Prawo rzeczowe
D. 12.1.9.9
Ulpianus libro 26 ad edictum. Deposui apud te decem, postea permisi tibi uti: Nerva Proculus etiam antequam moveantur, condicere quasi mutua tibi haec posse aiunt, et est verum, ut et Marcello videtur: animo enim coepit possidere. Ergo transit periculum ad eum, qui mutuam rogavit et poterit ei condici.
Ulpian w ks. 26 „Komentarza do edyktu”. Zdeponowałem u ciebie 10, a potem pozwoliłem ci ich użyć. Nerwa i Prokulus sądzą, że już zanim ruszyłeś je z miejsca, mogę domagać się ich zwrotu jako pożyczki, i jest to słuszne (verum), jak sądzi rownież Marcellus. Albowiem zacząłeś je posiadać animo, zatem ryzyko (periculum) przechodzi na tego, kto prosił o pożyczkę, i można odeń żądać jej zwrotu.
D. 43.16.3.9
Ulpianus libro 69 ad edictum. Eum igitur, qui cum armis venit, possumus armis repellere, sed hoc confestim, non ex intervallo, dummodo sciamus non solum resistere permissum, ne deiciatur, sed et si deiectus quis fuerit, eundem deicere non ex intervallo, sed ex continenti.
Ulpian w ks. 69 „Komentarza do edyktu”. Tego, kto przybył z bronią, możemy bronią odeprzeć, lecz tylko od razu, a nie po jakimś czasie. Wiedzmy więc, że jest dozwolony nie tylko opór przeciw wyzuciu, lecz także wyparcie agresora z gruntu, byle nie po zaistniałej przerwie (ex intervallo), lecz bezpośrednio (in continenti).
D. 12.1.18
Ulpianus libro septimo disputationum
pr. Si ego pecuniam tibi quasi donaturus dedero, tu quasi mutuam accipias, Iulianus scribit donationem non esse: sed an mutua sit, videndum. Et puto nec mutuam esse magisque nummos accipientis non fieri, cum alia opinione acceperit. Quare si eos consumpserit, licet condictione teneatur, tamen doli exceptione uti poterit, quia secundum voluntatem dantis nummi sunt consumpti.
Ulpian w księdze siódmej rozpraw. Jeśli ja dam ci pieniądze jakby w darowiznę, ty przyjmiesz [je] jako pożyczkę; Julian pisze, że nie należy uznawać za darowiznę, lecz za pożyczkę. Ja uważam , że to nie jest pożyczka, i więcej, pieniądze nie stają się własnością przyjmującego, chociażby przyjął z innym przekonaniem. Dlatego, jeśli wykorzystał pieniądze, można wystąpić przeciw niemu z condictio, jednak on może posłużyć się exceptio doli, ponieważ, zgodnie z wolą dającego, pieniądze mogły być wykorzystane.
D. 6.1.79
Labeo libro sexto pithanon a Paulo epitomarum. Si hominem a me petieris et is post litem contestatam mortuus sit, fructus quoad is vixerit aestimari oportet. Paulus. Ita id verum esse puto, si non prius is homo in eam valetudinem inciderit, propter quam operae eius inutiles factae sunt: nam ne si vixisset quidem in ea valetudine, fructus eius temporis nomine aestimari conveniret.
Labeon w ks. 6 „Pithana” streszczonych przez Paulusa. Gdy wytoczyłeś mi skargę o wydanie niewolnika, który zmarł po stwierdzeniu sporu (litis contestatio), pożytki należy oszacować za okres jego życia. Paulus: Uważam to za trafne o tyle, o ile niewolnik ten już wcześniej nie popadł w chorobę, która uczyniła jego usługi bezużytecznymi. Albowiem gdyby nawet żył on w tym stanie zdrowia, szacowanie jego usług byłoby niestosowne.
D. 7.8.4.1.
Ulpianus libro 17 ad Sabinum
Mulieri autem si usus relictus sit, posse eam et cum marito habitare quintus mucius primus admisit, ne ei matrimonio carendum foret, cum uti vult domo. Nam per contrarium quin uxor cum marito possit habitare, nec fuit dubitatum. Quid ergo si viduae legatus sit, an nuptiis contractis post constitutum usum mulier habitare cum marito possit? Et est verum, ut et Pomponius libro quinto et Papinianus libro nono decimo quaestionum probat, posse eam cum viro et postea nubentem habitare. Hoc amplius Pomponius ait et cum socero habitaturam.
Ulpian, księga siedemnasta komentarz do dzieł Sabinusa. Jeżeli zaś kobiecie zostało pozostawione używanie [mieszkania], to Quintus Mucius pierwszy dopuścił, że może ona mieszkać również z mężem, by chcąc korzystać z domu nie powstrzymywała się przed małżeństwem. Nie podnoszono co do tego wątpliwości, że żona może mieszkać z mężem. A jak przedstawia się sprawa, gdy [używanie mieszkania] zostało zapisane wdowie? Czy gdy zawarła małżeństwo po ustanowieniu używania, może kobieta mieszkać z mężem? I to jest prawdą, jak i Pomponius w piątej księdze i Papinian w księdze dziewiętnastej quaestiones dowodzą, że ona może po zawarciu małżeństwa mieszkać z mężem. Rozszerzając to Pomponius twierdzi, że może ona mieszkać również z teściem.
D. 20.1.35
Labeo libro primo pithanon a Paulo epitomarum. Si insula, quam tibi ex pacto convento licuit vendere, combusta est, deinde a debitore suo restituta, idem in nova insula iuris habes.
Labeon w ks. 1 „Pithana” streszczonych przez Paulusa. Gdy spłonął dom czynszowy, który wolno było ci sprzedać z mocy nieformalnej umowy (pactum) towarzyszącej kontraktowi zastawu, a następnie dłużnik dom ten odbudował własnym sumptem, masz to samo prawo na nowym domu.
Literatura dodatkowa (poza podręcznikami)
Birks, P., The Roman Law Concept of Dominium and the Idea of Absolute Ownership, Acta Juridica 1 (1985) http://heinonline.org/HOL/LandingPage?collection=journals&handle=hein.journals/actj1985&div=7&id=&page= (dostępne w czytelni elektronicznej na WPiA)
Bojarski, W., Problem res incorporales (rzeczy niematerialnych) w prawie rzymskim, Acta Universitatis Nicolai Copernici 105 Prawo 17/1979, s. 21-37;
Bojarski, W., Unifikacja praw dzierżaw wieczystych w prawie rzymskim, Prawo Kanoniczne 37(1994), nr 3-4, s. 117-131;
Dajczak, W., Rzymska 'res incorporalis' a kształtowanie się pojęć „rzeczy” i „przedmiotu praw rzeczowych” w europejskiej nauce prawa prywatnego, Poznań 2007
Giaro, T., Własność w Rzymie republikańskim, Czasopismo Prawno-Historyczne 25 (1973), z.2, s. 231-248;
Giaro, T., Nowa hipoteza na temat damni infecti agere, EOS 64 (176), s. 91-106;
Kupiszewski, H., Rozważania o własności rzymskiej, Czasopismo Prawno-Historyczne 36 (1984), z.2, s. 27-55;
Rozwadowski, W., Definicje prawa własności w rozwoju dziejowym, Czasopismo Prawno-Historyczne 36 (1984), z.2, s. 1-27;
Rozwadowski, W., Posiadanie w prawie polskim na tle prawa rzymskiego, Czasopismo Prawno-Historyczne 41 (1989), z.2, s. 17-33;
Rozwadowski, W., Posiadanie w polskim prawie cywilnym. Przemiany strukturalne - potrzeba nowelizacji, [w:] Honeste vivere...Księga pamiątkowa ku czci Profesora Władysława Bojarskiego, Toruń 2001, s. 581-587;
Sokala, A., Zasada superficies solo cedit w prawie rzymskim, Acta Universitatis Nicolai Copernici 172 Prawo 25/1987, s. 143-160;
Salomon, L., The Acquisition of Possession in Legacies per vindicationem in Classical Roman Law and its. Influence in the Modern Civil Codes, Roman Legal Tradition 3 (2006), s. 65-78 (PDF w załączniku)
Van Vliet, L.P.W., Iusta Causa Traditionis and its History in European Private Law, European Review of Private Law 3 (2003), s. 342-378 (PDF w załączniku)
Zabłocka, M., Realny charakter mutuum w rzymskim prawie klasycznym, Czasopismo Prawno-Historyczne 31.2 (1979), s. 1-30
Część prac dostępna jest na stronie:
Polecam również wykład prof. W. Rozwadowskiego zarejestrowany na UWM w Olsztynie