Polityka spoleczna, polityka spoleczna 1, POLITYKA SPOŁECZNA Wykład I - 12


Wprowadzenie do polityki społecznej.

  1. Definicja ogólne cele i działania.

Polityka społeczna zajmuje się kształtowaniem warunków życia ludności przy zachowaniu warunków postępu społecznego.

Polityka społeczna powinna zajmować się kształtowaniem kapitału społecznego.

Podmiotem polityki społecznej jest państwo. W warunkach decentralizacji jest struktura bardzo złożoną.

Podmiot to ten kto prowadzi np. politykę społeczną.

Polityka społeczna jest prowadzona w wielu skalach, i to powoduje różność zadań dla:

Największe zadania mają gminy i instytucje centralne państwa.

Państwo realizuje politykę społeczną wraz z tzw. partnerami społecznymi, a są nimi:

W skład obszarów zainteresowań polityki społecznej wchodzi:

Finansowanie działań polityki społecznej odbywa się przez :

Definicja polityki społecznej - głównym celem polityki społecznej jest kształtowanie warunków życia ludności przy zachowaniu celu nadrzędnego jaki jest postęp społeczny.

Kierunki działań z zakresu polityki społecznej:

  1. obrona obywateli przed niezaspokojeniem ich podstawowych potrzeb egzystencjalnych

  2. wyrównanie szans życiowych

  3. zabezpieczenie społeczne (tworzenie struktur przezorności zbiorowej)

  4. harmonizowanie i godzenie rozbieżnych interesów różnych grup społecznych w tym kapitału i pracy (chodzi o zachowanie pokoju społecznego)

  5. dokonywanie redystrybucji dochodu narodowego

  6. kształtowanie kapitału społecznego.

Opinie na temat sposobów realizacji polityki społecznej prze państwo , wśród polskich polityków:

  1. bardzo skrajne - państwo nie powinno zajmować się polityką społeczną , nie powinny funkcjonować żadne struktury państwowe jakie pomagają obywatelom, ponieważ polityka społeczna hamuje rozwój tych najbardziej przedsiębiorczych, rodzina powinna dbać o siebie, a nie państwo- to zdanie Korwina -Mikke

  2. odmienne stanowisko - skrajne - to stosowanie bardzo szeroki polityki społecznej pomocy państwa obywatelom, jak jest np. w Skandynawii.

Polityka socjalna a polityka społeczna.

Te dwa pojęcia bardzo często stosowane sa zamiennie, jest to błędem , ponieważ nie oznaczają one tego samego.

Polityka socjalna - to głównie udzielanie bezekwiwalentnych świadczeń. (Bezekwiwalentne - tzn. nie wymaga płacenia jakichkolwiek składek).

Polityka społeczna - jest to pojecie o bardziej szerokim znaczeniu w tym pojęciu mieści się polityka socjalna.

Historia polityki społecznej.

We wszystkich kulturach następuje nakaz wspomagania ubogich, a w Europie jest to tez doskonalenie świata na zewnątrz.

Np. w miastach średniowiecznych istniała tzw. Bedel miejski - urzędnik, który zajmował się pomocą biednym.

W miastach znajdowały się m.in. w Poznaniu szpitale miejskie, które były właściwie przytułkami, tam ludzi leczono tam tez oni mieszkali.

Członkowie wspólnot religijnych pomagali sobie wzajemnie. Istniał ty tzw. kasy pomocowe miały je też m.in. cechy rzemiosł.

Sam termin polityki społecznej pojawił się na przełomie XVIII i XIX wieku. Po raz pierwszy termin ten podany został przez Ch. Furiera.

Polityka społeczna w takim jak my znamy znaczeniu pojawiła się dopiero w drugiej połowie XIX wieku. Co było związane z rozwojem kapitalizmu. Państwo zostało wówczas zmuszone przez ruch robotniczy (związki zawodowe) do przejęcia funkcji pomocy najbiedniejszym a także całemu społeczeństwu.

W Anglii sporządzane były oficjalne raporty kontroli na temat sytuacji w fabrykach, w wojsku. Pierwszym państwem gdzie najbardziej rozwinęła się polityka społeczna były Niemcy.

Sami kapitaliści sprawdzali i egzekwowali wykonywanie ustaw państwowych np. sprawdzanie w Anglii wykonywania powszechnego obowiązku szkolnego przez dzieci.(Ci, którzy zatrudniali dzieci za małe pieniądze, byli oskarżani o nieuczciwą konkurencję).

W Polsce XIX (II Rzeczpospolita) w istniało przeludnienie agrarne i ubóstwo, było ono uzależnione również od dzielnicy Polski co miało związek z wcześniejszymi zaborami. Istniał też:

Zadania polityki społecznej.

W Polsce po II wojnie światowej:


Polityka społeczna opierała się na trzech filarach:

  1. pełne zatrudnienie - podstawa bezpieczeństwa socjalnego w państwie realnego socjalizmu było pełne zatrudnienie)

  1. wysokie państwowe subsydia do cen podstawowych towarów i usług oraz szeroki dostęp do bezpłatnych i niskopłatnych usług socjalnych:

  1. stosunkowo dobrze rozwinięty system świadczeń społecznych

- emerytury i renty - ale poziom tych świadczeń był bardzo niski .

Wykład II 26.10.2002r.

Aksjologia - to nauka społeczna.

Art. 20 ustawy o konstytucji.

Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności i dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego RP.

Poziom, jakość i godność życia - jako kategorie polityczno-społeczne.

Poziom życia - to stopień zaspokojenia potrzeb materialnych i kulturalnych społeczeństwa poprzez strumień dóbr i usług odpłatnych oraz poprzez fundusze konsumpcji zbiorowej w danej jednostce czasu.

Jakość życia - to dobrobyt psychiczny, zaspokojenie potrzeb duchowych i emocjonalnych tworzących poczucie zadowolenia z życia. Poziom życia wpływa na jakość życia.

Godność życia - działanie na rzecz innych członków społeczności a także na rzecz zaniedbanych regionów swojego kraju lub świata.

Wskaźniki rozwoju społecznego - powinny pozwolić określić poziom rozwoju społeczeństwa.

Wyróżniamy wskaźniki:

  1. subiektywne - pytamy obywateli o jakość ich życia a odpowiedź daje nam wskaźniki życia,

  2. obiektywne- opierają się na statystyce danych obiektywnych.

Wskaźniki obiektywne dzielą się na dwie grupy:

    1. wyrażone wartościowo w jednostkach pieniężnych,

    2. wskaźniki wyrażone w jednostkach naturalnych (tzw. punktach naturalnych).

Np. miernik wartościowy SMDS (Syntetyczny Miernik Dobrobytu Społecznego).

Istota SMDS - jest to skorygowany rachunek dochodu narodowego, który wprowadza nowe elementy, jak zmniejszające i zwiększające wartości dochodu narodowego.

Elementy zwiększające:

    1. wartość pieniężna pracy niezarobkowej we własnym gospodarstwie domowym (pranie, gotowanie, opieka nad dziećmi)

    2. wartość czasu wolnego liczona w pieniądzach i czas wolny uważa się za element konsumpcji.

Elementy zmniejszające:

  1. zanieczyszczenie środowiska naturalnego np. zmienne ekologiczne , warunki komunikacyjne

  2. amortyzacja - wartościowy efekt rynkowy wynikający z użytkowania dóbr.

W USA zamiast SMDS jest MEW - miernik dobrobytu ekonomicznego.

Mierniki niewartościowe :

  1. metoda genewska - jest metodą ONZ-etowską , polega na tym, że w pierwszej fazie tego miernika wyróżnia się grupy potrzeb ludności - to wskaźniki ogólne o wartościach od 0 do100, jak np.:

wyżywienie,

mieszkanie,

zdrowie,

wykształcenie,

czas wolny,

rozrywki,

zabezpieczenie bytu,

zagospodarowanie materialne.

Każda z tych grup jest rozbijana na trzy wskaźniki szczegółowe o wartościach od 0 do 100:

Np.

0x08 graphic
0x08 graphic
Standard mieszkań to sa potrzeby reprezentujące

0x08 graphic
0x08 graphic
Potrzeby mieszkaniowe gęstość zaludnienia

Samodzielność mieszkań

Wymienionym przykładom przypisuje się wartości od 0 do 100

0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic

0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0 - 100

agregowanie (czyli łączenie0

0x08 graphic
0x08 graphic
0- 100 wynik to poziom zaspokojenia potrzeb

0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0 - 100

2) metoda miernika HDI lub IRS ( Indeks Rozwoju Społecznego = Human Develope Indeks)

Intencja tego wskaźnika jest mierzenie rozwoju ludzi we wszystkich fazach życia. Wybrano trzy obszary życia społecznego:

  1. poziom dochodu,

  2. długość życia ludzkiego

  3. poziom edukacyjny.

Podzielono poszczególne kraje na trzy grupy:

  1. państwa słabo rozwinięte, wskaźnik IRS wynosi 0 - 0,5

  2. społeczeństwa średnio rozwinięte IRS = 0,501 - 0,8

  3. państwa wysoko rozwinięte IRS = 0,801 - 1.

W Polsce przeprowadzono pomiar dwa razy i tak:

  1. pierwszy pomiar wykazał, że poziom rozwoju społecznego mieści się w 0,801 - 1 i Polska została przyjęta do krajów wysokorozwiniętych, najwyższy pomiar był wtedy w województwie warszawskim 0,879 a najniższy dla województwa suwalskiego wynosił on 0,707. Dla ówczesnego województwa poznańskiego wynosił 0,868.

Potem badania powtórzono w okresie około 2 lat, wtedy Polska swobodnie mieści się w przedziale krajów wysokorozwiniętych. Polska zajęła 51 miejsce.

Instytucje UNDP (United Nation Development Program).

Proces poszerzania się ludzkich wyborów jest potrzebny.

Zebrano dane i stwierdzono, że cały świat rozwija się za wyjątkiem nielicznych obszarów. Pogłębiają się różnice wewnątrz społeczeństw.

WYKŁAD III 16.11.2002r.

Modele polityki społecznej

Klasyfikacja polityki społecznej.

  1. klasyfikacja wg R.Titmussa (Richarda Titmussa)

    1. model państwa marginalnego (model marginalny)

    2. model motywacyjny

    3. model instytucjonalno-redystrybucyjny

  2. klasyfikacja wg N.Furnissa i I.Thittona (Furniss, Thitton)

    1. model państwa pozytywnego

    2. model państwa bezpieczeństwa socjalnego

    3. model dobrobytu społecznego

Doktryny będące podstana dla powyższych modeli to:

    1. liberalizm (neoliberalizm)

    2. socjoliberalizm

    3. socjodemokratyzm.

Istota modeli dot. klasyfikacji wg R.Titmussa

    1. model państwa marginalnego polega na tym, że państwo pełni niewielką funkcję w zabezpieczaniu bytu, a państwo nie powinno budować stosunków socjalnych tylko sami obywatele powinni poprzez własną inicjatywę zapewniać sobie byt teraz i w przyszłości,

    2. państwo co prawda zabezpiecza pewne minimum socjalne, jednak o resztę obywatele powinni troszczyć się sami,

    3. udział państwa w redstrybucji dochodów jest bardzo duży, obywatele mają zabezpieczoną socjalną stronę bytu, redystrybucja dochodów państwa jest jego istotną funkcją.

Istota modeli dot. klasyfikacji N.Furnissa i I.Thittona

  1. państwo ma działać tylko w kryzysowych sytuacjach i tylko wtedy ma pomagać obywatelom, państwo w niewielkim stopniu reaguje na wolne siły rynkowe, nie tworzy modeli zabezpieczenia socjalnego

  2. państwo zapewnia bezpieczeństwo socjalne obywatelom ale tylko w niektórych sytuacjach

  3. każdy obywatel ma prawo do dobrobytu, występuje tu duża redystrybucja dochodu, duża odpowiedzialność państwa za obywateli.

Wszystkie wymienione modele sa liberalne (liberalizm, socjoliberalizm, socjodemokratyzm) ale inaczej pojmowana jest w nich rola państwa , szczególnie w neokonserwtyźmie, gdzie jednostka sama musi dbać o swoje bezpieczeństwo materialne i socjalne.

W neokonsrewatyźmie państwo udziela niewielkiej pomocy obywatelom (to polityka Regana-USA i Tatscher-Anglia) w politykach tych kładziono szczególny nacisk na rozproszenie własności (kupno mieszkań przez obywateli, samozatrudnienie - w USA). Szczególnie w USA występują niewielkie finanse publiczne, nie oczekuje się tutaj na pomoc państwa , obywatele sami muszą dbać o swoją przyszłość.

Socjoliberalizm - zasadniczo różni się od liberalizmu, tu państwo gwarantuje pewne minimum socjalne i angażuje się w życie społeczne - ta polityka charakterystyczna dla Niemiec i Austrii (tu zasiłek socjalny to 400 €, mieszkanie socjalne nie mniejsze niż trzy pokoje, bezpłatny bilet na środki komunikacji miejskiej, szerokie zaangażowanie państwa w systemy ubezpieczeń obywateli, w budownictwo mieszkalne, bardzo rozwinięta jest społeczna gospodarka rynkowa (cele społeczne są przed celami gospodarczymi)

Socjodemokracja - to polityka charakterystyczna dla krajów Skandynawskich i Danii - tu państwo ponosi odpowiedzialność za problemy społeczne, dąży się do wyrównania poziomu życia społecznego, wysokie podatki ale także bardzo duże świadczenia ze strony państwa.

Wszystkie modele polityki społecznej przechodzą pewne zmiany: przeważnie jest to zmniejszenie wydatków państwa na społeczeństwo, co związane jest z rosnącym starzeniem się społeczeństw, ale w efekcie nigdzie jeszcze nie nastąpiło ograniczenie polityki społecznej państw.

W Polsce polityka społeczna państwa opiera się na zasadach zawartych w Konstytucji tj. w;

Art. 20 ustawy o konstytucji.

Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności i dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego RP.

W Polsce przyjęto model socjoliberalny - gdzie rola państwa jest ograniczona, co ma zmuszać obywateli do działania, a państwo pomaga tylko w ograniczonym zakresie. W Polsce nie ma odpowiednika Niemieckiego socjalu czyli minimalnego gwarantowanego dochodu jaki jest w Niemczech, Francji i Anglii. M.in. z tego powodu iż minimum socjalne w Polsce to powyżej 760,00 zł netto a państwo jest bardzo biedne.

Przeobrażenia modeli polityki socjalnej:

  1. w ideologii - następuje zbliżenie socjoliberalizmu i socjodemokratyzmu

  2. w socjodemokratyźmie obywatele muszą się godzić z większym zróżnicowaniem dochodów

  3. mówi się o zmniejszeniu opieki państwa

  4. kładzie się nacisk na rozwój handlu zagranicznego (to globalizacja plus).

Inne modele polityki społecznej to np. w Japonii:

Skale polityki społecznej. Zadania instytucji centralnych i jednostek samorządu terytorialnego.

Po reformach administracyjnych jakie miały miejsce w Polsce w roku 1990 i 1999 nastąpiła decentralizacja władzy państwowej na władze gminną, powiatową i wojewódzką.

Władze w terenie przejęły funkcje państwa dotyczące polityki społecznej.

Organy te są podmiotami polityki społecznej.

Celem tej decentralizacji było:

Istnieją dwa modele redystrybucji środków finansowych z władz centralnych do lokalnych:

  1. fiskalny - gdzie władze centralne przekazałyby możliwość pozyskiwania funduszy i udziale w ich redystrybucji,

  2. administracyjny - całość środków przekazywana jest do ośrodków w kraju z centralnego budżetu.

W Polsce obowiązuje mieszany model redystrybucji środków. Gminy mają bezpośredni udział w podatkach od dochodów, ale nie wszędzie np. w Warszawie udział między gminami został uśredniony. Gminy mają największe zyski z podatków od nieruchomości.

Mimo podziału dochodów między gminy, można zauważyć iż gminy miejskie są bogatsze ni ż gminy wiejskie o 60%.

Działania dot. polityki społecznej są dokładnie określone i podzielone między organy centralne i lokalne.

Szczególnie dąży się do wyrównania poziomu życia w gminach, ale zmniejsza to zapał do pracy w gminach bogatszych (mniejszy udział w redystrybucji dochodów) , ale obowiązkiem państwa jest równoważenie poziomu życia społecznego.

Polityka społeczna w Polsce ma wiele wymiarów , ale najważniejszym podmiotem jej realizacji jest państwo.

Partnerzy polityki społecznej państwa. Dialog społeczny i jego instytucjonalizacja.

Dialog w sferze gospodarczej rozpoczął się od 1990r - gdy próbowano wprowadzić w życia tzw. plan Blacerowicza- gdzie w przedsiębiorstwach chciano pozostawić własność państwową ale miały one działać na zasadach wolnorynkowych, niestety plan ten nie udał się, gdyż zaczęto realizować zasady Międzynarodowego Bilansu Płatniczego, zastosowano wtedy metody zmian gospodarczych.

Z powodu wielu strajków , bardzo istotnym stał się dokument nazwany „paktem o przedsiębiorstwie państwowym w trakcie przekształcenia” - pomysłu Jana Kuronia.

Miał ten pakt zapewnić pracownikom restrukturyzowanych przedsiębiorstw chociaż czasowe zatrudnienie, duże odszkodowania w razie zwolnienia oraz udziały pracowników w prywatyzacji (akcje przedsiębiorstwa).

W 1994r. ustawą została powołana tzw. Komisja Trójstronna - jej pełna nazwa to Trójstronna Komisja ds. społeczno-gospodarczych. Dz. U nr 100 z 2001r. . Został ona powołana do godzenia interesów pracowników i pracodawców, oraz państwa.

Celem Komisji Trójstronnej było:

Istnieją też wojewódzkie komisje dialogu społecznego.

Stronami Komisji Trójstronnej są:

Kolejnymi partnerami państwa w polityce społecznej są: - organizacje pozarządowe (oprócz organizacji pracodawców i związków zawodowych), ich działalność to:

WYKŁAD V 14.12.2002r.

Partnerzy polityki społecznej.

to:

1.Trójstronna komisja ds. społeczno-gospodarczych

2.Organizacje pozarządowe - dofinansowywane ze środków publicznych. Ich działanie polega na zbieżności celów z państwem.

3.Kościoły i związki wyznaniowe - zajmują się pomocą społeczną (ubodzy itp.)

Związki zawodowe

Przynależność do związków zawodowych w Polsce w 2002r.to 3 mln osób (83 % pracowników nie należy do związków zawodowych).

Środki i struktura wydatków na politykę społeczną państwa.

Finanse publiczne - to środki zawarte w budżecie centralnym, w budżecie samorządów lokalnych oraz środki pozabudżetowe tj. Fundusz Pracy, Fundusz Ubezpieczeń Społecznych. Ich poziom zależy od dochodu narodowego oraz redystrybucji (czyli % stopa redystrybucji udział finansów publicznych w PKB

czyli fin. Publicz. X 100 normą jest wskaźnik ten na poziomie 50%.

PKB

W państwachdobrobytusocjalnego wskaźnik ten wynosi 60%, a np. W USA = 30%, 35%.

W Polsce wskaźnik ten maleje a w 2000r. = 43%. Również oprócz stopy redystrybucji (czyli w?w wskaźnika) ważne jest też PKB.

Fundusz publiczny składa się z:

1.Infrastruktura publiczna, bezpieczeństwo publiczne, administracja państwowa, drogi, mosty, wojsko, policja)

2.wydatki na politykę społeczną (renty, emerytury, zasiłki chorobowe, edukacja, opieka zdrowotna, polityka rodzinna, rynek pracy, pomoc społeczna i inne), fundusz kościelny, rekreacja.

Fundusz kościelny to wpłaty na fundusz ubezpieczeń duchowieństwa.

Podział funduszy publicznych w innych krajach:

1.w Europie to 50 / 50

2.w Polsce wydatki społeczne są większe niż średnio 2w krajach europejskich i stanowią ok. 70% finansów publicznych, większość z nich ma charakter sztywny.

Np. bardzo dużo co 50 mld zł kosztuje reforma ubezpieczeń społecznych.

Struktura finansów publicznych → wydatków publicznych.

Aby sprawdzić strukturę wydatków publicznych musielibyśmy zanalizować skonstruowane, wydatki sektora instytucji rządowych i samorządowych.

Rok 2000 PKB = 685 mld zł

Finanse publiczne ogółem = 295 mld zł

(czyli finanse publiczne stanowią 43% PKB)

Wydatki społeczne : (%PKB)

1.edukacja 6%PKB

2.ochrona zdrowia 4,4%PKB

3.ubezpieczenia społeczne i opieka społeczna 18,7% PKB

4.organizacja wypoczynku, sport, kultura, religia 0,8%PKB

Największy % stanowią ubezpieczenia społeczne i opieka społeczna oraz świadczenia dla bezrobotnych, ale jest to sytuacja normalna co ma związek ze starzeniem się społeczeństwa, poszerzające się ubóstwo, bezrobocie i duże koszty reformy ubezpieczeń społecznych.

Wydatki publiczne raczej nie wzrosną gdy chodzi o wzrost % mają one ścisły związek z PKB, a wraz ze wzrostem PKB pieniądze będą przesunięte w inne działy a nie na wymienione wyżej.

Deficyt budżetowy w Polsce zaplanowany jest w 2002r. na 5%PKB, a w Unii Europejskiej max deficyt to 3% PKB. Na obowiązkowe ubezpieczenie społeczne państwo dopłaca 52 mld zł.

Transformacja demograficzna a zadania dla polityki społecznej i ludnościowej.

Czy struktura demograficzna może mieć wpływ na politykę społeczną?

Tak a nawet duży, np. udział emerytów, liczba zawieranych małżeństw → edukacja bo nowe dzieci itp.

W Polsce istotne znaczenie mają dwa wyże demograficzne z lat 50 i z 80.

Od momentu przejścia na emeryturę ludzi z lat 50 zacznie ubywać rąk do pracy.

W wieku XIX mimo dużej dzietności była również duża umieralność co powodowało dużą stabilność społeczeństwa. W drugiej połowie XIX wieku rozpoczyna się przechodzenie pierwszej transformacji demograficznej czyli kilkukrotny wzrost liczby ludności.

Drugie przejście demograficzne to malejąca dzietność a wydłużające się życie ludzkie co powoduje niski przyrost naturalny, ale zwiększa się udział ludności w wieku po produkcyjnym.

W Polsce mamy już do czynienia z tzw. „grzybem demograficznym” → z piramidy demograficznej.

Z powodu braku środków państwo nie zrobiło w tym celu przygotowania państwa na wejście wyżu demograficznego na rynek pracy. Ważnym wskaźnikiem jest:

1995-2005 wiek produkcyjny osiągnęło i osiągnie 6 mln Polaków co stanowi przybywanie w każdym 5 leciu po około 1 mln pracowników.

Taki wzrost liczby pracowników i brak jakichkolwiek działań na rynku pracy powoduje bezrobocie, które będzie rosło do 2005r., a po tych latach rynek pracy zacznie się kurczyć (wyż z lat 50 odejdzie na emeryturę).

Tylko w Polsce jest obowiązkowa przynależność do funduszy emerytalnych, w innych krajach państwo dba o swoich emerytów.

Przyrost naturalnmy w Polsce jest bliski zero (()). Spowodowane to jest też wzrostem wieku urodzenia pierwszego dziecka powyżej 25 lat, a także planowanie przyrostu (ciąży).

W Polsce przyrost naturalny w porównaniu z innymi państwami jest nawet duży, np. w Niemczech od paru lat przyrost wynosi ok. -1. Bardzo niski przyrost naturalny jest na Ukrainie, Białorusi → drastycznie obniżenia przyrostu naturalnego spowodowane jest załamaniem gospodarki.

Długość życia zmienia się , a wynosi: 68-69 lat mężczyźni, 76 lat kobiety. Tak duży przedział wiekowy spowodowany jest mniejszym dbaniem o zdrowie, mniej wówczas pracowały zawodowo.

W Szwecji długość życia kobiet to 80 lat, a mężczyzn dużo ponad 70 lat.

To jest model do którego się dąży.

cd. WYKŁAD VI 4.01.2003r.

Ryzyka socjalne.

-choroba

-inwalidztwo

-starość

-utrata pracy

Zabezpieczenia socjalne można rozumieć jako zabezpieczenia socjalne (bytowe).

Zabezpieczenie społeczne może być rozumiane także jako bezpieczeństwo społeczne → jakość życia (bez dyskryminacji, konfliktów).

Kryteria oceny inwestującego w danym społeczeństwie zabezpieczenia społecznego;

  1. ilość obejmujących ryzyk

  2. od stopnia kompensaty utraconych dochodów

  3. dostępność i jakość usług socjalnych → w tym także pojęcia opieki społecznej.

Zabezpieczenia społeczne zabezpieczają środki bytowe, gdzie znajdują się usługi finansowe, rzeczowe i społeczne.

Techniki zabezpieczenia społecznego.

Ubezpieczeniowa - dotyczy opłacania składek ma ubezpieczenie społeczne (emerytalne, rentowe, chorobowe), a także osobiście opłacane składki ubezpieczeniowe (III filar). Technika ta polega na tym, że obywatel płaci składki, po wcześniejszym podpisaniu umowy z funduszem emerytalnym i po spełnieniu warunków tej umowy nabywa prawo do ubezpieczenia (emerytury, renty).

Głównymi cechami takiego zabezpieczenia są:

Zaopatrzeniowa - świadczenia finansowane sa ze składek obywateli, które to składki są obligatoryjne. Możliwość korzystania z funkcji zaopatrzeniowej nie wymaga wcześniejszego wpłacania składek na jakikolwiek fundusz. Przykładami zaopatrzeniowej techniki zabezpieczenia społecznego są: zasiłki dla bezrobotnych, renty socjalne, dodatki mieszkaniowe, emerytury służb mundurowych (ponieważ ci nie opłacają składek społecznych), zasiłki stałe.

Opiekuńcza - świadczenia mają charakter fakultatywny (uznaniowy) , funkcja to pomoc opieki społecznej.

Coraz częściej obserwuje się zacieranie różnic między poszczególnymi funkcjami.

Ubezpieczenia społeczne - geneza.

Pewne formy ubezpieczeń znane były już w średniowieczu , jak kasy pomocy wzajemnej w cechach. Po rozpoczęciu rewolucji przemysłowej, robotnicy ci lepiej zarabiający zaczęli tworzyć pewne formy zabezpieczeń (fundusze wypadkowe). Za czasów Bismarcka w Niemczech dość powszechnie pojawiły się ubezpieczenia, najpierw były to ubezpieczenia chorobowe - lata 80 XIX w. W Anglii na pocz. XX w. pojawiły się także ubezpieczenia obejmujące także ubezpieczenia emerytalne (na starość).

Obecnie ubezpieczenia społeczne sa powszechne i obowiązkowe, ubezpieczenia dobrowolne to II filar, w innych państwa Europy i Ameryki nie ma takiej sytuacji.

Organizacja ubezpieczeń społecznych w tzw. komunizmie była prowadzona przez państwo, które miało całkowity nadzór nad sposobem wpłacania składek do budżetu oraz nad ich dysponowaniem (rozdziałem).

Przeciwieństwem sytuacji ubezpieczeń całkowicie kontrolowanych przez państwo jest system, gdzie jest całkowity brak nadzoru.

Najczęściej stosowany jest system pośredni.

Finansowanie zabezpieczeń społecznych.

Wyróżniamy następujące rodzaje świadczeń z ubezpieczenia społecznego:

Świadczenia krótkookresowe - charakteryzują się tym iż wpłacane składki oraz dokonywane z nich wypłaty powinny się bilansować w ciągu roku.

Świadczenia długookresowe - charakteryzują się tym iż mogą się zmieniać w ciągu kilku lat, ten zmienny charakter powodowany jest starzeniem się społeczeństwa.

Metody finansowania zabezpieczeń społecznych:

Metoda repartycyjna - polega na tym, iż finansowanie świadczeń odbywa się z bieżących składek (wpłata składek wypłata np. emerytur), w metodzie tej wykorzystywana jest metoda solidarności społecznej (społeczeństwo młodsze wpłaca składki, z których korzysta społeczeństwo starsze); jest to metoda bezpieczna i tańsza w porównaniu z obowiązkowym podziałem składek na fundusze emerytalne , które to obecnie w Polsce funkcjonują.(Nigdzie indziej na świecie nie ma przymusu jak w Polsce lokowania składek w prywatnych instytucjach jakimi są fundusze emerytalne). Wadą metody repartycyjnej jest to iż zabezpieczenie przestaje obowiązywać z chwila śmierci ubezpieczonego.

W systemie repartycyjnym występuje duża odpowiedzialność państwa za ubezpieczenia, a zabezpieczeniem prawidłowości i wypłacalności jest samo państwo , które jak wiemy nie może zbankrutować.

Metoda kapitalizacyjna - to metoda, która wykorzystywana jest w systemie II filaru ubezpieczeń społecznych (tj. z naszych składek powstaje fundusz, który jest zarządzany przez określone towarzystwo emerytalne, którego zadaniem jest taki obrót aby przynosił dochody, a przez to nasze środki powierzone towarzystwu wzrastały. Z nadwyżek wpłat nad wypłatami tworzony jest tzw. fundusz rezerwowy, przeznaczony na zabezpieczenie ewentualnych problemów. Zaleta tej metody jest możliwość dziedziczenia przez osobę wyznaczona przez ubezpieczonego funduszy zgromadzonych przez niego.

Metody waloryzacji świadczeń z zakresu zabezpieczenia społecznego (kryteria podziału):

Czynniki mające wpływ na waloryzacje świadczeń.

W metodzie cenowo-płacowej (inflacyjno-płacowej) część świadczeń waloryzowana jest przez inflację , a druga cześć waloryzowana jest przez wzrost płac. Dlatego w Polsce płace rosną szybciej niż koszty utrzymania, a emerytury nawet spadły w porównaniu z rokiem 1994.

Ze względu na proces starzenia się społeczeństwa będzie następować podnoszenie wieku emerytalnego, który wynosi teraz w Polsce 30 lat pracy dla kobiet, i 35 lat pracy dla mężczyzn.

System emerytalny w Niemczech i USA.

Niemcy - średnia emerytura wynosi 70% podstawy wymiaru, w wyniku reformy ma spaść do 67% , ale istnieje tez możliwość ubezpieczenia się w funduszach emerytalnych. Państwo wspiera przezorność obywateli, przez możliwość odliczenia od podatku części składek na ubezpieczenie w funduszach.

USA - historia amerykańskich ubezpieczeń wiąże się z okresem wielkiego kryzysu, powstał wtedy repartycyjny system ubezpieczeń , który trwa do dnia dzisiejszego. W USA składki na ubezpieczenia są obowiązkowe 6,2% płaci pracownik, 6,2% pracodawca, państwo nie dopłaca do emerytur, środki pochodzące ze składek przenosi się na fundusz rezerwowy, koszt obsługi systemu repartycyjnego to 1% wnoszonych składek, najniższa emerytura to 60% najniższego wynagrodzenia, przeciętna emerytura to 862$ to 33% średniej płacy, dążenia - prezydent Busch i rząd amerykański chcą sprywatyzować istniejący repartycyjny system emerytalny.

W strukturze zabezpieczenia społecznego istnieje instytucja zwana powszechnie pomocą społeczną.

W jej ramach udziela się świadczeń o charakterze opiekuńczym (wypłacanie zasiłków stałych, wyrównawczych - są to zasiłki fakultatywne. Pomoc społeczna została powołana do życia ustawa z roku 1923 i aż do lat 90-tych XX w właściwie się nie zmieniła, ponieważ nie było takiej potrzeby (za czasów socjalizmu było pełne zatrudnienie, ogólny dostęp do mieszkań, dofinansowań , opieki medycznej, oświaty), funkcjonowała ona w ramach służby zdrowia.

Po przeprowadzonej reformie w latach 90-tych pomoc społeczna przesunięta została pod ministerstwo pracy.

Organizacja pomocy społecznej. W województwach istnieją ośrodki pomocy społecznej, a w powiatach istnieją tzw. Państwowe Ośrodki Pomocy Rodzinie. Ich zadaniem jest udostępnianie potrzebującym wysokokwalifikowanej pomocy szczególnie w zakresie poradnictwa wszelkiego typu (prawnego, administracyjnego, finansowego, zdrowotnego, psychologicznego). I te właśnie ośrodki powiatowe jako, że znajdują się najbliżej potrzebujących skupiają gro działań całej pomocy społecznej. W Poznaniu istnieje Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie.

Pomoc jaką niosą ośrodki pomocy społecznej została określona w ustawie, w art. 1 Ustawy o pomocy społeczne, gdzie jest mowa, że - do uzyskania pomocy uprawnia (zakres pomocy społecznej):

Opieka społeczna zajmuje się dystrybucja zasiłków okresowych, opieką nad rodzina i dziećmi.

Pomoc społeczna to integralna cześć systemu zabezpieczenia społecznego.

Uprawnieniem do korzystania z opieki społecznej jest minimalny dochód , którego wysokość podawane jest w ustawie. (istnieje próg dochodów uprawniający do pomocy społecznej ok. 400,00 zł netto na osobę).

Rozdział środków uzależniony jest od posiadanych środków przez organy pomocy społecznej.

Ważne z tego wykładu:

art. zasady ogólne: pomoc społeczna jest instytucja polityki społecznej państwa, mająca na celu umożliwienie osobom i rodzinom w przezwyciężaniu trudnych sytuacji życiowych, których nie sa w stanie pokonać wykorzystując własne środki , możliwości i uprawnienia

pkt. 3 art.1 osoby i rodziny korzystające z pomocy społecznej sa obowiązane do współudziału w rozwiązywaniu ich trudnej sytuacji życiowej.

art. 2 pomoc społeczna organizują organy administracji rządowej i samorządowej współpracując w tym zakresie z organizacjami społecznymi, kościołem katolickim, innymi kościołami, związkami zawodowymi i fundacjami, stowarzyszeniami, pracodawcami oraz osobami fizycznymi i prawnymi.

Polityka społeczna Unii Europejskiej i jej konsekwencje dla Polski.

W 1989r. przyjęto Kartę Socjalna Pracowników

W 1992r. Brukselska Karta Społeczna

W 1997r. Układ Amsterdamski i proces luksemburski - postanowienia dotyczyły spraw pracowniczych z naciskiem na regulacje spraw zatrudnienia; przyjęto postanowienia dot. wspólnej strategii zatrudnienia, która została nazwana procesem luksemburskim, a także wsparcie działań przedsiębiorców mogących przyczynić się do wzrostu zatrudnienia; działania wspierające i pobudzające adaptacyjność.

W 2000r. Karta Podstawowych Praw Obywateli Unii Europejskiej - podpisana w Nicei , zawiera kanon wartości socjalnych i społecznych w UE, to dyrektywa i zachęta aby utrzymywać ten kierunek.

Wartości UE: godność, wolność, równość, solidarnośc. Sprawiedliwość , subsydiarność.

Subsydiarność - to idea, mówiąca , że potrzeby społeczne powinny być rozwiązywane najbliżej obywatela - nastawienie na decentralizację.

Koncepcje integracji - ujednolicenia polityki społecznej w państwach UE (z uwzględnieniem poszerzenia UE):

Socjalna kolejka - gdyby przyjęto ten model, środki finansowe z państw najbogatszych, które przyjęłyby najwyższe standardy polityki społecznej, byłyby transferowane do państw biedniejszych.

Socjalny korytarz - polegałby na tym, że państwa przewodzące unii z najlepszymi sukcesami w polityce społecznej wytyczyłaby drogę- korytarz - sposób - w jaki mają zachowywać się inne kraje (biedniejsze).

WYKŁAD VII 18.01.2003r.

Systemowe dylematy i uwarunkowania polskiej polityki społecznej.

To dylematy, które z jednej strony utrudniają , a z drugiej ułatwiają działanie polskiej polityki społecznej.

Istota kapitalizmu.

Istnieją modele w polityce społecznej, (wykład III 16.11.2002) , które mogą być stosowane przy prowadzeniu polityki społecznej. Istnieje pole manewru w tym temacie. Jednak niemożliwe jest stosowanie polityki społecznej dla samego zysku, ponieważ jej głównym celem powinien być rozwój społeczny i postęp.

Granice zróżnicowania społecznego.

Model struktury klasowej społeczeństwa kapitalistycznego, na przykładzie modelu opracowanego przez Daniela Rossides'a (Rossides) odnosi się do społeczeństwa amerykańskiego, ale jest on w zasadzie modelem uniwersalnym.

Model ten wyróżnia pięć klas społecznych:

  1. klasa wyższa (upper) - stanowi 0,5% do 3% społeczeństwa (ale bardziej wiarygodne są liczby od 0,5 do 1%), to ci , którzy osiągają wysokie dochody (ale liczą się tzw. stare pieniądze, czyli stare fortuny, a nie te zrobione w ciągu roku lub dwóch - milionerzy z Krzemowej Doliny),

  2. wyższa klasa średnia - to 10% społeczeństwa - to ludzie posiadający wysokie kwalifikacje i dobre wykształcenie oraz wysokie dochody, zajmują się wolnymi zawodami, zajmują wysokie stanowiska,

  3. niższa klasa średnia - to 30% społeczeństwa - to szeregowi pracownicy umysłowi, klasa ta jest bardzo zróżnicowana - od początkujących członków wyższej klasy średniej zajmujących wysokie stanowiska, do stanowisk urzędniczych, pielęgniarek,

  4. klasa robotnicza - to 40% społeczeństwa, to również klasa bardzo zróżnicowana, ze względu na rodzaj wykonywanej pracy, dochodów i kwalifikacji, ale tez niższy poziom wykształcenia,

  5. klasa niższa - to 20% społeczeństwa ( w USA to ok. 50 mln ludzi), to ludzie, którzy żyją z zasiłków społecznych, to głównie emigranci.

Zróżnicowanie majątkowe.

Od lat 70-tycfh XX w. drastycznie zwiększają się różnice między poszczególnymi klasami. Istnieją dwa kryteria pomiaru przynależności do klasy:

Bogactwo- czyli posiadanie środków materialnych względnie niezależnych od dochodów - to zdolności, umiejętności, ale także akcje,. Obligacje, inwestycje,

Pieniądze - posiadanie środków finansowych niekoniecznie pochodzących z pracy.

Poziom życia w 4 i 5 klasie zasadniczo się nie zmienił od lat 70-tych XX w, wzbogaciły się głównie 1 i 2 klasa. Sprzyja temu globalizacja, która to sprzyja też różnicowaniu wewnątrz klas.

70% akcji, obligacji posiada 1 % społeczeństwa.

Metoda Rossidesa nadaje się również do rozpatrywania również poleskiego społeczeństwa. Jest jednak różnica , że w Polsce nie ma tzw, starych pieniędzy. W Polsce jest także jeszcze jedna klasa - tzw. klasa chłopska. W USA stanowi ona 1-2% ludności, w Anglii to ok. 3% ludności, w Polsce to zdecydowanie dużo więcej.

Przewidywania na przyszłość, co do klasy chłopskiej są takie, iż cześć gospodarstw rolnych upadnie, a część będzie się rozwijać - z czasem tworząc dział produkcji.

Struktura dochodów i bogactwa w Polsce.

Jeżeli chodzi o bogactwo - nie ma takich badań.

Natomiast rozkład dochodów kształtuje się następująco: w roku 2000

W roku 2000 było 24 mln podatników podatku dochodowego (wg PIT)

W tym

  1. 22 mln - to ci którzy płacili podatek 19% , czyli jest to 52% ogółu społeczeństwa

  2. podatek w wysokości 30% - to grupa stanowiąca ok. 16% ogółu kwoty podatków

  3. podatek w wysokości 40% - to grupa stanowiąca ok. 32% ogółu kwoty podatków

grupa 2 i 3 to ok. 2 ml podatników.

Na przestrzeni lat maleje ilość podatników z grupy 1 , a rośnie ilość podatników w grupie 2 i 3 , a szczególnie w gr.3. Obecnie podatników stanowiących gr. 3 jest ok. 1% ludności Polski - czyli 1/3 dochodów całego społeczeństwa skupiona jest w ręku gr.3.

Ok. 10% ludności zarabia ok. 50% ogólnej kwoty dochodów w Polsce - ale jest to dochód przed opodatkowaniem . Jednak wiemy, że ludzie posiadający kapitał mają też możliwość korzystania z ulgi to głównie oni to robią - unikają podatków..

Logika myślenia wg polityków prawicowych (np. w USA):

Wybór logiki myślenia jest zależny od rodzaju polityki jaka jest prowadzona w państwie.

Ubóstwo.

Jest wiele określeń ubóstwa (ze względu na wydatki na żywność, przeważnie sa to opinie subiektywne), ale najbardziej adekwatne jest określenie tzw. minimum socjalnego.

Minimum socjalne - to pewnego rodzaju koszyk dóbr i usług, których wartość jest określona na podstawie aktualnego poziomu cen (to linia ostrzegawcza).

Minimum egzystencji - to poziom egzystencji biologicznej - to określenie minimum wydatków na egzystencje biologiczną ( aby było ciepło, i było co zjeść).

Wysokość minimum socjalnego i egzystencjalnego oraz liczba osób wydających poniżej tych kategorii w 1999r.

Wyszczególnienie wysokość w zł wysokość w zł odsetek osób

w gospodarstwie w gospodarstwie poniżej dolnej

1 osobowym 4 osobowym granicy

minimum

egzystencjalne 280,52 zł 955,33 zł 6,9%

minimum

socjalne 615,95 zł 1851,76 zł 52,2%

Ważne z wykładu:

Problemy polityki społecznej:

Problem masowego bezrobocia - związany jest z wchodzeniem na rynek pracy wyżu demograficznego.

Regres w stosunkach pracy - dot. zwiększającej się liczby wypadków, łamania prawa pracy, dziwnych godzin pracy, zakazu zakładania związków zawodowych.

Sytuacja mieszkaniowa - to szczególny problem w Polsce, z punktu widzenia UE mieszkania w Polsce będą w większości nadawały się do remontu a nawet wyburzenia, w Polsce brakuje ok. 7 mln. mieszkań.

Kryzys finansów publicznych - to ograniczenie polityki społecznej, brak środków do dystrybucji.

Edukacja

To jeden z najważniejszych obszarów polityki państwa współcześnie, edukacja buduje kapitał społeczny. Zwraca się uwagę na to ,iż wzrost poziomu edukacji zwiększa poziom dochodów społeczeństwa. Polacy zaliczają się do społeczeństwa o niskim poziomie wykształcenia. W Polsce jest ok. 8% ludzi z wyższym wykształceniem, a z pełnym wykształceniem średnim ok. 30%. W Europie z wyższym wykształceniem jest ok. 30%, natomiast średnie wykształceniem ma ok. 50%. W Szwecji ze średnim wykształceniem (z maturą) jest ok. 60% społeczeństwa.

Z badań OECD polski system edukacji zawiera dużo wiedzy encyklopedycznej, a brak jest nauki podstawowych umiejętności, przez to młodzi ludzie nie potrafią myśleć samodzielnie i decydować, ale sa konformistami (wiedza wyuczona na pamięć). Istotny jest też brak dostosowania edukacji do zapotrzebowania rynku pracy.

Ale poziom wiedzy w innych krajach tez nie jest zadowalający, brak jest tam przeważnie podstawowej wiedzy elementarnej. Coraz częściej widoczny jest np. w armii amerykańskiej a także polskiej tzw. funkcjonalny analfabetyzm (czyli brak rozumienia tego o czym mowa jest np. w wiadomościach). Istotna sprawa jest też zróżnicowanie szkolnictwa (publiczne i prywatne) a przez to i poziomu nauczania.

Dane o szkolnictwie wyższym w Polsce:

1990/91 400 tys. studentów

1995/96 800 tys. studentów

2000/01 1600 tys. studentów.

To podwajanie się w okresach 5 letnich, jest ono powodowane rosnącą liczba wyższych, a także wyżem demograficznym.

Praca nauczycieli w Polsce.

Tydzień pracy nauczyciela polskiego to 18 do 45 godzin pensum (godziny lekcyjnej - 45min), tygodniowo, to najkrótszy tydzień pracy nauczyciela w Europie , w przeliczeniu na godz. zegarowe to 13,5 godz., a np. w Irlandii pensum wynosi 20,4 godz. tygodniowo.

Polityka rodzinna w Europie.

Zadania jej to:

W krajach rozwiniętych polityka rodzinna nastawiona jest głównie na rozwój dzieci i rodziny (starania o zwiększenie dzietności) w formie:

Obserwuje się ostatnio a szczególnie po spisie powszechnym ,iż liczba ludności w Polsce maleje z przewidywanych 38,8 mln, jest 38,4 mln, co związane jest ze zmniejszona liczba urodzeń, oraz wzrostem migracji.

Polityka prorodzinna to głównie świadczenia na rzecz rodziny (zasiłki, ulg).

W polityce prorodzinnej zwraca się uwagę na partnerstwo i likwidacje instytucji żywiciela rodziny. Dąży się do tego aby prawo pracy chroniło rodziny (i tak jest w Szwecji), np. poprzez : unormowanie czasu pracy, likwidacje pełnej dyspozycyjności, wynagradzanie i motywowanie przez np. wyjazdy pracownika ale wraz z rodziną .

Zakres egzaminu:

  1. czym zajmuje się polityka społeczna,

  2. jakie były filary polityki społecznej w PRL-u

  • co to jest poziom życia - to stopień zaspokojenie potrzeb materialnych,

  • jakość życia

  • godność życia,

  • miary poziomu życia i poziomu rozwoju społecznego, istota poszczególnych mierników