WPŁYW CHOROBY NA STAN PSYCHICZNY PACJENTA

W przebiegu różnych chorób somatycznych, stan psychiczny człowieka chorego ulega zwykle pewnym zmianom. Zmiany te wykazują wyraźne różnice od dyskretnej astenii do głębokich zab. świadomości.

Spotykamy fizjologiczne reakcje na chorobę (lęk, przygnębienie, gniew) jak i reakcje typu nerwicowego, zab. osobowości, czasem przemijające psychozy reaktywne.

Przyczyny zmian stanu psychicznego są liczne i różne.

PODZIAŁ PRZYCZYN, które wywołują zmiany stanu psychicznego:

1. CZYNNIKI ETIOPATOGENETYCZNE wywołujące określoną chorobę. ( np. zimnica)

2. Spowodowane chorobą DOLEGLIWOŚCI (ból, nudności, kołatanie serca), OGRANICZENIA (swobody poruszania się) obniżają samopoczucie.

3. ODDZIAŁYWANIE CHOROBY W DRODZE PSYCHOLOGICZNEJ -człowiek ustosunkowuje się do swojej choroby -> ocenia, interpretuje, lub rozważa jej następstwa tzw. „psychologiczne opracowanie” zależy w znacznej mierze od osobowości człowieka, jego wiedzy i doświadczenia.

1.Zmiany stanu psychicznego, jako cechy obrazu klinicznego niektórych ch. Somatycznych.

Zaburzenia psychiczne, w niektórych chorobach somatycznych, należą do podstawowego obrazu klinicznego.

Zaburzenia świadomości są szczególnie charakterystyczne dla niektórych chorób zakaźnych tj.:

• dur brzuszny,

• płatowe zapalenie płuc

• zimnica

• zapalenie opon mózgowych itp.

Początkowo pojawia się przymglenie świadomości z zaznaczonymi zab. orientacji, natomiast w miarę rozwoju choroby przyjmuje ona stosunkowo często postać stanów majaczeniowych (gł. W durze brzusznym).

Również w cukrzycy mogą wystąpić zaburzenia w postaci: patologicznej senności, stanu przedśpiączkowego, śpiączki cukrzycowej.

Zaburzenia świadomości również występują w chorobach o innej etiologii np. w gruczolaku trzustki ( wraz z drgawkami), w zatruciach. Najczęściej SA to stany przymglenia świadomości, pogłębiające się niekiedy do stanu śpiączki, stany majaczeniowe oraz czasem stany pomroczne ze znacznym niepokojem ruchowym.

Napadowe stany hipoglikemiczne o takim obrazie klinicznym często bywają przyczyną pomyłek diagnostycznych.

Objawy psychopatologiczne są do siebie podobne i na ich tylko podstawie nie można stwierdzić nic o danej chorobie. Te niespecyficzne zaburzenia psychiczne będące reakcja na czynniki bakteryjne, toksyczne, urazy mechaniczne, (czyli czynniki zewnątrz pochodne) zostały nazwane przez K. Bonhoeffera egzogennymi typami reakcji.

Najpierw są:Objawy zwiastunowe, również nie specyficzne, do których należą:

- ASTENIA zwana „ASTENIĄ PRODROMALNĄ”, czyli drażliwość przygnębienie, obniżenie aktywności i zainteresowań, nastawienie lękowe, skargi na osłabienie i szybkie wyczerpywanie się. Objawy te zwane są niekiedy „REAKCJĄ STARTOWĄ”

W miarę rozwoju choroby dochodzi do zaburzeń świadomości, objawów typowych dla ostrych zespołów egzogennych, więc zarówno zaburzeń ilościowych (od patologicznej senności do śpiączki) jak również jakościowych (zwł. Stan majaczeniowy, zamroczeniowo-majaczeniowy, splątaniowy).

Po ustąpieniu okresu ostrego objawy astenii mogą się utrzymywać, lecz zwana jest ona już jako „Astenia schyłkowa” nie różni się żadną istotną cechą od a. prodromalnej.

W przypadku astenii schyłkowej poinfekcyjnej zaznaczają się szczególnie wyraźnie objawy typu neurastenicznego (drażliwość i szybkie wyczerpywanie się) bądź objawy zespołu neurasteniczno -hipochondrycznego, może tez dominować lęk.

W stanach zejściowych zaznaczają się również zaburzenia pamięci (przypominania i zapamiętywania), zdolności logicznego myślenia, czynności uwagi, występuje chwiejność emocjonalna. Objawy te przypominają zespół psychoorganiczny. Czasem rzeczywiście SA wyrazem trwałych zmian otępiennych, ale przeważnie nie są one trwałe.

Zaburzenia świadomości, objawy rzekomonerwicowe i zmiany otępienne nie wyczerpują symptomatologii psychopatologicznej chorób somatycznych. W ich przebiegu pojawiają się również urojenia, stany urojeniowo-depresyjne, bądź też stany hipomaniakalne z urojeniami wielkościowymi.

Np. w przypadku niedokrwistości Addisona- Biermera pojawiają się obj. Typu neurastenicznego, epizody psychotyczne o cechach egzogennych typu reakcji, nastrój euforyczny, urojenia wielkościowe, przemijające obniżenie sprawności intelektualnej.

Chorobie Graves-Basedowa dochodzi do stanów hipomaniakalnych, czasem rozwija się stan paranoidalny przypominający schizofrenię urojeniową podbarwioną maniakalnie.

2. Spowodowane choroba dolegliwości i ograniczenia a samopoczucie chorego.

Dolegliwości, np. tj. silny ból, duszność, zawroty głowy, ucisk w nadbrzuszu, nudności, poczucie ogólnego spadku sił itd., wpływają bezpośrednio na samopoczucie chorego.

Nie tylko silne i uporczywe dolegliwości, ale również i słabe bodźce napływające z narządów wew. bywają przyczyną bezprzedmiotowego lęku, nieokreślonego niepokoju.

Stan tez kształtują również następstwa dolegliwości, czyli ograniczenia np. chodzenia, przyjmowania dowolnej pozycji ciała, wykonywania czynności niezbędnych przy samodzielnym przyjmowaniu posiłków, przy myciu się.

Długotrwały lub silny ból, duszność, narastające znużenie, wysoka ciepłota ciała utrudniają swobodne formułowanie i wypowiadanie myśli, upośledzeniu ulega również odbieranie inf., kontakt chorego otoczeniem zostaje zubożony i zniekształcony.

3. Oddziaływanie choroby w drodze psychologicznej

Zależy od szeregu czynników

Zwłaszcza należą do nich:

1. obraz własnej osoby

2. właściwości osobowości

3. sposoby zachowania w sytuacjach trudnych

1.obraz własnej osoby

Czyli odp. Na pytanie, „Na co jestem chory?”, rozpoznanie w ujęciu pacjenta)

Pomiędzy rozpoznaniem ustalonym przez lekarza a pacjenta występują znaczące różnice.

Do ukształtowania obrazu własnej osoby dochodzi przez odpowiedzenie sobie przez pacjenta na pyt. „ na co jestem chory” lub „ co znaczy, ze jestem chory na taka a taką chorobę?”

Rozumowanie pacjenta przebiega inaczej pomimo pewnych formalnych podobieństw między niektórymi etapami właściwymi postępowaniu lekarza i pacjenta.

Etapy kształtowania się obrazu własnej choroby:

1. pacjent korzysta z posiadanych inf. Ogólnych o zdrowiu i chorobach.

-źródłem są: publikacje popularnonaukowe, doniesienia w prasie, wypowiedzi lekarzy itp.

B) opiera się również na inf. dotyczących bezpośrednio aktualnego stanu jego organizmu, a pochodzących od lekarzy, innych pracowników służby zdrowia, krewnych, znajomych

C) (i tutaj jest istotna różnica między lekarzem a pacjentem:

pacjent bierze pod uwagę wyniki własnych obserwacji nad stanem własnego organizmu (doznania z ciała) a w przypadku lekarza są to wyniki obiektywnych badań.

d)zebranie i e) interpretacja ogółu danych, co prowadzi do uznania siebie za zdrowego lub chorego z f)ewentualnym domniemaniem co do rodzaju choroby.

Schemat poznawczy w obliczu własnej choroby okazuje się niewystarczający. Pacjent często szuka inf. uzupełniających sztywna struktura schematu współwarunkuje ich selektywny odbiór. Źródłem inf. bywają osoby niefachowe, dlatego też zadaniem lekarza jest rzetelne i we właściwym czasie przekazanie informacji o chorobie(nawet, gdy pacjent o to nie prosi. Tak, aby obraz własnej choroby był wolny od psychourazowych zafałszować, luk informacyjnych budzących lęk i wyobraźnię pacjenta.

Obraz własnej choroby wywiera wpływ na odporność psychiczną człowieka, jego stosunek do leczenia, oraz na sposoby reagowania na zachorowanie.

2. Właściwości osobowości, („Kto jest chory?”)

Wpływ choroby na stan psychiczny uwarunkowany jest właściwościami osobowości, a więc przeświadczenie o zachorowaniu i wyobrażenia o chorobie maja różne następstwa „psychologiczne”, które zależą od osobowości.

Lekarz powinien zawsze zadać sobie pytanie, jakie właściwości osobowości posiada pacjent, (o jego poziom osiągnięć, samoocenę, o potrzebę akceptacji, frustracje zw. Z chorobą itp.)

3. Sposoby zachowania w sytuacjach trudnych

( jak dotąd postępował w sytuacjach trudnych?)

Choć choroba nie zawsze jest postrzegana jako sytuacja trudna zawsze należy uwzględnić utrwalone, wcześniej nabyte, zmagania się z syt. Trudnymi.

Jak człowiek reaguje na chorobę - CHARAKTERYSTYKA TYPÓW REAKCJI

1. OCENA CIĘŻKOŚCI WŁASNEJ CHOROBY (Czy jestem ciężko chory?)

4 typy reakcji:

1.ZAPRZECZANIE (stosowany mechanizm obronny to-> wyparcie) Informacja o chorobie oraz doznawane dolegliwości nie prowadzą do ukształtowania obrazu własnej choroby. Część inf. Nie zostaje przyjęta, część ulega wyparciu ze świadomości.

2.POMNIEJSZANIE (stosowany mechanizm obronny to-> racjonalizacja) chory bagatelizuje chorobę tak, że nie budzi poważniejszych obaw. Racjonalizacja umożliwia redukcję lęku i jest wyrazem działania kierowanego bezwiednie. Pomniejszanie jest częstsza reakcją ludzi poważnie chorych niż dotkniętych chorobą o pomyślnym rokowaniu.

Taki niefrasobliwy stosunek do choroby może świadczyć również o organicznych zmianach tkanki mózgowej.

3.PRZYJĘCIE DIAGNOZY LEKARSKIEJ, czyli akceptacja. Pacjent zdaje się na opinie lekarza. Przyczyną tego może być potrzeba oparcia się (lekarz jako autorytet i opiekun). Skrupulatne wypełnianie poleceń lekarza jako redukcja lęku.

Lub przyczyną może być głęboka reakcja rezygnacyjna, wyrażająca poddanie się chorobie.

4.WPLBRZYMIENIE jest częstszą reakcja ludzi mniej poważnie chorych.

2. ZNACZENIE WŁASNEJ CHOROBY DLA CZŁOWIEKA CHOREGO, (czym jest dla niego choroba?)

5 głównych znaczeń choroby:

1. CHOROBA JAKO PRZESZKODA: określenie to łączy dwa terminy „ch. Jako wyzwanie” i „ch. Jako wróg”. Choroba spostrzegana jest jako sytuacja trudna, którą trzeba za pomocą wszystkich elastycznie stosowanych dostępnych środków pokonać. Ważne jest wszystko, co prowadzi do sukcesu i co zmniejsza napięcie lękowe.

2. CHOROBA JAKO STRATA: jako nieodwracalna strata lub uszkodzenie. Obiektywnie oceniając uszkodzenie może być nieznaczne, ale w przekonaniu chorego bywa oceniane jako nieodwracalna strata. Należy liczyć się wtedy z możliwością wystąpienia głębokiego przygnębienia, a nawet samobójczej reakcji rezygnacyjnej. Potrzebna wczesna interwencja psychoterapeutyczna.

3. CHOROBA JAKO ULGA ch. Przynosi usprawiedliwienie wobec innych i wobec siebie, uwolnienie od obowiązków, ciążącej odpowiedzialności wyzwalając poczucie ulgi. Często łączy się z tym zaspokojenie potrzeby akceptacji przez otoczenie.

4. CHOROBA JAKO KORZYŚĆ (lub jako „strategia”) ”Psychologiczna”- prowadzi do zaspokojenia potrzeby doznawania od innych uczucia, dowodów zainteresowania i troski. Czasem jest przyczyna pogorszenia stanu zdrowia. Korzyść materialna- rent, odszkodowania.

5. CHOROBA JAKO WARTOŚĆ Cierpienie może korzystnie człowieka zmienić, skłaniając do rewizji celów życiowych.

III. REAKCJE EMOCJONALNE, (Jakie reakcje emocjonalne wywołuje choroba?)

Stosunek pacjenta do jego choroby kształtuje się na poziomie poznawczym, emocjonalno-motywacyjnym oraz behawioralnym.

1.STRACH

Stosunkowo częsta reakcja emocjonalna na rozpoznanie choroby nowotworowej lub innej choroby spostrzeganej przez pacjenta jako ch. O niekorzystnym rokowaniu.

***

3 fazy:

1)emocjonalnego szoku-> stan apatii, odrętwienia uczucie wypełniającej pustki.

2) silne zaabsorbowanie choroba.

3) dominuje przygnębienie, ulegające spłyceniu w miarę czasu.

***

Następstwa strachu:

-czujne obserwowanie siebie jako człowieka cierpiącego i swojej syt. Wyznaczonej przez chorobę

- potrzeba otrzymywania zapewnienia budzącego ufność i zmniejszającego niepokój wyrażająca się w szukaniu racjonalnych odp. Na pyt. Jak żyć z choroba, jak zmniejszyć dolegliwości itp.

2.LĘK przezywany podobnie do strachu, ale człowiek uważa go za bezprzedmiotowy. Ale nie w każdych syt. Gdyż może występować lęk przed operacja, ewentualnymi powikłaniami, kalectwem itp. Często nie jest bezpośrednio wyrażany. Przejawia się jako baczne śledzenie losów innych pacjentów lub jako „kamienny spokój”- maska kryjąca lęk.

Strach- a także lęk- potęguje ból

Redukując strach- m.in. przez właściwe informowanie o chorobie i postępowaniu diagnostyczno-leczniczym - osłabiamy reakcje bólowe.

Ból może powodować wzmożenie napięcia mięśniowego. Nabycie umiejętności, w drodze szeregu ćwiczeń, rozluźniania mięśni i obniżania przykrego napięcia emocjonalnego, zmniejsza wrażliwość na bodźce bólowe i zmniejsza znużenie ( chartka. Dla przewlekłych stanów lękowych)

3.GNIEW jest to gniew na los, który wikła ludzkie plany, bądź na siebie, na swoja słabość, NASTRÓJ także na innych ludzi, lub na szpital jako instytucję. Frustracja często prowadzi do agresji.

4.PRZYGNĘBIENIE w przypadku choroby przewlekłej, o niekorzystnym rokowaniu lub powodującej liczne dolegliwości- jest reakcja w pełni fizjologicznym, a więc prawidłowa, proporcjonalną do negatywnego obrazu własnej choroby.

Nie należy doszukiwać się patologii w fizjologicznych reakcjach na chorobę.

5.NASTRÓJ WYRÓWNANY wyróżniono trzy, zbliżone pod względem przejawów zewnętrznych, sposoby zachowań: odważny spokój oraz rzeczywisty i pozorny brak reakcji emocjonalnej.

a) Odważny spokój jest wyrazem, w typowym przypadku, spostrzegania choroby jako przeszkody, która trzeba pokonać, a która wyzwala lęk. Zewnętrzny spokój jest osiągany w wyniku świadomej kontroli swego zachowania i w następstwie wykorzystywania wcześniej nabytych doświadczeń w zmaganiu się z zadaniami trudnymi. Trudna syt. Na ogół wywołuje pobudzenie emocjonalne i to nieraz w znacznym natężeniu. Czasem jednak reakcja emocjonalna jest nikła wtedy może wytypować rzeczywisty brak wyraźniejszej reakcji emocjonalnej lub pozorny brak reakcji emocjonalnej. Następuje wtedy, gdy lęk ulega stłumieniu nie jest on uświadamiany i nie jest rozładowywany(osoba taka zachowuje „pozorny brak emocji”) ale dalszy wpływ inf. Lękotwórczych może spowodować nagła zmianę zach. Pacjenta.

6. NASTRÓJ PODWYŻSZONY może być uwarunkowany właściwościami osobowości „postawą optymistyczna” skłaniającą do pomniejszania negatywnych cech sytuacji własnej, a m.in.- do życzeniowego zniekształcania opinii o trwającej chorobie, a pojedynczych przypadkach podwyższony nastrój jest następstwem zaspokojenia potrzeby akceptacji, doznawania opieki lub innej potrzeby.

IV. SPOSOBY ZMAGANIA SIĘ Z CHOROBĄ

Niektóre z nich:

1.WALKA spostrzeganiu choroby jako przeszkody towarzyszy silna motywacja do jej pokonania.

2.REZYGNACJA

-rezygnacja wczesna: tzn. trwająca już od wytworzenia się negatywnego (pesymistycznego) obrazu własnej choroby

-stopniowe wycofywanie się, zanikanie nadziei na pomyślny wynik leczenia, bierne poddanie się biegowi wydarzeń.

3.PRZECIWSTAWIANIE SIĘ I ULEGANIE Zmaganie się z choroba i dążenie do jej przezwyciężenia z okresami zwątpienia bliskiego rezygnacji (po złych inf., po nowych dolegliwościach itp.), po których to okresach motywacja do przezwyciężania choroby może ponownie wzrosnąć.

V. NIEKTÓRE PSYCHOPATOLOGICZNE NASTĘPSTWA CHOROBY.

Choroba postępująca wiążąca się z kalectwem może być przyczyną zaburzeń reaktywnych, zaburzeń nerwicowych pojedynczych przypadkach psychozy reaktywne, zwłaszcza depresję reaktywną, epizodyczne zaburzenia świadomości, a także stany urojeniowe trudne do odróżnieni od życzeniowego myślenia magicznego. Objawy nerwicowe takie jak drażliwość, przygnębienie, zaburzenia snu, żywe reakcje wegetatywne.

Objawy typu nerwicowego ch. Somatycznych mają nierzadko podłoże dwojakie: po części organiczne, po części czynnościowe.

ZALEŻNOŚCI WZAJEMNE: SOMATOPSYCHICZNE I PSYCHOSOMATYCZNE ORAZ BIOGRAFICZNO-KLINICZNE I ŚRODOWISKOWO- KLINICZNE

W drodze podsumowania

Stan psychiczny uzależniony jest od szeregu przyczyn i przyczyny te występują w różnych proporcjach oraz są ze sobą powiązane, a nie występują w sposób izolowany. ( np. 15-2% po zawale zostaje inwalidami wzgl. Psychospołecznych nie czysto somatycznych).

Stan psychiczny czł. Chorego zależy od rodzaju i nasilenia czynnik etiologicznego, stany fizycznego pacjenta w chwili zachorowania, podstawowego procesu chorobowego, od dolegliwości i ograniczeń, doświadczenia i wiedzy pacjenta, jego osobowości, z czym ściśle wiążą się obraz własnej choroby i sposoby zmagania się z nią. Dlatego tez każdy przechodzi chorobę nieco inaczej, co powinien wziąć pod uwagę lekarz

www.stiudent.pl

11

---