Notatki historiografia(2)


Historiografia to po grecku ,,pisanie historii”. Dopiero w XX w w większości języków europejskich termin ten uzyskał znaczenie 'historia badań historycznych'.

Historiografią dla starożytnych była przede wszystkim:

Nauki, o których pisali starożytni, tj. Genealogia, geografia, etnografia, chronologia to te rodzaje piśmiennictwa, od których zaczynali 'prawdziwi historycy', jak Tukidydes czy Herodot. Są one uważane za 'dawne' nauki historyczne, od których sama nauka historia się wywodzi i z których czerpie.

Do nauk współpracujących z historią i składających się na historiografię dochodziło też wiele innych (min. biografia, jeżeli traktowała o żywotach sławnych mężów).

Dionizjusz z Halikarnasu wymienia kilkunastu 'dawnych' (archaioi) prozaików, reprezentujących sposób pisania, od którego zarówno Herodot jak i Tukidydes odeszli. Wcześniejsi historycy przedstawiali historię w sposób niekunsztowny, pozbawiony retoryki i ograniczający się do prostego referowania wiadomości. Herodot i Tukidydes zmieniają ten styl, nadając swoim dziełom narracyjny obraz historii (pozdrowienia dla Wryka).

Najstarsza proza historyków greckich związana była z mitami i legendami. Czas dzielili oni na:

-zwyczajny - panowanie człowieka, czas rzeczywisty, przyziemny

-pierwotny - czas panowania bogów i herosów, czas wzniosły, wyróżniony

Przeszłość pierwotna była dla Greków o wiele bardziej interesująca. Mity zostały rozróżnione na 'prawdziwe' i 'kłamliwe' w okresie już archaicznym, granica między tymi dwoma była nietrwała i umowna; każdy spoglądał na dany mit inaczej i w własny sposób. Grecy archaiczni umiejscawiali przeszłość mityczną przed pewnymi całkiem realistycznymi wydarzeniami, o których mieli mgliste pojęcie, a co my nazywamy dzisiaj umownie cywilizacją mykeńską.

Z czasem historycy greccy zaczęli dla mitów ustalać daty, szukać miejsc i nazwisk, zaczęli uważać je za czas zwyczajny, połączony z erą ludzi, tylko że bardziej odległy. Jednym z głównych pisarzy tego nowego stylu był Hekatajos z Miletu.

Oprócz dzieł o tematyce mitycznej Hekatajos stworzył mapę świata, nazywaną „Przewodnik”. To geologiczno - etnograficzne dzieło Hekajstosa stało się początkiem gatunku literackiego, zwanego chronographia (opis kraju). Najsłynniejszym dziełem z tego gatunku jest Germania Tacyta.

Do kategorii wyróżnionych faktów, o których pamięć starożytnych traktowała najstaranniej, należały momenty założenia poszczególnych polis. Założenie miasta nosiło nazwę ktisis. O wydarzeniu tym w każdej polis pamiętano szczególnie, tym bardziej jeśli było to miasto założone na gołym korzeniu w procesie wielkiej kolonizacji. Rocznice założenia miasta obchodzono uroczyście w każdej polis.

Inną rzeczą uważaną za godną pamięci były imiona i nazwy ojczyzn zwycięzców w ogólnogreckich zawodach sportowych.

Ciekawym jest to, że nie dbano za bardzo o przechowywanie informacji o poetach epickich (tutaj najlepszym przykładem jest Homer, o którym Grecy nie wiedzieli właściwie niczego)

Hellenikos z Lesbos

Z jego obfitego dorobku nie zachowały się żadne utwory, jednak dysponujemy wieloma fragmentami jego dzieł, co pozwala nam na uzyskanie informacji na temat tego człowieka. Pisał on o wydarzeniach w głównej mierze z czasów mitycznych. Odszedł on jednak od stereotypu i w kilku pracach napisał także o wydarzeniach z 'ery ludzkiej'. Pisał o dziejach poszczególnych miast i krain (m. in. Aten, Lesbos, Arkadii) od mitycznych początków do czasów teraźniejszych, zbierając, porządkując i charakteryzując wszystko, co mgła mu dostarczyć tradycja ustna. Stworzył tym samym rodzaj piśmiennictwa nazywany historią lokalną. Historie miast pisane były w schematach annalistycznych, opierając datację na latach urzędników eponimicznych czy królów.

Jego najbardziej nowatorskim dziełem były „Kapłanki Hery z Argos”. Była to kronika obejmująca całą przeszłość, jaką znali Grecy - od czasów herosów do teraźniejszości; fakty w Kapłankach przedstawił punktowo, jako nie połączone ze sobą. Największą nowością było ustalenie chronologii. Za punkty odniesienia datacji posłużyły Hellenikosowi tytułowe kapłanki z Argos.

Tam, gdzie nie było pewnej datacji, autor opierał się na systemie pokoleń - jasnym jest więc, że jego chronologia nie mogła być zbyt doskonała. Mimo to, kronika Hellenikosa cieszyła się w starożytności wielkim powodzeniem. OD niego wywodzi się rodzaj piśmiennictwa uprawiany do końca epoki, czyli chronografia.

Herodot (jego osobna biografia z tymi wszystkimi nudnymi datami i czystymi faktami pojawi się się także później)

Pisząc o niezbyt odległych czasach w swoich „Dziejach” (oddalonych o 30 do 100 lat) udało mu się zebrać stosunkowo dużo informacji; wskazuje nam w swojej pracy na popularna w kluturze antyczność dwuznaczność szczęścia. Przedstawia się ona tak, że w dążeniu do władzy czy bogactwa każdy, nawet wielki król czy dzielny wojak, może w pewnym momencie 'przedobrzyć', rujnując całe swoje życie i pociągając przy tym na dno swoją rodzinę. Jego dzieło charakteryzuje obiektywizm, posiada dystans pełen zrozumienia dla ludzi i ich losów, w sposób pogodny i z zaciekawieniem opowiada o różnych zmyślnych wesołościach (każdy kto pilnie czytał jego pracę pamięta, jak z ogromną ciekawością przedstawiał pikantne szczegóły o kobietach parzących się z kozłami czy o mrówkach z Indii wykopujących złoto i mających metr długości). Sam zbierał i opracowywał informacje - liczne wspomniane wyżej niesamowitości pojawiają się tam, gdzie Herodot nie mógł lub nie chciał dotrzeć i zasłyszał je od innych ludzi (trzeba jednak mu oddać, że zawsze przy tym używał słów 'podobno', 'mówi się, że', 'słyszałem iż')

Tukidydes (tak samo jak u Hera)

Ten wywodzący się z arystokracji, około 15 - 20 lat młodszy od Herodota koleś, twórca sławnej Wojny Peloponeskiej, w swoim dziele stosuje chwyty retoryczne i stylistyczne, by zaniepokoić, przestraszyć czy zainteresować czytelnika, zmusić do zastanowienia się na przykładzie Aten nad ambiwalentem władzy. W przeciwieństwie do Herodota, skupia się on wyłącznie na sprawach politycznych i wojskowych, a także, co było nowością, nie przykłda większej miary do czyników boskich i nadprzyrodzonych, myśląc trzeźwo i konkretnie, a przyczyny tragedii ludzkiej znajdując w ludzkich wadach i ułomnościach. Dzieło Tukidydesa stało się krótko po jego ukazaniu początkiem linii pisarstwa historycznego i to ono (mimo iż to Herodot zgarnął miano ojca historii) zostało wzorem do naśladowania. Stało się dla starożytnych ocziwste, że historyczne dzieło musi zajmować się wydarzeniami politycznymi i wojskowymi, omawiać czasy, które autor sam przeżył (lub niezbyt odległe), a także by ujmować fakty pod kątem ich powiązania przyczynowo - skutkowego, dalej - by przedstawiać informacje w sposób kunsztowny i przy zachowaniu zasad retoryki. Późniejsi pisarze greccy kontynuowali niedoprowadzone do końca dzieło Tukidydesa, co zresztą (czyli 'dokańczanie' prac znanych historyków przez kolejne ich pokolenia) stanie się w świecie antycznym popularne i przyjmie nazwę 'historii ciągłej' (perpetua historia).

Z biegiem czasu historia zaczyna odgrywać coraz większą rolę. W IV w. p.n.e. historia jest traktowana jako 'użyteczna', dostarcza wzorców, jak kierować sprawami politycznymi i armiami, jak powinni zachowywać się dobrzy obywatele i przywódcy. Historia staje się 'nauczycielką życia' (Cyceron), 'filozofią wydobywaną z przykładów' (Tukidydes). Historia nie tylko naucza, le także bawi, nie tylko opowiada, ale i ozdabia fakty. Na początku okresu hellenistycznego pojawia się opinia, że jednym z podstawowych zadań historii jest mimesis, czyli przedstawienie faktów w taki sposób, by stało się to wyobrażalne dla czytelnika, by mógł zobaczyć opowiadane wydarzenia oczyma własnej wyobraźni.

Pomimo że, jak twierdzi Cyceron, historia to lux veritatis, czyli światło prawdy, zdarzali się w starożytności historycy stronniczy i kłamliwi.

Pisząc o wydarzeniach obecnych, które sam przeżył, lub niedawnych, wykorzystuje historyk przede wszystkim relacje ustne i pisemne (takie jak pamiętniki, opublikowane przemówienia, listy otwarte, utwory polemiczne). Jeżeli pisze on o czasach dawniejszych, odwołuje się zazwyczaj do innych dzieł historyków wcześniejszych pokoleń. Nie ma możliwości sprawdznia informacji np. w archiwum czy w aktach, ponieważ takie wtedy jeszcze nie funkcjonowały; historyk zobowiązany był do przeprowadzenia krytyki informacji, a jego doświadczenie określało wyobrażenie o tym,jak różne postaci lub grupy o których pisze mogły zachować się w danych okolicznościach. Niestety, w krytyce źródeł starożytny historyk oceniał jako wiarygodne źródła te, które najbardziej mu 'pasowały' (czyli zgodne z tendencjami historycznymi), jeżeli tylko nie jawiły się zbyt fałszywie - nikt nie chciał wyjść przecież na idiotę. Starożytni historycy często korzystali także z toposów literackich, czyli zmyślonych, ubarwiających opisów dotyczących ucieczki, zwycięstwa, porażki czy innego ważnego wydarzenia. Takim ciekawym toposem jest ten dotyczący zdobywania miasta - u niektórych historyków zdanie 'miasto złupił, mężów wymordował a kobiety i dzieci sprzedał w niewolę' pojawia się nagminnie, nawet jeżeli w rzeczywistości było inaczej. W tamtych czasach było to jednak całkowicie dopuszczalne i normalne. Podobnie ma się rzecz z sentencjami czy z przemówieniami; historyk często wkładał w usta wodza czy polityka zdania, których nie powiedział, ale które fajnie by brzmiały, gdyby je wtedy powiedział :)

Zbliżone do gatunku literackiego historii mogły być 'zbiory zapisków' (commentarii po łac. lub hypomnerate po grecku), używane do wszelkiego rodzaju pism prozaicznych, zawierających komentarze lub uwagi, a nie mających kunsztownej oprawy literackiej i retorycznej. Były nimi np. zbiory informacji o działalności cesarza, układane i publikowane przez urzędników cesarskich.

Model historiografii jaki powstał w IV w. p.n.e. okazał się bardzo trwały i od I w. p.n.e. został przyjęty przez Rzymian. Historiografia w języku łacińskim będzie rozwijała się równolegle do greckiej w ramach modelu Wojny Peloponeskiej Tukidydesa. Styl rzymski okazał się z czasem bardziej monumentalny i podniosły, zbliżony nieraz nawet do poezji.

Nieco inaczej wyglądała historia pisana przez filozofów. Posejdonis, filozof stoicki piszący dzieło z historii powszechnej z lat 146-80 p.n.e. nie odbiegając od norm ustalonych przez jego poprzedników wprowadza pewną osobistą nowość - sądził on, że postęp cywilizacyjny niekoniecznie musi być pozytywny i że prostota życia dawnych ludzi była o wiele lepsza nż wyrachowanie, bogactwo i warcholstwo ludzi mu współczesnych, w szczególności - elit rządzących, a także, że świat chyli się ku upadkowi, po którym nastąpi nowy porządek.

Nastrojowość pisarza dzieła historycznego była więc zależna od pozycji ekonomicznej, w jakiej znajdował się ówczesny mu znany świat. Lata twórczości Posejdonisa przypadają na kryzys świata greckiego i republiki Rzymu, nic więc dziwnego, że chłopak miał takie czarne myśli. Podobnie jest u Tacyta; na przełomie I i II w n.e. nostalgia za wolnością republikańską rodzi u niego tragiczną i pesymistyczną wizję teraźniejszości jak i przeszłości.

Kolejną odmianą literacką historii staje się w IV i III w p.n.e. na terenach Grecji badanie erudycyjne, zrodzone nie tyle z potrzeb kultury obywatelskiej, retorycznej czy wojskowo-politycznej, a ze zwykłej ciekawości intelektualnej.

Dotyczą one nie przeszłości z której współcześni czują się związani, ale z przeszłości zawierającą pierwiastek inności, posiadającą inne instytucje polityczne, obyczaje, wiarę obrzędy itp. Nie musiała być to przeszłość daleka - ważne tylko, by był 'inna'. Dążyły one do opisania którejś z wielu kategorii życia dawnych ludzi lub do ustalenia faktów szczegółowych na dane zagadnienie.

Do powstania tych badań przyczyniły się starania filozofów, głównie Arystotelesa (Ustrój polityczny Aten!) który zachęcał swoich uczniów do badania różnych stref życia, a także historycy okresu hellenistycznego, którzy pisząc historię lokalną, bardzo często pisali osobne dzieła na temat obrzędów i instytucji dawnych czasów. Oprócz tego na początku III w p.n.e. powstała dyscyplina zajmująca się badaniami nad dziełami uważanymi z klasyczne, najczęściej dawnych poetów, przede wszystkim Homera, oraz interpretacji tych utworów. Dyscyplina ta, którą możemy nazwać filologią, nazywała się grammatika (sztuka obchodzenia się z literaturą) lub kritika (sztuka wydawania sądów o utworach literackich) i była uprawiana zawodowo, będąc przedmiotem płatnego nauczania. Filologia ta z jednej strony wydawała krytyczne teksty i komentarze, z drugiej zaś traktowała na przeróżne tematy. By móc interpretować teksty dawnych autorów, filologowie nie brali na warsztat tylko stylu czy języka w jakim napisany był utwór, ale badali też wszystkie rzeczy, do których autor mógł się odnosić, a więc: instytucje, wierzenia, obyczaje, geografię itp. Najważniejszym ośrodkiem filologi była od III do II w p.n.e. biblioteka aleksandryjska.

Zainteresowania erudycyjne odgrywały ważną rolę w kulturze greckiej od początków kresu hellenistycznego. Na przełomie II i I w p.n.e. powstają także dzieła w języku łacińskim.

Wyliczając zadania historyka, Cyceron pisze min, że historyk ma przedstawiać ''nie tylko czyny ludzi, lecz również, gdy idzie o ludzi wyróżniających się sławą i nazwiskiem, życie i charakter każdego z nich''. Jeśli więc ktoś chciał pisać o życiu i osobowości persony sławnej, musiał to czynić używając kolejnej formy literackiej: biografii.

Forma biografii została rozpowszechniona przez uczniów Arystotelesa pod koniec IV w p.n.e. Biografię każdy pisał w charakterystyczny dla siebie sposób; nie było tu narzuconych standardów, jak przy pisaniu historii. Przedstawiając żywot dawnej osoby, biograf, w odróżnieniu od historyka dużo miejsca poświęcał dzieciństwu swojego bohatera. Biografie pełne były anegdot i dygresji, co pozwalało czytelnikowi lepiej zrozumieć charakter opisywanej postaci. Co ciekawe, biograf nie musiał sprawdzać autentyczności źródeł, z których korzystał; widzimy tu, że zadaniem biografii było nie tylko przedstawienie żywotu swojego bohatera, ale także oddanie jego 'ducha', osobowości i siły charakteru poprzez stawianie go w różnych, nieraz codziennych, a nieraz ekstremalnych sytuacjach.



Annales Maximi

Cyceron pisze o nich w taki sposób: ''Historia nie była wówczas (zanim pojawiły się dzieła historiograficzne) niczym innym jak robieniem roczników''. Annales Maximi, największe roczniki, były zapiskiem sporządzanym rokrocznie przez pontifex maximus wystawionym na widok publiczny w Rzymie. Po roku tablice zmieniano na nową z zapiskami roku minionego, stare zapiski zaś przenoszono na inny nośnik pisma (prawdopodobnie cienką brązową tablicę o niewielkich rozmiarach) i magazynowano. Annales Maximi swój początek miał w okresie młodej republiki, na koniec tej epoki przypada również koniec spisywania Annales Maximi.

Appian z Aleksandrii

Nie znamy dokładnej daty urodzin i śmierci Appiana. Wiadomo, że urodził się po 80r. a zmarł przed 165r. Nie można też dokładnie określić jakie piastował stanowiska w swoim mieście rodzinnym. Możemy jedynie stwierdzić, że były to wysokie stanowiska. W nieznanych nam okolicznościach otrzymał rzymskie obywatelstwo. Za Hadriana działał w Rzymie jako adwokat. Dzięki wstawiennictwu Frontona, bliskiego kręgom dworskim retora otrzymał stanowisko prokuratora w administracji cesarstwa. Niestety nie wiemy jaki był zakres jego funkcji i gdzie ją sprawował.
Za panowania Antonina Piusa napisał „Historia Romana” w języku greckim. Praca Appiana zawiera dzieje wojen, które doprowadziły do powstania imperium.
Zarzuca się mu, że pracował pospiesznie i nie sprawdzał swoich źródeł. Do danych ze źródeł dodawał własne komentarze i przemyślenia co znacznie pogarsza przekaz. Posiadał skromną wiedzę geograficzną, a żyjąc w okresie cesarstwa nie rozumiał funkcjonowania instytucji republikańskich w związku z czym popełniał wiele błędów. Współczesnym historykom wiele trudności przysparza obojętność Appiana wobec chronologii, niesystematyczne informowanie o czasie opisywanych wydarzeń i błędy wynikające z niedokładnej znajomości geografii. Struktura dzieła zacierała związki między wydarzeniami dziejącymi się w tym samym czasie jak równoczesny udział w kilku konfliktach, natomiast stworzyła okazję do zamieszczenia dodatkowych informacji o historii danego regionu odnoszących się do okresów wcześniejszych lub wiadomości nie mających nic wspólnego z podbojami rzymskimi. Mimo to był historykiem wielkiego formatu, znanym ze swojej inteligencji i niezależności sądów.
Mimo kilku wad „Historia rzymska” jest dla nas bardzo cennym dziełem ponieważ nie zachowało się wiele dzieł, z których Appian korzystał. Szczególnie cenne są księgi, w których autor opisuje lata 65 - 35 pne. a szczególnie cenne są opisy wojen po śmierci Cezara, które są bardzo dokładnie opisane. Jest wiele źródeł korygujących dzieło Appiana, ale nie są one w stanie go zastąpić.
„Romaika” jest ponadto podstawą naszej wiedzy o podboju Hiszpanii, Ilirii, Pontu, Syrii, upadku Kartaginy.
Appian stworzył swoje dzieło pod wpływem podziwu jakim darzył Rzym i jego podboje co nie przeszkadzało mu nazywać Ptolemeuszy - ostatnich hellenistycznych władców Egiptu, z którego pochodził - „swoimi królami”. W tamtym czasie przywiązanie do tradycji nie przeszkadzało w pełnieniu ważnych funkcji we władzach cesarstwa.

Arrian

Arrian, Flavius Arrianus (ok. 95-175), historyk i filozof grecki. Obywatel rzymski, pochodził z Nikomedii w Bitynii. W młodości przebywał w Nikopolis w Epirze - uczeń Epikteta, którego nauki przekazał w Diatrybach Epikteta (z 8 ksiąg zachowane I-IV), Homiliach i Encheridionie. 130 konsul, 131-137 namiestnik Kapadocji - z tego okresu pochodzi prawdopodobnie Żegluga dookoła Pontu Euksyńskiego (wydanie polskie 1948).
Ok. 140 osiadł w Atenach, gdzie stworzył m.in. wzorowaną na Ksenofoncie Wyprawę Aleksandra Wielkiego w 7 księgach (wydanie polskie 1963), przy której pisaniu korzystał z tekstów Ptolemeusza I Sotera i Arystobula z Kasandrei, oraz Opisanie Indii (wydanie polskie 1962), oparte na relacji Nearcha (dowódcy floty Aleksandra III Wielkiego), Geografii Eratostenesa i Opisie Indii Megastenesa. Ponadto autor dziełka O polowaniu, nie zachowanej historii czasów poaleksandryjskich oraz Dziejów Partii i Dziejów Bitynii zachowanych w drobnych fragmentach. Styl Arriana charakteryzuje prostota i rzeczowość.

Azyniusz Pollio

Gaius Asinius Pollio (ur. 75 p.n.elub 76 p.n.e., zm. 5lub 6n.e.) - rzymski polityk i pisarz. Jego synem był Gajusz Azyniusz Gallus, drugi mąż Wipsanii Agrypiny.

Jako pierwszy w swoim rodzie osiągnął najwyższe stanowiska. W roku 45 p.n.e. sprawował preturę a w roku 40 p.n.e. został konsulem. Po zwycięstwie odniesionym w Ilirii odbył 25 października 39 p.n.e. triumf. W czasie wojny domowej walczył po stronie Cezara. Brał udział w bitwie pod Farsalos. Dowodził w Hiszpanii walkami z Sekstusem Pompejuszem. Po zabójstwie Cezara przyłączył się do Antoniusza. W 40 p.n.e. pomógł w zawarciu pokoju w Brundyzjum między Antoniuszem i Oktawianem. W narastającym w późniejszych latach konflikcie pomiędzy Antoniuszem a Oktawianem starał się stać na uboczu, nie angażować się po żadnej ze stron. Następnie wycofał się z życia politycznego.

Po wycofaniu się z życia politycznego Azyniusz Pollion poświęcił się działalności kulturalnej i pisarskiej. Był założycielem pierwszej w Rzymie biblioteki publicznej w Świątyni Wolności (Atrium Libertatis). Jego własny dom stał się ośrodkiem literackim, miejscem spotkań młodych poetów. Pollion był przyjacielem i mecenasem m.in. Horacego i Wergiliusza. Jego własna twórczość literacka była wszechstronna. Pisał mowy, poematy, tragedie i listy. Z dzieł tych zachowały się tylko fragmenty. Był też autorem dzieła historycznego Historiae opisującego przebieg wojen domowych w latach 62-40. Ocalały z tego dzieła jedynie fragmenty, ale niezwykle cenne z punktu widzenia walorów historiograficznych.

Diodor Sycylijski

Diodor Sycylijski, Sycylijczyk (gr. Diodoros ho Sikeliotes; język łaciński: Diodorus Siculus; ur. ok. 80 p.n.e., zm. ok. 20 p.n.e.) - grecki historyk żyjący w epoce Cezara i Augusta, urodził się w Agyrion na Sycylii (stąd przydomek). Odbywał podróże po Europie, Afryce północnej i Azji Mniejszej. Przez długi okres przebywał w Rzymie. W latach 60-56 p.n.e. mieszkał w Aleksandrii.

Jest autorem pracy, którą zatytułował Βιβλιοθήκη ἱστορική Bibliotheke historike (Biblioteka historyczna). Tytuł miał wskazywać wszechstronność zawartych w dziele informacji i mnogość wykorzystanych źródeł. Biblioteka była pomyślana jako historia powszechna, obejmująca dzieje świata od czasów mistycznych do wyprawy Cezara do Brytanii w 54 r. p.n.e. Materiały do niej zbierał przez 30 lat. Wykorzystał, między innymi, wcześniejsze prace Ktezjasza, Hekatajosa z Abdery, Megastenesa, Efora, Hieronima z Kardii, Polibiusza, Posejsdoniosa. Jego informacje na temat początków Rzymu pozwalają czasem uzupełnić Liwiusza. Wartość Biblioteki zależy i od autora, z którego Diodor korzystał w danym miejscu. Był on bowiem kompilatorem i nie przeprowadzał krytyki wykorzystywanych źródeł. Dzieło składało się z 40 ksiąg. Do naszych czasów dotrwały w całości księgi 1-5 i 11-20 - reszta zaledwie szczątkowo.

Efor

Pisarz z IV w, urodzony w Kyme. Jego dzieło określiły i utrwaliły na wiele wieków ramy gatunku historii politycznej. Żadne z jego dzieł nie zachowało się do naszych czasów; jego największym tworem było Historiae, podstawowe źródło dla starożytnych omawiające dzieje Grecji archaicznej i klasycznej. Zarzucano mu brak wigoru i oschłość stylu, jak więc możemy się domyślić, nie zachwycał swoich czytelników. Narracja objąć miała głównie aspekty polityczne i wojskowe.

Kwintus Fabiusz Piktor

Fabiusz Piktor, Quintus Numerius Fabius Pictor (III w. p.n.e.), uczestnik II wojny punickiej, poseł do wyroczni delfickiej po klęsce Rzymian pod Kannami w 216 p.n.e. Najstarszy kronikarz rzymski, autor pierwszej historii Rzymu w języku greckim, stanowiącej źródło informacji od osiedlenia się Eneasza w Italii, aż do II wojny punickiej, ze szczególnym uwzględnieniem zasług i działań rodu Fabiuszów. Przydomek Pictor zawdzięczał jednemu ze swych poprzedników, który ozdobił freskami świątynię Salus, inaugurowaną w 303 p.n.e.

Florus

Lucjusz Anneusz Florus (ur. ok. 70 n.e. - zm. ok. 140 n.e.), rzymski historyk piszący w czasach cesarza Hadriana.

Autor "Zarysu dziejów rzymskich" (Epitomae de Tito Livio bellorum omnium annorum septingentorum libri duo) w 2 księgach. Dla datowania Epitomy pomocna jest wzmianka we wstępie o cesarzu Trajanie oraz informacja, że od Cezara Augusta do czasów Florusa minęło niewiele mniej niż 200 lat. Głównym źródłem Florusa był Tytus Liwiusz. Salustiusz dostarczył mu natomiast materiału do opisu wojen z Jugurtą i Katyliną, a Cezar do opisu podboju Galii i wojny z Pompejuszem. Jego praca jest krótką syntezą dziejów Rzymu, od założenia miasta aż do 9 n.e., napisaną w duchu historiografii stoickiej. Florus przedstawił historię narodu rzymskiego według podziału na podstawie analogii z okresami życia człowieka - okres dzieciństwa, młodości, wieku dojrzałego i starości. Dziełko to pod względem formy stanowi przykład kwiecistego stylu retorycznego, panującego w ówczesnej literaturze rzymskiej. Mimo niewielkiej wartości historycznej książka przez długi czas była używana jako podręcznik szkolny, od starożytności aż do XVII wieku. Do naszych czasów zachowała się ponad setka rękopisów.

Część uczonych uważa tego historyka za identycznego z Publiuszem Anniusem Florusem, literatem i poetą z otoczenia cesarza Hadriana, który napisał rozprawkę Vergilius orator an poeta. Dowiadujemy się z tego dzieła że autor pochodził z Afryki i że jako chłopiec brał udział w igrzyskach kapitolińskich za Domicjana, ale mimo zwycięstwa nie otrzymał nagrody, gdyż cesarz nie chciał się zgodzić aby ktoś z Afryki miał zdobyć wieniec potężnego Jowisza. Rozgoryczony tym poeta udał się w długą podróż i ostatecznie osiadł w Hiszpanii. Najprawdopodobniej zamieszkał w Tarragonie i utrzymywał się z nauczania literatury w szkole. Aelius Spartianus w Historii Augusta (Żywot Hadriana 16, 3) podawał, że gdy Florus napisał żartobliwy epigram do Hadriana, ten mu odpowiedział równie żartobliwym wierszem. Z bardziej udanych utworów Florusa zachowało się m.in. 26 tetrametrów i 5 heksametrów.

Herodian

Herodian, Hērōdianós, (około 170-240), historyk gr. Pochodził ze wschodnich obszarów imperium rzym. Był autorem zachowanego w całości, a składającego się z 8 ksiąg dzieła "Historia cesarstwa rzymskiego", w którym opisał panowanie 19 cesarzy. Historię swą rozpoczynał od śmierci Marka Aureliusza w 180 AD, a kończył w momencie objęcia władzy przez Gordiana III w 238.

O Herodianie wiemy niewiele. Tylko to, co sam z rzadka umieści w swoim dziele. Po pierwsze informuje nas, że ma już 70 lat i ma zamiar opisać wszystko, co w tym czasie widział (Herod. II 15,7). Po drugie, że w spisanych przez siebie wydarzeniach brał osobisty udział będąc na usługach cesarza lub państwa(I 2,5). Po trzecie zaś, że w ciągu swego życia zdarzyło mu się odwiedzić Rzym (I 15,5 i III 8,10). Tyle pewnych informacji o autorze.

Autor kierował swe dzieło do wykształconych elit zamieszkujących greckie miasta na wschodzie imperium. Możemy to stwierdzić na podstawie fragmentów dzieła, w których Herodian szczegółowo zajmuje się wątkami, które dla mieszkańców zachodniej części Imperium byłyby zupełnie oczywiste i niewymagające objaśniania.(VI 7; VII 10,1; VIII 3).

Helleniki z Oksyrynchos

Tak umownie oznacza się dzieło historyczne z pierwszej połowy IV w p.n.e. w języku greckim nieznanego autora, częsciowo zachowane w postaci trzech lub czterech zwojów papirusowych odnalezionych w Egipcie. Autor tych dzieł przedstawił kontynuację opowiadania Tukidydesa, dotyczącą lat świata greckiego 409-406 i 398-395. Tak jak u Tukidydesa dzieło zawiera mowy (jednak o wiele krótsze), obfituje także w liczne fakty historyczne. Musiało być zapisem rzetelnym; historycy zgodnie doszli do wniosku że korzystał z nich np. Efor.

Herodot

Herodot z Halikarnasu (Herodotos ho Halikarnasseus) - historyk grecki ur. ok. 484 p.n.e. w Halikarnasie (w czasach rzymskich Peronium, obecnie Bodrum w Turcji), zm. ok. 426 p.n.e. w Turioj lub w Atenach, zwany "Ojcem historii". Można także nazwać go ojcem geografii. Jedynym zachowanym jego dziełem jest 9-księgowa relacja z wojen perskich, opisująca także geografię i historię Hellady, Persji i Egiptu oraz okolicznych krain, zatytułowana Dzieje (Historiai, łac. Historiae). Jego relacje nie były zawsze dokładne, ale - w odróżnieniu od wielu innych historyków, aż po czasy dzisiejsze - zawsze opatrzone klauzulą "zgodnie z tym, czego się dowiedziałem" (Dzieje, I, 2)

Jego dzieło opisane zostało w pierwszej części tych notatek.

Historycy Aleksandra Wielkiego

Do naszych czasów nie zachowała się literatura z czasów Aleksandra Wielkiego. Teksty jakimi dysponują dzisiejsi historycy są o trzysta lat starsze.

Podczas wyprawy Aleksandra prowadzono dzienniki. Nie wiemy jednak kiedy przystąpiono do ich sporządzania, prawdopodobnym jest, że dzienniki prowadzone były od samego początku wyprawy. Starożytni historycy mogli, acz nie musieli z nich korzystać z owych dzienników. Powołują się na nie w swoich pracach raczej sporadycznie. Pierwsze relacje z wyprawy, powstające w czasie jej trwania, stworzone zostały przez Kallisthenesa z Olintu, oficjalnego historyka Aleksandra, a przy tym bliskiego krewnego Arystotelesa. Dzieło, które stworzył, musiało przejawiać charakter panhellenistyczny i było Aleksandrowi raczej pochlebne. Musiało zawierać wiele szczegółowych wiadomości, zważając na to jak blisko w otoczeniu król znajdował się autor. Nie wiemy, na jakim roku zakończył on swoją pracę, ponieważ w 327 popadł w niełaskę króla i zakończył żywot. Innymi niezachowanymi dziełami był opis opis wyprawy sporządzony przez Nearchosa, bliskiego przyjaciela Aleksandra , który to powierzył mu zwierzchnictwo nad flotą sformowaną w Indiach, a także dzieło Ptolemeusza, satrapy i późniejszego króla Egiptu. Narracyjny obraz, jaki on stworzył, był przede wszystkim propagandowy; Ptolemeusz był przed wszystkim politykiem, nie zaś historykiem. Jego dzieło miało być napisane stylem suchym i oschłym.

Z dzieł zachowanych posiadamy przekaz Diodoro Sycylijskiego, który poświęcił Aleksandrowi Wielkiemu XVII księgę swej biblioteki historycznej. Obszerną relację stworzył Arrian. Naśladował on Ksenofonta, od niego zapożyczył też tytuł swojej pracy Anabasis. Jego styl charakteryzuje prostota, relacja jest szczegółowa i obfita w informacje.

Autorem drugiej z obszernych relacji był historyk łaciński Kwintusz Kurcjusz Rufus, autor dziesięciu ksiąg (zachowało się osiem). Jego pisarstwo charakteryzuje się dramatyzowniem, naiwnością i dużą liczbą 'wesołych historyjek'. Obok steku bzdur zawiera ono jednakże wiele wartościowych informacji, przez co nie można zaklasyfikować jego pracę jako dzieło bezwartościowe.

Osobne miejsce w literaturze o Aleksandrze zajmuje jego biografia w Żywotach Równoległych Plutarcha. Do powstania tej pracy Plutarch wykorzystał wiele innych dzieł, z których informacje rzetelnie zebrał i wymieszał.

Józef Flawiusz

Józef Flawiusz, Iosephus Flavius, właściwie Josef Ben Matatia (ok. 37 - ok. 103), historyk żydowski, pochodzący z jerozolimskiego rodu kapłańskiego. Zdobył wykształcenie w zakresie Tory i zapoznał się z naukami szkół filozoficznych: saduceuszy, faryzeuszy i esseńczyków. Związał się z doktryną faryzejską.

W latach 64-66 przebywał w Rzymie, gdzie z powodzeniem bronił przed sądem cesarskim kilku kapłanów jerozolimskich uwięzionych przez Feliksa, prokuratora Judei (52-60). Po wybuchu powstania żydowskiego przeciw Rzymianom w 66 objął dowództwo nad powstańcami w Galilei, dowodził m.in. obroną twierdzy Jotapata. W 67 dostał się do niewoli rzymskiej. Uwolniony po dwóch latach przez cesarza Wespazjana, który nadał mu nazwisko Flavius i obywatelstwo rzymskie, podjął pracę literacką.

Jego dzieła (w języku greckim): Dzieje wojny żydowskiej przeciwko Rzymianom, inaczej Wojna żydowska, w 7 księgach (przed 79, wydania polskie 1906, 1980), Dawne dzieje Izraela w 20 księgach, znane też pod tytułem Starożytności żydowskie (93-94, wydania polskie 1964, 1993), Przeciw Apionowi w 2 księgach (po 94, wydanie polskie 1986), są cennym źródłem do dziejów powstania żydowskiego 66-73, a także wczesnego chrześcijaństwa. Autobiografia (po 100, wydanie polskie 1986), życiorys i jednocześnie apologia pisarza, broni wiarygodności Wojny żydowskiej przed zarzutami Justusa z Tyberiady.

Kasjusz Dion

Lucjusz Kasjusz Dion Kokcejanus (łac. Lucius Cassius Dio Cocceianus, grec. Δίων ὁ Κάσσιος; ur. 163/164, zm. ok. 235) - rzymski historyk pochodzenia greckiego oraz senator i dwukrotny konsul.

Kasjusz Dion był autorem Historii rzymskiej (Romaike historia), dzieła zawartego w 80 księgach i obejmującego czasy państwa rzymskiego od Eneasza aż do 229 n.e. Dion pracował nad swym dziełem przez dwadzieścia dwa lata. Pierwszych dziesięć lat przypadło mu na gromadzeniu materiału historycznego, a kolejnych dwanaście na jego literackie opracowanie. Ostatnich siedem ksiąg zostało opracowanych pobieżnie i wygląda na dodatek. Treść dzieła Dion podzielił na trzy okresy według wiarygodności źródeł. Pierwszy obejmował historię epoki republikańskiej, kiedy władza znajdowała się w rękach obywatelii, fakty były własnością publiczną i opisywało je wielu ludzi. Okres drugi ciągnie się od panowania Augusta do śmierci Marka Aureliusza. Jest to historia cesarstwa oparta na zakłamanej tradycji. Trzeci okres dotyczy czasów współczesnych, od panowania Kommodusa. Z 80 ksiąg do naszych czasów dochowały się: w całości - księgi 36-54 (68-10 p.n.e.), w skrótach - księgi 55-60 (9 p.n.e.-46 n.e.), we fragmentach - księgi 17, 79 i 80. Zachowały się także streszczenia, epitomai, ksiąg 1-21 (do 146 p.n.e.) autorstwa Jana Zonarasa z XII wieku i 36-80 pióra Jana Ksifilinosa z XI wieku oraz inne pomniejsze wyciągi i fragmenty, zwłaszcza w pismach Konstantyna VII Porfirogenety, cesarza bizantyjskiego z X wieku. W Historii rzymskiej[11], Kasjusz Dion potwierdza swoje autorstwo także dwóch innych pism: niewielkich rozmiarów dziełka przedstawiającego walki o władzę przed wstąpieniem na tron cesarski Septymiusza Sewera oraz równie niewielkich rozmiarów dziełka Znaki widziane w podróży, które miały legitymizować władzę Sewera. Księga Suda mówi także, że był autorem Życia Arriana filozofa. Kasjusz Dion był historykiem dość solidnym, wzorującym się na Tukidydesie i Polibiuszu. Pisząc o czasach sobie współczesnych korzystał ze swego bogatego doświadczenia politycznego. Na nim kończy się w literaturze antycznej opracowanie pełnych dziejów Rzymu.

Żyjący w IX wieku patriarcha Konstantynopola Focjusz, w swoim dziele Biblioteka, o Kasjuszu Dionie podawał m.in. następującą informację: Styl jego dzieła jest wspaniały, skłania się ku górnolotności, gdy pisarz wypowiada myśli równe wielkim wydarzeniom. Język jest pełen starych zwrotów składniowych i słów dobranych w ich wielkości odpowiadającej wielkości tematu. Okresy retoryczne są poprzecinane nawiasami; autor stosuje w nich właściwie dobrane inwersje. Rytmu i pauz, mimo że są starannie i jasno opracowane, nie wyczuwa się w czasie czytania po raz pierwszy. W mowach jest znakomity, naśladuje Tukidydesa, może z wyjątkiem tego, że bardziej dąży do jasności. Poza tym Tukidydes stanowi dla niego, by tak rzec, kanon.

Katon Starszy

Marek Porcjusz Katon (Marcus Porcius Cato) zwany Cenzor (Censorius), (ur. 234 p.n.e. w Tusculum, zm. 149 p.n.e.), mówca, polityk i pisarz rzymski. Pradziad Katona Młodszego.

Pochodził ze stanu ekwitów. Podobnie jak jego przodkowie miał się zajmować uprawą roli (co czynił, gdy nie pełnił służby wojskowej). Około 217 p.n.e. rozpoczął służbę wojskową i brał udział w wojnie z Hannibalem jako szeregowy legionista. W 214 p.n.e. został trybunem wojskowym na Sycylii. W roku 204 p.n.e. był kwestorem , a w 195 p.n.e.[1] za swe zwycięstwa w Hiszpanii odbył triumf w Rzymie. W 184 p.n.e.[1] został cenzorem.

Wsławił się nieprzejednaną wrogością do Kartaginy i ciągłymi nawoływaniami do jej zburzenia. Polegało to m.in. na tym, że każde, wygłaszane na dowolny temat, wystąpienie w Senacie kończył zdaniem: "Ceterum censeo Carthaginem esse delendam" (łac. "A poza tym sądzę, że Kartaginę należy zniszczyć"). Cytowane to bywa również jako "Delenda est Carthago" (Kartaginę trzeba zniszczyć). Jakimi słowami w rzeczywistości posłużył się Katon, nie wiemy, wiadomość ta bowiem przekazana jest przez Plutarcha, a ten zapisał to po grecku δоκει δε μоι και Кαρχεδονα μη ειναι [dokei de moi kai Karchedona me einai]. "Ceterum censeo Carthaginem esse delendam" jest późniejszym, zapewne już nowożytnym, przekładem tych słów.

Katon zwalczał również wszelkie wpływy greckie, będąc zwolennikiem tradycyjnych cnót rzymskich i republikańskich rządów.

napisał dla syna Praecepta ad filium (Nauki dla syna), uznane za pierwszą rzymską encyklopedię. Zawierała informację z zakresu retoryki, medycyny i rolnictwa. Nie zachowała się.

Ksenofont

Ksenofont, Xenophon (ok. 430-ok. 355 p.n.e.), historyk ateński, syn Gryllosa z demu attyckiego Erchia. Uczeń Sokratesa, gorący rzecznik ustroju spartańskiego. W 402 p.n.e. zaciągnął się jako ochotnik do wojska pretendenta do tronu perskiego, Cyrusa Młodszego. Po bitwie pod Kunaksą wybrany przez najemników greckich na wodza, poprowadził słynny odwrót 10 tysięcy przez pustynię do morza.
Po powrocie wstąpił na służbę króla trackiego Seteusa, potem był zaciężnym żołnierzem spartańskim (walki z perskimi satrapami Farnabazosem i Tissafernesem), a od 395 p.n.e. jako przyboczny oficer króla Agesilaosa walczył przeciw rodzinnemu miastu w bitwie pod Koroneją (394 p.n.e.). Za to Ateny skazały go na wygnanie. Ksenofont przebywał w Sparcie, a potem w majątku w Elidzie (dar Sparty). Tam rozpoczął pracę literacką. Po klęsce Spartan pod Leuktrami (371 p.n.e.) wypędzony przez mieszkańców Elidy i zmuszony do przebywania w Koryncie. W 369 p.n.e. po zawarciu rozejmu Aten ze Spartą Ksenofontowi udzielono amnestii, z której skorzystali jego dwaj synowie (walczyli w wojsku ateńskim, jeden z nich poległ w bitwie pod Mantyneją w 362 p.n.e.).
Zachowały się wszystkie pisma Ksenofonta:
A) historyczne: Anabazis (7 ksiąg) - relacja o działaniach wojennych w Persji i odwrocie 10 tysięcy. Historia grecka (7 ksiąg) - kontynuacja dzieła Tukidydesa (do bitwy pod Mantyneją).
B) polityczne: Agesilaos - pochwała króla Sparty. Hieron - dialog o przejściu tyranii we wzorową monarchię. Wychowanie Cyrusa - rodzaj powieści dydaktyczno-historycznej (idealne państwo i idealny władca). Ustrój lacedemoński - wyidealizowany obraz ustroju Sparty. O dochodach - projekt reform skarbowych dla Attyki.
C) filozoficzne: Wspomnienie o Sokratesie, Apologia Sokratesa, Uczta, Księga o gospodarstwie - utrwalenie nauki mistrza, charakterystyka jego osobowości i obrona przed zarzutami, które spowodowały jego śmierć.
D) inne: Podręcznik łowiectwa, Dowódca jazdy, O sztuce jeździeckiej.

Ksenofont zdobywał czytelnika interesującym opisem i ciekawą tematyką. Pisał prostym językiem. W czasach cesarstwa jego język stał się wzorem do naśladowania (Cezar, Sallustiusz, Warron, Cycero, Tacyt, Swetoniusz). Popularny w czasach bizantyjskich (wyciągi z dzieł od IX w.). Przetłumaczony przez humanistów na łacinę. Oryginały tekstów w programach szkolnych.

Tytus Liwiusz

Titus Livius (59r. p.n.e. - 17r. n.e.; ur. w mieście Patavium - dzisiejsza Padwa); wybitny historyk rzymski. Niewiele informacji dotyczących jego życia zachowało się do naszych czasów. Pochodził z zamożnej rodziny i we wczesnej młodości przeniósł się do Rzymu, gdzie otrzymał staranne wychowanie oraz wykształcenie filozoficzne i historyczne. Całe życie poświęcił nauczaniu retoryki i pisaniu, nie interesowała go kariera polityczna. Pod koniec życia wrócił do rodzinnego miasta, gdzie też i zmarł.
Dzieło swego życia zaczął pisać ok. 27r. p.n.e., a było nim Ab urbe condita libri CXLII (142 księgi dziejów od założenia miasta), a ukończył je 10 lat później. Dzieło rozpoczyna opis epoki legendarnej (wędrówki Eneasza), a kończy śmierć Druzusa, pasierba Augusta, przypadająca na rok 9 p.n.e. Przypuszcza się, że moment ten nie miał stanowić zakończenia dzieła, że Tytus chciał je kontynuować. Niestety, do współczesności przetrwały jedynie fragmenty tej monumentalnej kroniki, czyli: księgi I-X (od początku do 293r. p.n.e., czyli III wojny samnickiej), księgi XXI-XLV (historia lat 218-167 p.n.e. - od II wojny punickiej do zwycięstwa Lucjusza Emiliusza Paulusa nad Macedonią), fragment księgi XCI (wojna z Sertoriuszem), dwa fragmenty księgi CXX (śmierć Cycerona), wyciągi (skróty) z ksiąg XXXVII-XL, wyciągi z ksiąg XLVIII-LV, streszczenia (tzw. periochae pochodzące z IV w. n.e.) prawie wszystkich ksiąg z wyjątkiem dwóch (tj. CXXXVI i CXXXVII), nieliczne fragmenty zachowane u innych autorów i na papirusach oraz "prodigia" Liwiuszowe zebrane przez Juliusza Obsekwensa.
Pisząc dzieje od założenia miasta Rzymu korzystał Liwiusz z różnych źródeł, m.in.: greckich dzieł Polibiusza, rzymskich annalistów jak Celiusz Antypater, Waleriusz Antias, Fabiusz Piktor, Klaudiusz Kwadrygiusz, Lucjusz Eliusz Tubero, Kalpurniusz Pizon czy Gajus Licyniusz Macer. Tak więc wartość wiadomości historycznych zawartych w jego dziele zależy od jakości źródeł, na których pisząc dane księgi się opierał. Historia spisana przez Liwiusza charakteyzuje się idealizacją przeszłości i podziwem dla dokonań przodków. W swoim stylu łączył Liwiusz elementy poezji i retoryki.

Korneliusz Nepos

Cornelius Nepos (ur. ok. 100 p.n.e. - zm. 24 p.n.e.) - rzymski historyk i biograf.

Data narodzin i śmierci nie jest znana. Przypuszcza się, że Nepos urodził się w latach dziewięćdziesiątych lub osiemdziesiątych I wieku p.n.e. Zmarł natomiast nie wcześniej niż w roku 27 p.n.e. Nie jest znane również imię Neposa.

Bliski przyjaciel Katullusa, Pomponiusza Attyka i Cycerona. Autor jednych z pierwszych znanych biografii, choć to nie on wymyślił ten gatunek literatury. Biografia w tamtych czasach nie była zbyt popularna. Ówcześni historycy oczywiście zawierali w swoich pracach pewne wątki biograficzne, jednakże biografia sama w sobie uważana była za gatunek podrzędny.

Napisał pełną biografię Cycerona, a także wiele innych krótkich, kilkustronicowych biografii. Jego największe dzieło nosi tytuł „O wybitnych mężach” i zawiera szczegółowe biografie m. in. Miltiadesa, Temistoklesa, Hannibala i Pomponiusza Attyka. Nepos w przedmowie do swojego dzieła pokazuje problemy poruszane w swoich biografiach. To dzieło jako jedyne przetrwało do dzisiejszych czasów, reszta jego prac zaginęła. W swoich pracach Nepos opisywał i porównywał życiorysy sławnych Rzymian i innych wybitnych osób. Pisał bardzo czystą i przystępną łaciną, lecz jego prace zdawały się skupiać bardziej na stylu niż na historycznej dokładności. Wielu zarzucało mu poważne błędy rzeczowe. Mimo to są to praktycznie jedyne antyczne biografie, które przetrwały do dziś, ponadto ukazują wiele nieznanych faktów i często opisują różne zdarzenia krytycznym okiem. Jego dzieła wywarły duży wpływ na późniejszych biografów, np. Plutarcha.

Tytuły prac:

Pauzaniasz

Pauzaniasz (łac. Pausanias, zwany Periegeta, ur. między 100 a 110 n.e., zm. po 180 n.e.) - grecki geograf, autor dzieła Periegesis tes Hellados (Wędrówki po Helladzie) w 10 księgach, czyli przewodnika po Helladzie, w którym zawarł relację ze swoich licznych podróży, opisując poszczególne krainy Grecji: zabytki, lokalne kulty.

Styl Pauzaniasza jest bardzo bogaty, rozwija on poszczególne opisy, uzupełniając je głównie o informacje historyczne, mitologiczne. Dzieło Pauzaniasza jest cennym źródłem historycznym. Korzystają z niego geografowie i archeolodzy, lokalizując antyczne miejscowości, historycy sztuki, rekonstruujący wygląd starożytnych światyń i innych budowli. Z jego dzieła korzystają też historycy religii starożytnych, ze względu na informacje o mało znanych lub nieznanych skądinąd lokalnych kultach. Pierwsza księga traktatu opisuje Attykę i Megarę, druga - Korynt, Sykion, Argolidę, trzecia Lakonię, czwarta Messenię, piąta i szósta Elidę, siódma Achaję, ósma Arkadię, dziewiąta Beocję, a dziesiąta Fokidę.

Po polsku traktat Pauzaniasza ukazał się w trzech tomach, głównie w przekładzie Janiny Niemirskiej-Pliszczyńskiej:

Plutarch

Plutarch, Plutarchos (ok. 50-ok. 125), grecki pisarz i filozof-moralista z Cheronei (Beocja). Kształcił się w Akademii Platońskiej w Atenach i w Aleksandrii (Egipt). Wiele podróżował, bywał w Rzymie. Jako dojrzały pisarz osiadł w Cheronei i założył szkołę typu Akademii Platońskiej, która miała za zadanie odrodzić Greków moralnie i religijnie.
Wypełniał obowiązki obywatelskie (archont, dożywotni kapłan delficki), pracował jako pedagog i pisał. Znaczną część zachowanej spuścizny stanowią Moralia (wydanie polskie w wyborze 1954), utrzymane przeważnie w formie listów-traktatów lub diatryb.
Plutarch łączył w nich poglądy Średniej Akademii z platonizmem, neopitagoreizmem i elementami stoicyzmu. Uważał, że istnieje jedno samoistne, wieczne i niezmienne bóstwo (Logos), które porządkuje wszechświat i działa za pomocą podległych mu bóstw. Plutarch zwalczał epikurejczyków, którzy zaprzeczali nieśmiertelności duszy, opatrzności boskiej i wartości cnoty.
Sławę Plutarchowi przyniosły żywoty słynnych ludzi (monografie pierwszych cesarzy rzymskich Od Augusta do Witeliusza, z których zachowały się jedynie życiorysy Galby i Othona). W latach ok. 105 - ok. 115 powstały Żywoty równoległe (wydanie polskie pt. Żywoty sławnych mężów, 1953, 11 biografii, oraz Cztery żywoty, 1954). Było to 46 biogramów słynnych Greków i Rzymian, zestawionych parami, mających przede wszystkim charakter moralizatorski.

Polibiusz

Polibiusz, Polybios (ok. 200-ok. 118 p.n.e.), grecki historyk pochodzący z Megalopolis (Arkadia). Syn Lykortasa, stratega Związku Achajskiego. W latach 169-168 p.n.e. dowódca jazdy (hipparch) Związku, zwolennik neutralności w czasie III wojny macedońskiej (171-168 p.n.e.).
Po klęsce Macedonii wzięty razem z innymi zakładnikami do Rzymu. Tam przebywał (167-150 p.n.e.) pod opieką miłośnika kultury greckiej Emiliusza Paulusa, zwycięzcy spod Pydny, jako towarzysz jego synów.
Zaprzyjaźnił się z młodszym z nich Publiuszem Scypionem Emilianusem (Scypion Afrykański) i jako doradca wojskowy brał udział w jego kampaniach wojennych (Kartagina, Numancja). Poznał wówczas Afrykę, Hiszpanię, Galię, drogę Hannibala przez Alpy. Po podboju Grecji przez Rzym (146 p.n.e.) z polecenia senatu zajął się porządkowaniem spraw greckich, co zyskało mu uznanie w Helladzie.
Pierwsze prace Polibiusza zaginęły. Znany jest przede wszystkim jako autor Dziejów (wydanie polskie tom 1 - 1957, tom 2 - 1962), jednego z najważniejszych dzieł starożytności - historii powszechnej (40 ksiąg obejmujących lata 264-144 p.n.e.).
W całości zachowały się księgi 1-5 (lata 264-220 p.n.e.: dzieje Rzymu i Kartaginy oraz lata 220-216 p.n.e.: dzieje Wschodu). Wyciągi i fragmenty pozostałych (brak 17. i 40. księgi) dotyczą II i III wojny punickiej, II i III wojny macedońskiej, wojny syryjskiej, podboju Hiszpanii i Grecji. Polibiusz uzasadniał podbój świata przez Rzym doskonałością jego ustroju.
W stosunku do źródeł wykazał daleko posunięty krytycyzm i dbałość o prawdę. Pisał po grecku w języku kojne. Z jego dzieła korzystali rzymscy i greccy historycy, m.in.: Liwiusz, Strabon, Pliniusz Starszy, Plutarch, Appian.

Posejdonios z Apamei lub z Rodos

Posejdonios (135-50 p.n.e.), filozof syryjski pochodzący z Apamei. W świetle współczesnych badań odegrał przełomową rolę w późnogreckiej myśli filozoficznej. Swoje myślenie oparł na zdobyczach nauk ścisłych, a metodę na nich wypróbowaną przeniósł do teologii, historii kultury i pedagogiki.

Przedstawiany przez niego obraz świata ma charakter jednolity (monizm). Ducha interpretował jako siłę natury, która objawia się też jako siła życiowa. Rozwinął stoicyzm. Rozproszone pisma Posejdoniosa zostały tylko częściowo zgromadzone i opracowane.

Salustiusz

Salustiusz, Caius Sallustius Crispus (86-35 p.n.e.), polityk i historyk rzymski pochodzący z kraju Sabinów. W 52 p.n.e. trybun ludowy. Z powodu niemoralnego trybu życia usunięty z senatu przez cenzorów (50 p.n.e.). Wróg optymatów, zbliżył się do Juliusza Cezara i stronnictwa popularów.

W 46 p.n.e. po zwycięstwie nad wojskami Pompejusza pod Tapsus dzięki Cezarowi został kwestorem i powrócił do senatu. W wojnie domowej poparł zbrojnie Cezara. Jako pretor otrzymał w zarząd prowincję Afrykę (Africa Nova), gdzie wzbogacił się wskutek wielkich zdzierstw. Za zgromadzone pieniądze zakupił willę Cezara w Tibur (obecnie Tivoli) i założył w Rzymie ogrody (Horti Sallustiani).

Po 44 p.n.e. napisał: Sprzysiężenie Katyliny (o wydarzeniach w 63 p.n.e.), Wojnę z Jugurtą (111-105 p.n.e., wojna z królem Numidii) i Historiae (dzieje lat 78-66 p.n.e., zachowane we fragmentach). Salustiusz ocenia wypadki historyczne z pozycji stronnictwa popularów. Wyraża przekonanie, że demoralizacja warstw rządzących (nobilów) doprowadzi Rzym do upadku. Wydanie polskie obu zachowanych monografii historycznych Salustiusza w 1947.

Strabon

Strabon (ok. 65 p.n.e. - ok. 20 n.e.), grecki geograf z Amasei (współczesna Amasya) w Poncie (obecnie Turcja). Większą część życia spędził w Rzymie. Wiele podróżował, m.in. do Etiopii, Armenii, na Sardynię i do Arabii.

Autor obszernej pracy (17 ksiąg) Geographiká, pierwszej w dziejach geografii powszechnej, która zawiera opisy krajów, zwyczajów różnych ludów, ich kultów religijnych, anegdoty historyczne, podaje informacje o dawnych geografach, podstawowe definicje geograficzne oraz ok. 4 tys. nazw geograficznych. Wcześniejsze dzieło Strabona Historiká hypomnémata (Zapiski historyczne - 47 ksiąg) zachowało się jedynie we fragmentach. Miał to być ciąg dalszy Dziejów (Historíaj) Polibiusza.

Swetoniusz

Swetoniusz, Caius Suetonius Tranquillus (ok. 70 - ok. 160), pisarz rzymski, twórca biografii cesarzy. Przyjaciel Pliniusza Młodszego. Sekretarz kancelarii cesarza Hadriana (do 121). Autor szeregu nie zachowanych dzieł filologicznych, przyrodniczych, antykwarycznych.

Z pracy De viris illustribus zachowała się część De grammaticis et rhetoribus oraz fragmenty życiorysów m.in. Terencjusza, Horacego i Lukana. W Żywotach cezarów (8 ksiąg - brak początku księgi I) Swetoniusz zamieścił biografie cesarzy rzymskich od Cezara do Domicjana, które prócz faktów z życia podawały też anegdoty, charakterystykę postaci i okoliczności towarzyszące śmierci. Swetoniusz czerpał z materiałów źródłowych z archiwum cesarskiego. Wydanie polskie Żywoty cezarów.

Korneliusz Tacyt

Publius (albo Gaius - imię niepewne) Cornelius Tacitus, czyli Tacyt (około 55-120) - jeden z najsłynniejszych historyków rzymskich.

Był rodowitym Rzymianinem, ale urodził się prawdopodobnie w Galii. Uczył się retoryki u Kwintyliana. W 77 roku ożenił się z córką konsula Agrykoli, który podbił Brytanię i został jej namiestnikiem. Tacyt był homo novus, czyli pierwszą osobą w rodzie, która objęła wyższe urzędy i weszła do senatu. Był kwestorem, pretorem, prokonsulem w Azji. Urzędy te odciągały go od pracy historyka, którą podjął po świadomym zrezygnowaniu z funkcji mówcy (w Dialogu o mówcach wyjaśnia, że w czasach niedostatecznej swobody słowa zawód mówcy nie może być dobrze wykonywany). Dialog w czasie terroru wprowadzonego przez Domicjana był rozpowszechniany anonimowo.

Prawdopodobnie za cesarza Trajana wydał już pod swoim nazwiskiem pracę De vita et moribus Iulii Agricolae (Żywot Juliusza Agrykoli). Była to praca poświęcona teściowi, ale malująca jego życie na szerokim tle historycznym. Następnie napisał pierwszą monografię etnograficzną obcych plemion - Germanię. W dziele tym uderza rzetelność i obiektywizm autora. Kilka wzmianek odnosi się do plemion zamieszkujących ziemie dzisiejszej Polski (lud Lugiów i Wenetów).

Głównymi książkami Tacyta są Dzieje i Roczniki. W pierwszej pracy Tacyt opisuje rządy Domicjana i Wespazjana. W drugiej - dzieje dawniejsze od Tyberiusza do Nerona. Autor starał się być w tych dziełach obiektywny. Pisał sine ira et studio (bez gniewu i stronniczości), umiejętnie korzystał ze źródeł.

Teopomp

Teopomp, Theopompos (IV w. p.n.e.), historyk grecki z Chios, przedstawiciel retorycznego kierunku w historiografii. Uczeń Isokratesa. Z przyczyn politycznych wygnany z ojczyzny. Przebywał na dworze królów macedońskich i w Atenach. W 332 p.n.e. po amnestii Aleksandra III Wielkiego mógł wrócić na Chios, jednak po śmierci Aleksandra znowu został zmuszony do wyjazdu.

Autor mów popisowych i pochwalnych (m.in. ku czci Filipa II, Aleksandra III Wielkiego i Mauzolosa) oraz politycznych. Jego dziełami były: skrót Dziejów Herodota, historia Grecji z lat 410-394 p.n.e. (Helleniká - 12 ksiąg, kontynuacja Wojny peloponeskiej Tukidydesa), oraz historia panowania Filipa II (Philippiká - 58 ksiąg, z licznymi dygresjami geograficznymi, etnograficznymi, moralizatorskimi, plotkami dworskimi, opowiadaniami).

Tukidydes

Tukidydes z Aten (gr. Thukydides ho Athenaios; ur. między 471 p.n.e. a 460 p.n.e., zm. między 404 p.n.e. a 393 p.n.e.) - grecki historyk.

Pochodził z zamożnej rodziny arystokratycznej (posiadał prawo do zarządzania kopalnią), był synem Olorosa z Tracji. W czasie wojny peloponeskiej był od 424 p.n.e. strategiem na wyspie Tazos. Gdy nie udało mu się na czas dotrzeć z odsieczą do Amfipolis, udał się na dobrowolne wygnanie na okres 20 lat. Do Aten wrócił po wojnie. Nie można dokładnie określić daty jego śmierci, ale zwrócono uwagę, że Tukidydes wspomina, że oglądał pozostałości murów łączących Ateny z Pireusem, które zostały zburzone przez Lizandra w 404 roku p.n.e, natomiast nie pisze nic o ich odbudowie w 393 roku p.n.e., stąd wniosek, że jego śmierć musiała nastąpić między tymi wydarzeniami.

Dziełem jego życia jest monografia Wojna peloponeska, która opisywała jej dzieje do roku 411 p.n.e.. Pisząc o tej wojnie, koncentrował się wyłącznie na przebiegu konfliktu, który relacjonował rok po roku; chciał jak najwierniej przedstawić wydarzenia współczesne sobie. W przeciwieństwie do Herodota, Tukidydesa nie interesowała geografia i etnografia. Pisał swoje dzieło z myślą o przyszłych politykach, którzy dzięki znajomości minionych lat będą wiedzieli, jak później postąpić w podobny sposób. Jego dzieło było pilnie czytywane w starożytności, potem, na skutek upadku cesarstwa rzymskiego i związanej z tym ruiny cywilizacyjnej, poszło na Zachodzie w zapomnienie. Jego znajomość przetrwała za to w Cesarstwie Bizantyjskim. W XV wieku, na skutek napływu uciekinierów ze zdobytego przez Turków Konstantynopola, pojawiło się we Florencji i Wenecji, następnie zostało przetłumaczone na łacinę i wydane drukiem w roku 1502. W swoim dziele Tukidydes w nowatorski sposób podszedł do problemu religii, odrzucając bezpośrednią ingerencję bogów w historię.

Innym ważnym elementem, który można dostrzec w jego twórczości jest zastosowanie przez Tukidydesa metody wnioskowania o przeszłości na podstawie pozostałości we współczesnym mu świecie. Tekst cechuje również dbałość o obiektywizm i krytyczne podejście do źródeł, z których autor czerpie wiedzę. Wszystkie te elementy stały się kamieniem milowym na drodze do naukowego sposobu przedstawiania historii. Wojna peloponeska jest obecnie cennym źródłem historycznym, miała też duży wkład we współczesną historiografię.

Wallejusz Paterkulus

Wellejusz Paterkulus (łac. Marcus Velleius Paterculus; ur. ok. 19 p.n.e., zm. ok. 31 n.e.) - rzymski historyk.

Imię Marek (Marcus) nadane mu zostało przez Prisciana, ale część historyków utożsamia go z Gajuszem Wellejuszem Paterkulusem, którego imię odnaleziona na inskrypcji zapisanej na kamieniu milowym, odnalezionym w Afryce Północnej (CIL 08, 10311).

Paterkulus wywodził się z zamożnej rodziny z Kampanii. Wcześnie wstąpił do wojska. Służył jako trybun w Tracji, Macedonii, Grecji i na Wschodzie, uczestnicząc m.in. w rozmowach nad Eufratem w 2 n.e. między Gajuszem Cezarem, wnukiem Augusta, a królem Partów Fraatesem V. Następnie, jako prefekt jazdy i legat, służył przez 8 lat, między 4 a 12 n.e. pod dowództwem Tyberiusza w Germanii i Panonii. W uznaniu zasług został mianowany kwestorem w 7 n.e. i, wraz ze swoim bratem, pretorem w 15 n.e.

Paterkulus był autorem kompendium historii starożytnego Rzymu z uwzględnieniem szerszego, pozarzymskiego kontekstu historycznego. Dzieło zostało wydane w 2 księgach, obejmujących okres od upadku Troi do śmierci Liwii w 29 n.e. Pierwsza księga zawiera historię do czasu upadku Kartaginy w 146 p.n.e. Część obejmująca okres od śmierci Cezara do śmierci Oktawiana jest bardziej szczegółowa.

Wellejusz Paterkulus był autorem mało znanym w starożytności. Jego dzieło dla współczesności zostało odkryte w 1515 przez Beatusa Rhenanusa, który nadał mu też tytuł, pod którym znane jest współcześnie - „Historia rzymska”. Odkryty wówczas w opactwie Murbach w Alzacji egzemplarz, źle napisany i z licznymi błędami, nie zachował się do dnia dzisiejszego. Tekst „Historii rzymskiej” został opublikowany po raz pierwszy w 1520.

Dzieło Paterkulusa jest krytykowane za brak obiektywizmu w przedstawianiu faktów. Zarzuca się autorowi płytką wiedzę, liczne błędy oraz niekonsekwencje historyczne oraz napisanie panegiryku ku czci Cezara, Augusta i przede wszystkim bezpośredniego patrona Tyberiusza. Dlatego przez wielu uważany jest bardziej za nadwornego panegirystę, aniżeli za historyka. Jego dzieło jest jednak cennym źródłem, jeżeli chodzi o konkretne fakty historyczne oraz wydarzenia, w których autor sam brał udział.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
powszechna, Historia powszechna panstwa i prawa - notatki, Historia państwa i prawa polskiego - nota
nOTATKI History of Post war Britan
nOTATKI Historia Anglii
nOTATKI History of England
Wollflin, NOTATKI Z HISTORII SZTUKI
notatki z historii
NOTATKI+Z+HISTORII+POWSZECHNEJ+XX+w+cz.2, Politologia I rok
Notatki z Historii Pradziejów Polski
notatki z historii kultury, kulturoznawstwo
notatka z historii, Socjologia I rok
Notatki z historii wychowania
NOTATKI+Z+HISTORII+POWSZECHNEJ+XX+w+cz.1, Politologia I rok
notatka z histori sztuki kolko
Notatki z Histori Ko¶cio³a
Notatka z historii wychowania W 1
Notatki Historia nowozytnej mysli spoleczno ekonomicznej i politycznej
Notatki z historii adwokatury

więcej podobnych podstron