ZABÓJSTWA POPEŁNIANE PRZEZ NIELETNICH
-Nieletni stanowią obecnie najszybciej zwiększającą się grupę zarówno ofiar, jaki i sprawców przemocy, łącznie z zabójstwami.
-Zabójstwo w kręgu rodziny stanowi stosunkowo niewielki odsetek zabójstw dokonanych przez nieletnich
-Im niższy wiek sprawców, tym większa brutalność czynów.
-Wśród ludzi młodych obserwuje się wzrost liczby popełnianych morderstw (większy niż w innych grupach wiekowych)
- Problem przestępczości osób nieletnich nasilił się po II wojnie św., szczególnie w krajach wysoko rozwiniętych ( dynamiczny rozwój cywilizacji, postęp techniczny, urbanizacja), od 1990 zaczęła w Polsce wzrastać przestępczość nieletnich (stawali się coraz bardziej bezwzględni, brutalni, sadystyczni)
- 1996 - sondaż OBOP-u dotyczący przyczyn brutalności dzieci i młodzieży. Wskazane przyczyny to:
* nieodpowiednie środowisko rówieśników
* pokazywane w filmach sceny okrucieństwa, zabijania (też kradzieży, napadów, oszustw)
* nieodpowiedni sposób wychowania, zły przykład w rodzinie
* zbyt łagodne kary za przestępstwa
* pokazywanie w TV nieuczciwych osób piastujących wysokie stanowiska
-większość czynów karalnych jest popełniana w dużych miastach ( małe możliwości rozpoznania sprawcy, większa anonimowość, mała kontrola wew.). Popełniają je głównie gangi młodzieżowe, grupy nieletnich kierowane przez 1-2 osoby( tworzą je głównie chłopcy, w wieku 13-16 lat, powtarzający klasy, uciekający z domów lub z placówek opiekuńczo -wychowawczych). Te grupy powstają najczęściej doraźnie, ale mogą się przekształcać w gangi. Z takimi grupami często współdziałają dorośli( w roli paserów lub dowódców; zachęcają do napadów itp., obiecując nagrodę)
- większość czynów popełnianych przez nieletnich to działania zaplanowane!!
-Bodźce determinujące przestępczość nieletnich:
* chęć zdobycia pieniędzy, innych korzyści materialnych
* chęć zaimponowania innym
* namowa kolegów lub osób dorosłych
*chęć przebywania i realizowania się w grupach nieformalnych
* powielanie wzorów z domu rodzinnego
* poczucie bezkarności za wcześniejszą działalność przestępną
* poszukiwanie akceptacji, oparcia, poczucia bezpieczeństwa, których nie ma w domu rodzinnym
- wzrasta brutalność popełnianych czynów!! (szczególnie wobec rówieśników, osób starszych i niepełnosprawnych), coraz częściej młodzi biją, zabijają dla samej przyjemności, a nie z konieczności obezwładnienia ofiary.
Przyczyny brutalizacji:
zmiany społeczne, kulturowe, ekonomiczne
coraz silniejsza pozycja mediów
patologia rodziny, niewłaściwe, niesprzyjające rozwojowi warunki środowiskowe i metody wychow.
Pozostawianie dzieci samym sobie, brak opieki
ALE okrutni, agresywni nieletni często pochodzą też z tzw. „dobrych domów” !!
Coraz częściej przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu dopuszczają się dziewczęta!! (spowodowanie uszkodzeń ciała lub rozstroju zdrowia, udział w bójce lub pobiciu, rozbój, wymuszenia, napaść na funkcjonariusza, znęcanie się nad rodziną, naruszenie nietykalności cielesnej)
W badaniach M. Koczyk wyodrębniła 4 kategorie ofiar nieletnich dziewcząt:
1) dziewczęta w tym samym lub podobnym wieku, uczęszczające do tej samej klasy/szkoły lub przynajmniej znane z widzenia; to najliczniejsza kategoria.
2) członkowie rodziny
3) chłopcy (rzadko)
4) osoby zupełnie obce, przypadkowe
Istnieje związek między kategoriami pokrzywdzonych a typem popełnianych wobec nich czynów karalnych (większość czynów nieletnich dziewcząt tzn. bójki, pobicia, rozboje, znęcanie się nad rodziną jest skierowana przeciwko osobom tej samej płci - dziewczynom z tej samej grupy wiekowej lub kobietom z rodziny). Te przestępstwa są często popełniane w szkole lub w jej okolicach.
Subiektywne przyczyny dokonania czynów karalnych (jak dziewczęta tłumaczyły swoje agresywne zachowanie):
wcześniejsza obmowa, pomówienie,
wyzwiska kierowane pod ich adresem dotyczące ich prowadzenia się i/lub wyglądu, ktoś się „ krzywo spojrzał”
pomówienia o kradzież
nieporozumienia związane z rywalizacją o chłopaka
wcześniejsza agresja fizyczna lub słowna ze strony pokrzywdzonej lub osoby trzeciej (np. „robiłam to, bo babcia też mnie biła”; wizyta w domu ojca alkoholika i agresja z jego strony, molestowanie seksualne w dzieciństwie rodzi agresję przelewaną na innych)
wcześniejsze (nawet przypadkowe) uderzenie przez ofiarę (np. drzwiami w toalecie)
chęć osiągnięcia korzyści materialnej (odzieży, biżuterii, pieniędzy)
Badania wykazały, że większość czynów popełniono spontanicznie, bez fazy przygotowań. Nieletnie nie brały pod uwagę możliwości ugody, nie myślały o konsekwencjach, starały się wykazać, że winę za całe zdarzenie ponosi ofiara .
Przyczyny przestępczości nieletnich dziewcząt:
wadliwie funkcjonujące środowisko rodzinne
zaburzenia w nauce szkolnej stąd niski poziom wykształcenia
udział w grupach antagonistycznie nastawionych wobec norm społ.
Niezaspokojenie potrzeb biopsychospołecznych
Ponad połowa czynów karalnych była dokonana wspólnie z innymi dziewczętami.
Większość wydarzeń rozgrywa się w obecności świadków ( zajście przyjmowało charakter widowiska) i popełniana jest przez grupę ( niweluje to indywidualną odpowiedzialność)
R. Jenkins poszukiwał charakterystycznych cech osobowości nieletnich popełniających przestępstwa i wyróżnił NIEZSOCJALIZOWANY TYP NIEPRZYSTOSOWANIA. Jego cechy:
* zaczepność
* napastliwość
* okrucieństwo
* bunt wobec autorytetów
*złośliwe żarty
* brak poczucia winy, zrzucanie odpowiedzialności na innych
* agresywność
* odczuwanie siebie jako ofiary wykorzystywanej przez innych
* zmienność
*mała ilość przyjaciół
*brak umiejętności „wczucia się” w zasady współżycia społ.
* w szkole są nielubiani, odrzucani, konflikty z rówieśnikami, brak właściwej postawy wobec nauczycieli
* wroga postawa wobec ludzi
* w ich rodzinach chłód emocjonalny, postawa odrzucenia
Agresja jest często kierowana wobec członków własnej rodziny. Czynniki mogące wpłynąć na popełnienie zabójstwa w rodzinie:
pozostawanie pod wpływem alkoholu, narkotyków
silna presja kulturowa lub obyczajowa wymagająca „zachowania twarzy” w wypadku naruszenia godności, honoru, ambicji
wcześniejsze groźby popełnienia samobójstwa wypowiadane przez przyszłego zabójcę
niedawno przeżyta silna depresja
niedawno doznany zawód miłosny
pozostawanie w czasie bezpośrednio poprzedzającym zabójstwo poza obrębem rodziny
wcześniejsze grożenie partnerowi lub członkom rodziny
Badania na 90-osobowej grupie nieletnich przestępców w Gdańsku wykazano związek między przestępczym zachowaniem nieletnich a dysfunkcjonalnością ich rodzin. Zaobserwowano:
- środowiskowo - kulturowy prymitywizm w 7% badanych rodzin
- uzależnienie od narkotyków jednego lub obojga rodziców (6% rodzin)
- rozbicie rodziny (21%)
- wzorce przestępczości w 30% badanych rodzin
- przemoc i agresja wewnątrzrodzinna (bardzo nasilone) (46%)
- alkoholizm jednego lub obojga rodziców(58%)
Wczesne doświadczenie przemocy w rodzinie powoduje frustrację(niezaspokojenie wielu potrzeb psychicznych), ale także dostarcza wzorców zachowania stąd agresywne wzorce zaspokajania stosunków z otoczeniem.
Ale w innych badaniach wykazano, że agresywna przestępczość nieletnich nie wiąże się wcale z wzorcami przemocy w domu, ale wynika z przynależności do nieformalnych grup rówieśniczych, dla których agresja stanowi cel i jest główną formą manifestacji swego istnienia (stąd pochodzą modele agresywnych zachowań, a nie z rodziny, bo w wieku 15-16 lat to głównie grupa rówieśnicza wpływa na dziecko)!!! Ponadto obecność agresji i przemocy w domu pozwala na bieżąco rozładowywać negatywne emocje w domu, co obniża motywację do agresywnych zachowań na zewnątrz.
WNIOSEK:
-Nieletni będący sprawcami zabójstw w rodzinie, dwukrotnie częściej doświadczają agresji i przemocy w domu.
-Nieletni dokonujący zabójstw poza rodziną, rzadziej doświadczają przemocy w domu.
Przewlekłe doświadczanie przemocy w rodzinie katalizuje motywację nieletniego do zbrodniczego zachowania wobec dotychczasowego oprawcy. Ta przemoc w rodzinie:
- uczy skrajnie agresywnych form realizowania celów, zaspokajania potrzeb i rozwiązywania rodzinnych konfliktów
- obniża próg wrażliwości dziecka na drastyczność zewnętrznych przejawów zachowań agresywnych
- stymuluje gotowość do odreagowania hamowanego poczuciem fizycznej słabości lęku i kumulowanej złości
- zmniejsza poczucie winy poprzez przekonanie o działaniu w moralnie słusznej sprawie i przy wsparciu dotychczasowych współofiar
- kształtuje agresywny, chociaż zawężony do środowiska rodzinnego, stereotyp funkcjonowania nieletnich
- stymuluje ukierunkowaną na sprawcę przemocy w rodzinie skrajnie agresywną przestępczość nieletnich, wcześniejszych ofiar tej przemocy
Przyczyny zachowań agresywnych (pobić, uszkodzeń ciała, zabójstw) skierowanych wobec osób spoza rodziny:
pragnienie doznania przyjemności związanej z rywalizacją, ryzykiem i ekscytacją jako stanami ekstremalnymi, uniesienia związanego z wyrwaniem się z monotonii szarej codzienności.
Przywłaszczenie, które w rozumieniu sprawcy przestępstwa może nastąpić po całkowitym unieszkodliwieniu ofiary
Zemsta i nienawiść zgeneralizowane na wszystkich ludzi lub na pewne urojone krzywdy, których doświadczył sprawca
Pragnienie władzy i dominowania nad słabszym, przerażonym i upokorzonym człowiekiem, wynikające z sadystycznych potrzeb pojawiających się u wielu ludzi wskutek stosowania przez rodziców wadliwych technik socjalizacyjnych
- wykazano, że autorytaryzm (jako cecha osobowości) istotnie koreluje z frustracją ( a frustracja wiąże się z agresją).
- na poziom agresywności mają wpływ takie cechy osobowości jak:
* drażliwość tendencja do impulsywnego reagowania zdecydowanym nieuprzejmym sprzeciwem na najmniejszą prowokację lub niezgodę
* wrażliwość emocjonalna tendencja do doświadczania uczucia dyskomfortu , bezradności, nieadekwatności, poczucia bycia zranionym
Im wyższe nasilenie tych cech tym silniejsze zachowania agresywne w sytuacji frustracji, niepowodzenia, a nawet przy oglądaniu agresywnych scen
W obu przypadkach duża rolę odgrywa odporność na frustrację i zdolność panowania nad własnymi reakcjami w sytuacji stresowej, sytuacji prowokacji itp. (ich brak zachowania agresywne)
„Impulsywna agresja” osoby mniej impulsywne ( niższa drażliwość i wrażliwość emocjonalna) wybierają dla innych podczas eksperymentu silniejsze szoki elektr. jeśli wcześniej oglądały zdjęcia wywołujące agresję, zamiast neutralnych.
- agresywne zachowanie rozgrywa się w czasie. Agresja może narastać w czasie ( zjawisko ROZPAMIĘTYWANIA) lub zmniejszać się wraz z upływem czasu (zjawisko ROZPRASZANIA). Rozpraszanie i rozpamiętywanie to dwa bieguny tego samego zachowania.
Osoby z wysokim wskaźnikiem rozpraszania szybko pozbywają się urazy i chęci odwzajemniania za doznaną obrazę
Osoby z wysokim wskaźnikiem rozpamiętywania wraz z upływem czasu utrwalają pragnienie zemsty
Ale w eksperymencie po 24 godzinach od ich obrażenia nawet osoby „rozpraszające” nie zmniejszały poziomu agresji ( czyli obraza to czynnik silnie prowokujący do zach.agresywnych (szczególnie u ludzi młodych; podobnie jak frustracja) !!!!)
- Młodzieżowe grupy przestępcze dokonują częstych czynów przestępnych skierowanych przeciw życiu i zdrowiu. Zabójstwo nie musi tu być zaplanowane, może być niezamierzone i nastapić w trakcie realizacji innej działalności przestępnej lub chuligańskiej.
Gang wyalienowana grupa, początkowo uformowana spontanicznie, a następnie integrowana przez konflikt; gangi są ośrodkami demoralizowania młodszych przez starszych (nakazy i terror, zachęty i pochwały, instruktaż i wskazówki jak dokonać przestępstwa lub jak zachowac się w razie „wpadki” np. „milcz, bo się zemścimy”). Członkowie gangu dzielą społeczeństwo na swoich i obcych(poczucie solidarności, współodpowiedzialności wobec swoich i postawa antagonistyczna wobec obcych).
Dzieci młodsze natychmiast poddają się wpływowi starszych kolegów, nie zastanawiając się nad swoim postępowaniem i jego konsekwencjami.
Dzieci starsze popełniają czyny anty- i aspołeczne, by zdobyć i utrwalić swój autorytet., przejmują panujące w grupie poglądy i normy, grupa sankcjonuje to, co jest sprzeczne z prawem i zasadami społecznego współżycia, nie znosi żadnego przymusu, kontroli z zewnątrz, przeciwstawia się organizacjom wychowawczym.
Wg F.Riedla czasem aktywność gangu ma charakter prowokacji obronnej (prowokuje się niechęć społeczeństwa, żeby potem móc traktować je jako wrogie i pozbyć się wszelkich skrupułów)
Działalnośc gangu pozwala rozładować agresję i pełni funkcję konsolidacyjną wobec wspólnego zagrożenia( zespoleniu grupy służą tez np. piosenki ośmieszające grupy konkurencyjne lub wartości uznawane przez społeczeństwo.
Podział młodzieżowych grup przestępczych ze względu na rodzaj działalności:
gangi kradnące (szajki) - cechuje je większa spójność, członkowie są bardziej oderwani od środowiska, silniej związani z grupą, działania ich są zaplanowane, zorganizowane (kradzieże), mają swoją dyscyplinę, swoich wodzów, stałe miejsce spotkań służące jako „melina” i magazyn łupów, tam opracowują plan „skoków”, każdy wnosi swoje pomysły. Grupa popełnia przestępstwa, których nie popełniliby jej członkowie samodzielnie np. z braku doświadczenia, gang zwiększa możliwości. Istnieje tu podział na grupę pokojową (można ją w każdej chwili opuścić) i bojową (kto z niej występuje to zdrajca - zostaje ukarany, nawet śmiercią!!), obowiązuje absolutna i bezwzględna lojalność wobec grupy; konformizm cech osobistych(podobieństwo wyglądu, zachowań, myślenia), nie toleruje się ingerencji „legalnego świata”,
gangi chuligańsko- kradnące
gangi chuligańskie
-Nieletni atakują najczęściej osoby nietrzeźwe, kobiety, osoby niepełnosprawne, rówieśników, młodsze dzieci.
- większość czynów grupowych jest zaplanowana, zamierzona; popełniane są głównie w miejscu zamieszkania,
-Grupy zwykle powstają spontanicznie, na czas popełnienia czynu, wskutek podobieństw środowiskowych np. wspólna szkoła. Początkowo celem jest wspólna zabawa, ale tez próba zdobyci przewagi nad słabszymi; często dzieci przejmuja agresywne wzorce od starszych członków grupy, nieletni mogą być wykorzystywani do popełniania przestępstw zaplanowanych przez dorosłych.
- Niektóre grupy są bardzo dobrze zorganizowane , specjalizują się w określonych rodzajach przestępstw (rozboje, wymuszenia rozbójnicze, bójki i pobicia), jest podział ról.
- Grupa wzmaga agresywność, daje poczucie anonimowości; niekontrolowane grupy cechuje okrucieństwo, gniew. Działalnośc przestępna w grupach powoduje pogłębianie się procesu demoralizacji; grupa ma tez pozaprzestępcze funkcje ( wspólne spędzanie czasu, zdobycie uznania, aprobaty) to przyciąga jeszcze niezdemoralizowane, ale pozbawione opieki dzieci z okolicy i powoduje u nich proces wykolejenia.
Dlaczego młodzi ludzie wstępują do grupy młodzieżowej, gangu?
patologia w rodzinie
trudne warunki życiowe
słabe wyniki w nauce stąd frustracja
poczucie niższości
niechęć do domu rodzinnego, szkoły
zerwanie więzów z najbliższymi
poczucie wyobcowania ze środowiska szkolnego
osamotnienie, izolacja, niezaspokojenie potrzeb psych (uznania, akceptacji, poczucia wartości)
- istnieje też związek między zabójstwami a przynależnością do sekt religijnych (na świecie jest ich kilka tysięcy, są to małe grupy wyznaniowe)!!
- w USA ok. 1000 sekt, w Brazylii- 5000, Europa Zachodnia - ok.1500
Ideologia sekt:
ich przywódcy duchowi mianują się mesjaszami, którzy widzieli Boga lub rozmawiali z nim
część z nich uważa, że pochodzi z innej planety
głoszą rychłe nadejście końca świata , do którego trzeba się dobrze przygotować i być „czystym”
warunek „czystości” to oddanie wszystkich dóbr materialnych na rzecz sekty
często wymagają zerwania więzi z rodziną
Sekty werbują nowych członków np. spośród najbardziej żarliwych uczestników mszy katolickich.
W Polsce związanych jest z nimi ok. 550 000 osób (łącznie z tzw. nowymi ruchami religijnymi)
-Do sekt przyciąga ich odmienność od polskiej tradycji, oryginalność, obietnica uwolnienia się od trosk i stabilizacji materialnej.
- wpływ na popełnianie zabójstw mają też sceny przemocy w TV, gry komputerowe itp. (rozbudzaja przemoc, seksizm, rasizm.) Skutki grania w gry komputerowe mogą być większe niż oglądania TV z uwagi na aktywny udzial dziecka w akcji gry komputerowej, telewizja to tylko bierny odbiór.
- wpływ narkotyków na popełnianie zabójstw przez nieletnich!! ( zarówno ich zażywanie, jak i sprzedaż). Często ofiary także są uzależnione od narkotyków Przyczyną zabójstwa jest w takich sytuacjach np. kłótnia podczas transakcji sprzedaży narkotyków, o pieniądze, o jakośc narkotyku itp.
Ofiary nieletnich sprzedawców narkotyków były znacznie młodsze od ofiar nieletnich niezwiązanych ze sprzedażą.
Nieletni sprzedawcy narkotyków to grupa szczególnie wysokiego ryzyka- zarówno wśród sprawców jak i ofiar zabójstw.
5