyczajnego podlegają kontroli i rozpatrzeniu niezwłocznie przez Sejm, zaś Prezydent jest zobowiązany przedstawić je w ciągu 48 godz. Od podpisania.

c) klasyczne uprawnienia głowy państwa

W konstytucyjnie określonym zakresie kompetencji Prezydenta można wyodrębnić grupę uprawnień, które wyrażają klasyczne atrybuty władzy głowy państwa w stosunkach wewnętrznych. Konst. w grupie tych kompetencji wymienia 4 uprawnienia tradycyjne należące do głowy państwa. W art. 139 zostało uregulowane prawo łaski. Konst. stanowi, że Prezydent stosuje prawo łaski z wyłączeniem osób skazanych przez Trybunał Stanu. Prezydent nadaje obywatelstwo polskie i wyraża zgodę na zrzeszenie się obywatelstwa polskiego (art.137). Kolejnym uprawnieniem Prezydenta przewidzianym w Konst. jest prawo nadawania orderów i odznaczeń (art.138).Konstytucja nadaje Prezydentowi również prawo zwracania się z orędziem do Sejmu, Senatu i Zgromadzenia Narodowego, którego nie czynie się przedmiotem debaty (art. 140).

Kompetencje arbitrażu politycznego i równoważenia władzy

1. kompetencje w stosunku do parlamentu (Sejm i Senat)

W stosunku do parlamentu Prezydent posiada uprawnienia, które pozwalają mu oddziaływać na tryb funkcjonowania i sposób podejmowania decyzji przez izby parlamentu. Konst. RP wyposażyła Prezydenta w uprawnienia wpływające na tok pracy parlamentu, polegające na zarządzeniu wyborów Sejmu i Senatu (art.98 ust.2) oraz zwoływaniu pierwszego posiedzenia Sejmu i Senatu w ciągu 30 dni od dnia wyborów, a w przypadku skrócenia kadencji nie później niż na 15 dzień po przeprowadzeniu wyborów (art. 98 ust. 5 i art. 109).

Uprawnienia Prezydenta o istotnej sile wpływania na funkcjonowanie parlamentu jest jego prerogatywa skracania kadencji obu izb (art. 98 ust. 4). Decyzję o skróceniu kadencji Prezydent podejmuje samodzielnie, ale po zasięgnięciu opinii Marszałków Sejmu i Senatu (art. 98 ust. 4). Konstytucja zapewnia Prezydentowi RP wpływ na tok i rezultaty działalności prawotwórczej parlamentu. Prezydent realizuje je poprzez prawo inicjatywy ustawodawczej oraz kompetencje związane z podpisaniem i ogłoszeniem ustawy. Prawo inicjatywy ustawodawczej zgodnie a art. 118, przysługuje Prezydentowi obok innych podmiotów. Konstytucja nadaje Prezydentowi uprawnienia związane z podpisaniem i ogłoszeniem ustawy. Zgodnie z art. 122 ust. 1i 2 Prezydent podpisuje ustawę w ciągu 21 dni od dnia jej przedstawienia przez Marszałka Sejmu do podpisu i zarządza ogłoszenie w „Dzienniku Ustaw” RP. W niektórych przypadkach (ustawa uchwalona w trybie pilnym, ustawa budżetowa, ustawa o prowizorium budżetowym) termin podpisania ustawy wynosi 7dni. Podpisanie ustawy przez Prezydenta, nazywane jest „promulgacją”. Zgodnie z art. 122 ust. 3 i 5 Prezydenta może zakwestionować ustawę uchwaloną przez parlament w dwóch formach - wnioskowa do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie zgodności ustawy z Konstytucją oraz do Sejmu o ponowne rozpatrzenie ustawy.

b) kompetencje w stosunku do rządu

Konstytucyjne uprawnienia Prezydenta pozwalają mu wpłynąć na rząd w dwóch płaszczyznach: a) w zakresie powoływania rządu, b) oddziaływania na tok jego pracy i politykę. W wariancie podstawowym dla systemu ustrojowego w Konstytucji Prezydent desygnuje Prezesa Rady Ministrów, a następnie na jego wniosek powołuje rząd, który ubiega się o zaufanie polityczne Sejmu (art. 154 ust. 1 i 2). Konstytucyjny tryb powoływania rządu przewiduje jego powołanie przez Sejm, w przypadku niepowodzenia w powoływaniu rządu w wariancie pierwszym (art.154 ust. 3), oraz powołanie przez Prezydenta, gdy zawiodą dwie wcześniejsze procedury (art.155).

c) kompetencje w stosunku do władzy sądowniczej

Zasadniczą kompetencją Prezydenta w zakresie stosunków z władzą sądowniczą jest powoływanie sędziów na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa (art. 179). Kolejnymi kompetencjami Prezydenta są jego uprawnienia do powoływania organów władzy sądowniczej. Zgodnie z Konstytucją Prezydent powołuje: a) Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego na 6-letni kadencję, spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego (art.183), b) Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego na 6-letnią kadencję, spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego (art. 185), c) Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego, spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału Konstytucyjnego (art. 194 ust. 2). Prezydent powołuje także jedną osobę do składu Krajowej Rady Sądowniczej (art.. 187 ust. 1).

Wśród innych uprawnień Prezydenta należy jeszcze wymienić: a) prawo występowania z wnioskiem do Trybunału Stanu o pociągniecie członka Rady Ministrów do odpowiedzialności konstytucyjnej ( art. 156 ust. 2), b) prawo występowania z wnioskiem w sprawach objętych kognicją Trybunału Konstytucyjnego (art. 191 ust.1), c) prawo występowania do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o rozstrzygnięcie sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa (art.. 192).

Inne kompetencje Prezydenta

a) kompetencje ustrojowe

Prezydent wykonujący funkcję gwaranta Konstytucji RP posiada uprawnienia w zakresie dokonywania zmian ustrojowych w Konstytucji, stanowiące podstawową i zasadniczą gwarancję skutecznej ochrony porządku konstytucyjnego. Na podstawie art. 235 ust. 1 Prezydent RP może przekładać, obok 1\5 ustawowej liczby posłów i Senatu, projekt ustawy o zmianie Konstytucji.

b) kompetencje kreacyjne, organizacyjne oraz w zakresie kierownictwa państwowego i wewnętrznego w Kancelarii Prezydenta RP

Prezydent zgodnie z Konst. uczestniczy w powoływaniu innych, poza rządem i organami wymiaru sprawiedliwości, organów państwowych. W świetle art.214 ust. 1 ,powołuje obok Sejmu i Senatu, członków KRRiT. Na podstawie art. 227 ust. 3 i 5 wnioskuje do Sejmu o powołanie Prezesa Narodowego Banku Polskiego oraz powołuje, w równej liczbie z Sejmem i Senatem, członków Rady Polityki Pieniężnej.

c) pozostałe kompetencje określone w ustawach

Kompetencje Prezydenta są uregulowane w sporej liczbie ustaw, których wykaz na początek 2000r. Obejmuje aż 57. Prezydentowi RP zostały powierzone w drodze ustaw różnorodne sprawy organizacyjne dotyczące funkcjonowania państwa i osób zajmujących stanowiska kierownicze oraz osób mających status urzędników państwowych.

5. Ogólna charakterystyka pozycji Prezydenta RP w systemie ustrojowym państwa

Na gruncie rozwiązań Konstytucji został ukształtowany ustrój parlamentarny wyznaczający system stosunków między Prezydentem, rządem a parlamentem, których podstawy ustrojowe wyznacza zasada podziału władzy i równoważenia władz. Zasadniczym wyznacznikiem statusu ustrojowego Prezydenta RP są dwie podstawowe jako role politycznoustrojowe - arbitrażu politycznego oraz równoważenia władz w systemie konstytucyjnym podziału władzy, realizowane w zakresie jego funkcji ustrojowych jako organu władzy wykonawczej i klasycznej głowy państwa.

Rada Ministrów i administracja rządowa

Rada Ministrów to organ władzy wykonawczej powołany do prowadzenia polityki państwa i kierowania administracją rządową.

2. Ustrojowa rola Rady Ministrów

RM prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną RP (art.146), do niej należą sprawy polityki państwa, które nie zostały zastrzeżone dla innych organów państwowych i samorządu terytorialnego. RM kieruje administracją rządową i sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi, a także ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju. W art. 146 ust. 2 zawarto bowiem zasadę domniemania właściwości RM w dziedzinach polityki państwa. Regulacje konstytucyjne zawarte w rozdziale VI stwarzają wyraźne podstawy do określenia funkcji RM. Z faktu zaliczenia RM do organów władzy wykonawczej wynika, że realizuje ona funkcje wykonawczą, która polega na zapewnieniu wykonywania ustaw jako aktów prawnych stanowionych przez parlament. Nie chodzi przy tym o bezpośrednie ich wykonywanie, ale przede wszystkim „zapewnienie wykonywania ustaw”. Obok tej funkcji RM spełnia także funkcję administrowania, z którą powiązana została funkcja kierowania szeroko rozumiana, gdyż mieści się w niej także „kierowanie administracją rządową” (art.146 ust. 3). Podkreślić należy, że regulacje konstytucyjne dają podstawę do wyróżniania także funkcji rządzenia, która najbardziej podkreśla ustrojową rolę, samodzielność, ale i odpowiedzialność RM.

3. Skład Rady Ministrów

Konst. nie określa liczbowego składu RM, stąd też z regulacji prawnych zawartych w Ustawie Zasadniczej nie dowiadujemy się bynajmniej, ile osób wchodzi w skład tego organu. Natomiast Konst. w art. 147 wylicza kategorie jej członków. Pierwsza z nich obejmuje Prezesa Rady Ministrów. Prezes RM pełni ważną rolę w rządzie i może łączyć swe stanowisko z funkcją ministra (art. 147 ust.2). Drugą kategorię członków rządu stanowią wiceprezesi RM. Konstytucja nie wymaga bynajmniej powoływania wiceprezesów, stwierdza bowiem, że „mogą być powołani”. Konst. nie określa także liczby wiceprezesów RM, o tym również decyduje Prezes RM, który może wystąpić o powołanie jednego, dwu lub kilku wicepremierów. Kategorię trzecią, przy tym najliczniejszą, stanowią ministrowie, którzy spełniają podwójną rolę. Pierwsze z nich to członkostwo w organie kolegialnym, jakim jest RM, druga zaś polega na kierowaniu resortem lub wypełnianiu zadań powierzonych im przez Prezesa RM. Czwarta kategoria członków RM obejmuje przewodniczących określonych w ustawach komitetów. Z tego tytułu aktualnie w skład rządu wchodzą: przewodniczący Komitetu Badań Naukowych, szef Rządowego Centrum Studiów Strategicznych i przewodniczący Komitetu Integracji Europejskiej. Słusznie więc podkreśla się że w składzie RM obserwuje się zhierarchizowanie jej członków, bowiem wewnętrzną strukturę rządu określają następujące przesłanki: a) kierownictwo polityczne premiera, b) zróżnicowanie statusu ustrojowego ministrów, c) ograniczona samodzielność ministrów, d) ograniczona zasada kolegialności.

4. Tryb powoływania RM

Prawem powoływania RM dysponuje Prezydent, który w tej dziedzinie odgrywa bardzo ważną rolę. To właśnie on rozpoczyna proces tworzenia rządu, desygnując Prezesa RM. Zostaje nim polityk reprezentujący albo najliczniejszą w Sejmie partię polityczną, albo przedstawiciel koalicji, a więc ugrupowań zdecydowanych przyjąć wspólny program stanowiący podstawę działania RM. Opierając się na przeprowadzonych rozmowach politycznych i przyjętych uzgodnieniach desygnowany Prezes RM przedstawia Prezydentowi propozycje dotyczące składu rządu. Prezydent powołuje Prezesa RM i pozostałych członków rządu, a winien tego dokonać w ciągu 14 dni od dnia pierwszego posiedzenia Sejmu lub od dnia przyjęcia dymisji poprzedniej RM. Odbiera też przysięgę od członków nowo powstałej Rady Ministrów i wręcza im nominacje. Powołany Prezes RM ma obowiązek w ciągu 14 dni przedstawić Sejmowi program działania RM i zgłosić wniosek o udzielenie rządowi wotum zaufania. Tryb postępowania w sprawie udzielenia rządowi wotum zaufania określa bliżej art.61a Regulaminu Sejmu. Obejmuje on niejako trzy etapy. Pierwszy to przedstawienie przez Prezesa RM na posiedzeniu Sejmu expose, czyli programu gabinetu wraz z wnioskiem o wotum zaufania dla powołanego już przez Prezydenta rządu. Drugi to przeprowadzenie dyskusji, w trakcie której zgłaszane są zapytania i prezentowane stanowiska klubów oraz kół poselskich. Dyskusję kończy wystąpienie Premiera, po którym nikt już nie może zabrać głosu. Trzeci etap to głosowanie nad wnioskiem zgłoszonym przez Prezesa RM. Do przyjęcia tej uchwały wymagana jest bezwzględna większość głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Jeśli działania podjęte przez Prezydenta nie przyniosą rezultatu i desygnowany kandydat na premiera nie zdoła wykonać powierzonej mu misji albo też gdy powołany rząd nie uzyska wotum zaufania, dalsze działania podejmuje Sejm (art. 154 ust.3). W okresie 14 dni Sejm powinien dokonać wyboru Prezesa RM oraz proponowanych przez niego członków RM bezwzględną większością głosów także w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Tak wybraną RM powołuje Prezydent, czyli wręcza premierowi i członkom rządu nominacje oraz odbiera od nich przysięgę. W tym kolejnym (już trzecim) trybie powoływania RM inicjatywa ponownie przechodzi w ręce Prezydenta, który w ciągu 14 dni powołuje Prezesa RM, a na jego wniosek pozostałych członków rządu i odbiera od nich przysięgę. Natomiast Sejm w ciągu kolejnych 14 dni udziela RM wotum zaufania tym razem już zwykłą większością głosów. Prezydent podejmuje zatem działania zmierzające do powołania RM, jak także ma zagwarantowany udział w zakończeniu przez nią działalności, został bowiem upoważniony do przyjmowania dymisji rządu. Do złożenia dymisji na ręce Prezydenta zobowiązany jest Prezes RM w czterech przypadkach. Po pierwsze - musi to uczynić na pierwszym posiedzeniu nowo wybranego Sejmu (art. 162 ust.1), aby umożliwić ukształtowanie się większości parlamentarnej i powołanie w oparciu o nią nowego rządu. Po drugie - obowiązek taki istnieje, gdy Sejm nie uchwali wotum zaufania dla RM. Po trzecie - w wypadku wyrażenia RM wotum nieufności (art. 162 ust. 2). Czwarty przypadek nie został w nowej konstytucji tak wyraźnie sprecyzowany, wynika jednak z istoty instytucji absolutorium.

Rola Prezesa RM w tworzeniu rządu

Opracowanie programu działania RM jest głównym zadaniem desygnowanego premiera, bowiem program ten stanowi dla Sejmu podstawę do podjęcia uchwały w sprawie udzielenia rządowi wotum zaufania, będącego warunkiem istnienia i działania RM. Powołanie rządu obejmuje wręczenie przez Prezydenta nominacji Prezesowi i członkom RM, a także odebranie przez nich przysięgi której treść określa art. 151 Konst.

5. Zmiany w składzie RM

W świetle art. 159 Sejm posiada tylko prawo do złożenia kresu funkcji ministra, w drodze uchwalenia mu wotum nieufności większością głosów ustawowej liczby posłów (czyli co najmniej 231 głosów). Wniosek w tej sprawie , z reguły pochodzący od opozycji parlamentarnej, może zgłosić grupa co najmniej 69 posłów. Wniosek ten może być poddany pod głosowanie dopiero po upływie 7 dni od dnia jego zgłoszenia. Jeśli Sejm uchwali taki wniosek, minister zobowiązany jest do złożenia dymisji, którą Prezydent ma obowiązek przyjąć. Art. 159 stanowi „ Prezydent RP odwołuje ministra, któremu Sejm wyraził wotum nieufności większością głosów ustawowej liczby posłów”. Członek rządu może także złożyć rezygnację z własnej inicjatywy, z różnych powodów, składając dymisję na ręce Prezesa RM.

6. Problem odpowiedzialności RM

Zasada systemu parlamentarno-gabinetowego zakłada kontrolę Sejmu nad działalnością egzekutywy, w pierwszym rzędzie nad działalnością RM. Jest to kontrola o charakterze politycznym, wykonywana środkami politycznymi i ze skutkami politycznymi. W prawie Konstytucyjnym spotyka się dwie formy odpowiedzialności: a) polityczną i b) konstytucyjną. Pierwsza z nich zgodnie ze swą nazwą, ma charakter polityczny, takie też są powody i skutki jej zastosowania. Występuje ona wówczas, gdy między polityką realizowaną przez RM a postulowaną przez większość parlamentarną występuje widoczna rozbieżność stanowisk, gdy większość ta nie aprobuje już polityki rządu. Omawiana forma odpowiedzialności zwana jest też odpowiedzialnością parlamentarną, gdyż jej istota wyraża się w pociąganiu rządu do odpowiedzialności przez parlament. Odpowiedzialność polityczna, czyli parlamentarna, może mieć charakter solidarny lub indywidualny. Druga z nich, odpowiedzialność konstytucyjna ma charakter prawnokarny. Warunkiem jej zastosowania jest naruszenie przez członka RM konstytucji lub ustaw, a skutkiem - postanowienie go w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu, który decyduje o karze osób zajmujących kierownicze stanowiska w państwie.

Odpowiedzialność polityczna RM

W zakresie odpowiedzialności politycznej Konstytucja wprowadza dwa środki, które Sejm może zastosować. Pierwszy z nich to instytucja odmowy wotum zaufania, drugi zaś to wyrażenie wotum nieufności. Po pierwsze, udzielenie wotum zaufania przez Sejm, bo tylko on jest upoważniony do podejmowania tego rodzaju środka, występuje w procesie powoływania rządu. Warunkiem istnienia RM jest poparcie dla jej polityki, którego udziela Sejm. Po drugie, Sejm może w każdej chwili poddać ocenie polityki RM i w wyniku krytycznej analizy nie udzielić jej zaufania. Z instytucją zaufania mamy do czynienia wówczas, gdy o poparcie Sejmu zabiega Prezes RM - on jest w tym względzie inicjatorem oceny, która może w ostatecznym rachunku wypaść pozytywnie lub negatywnie. Instytucję tę reguluje art. 160 Konst., który stanowi „Prezes RM może zwrócić się do Sejmu o wyrażenie RM wotum zaufania. Udzielenie wotum zaufania [...] następuje większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów”. Negatywna ocena działalności RM i w konsekwencji odmowa zaufania rodzi po stronie rządu obowiązek złożenia dymisji (art. 162 ust. 2 pkt. 1). Dymisję taką Prezydent zobowiązany jest przyjąć. Natomiast uchwała pozytywna, czyli udzielenie rządowi wotum zaufania znacznie wzmacnia jego pozycję. Zupełnie odmienna jest instytucja wotum nieufności. Zgłoszenie tego rodzaju wniosku jest uzależnione od wielu warunków: po pierwsze - może go zgłosić co najmniej 46 posłów, po drugie - wniosek ten musi zawierać wskazanie imienne kandydata na nowego Prezesa RM, po trzecie - wniosek taki może być poddany pod głosowanie nie wcześniej niż po upływie 7 dni od daty jego zgłoszenia, po czwarte - dla jego przyjęcia wymagana jest większość ustawowej liczby posłów, po piąte - w przypadku odrzucenia tego rodzaju wniosku przez Sejm ponowna inicjatywa w tej sprawie może być podejmowana dopiero po upływie 3 miesięcy od dnia zgłoszenia poprzedniego wniosku.

Odpowiedzialność konstytucyjna członków RM

Za naruszenie Konst. lub ustawy w związku z zajmowanym stanowiskiem, lub w zakresie swojego urzędowania odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu ponoszą osoby zajmujące najwyższe stanowiska w państwie. Wniosek o pociągniecie członka RM do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu może zgłosić Prezydent RP lub co najmniej 115 posłów. Wniosek taki jest zgłaszany do Sejmu, a rozpatruje go wstępnie sejmowa Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej, która po uznaniu zasadności postawionych zarzutów podejmuje uchwałę o wystąpieniu do Sejmu o pociągnięcie konkretnej osoby do odpowiedzialności konstytucyjnej. Uchwałę w tej sprawie podejmuje Sejm większością 3\5 ustawowej liczby posłów (art.156). Trybunał Stanu może wymierzyć następujące kary: a) utratę czynnego i biernego prawa wyborczego, b) zakazu zajmowania stanowisk kierowniczych w organach państwowych i organizacjach społecznych, c) utratę wszystkich lub niektórych orderów i odznaczeń państwowych, a także utratę zdolności do ich uzyskiwania.

7. Kompetencje RM

Stosowanie prawa

Zadano wykonawczym obejmują również inne czynności, które na RM nakładają obowiązujące ustawy, w tym także wydawanie aktów wykonawczych do ustaw. W tym celu konstytucja upoważnia RM do wydawania aktów prawnych na podstawie i w celu wykonania ustaw. Akty te noszą nazwę rozporządzeń, są ogłaszane w „Dzienniku Ustaw” i mogą być wydawane tylko przez rząd w ramach upoważnienia zawartego w ustawie. Zauważyć należy, że rozporządzenia może wydawać tylko organ do tego upoważniony. Mówiąc o funkcji stanowienia prawa w państwie, nie można nie wymienić ważnej roli jaką RM spełnia w zakresie

Realizacji przez parlament funkcji ustawodawczej. Do RM, obok innych podmiotów, należy prawo inicjatywy ustawodawczej, a skoro RM prowadzi działalność wykonawczą, koordynuje i kieruje działalnością administracji w państwie, jest ona z konieczności najbardziej zorientowana w skali potrzeb regulacji ustawowych. W pewnych kwestiach do RM należy wyłącznie prawo wnoszenia projektów ustaw. Dotyczy to projektu ustawy budżetowej, ustawy o prowizorium budżetowym, ustawy o zaciągnięciu długu publicznego czy o zmianie budżetu.

Składanie sprawozdań

W ramach funkcji wykonawczej realizowanej przez RM mieści się także jej obowiązek corocznego przekładania Sejmowi sprawozdań z wykonywania ustawy budżetowej, jak też innych uchwalanych przez parlament planów finansowych. Jest to obowiązek. Który musi być wykonany w ściśle określonym czasie, a mianowicie w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego. Ocena wykonania ustawy budżetowej . Ocena wykonania ustawy budżetowej i innych planów finansowych stanowi podstawę do podejmowania przez Sejm uchwały w przedmiocie absolutorium dla RM.

Funkcja kierowniczo-koordynacyjna

Z uwagi na swą pozycję prawną i spełnianą rolę ustrojową RM realizuje ważną funkcję w zakresie kierowania, koordynowania i kontrolowania wszystkich organów administracji rządowej. Inną formą realizacji omawianej funkcji jest sporządzanie projektu ustawy budżetowej i kierowanie wykonaniem budżetu państwa (art.146 ust.4 pkt.6), jak też innych planów finansowych uchwalanych przez Sejm. Ważną rolę spełnia RM w zakresie zapewniania zewnętrznego i wewnętrznego bezpieczeństwa państwa.

8.Tryb funkcjonowania RM

W wyniku realizacji tej zapowiedzi parlament uchwalił 8 sierpnia 1996 r. Ustawę o organizacji i trybie pracy RM, która m.in. sprecyzowała funkcjonowanie zasady kolegialności działania rządu. Kompetencje przyznane rządowi może wykonywać tylko te sam rząd. Jego posiedzenia zwołuje Prezes RM, który ustala także porządek obrad. Prawnie dopuszczalne jest podejmowanie działań zmierzających do realizacji konstytucyjnych kompetencji RM tylko na drodze uchwał przyjmowanych w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby członków lub w wyniku uzgodnienia stanowiska. Posiedzeniom RM przewodniczy Prezes RM lub, z jego upoważnienia , wicepremier. Zasada ta nie ma zastosowania w przypadku Rady Gabinetowej, zwoływanej i obradującej pod przewodnictwem Prezydenta, z tym jednak, że Rada ta nie może wykonywać kompetencji przysługujących RM. Rada Ministrów może tworzyć w drodze rozporządzenia swoje organy pomocnicze i opiniodawcze. Mogą to być stałe komitety składające się z członków RM, a także komisje wspólne - złożone z przedstawicieli rządu i określonego środowiska. Z inicjatywy RM premier może powoływać rady i zespoły opiniodawczo-doradcze. Organy te jednak nie mogą samodzielnie podejmować decyzji, ich zadaniem jest przygotowanie dokumentów rządowych, uzgadnianie pozycji przed złożeniem ich RM. Rozporządzeniem RM z 25 listopada 1997 r. W sprawach utworzenia stałych komitetów powołane zostały, jako organy pomocnicze i opiniodawcze, następujące komitety: a) Komitet Ekonomiczny RM (KERM), b) Komitet Społeczny RM (KSRM), c) Komitet Spraw Obronnych RM (KSORM).

9. Prezes RM

Podkreśla to wyrżnie Konst., która charakteryzując w art. 148 pozycję prawną i rolę premiera stwierdza, iż kieruje on pracami RM, a także koordynuje i kontroluje pracę jego członków. Konst. utrzymuje te uprawnienia Prezesa RM wobec ministrów. W świetle art. 149 ministrowie kierują działami administracji rządowej lub „wypełniają zadania wyznaczone im przez Prezesa RM”. Kierowanie pracami RM obejmuje zwoływanie jej posiedzeń, a także przewodniczenie obradom, co daje premierowi możliwość skutecznego oddziaływania na tok prac i na treść podejmowanych uchwał. Dodatkowe elementy określa sytuacja prawna Prezesa RM zawiera pkt. 7 art. 148. W świetle tego artykułu premier jest służbowym zwierzchnikiem wszystkich pracowników administracji rządowej, a na podstawie art. 153 ust. 2 jest także zwierzchnikiem korpusu służby cywilnej .Jeśli do wymienionych kompetencji dodać jeszcze, że na wniosek ministra premier powołuje sekretarzy stanu oraz podsekretarzy stanu i że ma prawo zgłaszania RM wniosków w sprawie uchylania rozporządzenia i zarządzeń ministrów, to rysuje się nam obraz premiera aktywnego, wyposażonego w uprawnienia władcze, które pozwalają stwierdzić, iż mamy do czynienia nie tylko z członkiem organu kolegialnego. Wyposażenie premiera we własne, dość szeroko zakreślone kompetencje pozwala traktować go jako samodzielny, centralny organ administracji rządowej.

10. Prawny charakter ministrów

Minister jest centralnym organem administracji rządowej, którego pozycję charakteryzuje podwójna rola. Z jednej bowiem strony, jako członek kolegialnego organu władzy wykonawczej - RM - uczestniczy w realizacji zadań, jakie obowiązujące prawo przyznaje rządowi. Z drugiej - stanowi on jednoosobowy, samodzielny organ państwowy, powoływany do kierowania określonym działem administracji. Szczególny charakter ma minister powołany do wykonywania zadań zleconych mu przez Prezesa RM. Działalność ministrów podlega koordynacyjnej i kontrolnej funkcji tak RM, jak i premiera, a jednocześnie ministrowie ponoszą polityczną odpowiedzialność przed Sejmem, Który może także pociągnąć ministra do odpowiedzialności konstytucyjnej przed Trybunał Stanu. Politycznie minister odpowiada również przed premierem.

11. Administracja rządowa

Mino iż rozdział VI Konst. nosi tytuł „Rada Ministrów i administracja rządowa”, nowa Ustawa zasadnicza niewiele stanowi o organach tej administracji. Powściągliwość Konst. w tej mierze jest wytłumaczalna, była ona bowiem uchwalana w okresie, gdy nie zostały jeszcze rozstrzygnięte sprawy podziału terytorialnego, a tym samym i charakter zapowiadanych nowych jednostek: powiatów i województw. Dla omawianej problematyki szczególne znaczenie ma ustawa o administracji rządowej w województwie, która to jednostka otrzymała charakter rządowo-samorządowy, w odróżnieniu od powiatów i gmin jako jednostek samorządowych. W świetle przepisów organami administracji rządowej są: wojewoda sprawujący władzę administracji ogólnej, działający pod jego zwierzchnictwem kierownicy zespolonych służb, inspekcji i straży, wykonujący zadania w imieniu wojewody lub własnym, oraz organy administracji zespolonej. Zadania administracji rządowej mogą także wykonywać organy samorządu terytorialnego, jeśli powierza im to ustawa lub zawarte porozumienie.

Sądy i Trybunały

1. Ustrój i właściwości sądów.

Sąd Najwyższy

Konst. w art. 175 stanowi, że wymiar sprawiedliwości w RP sprawują: Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe. Dla pozycji ustrojowej i funkcji Sądu Najwyższego zasadnicze znaczenie posiada art. 183 ust. 1 Konst., który stanowi ,że Sąd Najwyższy sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania. W skład Sądu Najwyższego wchodzą: Pierwszy Prezes, prezesi oraz sędziowie. Sąd Najwyższy jest organem złożonym i dzieli się na cztery Izby: Administracyjną; Pracy i Ubezpieczeń; Cywilną; Karną i Wojskową. Konst. w art. 183 ust. 3 określa, że Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego powołuje Prezydent spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego. W art. 183 ust. 3 zasada kadencyjności sprawowania urzędu przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego. W świetle tego przepisu Pierwszy Prezes powoływany jest na sześcioletnią kadencję. Sąd Najwyższy posiada szereg istotnych kompetencji wynikających z Konst. i ustaw. Najważniejszą grupą kompetencji jest stwierdzenie ważności wyborów do Sejmu i Senatu (art. 101 ust. 1 Konstytucji), Prezydenta (art. 129 ust. 1 Konst.) oraz ważności referendum ogólnokrajowego i referendum konstytucyjnego (art. 125 ust. 4 Konst.)

Sądy powszechne

Konstytucja kształtuję pozycję sądów powszechnych jako tych organów władzy sądowniczej, którym przede wszystkim powierzone zostało sprawowanie wymiaru sprawiedliwości. Art. 177 Konst. stanowi, że sądy powszechne sprawują wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach, z wyjątkami spraw ustawowo zastrzeżonych dal właściwości innych sądów. Ograniczeniem generalnej zasady sprawowania wymiaru sprawiedliwości przez sądy powszechne jest powierzenie tej funkcji Sądowi Najwyższemu oraz sądom szczególnym (sądom wojskowym i sadom administracyjnym). Wyjątek stanowi treść art. 175 ust. 2 w świetle którego sąd wyjątkowy lub tryb doraźny może być ustanowiony tylko na czas wojny. W świetle ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. Sądami powszechnymi są: sądy rejonowe, sądy okręgowe i sądy apelacyjne. Do właściwości sądów powszechnych należy rozstrzyganie wszelkich spraw z zakresu prawa karnego , cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, które nie należą na podstawie ustawy do właściwości Sądu Najwyższego, sądów szczególnych lub innych organów orzekających o charakterze pozasądowym. W skład sądów powszechnych wchodzą: prezes, wiceprezes (wiceprezesi) i sędziowie. Organem sądu rejonowego jest tylko wiceprezes. Organami sądu okręgowego są: prezes, zgromadzenie ogólne sędziów oraz kolegium sądu okręgowego. Organami sądu apelacyjnego są: prezes, zgromadzenie ogólne sędziów oraz kolegium sądu apelacyjnego. Wszystkich prezesów sądów powszechnych powołuje Minister Sprawiedliwości, przy czym rolę opiniującą mają zgromadzenia ogólne sędziów w poszczególnych sądach.

Naczelny Sąd Administracyjny - sądy administracyjne

Konst. ustanawia generalną zasadę sądowego sprawowania wymiaru sprawiedliwości (art. 175 ust.1) powierza jego realizację obok innych rodzajów sądów także sądom administracyjnym. Natomiast w art. 184 Ustawa zasadnicza stanowi, że Naczelny Sąd Administracyjny oraz inne sądy administracyjne sprawują kontrolę działalności administracji publicznej, przy czym kontrola ta obejmuje również orzekanie o zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów administracji rządowej. Postawą prawną ustroju i organizacji Naczelnego Sądu Administracyjnego stanowi obecnie ustawa z dnia 6 lipca 1995 r. O Naczelnym Sądzie Administracyjnym. W skład naczelnego Sądu Administracyjnego wchodzą: Prezes, wiceprezesi, prezesi ośrodków zamiejscowych oraz sędziowie. W świetle art. 185 Konst. sposób powoływania Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego jest tożsamy z trybem powołania Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego. Powołuje go Prezydent spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego.

Sądy wojskowe

Instytucja sądów wojskowych przewidziana została w art. 175 ust. 1 Konst. Utrzymywanie sądownictwa wojskowego doktryna uzasadnia zazwyczaj koniecznością posiadania przez armię sądownictwa gotowego do działania w czasie wojny, specjalizacją sędziów w zakresie życia wojskowego oraz w sprawach objętych tajemnicą wojskową dotyczącą ważnych interesów obronności kraju. Podstawą prawną ustroju i właściwości sądów wojskowych jest ustawa z 21 sierpnia 1997r. - Prawo o ustroju sądów wojskowych. Sądy te sprawują wymiar sprawiedliwości w Siłach Zbrojnych w sprawach karnych.

3. Krajowa Rada Sądownictwa

Status Krajowej Rady Sądownictwa uregulowany został w art. 186 i 187 Konst. W świetle przepisów Ustawy zasadniczej Krajowa Rada Sądownictwa ukształtowana została jako konstytucyjny organ państwa stojący na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów. W art. 186 ust. 2 przyznała Krajowej Radzie Sądownictwa prawo występowania do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodności z Konst. aktów normatywnych dotyczących niezależności sądów i niezawisłości sędziów. W świetle ustawy do kompetencji Krajowej Rady Sądownictwa należy: a) rozpatrywanie kandydatur na stanowiska sędziów SN, NSA, sądów powszechnych i sądów wojskowych oraz przedstawianie Prezydentowi RP wniosków o ich powołanie, b) rozpatrywanie i rozstrzyganie wniosków o przeniesienie sędziego na inne miejsce służbowe ze względu na powagę stanowiska sędziowskiego, c) określenie ogólnej liczby członków Sądu Dyscyplinarnego i Wyższego Sądu Dyscyplinarnego oraz wskazywanie liczby członków sądów dyscyplinarnych wybieranych odpowiednio przez zgromadzenie ogólne sędziów SN, NSA, zebranie zgromadzeń ogólnych sędziów w sądach okręgowych, d) wyrażanie zgody na dalsze zajmowanie stanowiska przez sędziego który przekroczył 65 lat życia, e) wypowiadanie się w sprawach zasad etyki zawodowej sędziów, f) wysłuchiwanie informacji Pierwszego Prezesa sądu najwyższego, ministra Sprawiedliwości, Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego i Przewodniczącego Wyższego Sądu Dyscyplinarnego o działalności sądów oraz wypowiadania się o stanie kadry sędziowskiej, g) wyrażanie stanowiska co do propozycji zmian ustroju sądów, a także innych sprawach dotyczących warunków ich funkcjonowania, h) zapoznawanie się z projektami aktów normatywnych dotyczących sądownictwa, i) opiniowanie programów szkolenia aplikantów, zakresu oraz sposobu przeprowadzania egzaminów sędziowskiego i ustalania jego wyników, a także zasady oceny pracy asesorów sądowych, j) wyrażanie opinii w sprawach dotyczących sędziów i sądów, wniesionych pod obrady Rady przez Prezydenta RP, inne organy państwowe, a także przez zgromadzenie ogólne sędziów.

4. Trybunał Konstytucyjny

Istota i ewolucja kontroli konstytucyjności w Polsce

Sądowa kontrola konstytucyjności prawa ukształtowała dwa zasadnicze systemy - amerykański i europejski. Najistotniejszą cechą amerykańskiego systemu kontroli konstytucyjności prawa jest jej konkretny charakter. Europejski model kontroli konstytucyjności prawa ukształtowała się w ten sposób, ze nadrzędnej pozycji parlamentu uchwalającego ustawy, będące aktami suwerennej woli narodu, przeciwstawiona została jurysdykcja konstytucyjna specjalnie w tym celu powołanego sądu konstytucyjnego, usytuowanego poza systemem sądów powszechnych. Dopiero wprowadzenie do polskiego systemu ustrojowego Trybunału Konstytucyjnego, jako instytucji realizującej sądowy model kontroli konstytucyjności prawa, stworzyło przesłanki ukształtowania skutecznych gwarancji przestrzegania Konstytucji w procesie tworzenia prawa. Do polskiego systemu prawa trybunał Konstytucyjny wprowadzony został ustawą z 26 marca 1982 r. O zmianie Konst. Rzeczpospolitej Ludowej.

Pozycja i ustrój Trybunału Konstytucyjnego

W dniu 1 sierpnia 1997 r. Sejm uchwalił nową ustawę o Trybunale Konstytucyjnym. Umieszczenie przepisów dotyczących Trybunału Konstytucyjnego w rozdziale „Sądy i Trybunały” zasadniczo przesądza o włączeniu go do systemu organów władzy sądowniczej. Ustawa w art. 1 ust. 1 jednoznacznie określa pozycję Trybunału jako organu władzy sądowniczej powołanego do badania zgodności z Konstytucją aktów normatywnych i umów międzynarodowych oraz wykonywania innych zadań określonych w Konstytucji. W świetle art. 194 Konstytucji Trybunał Konstytucyjny składa się z 15 sędziów wybieranych indywidualnie przez Sejm na 9 lat spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą. Konstytucja ustanawia także zasadę kadencyjności, przy czym ponowny wybór do składu Trybunału jest niedopuszczalny. Ustawa zakłada w związku z tym, że kadencja sędziów może trwać 9 lat, bez względu na to, kiedy ich wybór nastąpił. Wybory nowych sędziów - w świetle ustawy - dokonuje Sejm z pośród kandydatów przedstawionych przez co najmniej 50 posłów lub Prezydium Sejmu bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów. Niezawisłość sędziów Trybunału Konstytucyjnego na gruncie przepisów konstytucyjnych wyznaczają następujące gwarancje: a) podległości sędziów wyłącznie Konstytucji (art.195 ust.1), b) zapewnieniu sędziom warunków pracy i wynagrodzenia odpowiadającego ich urzędowi - art. 195 ust. 1, c) nieusuwalność w okresie kadencji poza ściśle określonymi w ustawie przypadkami wygaśnięcia mandatu, d) apolityczność oraz zakaz przynależności do związków zawodowych, a także zakaz prowadzenia innej działalności pozostającej w sprzeczności z zasadą niezawisłości (art.195 ust.3) oraz e) immunitet ukształtowany analogicznie do immunitetu sędziowskiego (art.196). Zarówno Konstytucja, jak i ustawa ustanawiają dwa organy Trybunału Konstytucyjnego - Prezesa i Zgromadzenie Ogólne Sędziów. Na podstawie art.194 ust.2 Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego powołuje Prezydent spośród dwóch kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów na każde z obu stanowisk. Zgromadzenie Ogólne tworzą wszyscy sędziowie Trybunału Konst. Do jego kompetencji należą wszelkie sprawy dotyczące organizacji i trybu działania oraz budżetu Trybunału.

Właściwości i zakres kontroli trybunału Konstytucyjnego

1. W świetle przepisów nowej Konstytucji należy stwierdzić, ze Trybunał Konst. zachowała swoją podstawową funkcję, polegającą na orzekaniu o konstytucyjności i legalności aktów prawnych. Funkcję tę realizuje on w następujących formach: Po pierwsze, Trybunał Konst. orzeka o zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją (art. 188 pkt. 1). Po drugie, Trybunał Konst. orzeka o zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie. Po trzecie, Trybunał Konst. orzeka o zgodności przepisów prawa wydawanych przez centralne organy państwowe z Konst., ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami (art. 188 pkt 3 Konst.). Po czwarte, Trybunał Konst. stwierdza na wniosek Prezydenta, zgodności z Konstytucją ustawy przed jej podpisaniem oraz umowy międzynarodowej przed jej ratyfikacją ( art. 122 ust.2 i art. 133 ust.2 Konst.) Wymienione wyżej trzy formy kontroli mają bowiem charakter kontroli następczej, która była i jest zasadniczym oraz podstawowym zadaniem Trybunału Konstytucyjnego. Kontrola wstępna jest wyjątkową formą kontroli konstytucyjności prawa, co wynika także z formułowanych przy okazji kontroli wstępnej tez szeregu orzeczeń Trybunału. Wyłącznym inicjatorem takiej kontroli jest Prezydent i może on także cofnąć wniosek, co skutkuje w umorzeniem postępowania. Kontrola konstytucyjności prawa sprawowana przez Trybunał Konst. dokonywana jest zarówno pod względem materialnym, jak i formalnym. Kontrola materialna oznacza badanie, czy dany akt prawny nie narusza Konst., ustawy lub ratyfikowanej umowy międzynarodowej przez treść norm w nich zawartych. Kontrola formalna dotyczy oceny, czy dany akt prawny został wydany przez kompetentny organ, czy nie zostały przekroczone granice delegacji oraz czy dochowany został właściwy tryb wymagany do wydania aktu. Kontrola konstytucyjności prawa ma charakter abstrakcyjny lub konkretny. Ma on charakter abstrakcyjny wtedy, gdy określone w Konst. podmioty występują z wnioskiem o stwierdzenie niezgodności z Konst. aktów prawnych, natomiast kontrola konkretna realizowana jest w formie udzielania odpowiedzialności na pytania prawne oraz w formie skargi konstytucyjnej.

2. Drugą zasadniczą funkcją Trybunału Konst. jest orzekanie w sprawach skarg konstytucyjnych. Jest to nowe uprawnienie Trybunału Konst., którego nie posiadał on na gruncie przepisów poprzednio obowiązujących. Skarga konstytucyjna spełniać musi łącznie dwa zasadnicze warunki - po pierwsze, służy obronie wyłącznie prawa lub wolności ustanowionych w Konstytucji; po drugie, prawo do jej wniesienia przysługuje wyłącznie podmiotowi, którego prawa lub wolności zostały naruszone.

3. Trzecią funkcją Trybunału Konstytucyjnego jest orzekanie w sprawach zgodności z Konst. celów lub działalności partii politycznych - w zakresie tej właściwości Trybunał utrzymał swoje dotychczasowe uprawnienia, które uzyskał w 1989r.

4. Właściwości Trybunału Konst. została na podstawie art. 189 rozciągnięta także na rozstrzygnięcia sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa. Jest to nowa funkcja Trybunału Konstytucyjnego, której nie posiadał on na gruncie poprzednio obowiązujących przepisów ustrojowych. Ustawa o Trybunale Konstytucyjnym precyzuje pojęcie „sporu kompetencyjnego” w ten sposób, iż spór kompetencyjny pozytywny to sytuacji , gdy dwa lub więcej centralne konstytucyjne organy państwa uznały się za właściwe dla rozstrzygnięcia tej samej sprawy lub wydały w niej rozstrzygnięcia. Trybunał Konst. rozstrzyga spory kompetencyjne wyłącznie pomiędzy centralnymi i jednocześnie konstytucyjnymi organami państwa, co oznacza, że jego ingerencja dotyczy sporu wyłącznie pomiędzy organami centralnymi ustanowionymi w Ustawie Zasadniczej.

5. Trybunał Konst. na podstawie art.. 131 ust. 1 rozstrzyga o stwierdzeniu przeszkody w sprawowaniu urzędu prezydenta w sytuacji, gdy Prezydent nie jest w stanie powiadomić Marszałka Sejmu o przejściowej niemożliwości sprawowania urzędu.

Postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym

I tak Konst. w zakresie kontroli konstytucyjności prawa utrzymuje, znany na gruncie poprzednio obowiązujących przepisów, podział podmiotów uprawnionych do występowania z wnioskiem do Trybunału Konst. na podmioty uprawnione generalnie, podmioty uprawnione szczegółowo oraz podmioty uprawnione indywidualnie. Podmiotami uprawnionymi generalnie, tj. bez żadnych ograniczeń są: Prezydent, Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu, Prezes RM, 50 posłów, 30 senatorów, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego, Prokurator Generalny, Prezes NIK, RPO (art. 191 ust. 1 Konst.). Podmioty uprawnione szczegółowo mogą występować z wnioskami do Trybunału Konstytucyjnego tylko w tych wypadkach, jeżeli akt normatywny dotyczy spraw objętych ich zakresem działania (art. 191 ust. 1 pkt. 1-3, w związku z art. 192 sut.2). Do podmiotów tych Konst. zalicza: a) organy stanowiące jednostki samorządu terytorialnego, b) ogólnokrajowe organy związków zawodowych oraz ogólnokrajowe władze organizacji pracodawców i organizacji zawodowych, c) kościoły i inne związki wyznaniowe. Podmiotem uprawnionym indywidualnie na podstawie art. 186 ust. 2 Konst. jest Krajowa Rada Sądownictwa w zakresie aktów dotyczących niezależności sądów i niezawisłości sędziów (art. 191 ust.1 pkt. 2 W związku z art. 186 ust. 2 konst.) Z wnioskami o rozpatrzenie sporów kompetencyjnych do Trybunału Konst. mogą występować : Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu, Prezes RM, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego, Prezes NIK (art. 192 Konst.).

Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego

Zgodnie z treścią art. 190 ust. 1 Konst. orzeczenia Trybunału Konst. mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne. Z jednej strony bowiem, wraz z deklaracja ostateczności orzeczeń Konstytucja w art. 190 ust. 2 zobowiązuje do niezwłocznego ogłaszania takiego ostatecznego orzeczenia w organie urzędowym w którym niezgodny z Konst akt był ogłoszony, lub w „Monitorze Polskim”, z drugiej jednak strony Ustawa zasadnicza określa pewne wyjątki od tej generalnej reguły. Po pierwsze, Trybunał Konst. może określić inny termin wejścia w życie utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego niż termin ogłoszenia. Po drugie , w przypadku stwierdzenia przez Trybunał Konst niekonstytucyjności aktu prawnego, którego utrata mocy obowiązującej wiąże się z nakładami finansowymi nie przewidzianymi w ustawie budżetowej, Trybunał zobowiązany jest zasięgnąć opinii RM przed określeniem terminu utraty mocy obowiązującej (art. 190 ust. 2). Po trzecie, na podstawie art.239 ust.1 Konstytucja ustanowiła, że w okresie 2 lat od dnia wejścia jej w życie orzeczenia Trybunału Konst. o niezgodności z Konstytucją ustaw uchwalonych przed dniem jej wejścia w życie nie są ostateczne i podlegają rozpatrzenie przez Sejm, który może odrzucić orzeczenie większością 2\3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, przy czym nie dotyczy to orzeczeń wydanych w następstwie procedury pytań prawnych. Od 17 października 1999r. Orzeczenia Trybunału Konst. są ostateczne.

5. Trybunał Stanu

Istota odpowiedzialności konstytucyjnej

Odpowiedzialność konstytucyjna jest, obok kontroli konstytucyjności prawa i sądowej legalności decyzji administracyjnych, jedną z podstawowych gwarancji praworządności w demokratycznym państwie prawnym, przyjmującym zasadę trójpodziału władzy.

Zakres odpowiedzialności konstytucyjnej

W świetle przepisów Ustawy zasadniczej odpowiedzialność konstytucyjna jest zróżnicowana podmiotowo (w zależności od kategorii osób podlegającej odpowiedzialności), jak też przedmiotowo (ze względu na charakter czynu zabronionego, za który ponoszona jest odpowiedzialności). Podmiotowo charakter odpowiedzialności ponoszonej przed Trybunałem Stanu podzielność należy na odpowiedzialności ponoszą przez: a) Prezydenta, b) Prezesa i członków RM, c) Prezesa NBP, Prezesa NIK oraz członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, d) posłów i senatorów. Ad a) W świetle art. 145 ust.1 Konst. Prezydent może być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu zarówno za czyn polegający na naruszenia Konstytucji i ustaw, jak i za przestępstwo pospolite. Ad b) Członkowie RM (w tym Prezes) ponoszą odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu zarówno za naruszenie Konst. i ustaw jak i za przestępstwo. Jednak nie jest to, jak w przypadku Prezydenta, każde przestępstwo, a jedynie przestępstwo popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem (art. 156 ust. 1). Ad c) Prezes NBP i Prezes NIK oraz członkowie KRRiT mogą ponosić odpowiedzialność wyłącznie za naruszenie Konst. i ustaw. Konstytucja nie przewiduje wobec nich możliwości odpowiadania przez nich za przestępstwo przed Trybunałem Stanu, toteż takiej odpowiedzialności nie będzie mogła na nich rozciągnąć ustawa ( art. 198 ust.1). Ad d) Posłowie i senatorowie - w świetle art. 198 ust. 2 w związku z art. 107 - ponoszą odpowiedzialności konstytucyjną ograniczoną wyłącznie za naruszenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej z osiągnięciem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego albo nabywaniem tego majątku. W świetle przepisów Konst. i obecnie obowiązujących ustaw zasadniczą formę odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu jest odpowiedzialność konstytucyjna, która obejmuje czyny mające łącznie następujące znamiona: a) nie stanowią przestępstwa, b) popełnione zostały przez osoby w zakresie swego urzędowania albo w związku z zajmowanym stanowiskiem, c) mają charakter zawiniony, d) naruszają Konst. lub ustawę.

Organizacja Trybunału Stanu

Trybunał Stanu jest organem władzy sądowniczej orzekającym o odpowiedzialności konstytucyjnej, a także - wyjątkowo - o odpowiedzialności za przestępstwa osób wskazanych w Ustawie zasadniczej. W świetle art. 199 Konst. w skład Trybunału Stanu wchodzą: przewodniczący, który z urzędu jest Pierwszym Prezesem Sądu Najwyższego, 2 zastępców przewodniczącego oraz 16 członków. Zastępców przewodniczącego oraz członków wybiera Sejm spoza posłów i senatorów w trybie określonym Regulaminem Sejmu. Sejm na pierwszym posiedzeniu nowej kadencji dokonuje wyboru bezwzględnej większością głosów, w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów. Ustawa nie czyni zastrzeżenia co do ponownego wyboru osób, które wchodziły w skład Trybunału Stanu w poprzedniej kadencji. Skład Trybunału Stanu ma charakter mieszany - prawno-społeczny. Jedynie zastępcy przewodniczącego oraz co najmniej połowa członków Trybunału muszą legitymować się kwalifikacjami wymaganymi do zajmowania stanowiska sędziego, w stosunku do pozostałych osób ustawa nie stawia nawet wymogu wyróżniania się wiedzą prawniczą. W skład Trybunału Stanu wybrani mogą być tylko obywatele polscy posiadający pełnię praw obywatelskich, nie karani sądownie i nie zatrudnieni w organach administracji państwowej.

Postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności konstytucyjnej

Postępowanie w sprawie odpowiedzialności konstytucyjnej obejmuje trzy fazy: 1) postępowanie przygotowawcze (wstępne), które odbywa się w Sejmie (w przypadku Prezydenta przed Zgromadzeniem Narodowym), 2) postępowanie przed Trybunałem Stanu, mające charakter dwuinstancyjny, 3) postępowanie wykonawcze). Postępowanie przygotowawcze obejmuje: 1) złożenie wniosku wstępnego do Marszałka Sejmu, 2) skierowanie tego wniosku przez Marszałka Sejmu do Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej, 3) śledztwo przed Komisją Odpowiedzialności Konstytucyjnej, 4) podjęcie przez Komisję uchwały zawierającej wniosek bądź o pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej, bądź o umorzenie postępowania i przedstawienie Sejmowi, 5) podjęcie przez Sejm uchwały o postawieniu w stan oskarżenia, wybranie dwóch oskarżycieli i skierowanie uchwały do Trybunału Stanu bądź o podjęcie uchwały o umorzeniu postępowania. Wstępny wniosek o postawienie Prezydenta w stan oskarżenia może być złożony do Marszałka Sejmu przez 140 członków Zgromadzenia Narodowego. W stosunku do pozostałych osób wniosek taki może być złożony przez Prezydenta i co najmniej 115 posłów. W stosunku do pozostałych osób objętych właściwością Trybunału Stanu uchwałą o pociągnięciu do odpowiedzialności podejmuje Sejm większością 2\3 ustawowej liczby posłów. Postępowanie przed Trybunałem Stanu ma charakter dwuinstancyjny i obejmuje okres od wpłynięcia do Trybunału uchwały o pociągnięciu do odpowiedzialności aż do wydania prawomocnego orzeczenia. Postępowanie przed Trybunałem Stanu jest dwuinstancyjne. W pierwszej instancji Trybunał orzeka w składzie - przewodniczący i 4 sędziów, w postępowaniu odwoławczym w składzie - przewodniczący i 6 sędziów, z wyłączeniem sędziów orzekających w pierwszej instancji. Orzeczenie zapadłe w postępowaniu odwoławczym jest prawomocne. W stosunku do tak wydanych orzeczeń ustawa nie przewiduje instancji kasacji.

Organy kontroli państwowej i ochrona prawa

Pojęcie „kontroli państwowej”

W terminologii prawniczej termin „kontrola” występuje w co najmniej w trzech znaczeniach. Oznacza: a) funkcje korygujące w całokształcie działalności danego organu, a więc łącznie z funkcją władczą; b) działania korygujące, które podlegają wyłącznie na badaniu i ocenianiu działalności jednostki kontrolowanej, zbieraniu informacji o stanie faktycznym związanym z tą działalnością oraz wydawaniu niewiążących zleceń, bez możliwości podejmowania aktów władczych zmierzających do korekty zaistniałych dewiacji; c) kontrolę prawną w obu tych znaczeniach, dokonywaną przez wyodrębnione i specjalnie powołane do tego celu instytucje, np. Najwyższą Izbę Kontroli, izby obrachunkowe oraz organy sądowe i quasi-sądowe.

Organizacja Najwyższej Izby Kontroli

Działalności NIK kieruje Prezes, którego powołuje i odwołuje Sejm bezwzględną większością głosów za zgodą Senatu. Senat podejmuje uchwałę dopiero po otrzymaniu uchwały Sejmu o powołaniu Prezesa NIK. Senat ma miesiąc na podjęcie uchwały. Niepodjęcie jej w tym terminie oznacza wyrażenie zgody. Jeżeli Senat odmówi wyrażenia zgody na powołanego przez Sejm Prezesa NIK - Sejm powołuje na to stanowisko kolejną osobę, przy czym sprawa podlega ponownemu rozpatrzeniu przez Senat. Powołanie i odwołanie Prezes NIK następuje na wniosek Marszałka Sejmu lub grupy 35 posłów. Prezes NIK bierze udział w posiedzeniu Sejmu oraz może uczestniczyć w posiedzeniach RM. Kadencja Prezesa NIK trwa 6 lat. Wiceprezesów NIK w liczbie od 2 do 4 powołuje i odwołuje Prezydium Sejmu na wniosek Prezesa NIK. Prezes jest przewodniczącym Kolegium NIK, w którego skład wchodzą ponadto: wiceprezesi, dyrektor generalny i 14 członków. Osoby wchodzące w skład Kolegium w sprawowaniu swoich funkcji są niezawisłe. Ustawa wprowadza trzyletnią kadencję członków Kolegium z możliwością odwołania w trakcie kadencji tylko wyjątkowo.

NIK w Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997r.

Artykuł 202 wyznacza pozycję ustrojową Izby już w ustępie pierwszym, stanowiąc, że jest ona naczelnym organem kontroli państwowej. Kolejny ustęp tego artykułu reguluje podległość NIK Sejmowi. Jest to rozwiniecie zasady sprawowania przez sejm kontroli nad rządem, przy czym instytucjonalną gwarancją, szczególnie w zakresie kontroli polityki finansowej państwa, jest kontrola Izby. Reguła ta potwierdza zasadę niezależności NIK od rządu. Główną płaszczyzną kontroli rządu ze strony Izby pozostaje budżet państwa, a w rezultacie instytucja absolutorium jako finałowego rozliczenia. Konst. w ust. 3 art. 202 przyjmuje zasadę kolegialności, która wyraża się w powoływaniu Kolegium NIK. W zakresie uprawnień w stosunku do organów administracji rządowej, Narodowego Banku Polskiego, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych Konstytucja nie wnosi nic nowego. Wszystkie wyżej wymienione organy i instytucje będą mogły być, w myśl art. 203 ust.1 Konst. kontrolowane w pełnym zakresie, to jest pod względem legalności, gospodarności, celowości i rzetelności. Art. 203 Ustawy zasadniczej w ust.2 ustala zakres kontroli sprawowanej przez Izbę w przypadku organów samorządu terytorialnego, komunalnych osób prawnych i innych komunalnych jednostek organizacyjnych. Zakres działalności kontrolnej NIK w przypadku innych jednostek organizacyjnych i podmiotów gospodarczych, w myśl art.203 ust.3 mogą one być kontrolowane z punktu widzenia legalności i gospodarności w takim zakresie, w jakim wykorzystują majątek lub środki państwowe albo komunalne oraz wywiązują się z zobowiązań finansowych na rzecz państwa. Kolejny art. Konst. (art.204) reguluje obowiązki NIK wobec Sejmu. Punkt pierwszy zobowiązuje Izbę do przekładania Sejmowi analizy wykonania budżetu i założeń polityki pieniężnej. Dwa kolejne punkty ustępu 1 to postanowienia po raz pierwszy umieszczone wśród przepisów konstytucyjnych, a będące powtórzeniem regulacji nowej ustawy o NIK. Artykuły 205 i 206 Konst. zwierają postanowienia dotyczące Prezesa NIK. Stanowią one, iż jest on powoływany przez Sejm za zgodą senatu, ze kadencja trwa 6 lat, a sprawować tę funkcję może tylko dwa razy z rzędu. Ustrojodawca wprowadziła także zakaz łączenia stanowiska Prezesa NIK z przynależnością do partii politycznej i pełnieniem innych funkcji publicznych, a także z dodatkowym zatrudnieniem, z wyjątkiem pracy w charakterze nauczyciela akademickiego. Konst. ustanawia jednocześnie w art.206 immunitet formalny: Prezes NIK nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani aresztowany lub zatrzymany bez zgody Sejmu, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego. Szczegółowe postanowienia dotyczące organizacji oraz trybu działania NIK ma określić ustawa (art.207).

2. Rzecznik Praw Obywatelskich

Istota i znaczenie instytucji ombudsmana

Charakteryzując uniwersalne cechy kształtujące istotę urzędu ombudsmana należy również stwierdzić, iż zazwyczaj organ ten wypełnia dwie podstawowe zadania. Po pierwsze, chroni prawa i wolności obywatelskie oraz ogólnoludzkie naruszone w wyniku nieprawidłowych decyzji, podjętych przede wszystkim, przez organy administracyjne, choć niekiedy także i sądownicze. Po drugie ombudsman informuje parlament o stanie praworządności w państwie, czym ułatwia kontrolę władzy ustawodawczej nad aparatem administracyjnym.

Geneza i pozycja ustrojowa RPO

Rzecznik Praw Obywatelskich pojawił się w Polsce w 1987 r., jako instytucja zupełnie nowa, nie znana dotychczas polskiej tradycji ustrojowej. Rozpatrując status ustrojowy Rzecznika należy brać pod uwagę trzy zasadnicze elementy: a) wymogi formalne stawiane kandydatowi na ten urząd, b) zasady jego powoływania i odwoływania, c) usytuowanie względem innych organów państwowych, ze szczegółowym uwzględnieniem parlamentu. Ustawa o RPO stanowi, że urząd ten może sprawować obywatel polski wyróżniający się wiedzą prawnicza i doświadczeniem życiowym oraz wysokim autorytetem ze względu na swe walory moralne i wrażliwość społeczną. Zgodnie z art.209 ust. 1 Konst. Rzecznik powoływany jest przez Sejm za zgodą Senatu. Szczegółowy tryb wyboru określony został zarówno w ustawie jak i w regulaminach obu izb parlamentu. Kandydatów na urząd Rzecznika zgłaszać może Marszałek Sejmu oraz grupa posłów w liczbie co najmniej 35. Uchwała Sejmu w sprawie powołania RPO zapada bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów. Zasada nieodwoływalności Rzecznika przed upływem kadencji należy do najpoważniejszych, choć nie jedynych gwarancji niezależności działań RPO wobec innych organów państwowych została wyrażona w art.210 Konst. Do podstawowych gwarancji tej niezawisłości, określonych zarówno w Konst, jak i ustawie należą ponadto: a) niepołączalność urzędu Rzecznika z jakimkolwiek innym stanowiskiem, z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej, oraz zakaz wykonywania innych zajęć zawodowych (art. 209 ust 2.), b) apolityczność oraz zakaz przynależności do związków zawodowych i prowadzenia działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością tego urzędu (art.209 ust.3), c) immunitet formalny i nietykalność, wyrażają się tym, iż RPO nie może być, bez uprzedniej zgody Sejmu pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności (immunitet), jak równiej nie może być zatrzymany lub aresztowany (nietykalność), z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa w sytuacji gdy zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania (art.211). Ścisły związek Rzecznika z parlamentem wyznacza ponadto, nałożony na niego konstytucyjny obowiązek corocznego informowania obu izb o swej działalności (art.212), a także przedstawienie izbom spraw z tej działalności wynikających czy też podejmowane czynności w określonych sprawach na wniosek Marszałka Sejmu, o których to obowiązkach stanowi z kolei ustawa.

Zakres działania RPO

Zgodnie z art. 208 Konst. RPO stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konst. oraz w innych aktach normatywnych. Ustawa zasadnicza stanowi, iż każdy ma prawo wystąpić do RPO z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej. Zakres podmiotowy kompetencji RPO obejmuje zarówno obywateli polskich jak i cudzoziemców oraz bezpaństwowców, o ile ich prawa i wolności gwarantowane przez polskie prawo, zostały naruszone działaniem lub zaniechaniem ze strony organów władzy publicznej. Szczególną ochroną ze strony RPO objęte są: prawo do życia i ochrony zdrowia dziecka, prawo do wychowania w rodzinie, prawo do godziwych warunków socjalnych oraz prawo do nauki.

3. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji

Pozycja ustrojowa KRRiT

Zgodnie z art. 213 ust.1 Konst. KRRiT stoi na straży wolności słowa, prawa do informacji oraz interesu publicznego w radiofonii i telewizji.

Struktura KRRiT

KRRiT jest organem kolegialnym i pluralistycznym. Jej pluralistyczny charakter zapewniają przede wszystkim dwa czynniki - tryb powoływania członków oraz długość ich kadencji. Konst. stwierdza w art.214, iż członkowie KRRiT są powoływania przez Sejm, Senat i Prezydenta RP. To ogólne sformułowanie znalazło rozwiniecie w art.7 ustawy, gdzie mówi się, że w skład Rady wchodzi 9 członków: 4 powoływanych przez Sejm, 2 przez Senat i 3 przez Prezydenta, spośród osób wyróżniających się wiedzą i doświadczeniem w zakresie środków masowego przekazu. KRRiT jest organem działającym permanentnie, zaś jej skład odnawiany jest co 2 lata, na zasadzie rotacji. Funkcjonuje natomiast kadencja członków Rady i wynosi ona 6 lat, licząc od dnia powołania. Podstawę prawną dla określenia statusu członków KRRiT stanowi aktualnie nie tylko, jak to było dotychczas, art. 8 ustawy o radiofonii i telewizji, ale również art. 214 ust. 2 Konst. Ustrojodawca podniósł bowiem do rangi konstytucyjnej takie gwarancje niezależności członków Rady jak: apolityczność, zakaz przynależności do związków zawodowych oraz zakaz prowadzenia działalności nie dającej się pogodzić z godnością pełnienia tej funkcji. Należy przy tym podkreślić, iż Konst. wprowadza bezwzględny zakaz przynależności do partii politycznych i związków zawodowych, podczas gdy ustawa przewidywała dotychczas jedynie konstrukcję zawieszenia członkostwa w tych organizacjach na okres kadencji. Konst. nie odniosła się natomiast do pozostałych przypadków, w których ustawa stanowiła dotąd o zawieszeniu przynależności członka Rady, co oznacza, że członkostwo we władzach stowarzyszeń, związków pracodawców, organizacji kościelnych lub związków wyznaniowych nie stanowi bezwzględnej przeszkody w wykonywaniu funkcji członka Rady. Organ uprawniony do powołania członka KRRiT może go odwołać w przypadku: a) zrzeszenia się swej funkcji przez członka, b) choroby trwale uniemożliwiającej sprawowanie funkcji , c) skazania prawomocnym wyrokiem za popełnienie przestępstwa z winy umyślnej, d) naruszenia przepisów ustawy stwierdzonego przez Trybunał Stanu.

Zakres kompetencji i tryb funkcjonowania Rady

Do zadań KRRiT ustawa zalicza: a) projektowanie, w porozumieniu z Prezesem RM, kierunków polityki państwa w dziedzinie radiofonii i telewizji, b) określone, w granicach upoważnień ustawowych, warunków prowadzenia działalności przez nadawców, c) podejmowanie, w zakresie przewidzianym ustawą, rozstrzygnięć w sprawach koncesji na rozpowszechnianie i rozprowadzanie programów, d) sprawowanie, w granicach określonych ustawą, kontroli działalności nadawców, e) organizowanie badań treści i odbioru radiowych i telewizyjnych, f) określanie opłat abonamentowych, opłat za udzielanie koncesji oraz wpis do rejestru, g) opiniowanie projektów aktów ustawodawczych oraz umów międzynarodowych dotyczących radiofonii i telewizji, h) organizowanie i inicjowanie współpracy z zagranicą w dziedzinie radiofonii i telewizji, i) inicjowanie postępu naukowo-technicznego i kształcenia kadr w dziedzinie radiofonii i telewizji, j) współpracę z właściwymi organizacjami i instytucjami w zakresie ochrony praw autorskich, praw wykonawców, prawa producentów oraz nadawców programów radiowych i telewizyjnych. W art. 213 ust. 2 Konst. przyznaje KRRiT prawo do wydawania rozporządzeń oraz podejmowania uchwał w sprawach indywidualnych. W formie rozporządzeń Rada rozstrzyga m.in. takie kwestie, jak określanie zasad działalności reklamowej w programach radiofonii i telewizji czy trybu rozpowszechniania audycji mogących zagrażać zdrowiu fizycznemu i psychicznemu dzieci oraz młodzieży.

45

---