DEFINICJA
STAROŚĆ to zjawisko, faza życiowa; ma charakter statyczny.
STARZENIE SIĘ to proces rozwojowy; ma charakter dynamiczny.
STARZENIE SIĘ - starzenie się to zmniejszenie zdolności do odpowiedzi na stres środowiskowy, które pojawia się w organizmach wraz z upływem czasu, naturalne i nieodwracalne nagromadzenie się uszkodzeń wewnątrzkomórkowych, przerastające zdolności organizmu do samonaprawy. Starzenie się powoduje utratę równowagi wewnętrznej organizmu, co zwiększa ryzyko wystąpienia chorób. Prowadzi do upośledzenia funkcjonowania komórek, tkanek, narządów i układów, zwiększa podatność na choroby (np. choroby krążenia, Alzheimera, nowotwory), wreszcie prowadzi do śmierci.
STARZENIE SIĘ - naturalny, długotrwały i nieodwracalny proces fizjologiczny, zachodzący w rozwoju żywych organizmów, w tym także człowieka. Proces starzenia się ma złożone uwarunkowania genetyczne, biologiczne i środowiskowe.
STARZENIE SIĘ - stopniowe zmniejszenie rezerwy czynnościowej narządów, które zmniejszają możliwość zachowania równowagi wewnątrzustrojowej. Jest to proces ciągły i nieodwracalny. Starzenie się ma duże znaczenie indywidualne i społeczne, ponieważ zbliża człowieka do okresu starości.
Granice starości są bardzo płynne a sam proces starzenia się przebiega etapami. Najpierw jest etap starzenia się społecznego, dopiero po niej następuje starzenie fizyczne. Starzenie zależy od sposobu i warunków życia. Odmiennie będzie przebiegało u mężczyzn i kobiet, inaczej na wsi i w mieście.
Podział okresu starości wg WHO:
· od 60 - 75 r. ż. - wiek podeszły (tzw. wczesna starość),
· od 75 - 90 r. ż. - wiek starczy (tzw. późna starość),
· 90 r. ż. i więcej - wiek sędziwy (tzw. długowieczność).
STAROŚĆ BIOLOGICZNA
STAROŚĆ BIOLOGICZNA - stopniowe zmniejszenie zdolności regeneracyjnej narządów i tkanek, co prowadzi do zachwiania równowagi między procesami regeneracji i obumierania komórek. Nie powinna być utożsamiana z chorobą, gdyż jest naturalnym etapem rozwoju osobniczego, następującym po okresie dojrzałości.
Schorzenia pojawiające się wraz z wiekiem zwanym starością:
· utrata sił i wytrzymałości fizycznej,
· pogorszenie wzroku,
· pogorszenie pamięci krótkotrwałej,
· spadek zdolności rozpoznawania zapachu i smaku,
· spadek masy kośćca,
· zmniejszenie wysokości ciała,
· zmiany w układzie mięśniowo-szkieletowym,
· starzenie się skóry,
· meno- i andropauza,
· organizm staje się podatny na choroby,
· zmiany w układzie sercowo-naczyniowym,
· zmiany w układzie odpornościowym,
· zmiany w układzie pokarmowym,
· zmiany w układzie nerwowym.
Każde ze schorzeń, charakterystycznych dla ludzi w podeszłym wieku, można spowolnić poprzez:
· zwiększoną aktywność ruchową,
· właściwe odżywianie.
Dolegliwości pojawiające się wraz z wiekiem zwanym starością:
· otyłość,
· osteoporoza,
· przewlekła niewydolność żylna,
· choroba Parkinsona,
· choroba Alzheimera,
· zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa,
· choroba zwyrodnieniowa stawów.
STAROŚĆ PSYCHICZNA
W związku ze wzrostem różnic indywidualnych dotyczących ludzi starszych, trudno jest ustalić ogólne prawidłowości odnośnie osobowości i zachowania się człowieka starego. Umiejętność liczenia, szybkość wykonywania zadań, rozumienie znaczenia pojęć, wyobraźnia przestrzenna oraz myślenie indukcyjne ulegają nieznacznemu obniżeniu miedzy 50. a 60. rokiem życia. Natomiast po przekroczeniu progu sześćdziesięciu lat może dojść do wyraźnego pogorszenia funkcjonowania intelektualnego w stopniu zakłócającym wykonywanie codziennych czynności. Osoby starsze gorzej rozwiązują skomplikowane problemy. Nie wiadomo czy jest to spowodowane niższym ilorazem inteligencji, zaburzoną analizą napływających informacji, czy też upartym pozostawaniem przy utartych schematach myślenia. Umiejętności nieutrwalone zanikają, a te, które są dobrze opanowane, udoskonalają się wraz z wiekiem. Powszechnie znany jest fakt, że osoby starsze przywiązują wagę do informacji zbędnych lub nie na temat.
W badaniach przekrojowych wykazano występowanie różnic w zapamiętywaniu w zależności od wieku. Wraz z wiekiem pamięć sensoryczna jest coraz bardziej zaburzona. Dotyczy to procesów wstępnej analizy informacji, ich magazynowania i odtwarzania. Pamięć długotrwała jest zaburzona w niewielkim stopniu.
Osoby starsze, jeśli cały czas używają swojego umysłu, pozostają sprawne intelektualnie. Nie zawsze myślą czy przyswajają nowe rzeczy tak szybko, jak w młodości, jednak nie należy odsuwać ich na dalszy plan, przejmować ich roli w rodzinie ani wyręczać w czynnościach, które wolałyby wykonywać same. Mogłoby je to zniechęcać i sprawiać, że czułyby się niezaradne, a nawet niepotrzebne.
PSYCHOLOGICZNE TEORIE STARZENIA SIĘ - w teorii odłączenia Cummingsa i Henry`ego starości wiąże się z ograniczeniem kontaktów społecznych. Z przeciwnych założeń Maddox wywiódł teorię aktywności, sugerując, że osoby aktywne, produktywne i utrzymujące kontakty społeczne zachowują dłużej poczucie sensu życia i czerpią z niego satysfakcję. Atchley połączył te koncepcje w teorii ciągłości. Nadał w niej znaczenie ciągłości stylu życia zgodnego z cechami osobowości.
STAROŚĆ DEMOGRAFICZNA
Starzenie się społeczeństw, polegające na zwiększaniu się udziału ludzi starszych w stosunku do ogółu populacji, jest jednym z podstawowych problemów dzisiejszych czasów. Zjawisko to jest procesem o charakterze dynamicznym i wiedzie do stanu statycznego, zwanego starością demograficzną. Jej podstawowym miernikiem stosowanym w literaturze jest udział ludności w wieku 60 (65) lat i więcej w stosunku do ogółu populacji danego obszaru. Z kolei miarą dynamiki tego procesu jest najczęściej przyrost ludności w najstarszych grupach wieku, bądź punktowe zmiany w ich udziałach. Wiedząc, że na poziom starzenia się społeczeństw ma wpływ nie tylko liczebność ludności starej, ale także zmiany w liczebności grupy najmłodszej (0-14 lub 0-19 lat), często w analizach stosuje się iloraz tych dwóch grup wiekowych, znany jako współczynnik obciążenia bądź indeks starości demograficznej (Długosz 1997, Kurek 2001).
Proces starzenia się ludności jest wynikiem przeobrażeń ilościowych i jakościowych zachodzących w relacjach pomiędzy poszczególnymi grupami wieku ludności, uwarunkowanych szeregiem czynników demograficznych i społeczno-ekonomicznych. Do bezpośrednich należą: rodność, umieralność i migracje ludności (Rosset 1959, 1967). w zakresie ruchu naturalnego natężenie urodzeń ma najważniejszy wpływ na poziom i dynamikę starzenia się ludności. Wzrost liczby urodzeń przyczynia się do wzrostu udziału dzieci w strukturze populacji, a tym samym do obniżenia udziału ludności najstarszej. Z kolei spadek liczby urodzeń prowadzi do zmniejszenia udziału najmłodszych grup wiekowych, a tym samym do postarzenia ludności przez wzrost udziału roczników najstarszych, natomiast wpływ poziomu umieralności (przy ustabilizowanym współczynniku zgonów niemowląt) nie jest jednoznacznie określony. w zależności od natężenia zgonów w poszczególnych grupach wieku, zmiany w tym zakresie mogą wpływać hamująco bądź przyspieszająco na proces starzenia się ludności. Jeżeli zmniejsza się umieralność wśród niemowląt, to tym samym zwiększa się udział roczników młodych. Spadek umieralności w tej grupie powoduje zatem obniżenie się odsetka ludności najstarszej. Wydłużanie się przeciętnej trwania życia i spadek umieralności w starszych grupach wieku powoduje natomiast wzrost odsetka populacji najstarszej, co prowadzi do postarzenia się społeczeństw w układach globalnych (kraj) i wewnątrzregionalnych.
Istotnym czynnikiem, wpływającym na stan zaawansowania i dynamikę starzenia się społeczeństw, są także migracje ludności. Największe znaczenie mają tu przemieszczenia ludzi młodych, które ze względu na wiek migrantów, w znaczący sposób mogą stymulować strukturę demograficzną obszarów emigracyjnych i imigracyjnych, a tym samym wpływać na stan i zmiany w starzeniu się ludności.
Pośrednio na zjawisko starzenia się ludności wpływają także m.in.: poziom zamożności społeczeństwa, lansowany model rodziny, aktywność zawodowa kobiet, poziom opieki społecznej i ochrony zdrowia, wykształcenie ludności oraz polityka społeczna państwa. Obszary objęte procesem starzenia się podlegają nie tylko przemianom demograficznym, ale także ekonomicznym i społecznym. Wyrazem tego są zmiany struktury konsumpcji, wzrost zapotrzebowania na niektóre usługi (np. w dziedzinie ochrony zdrowia, opieki społecznej), zmniejszenie aktywności zawodowej, zwiększenie wydatków na utrzymanie rosnącej grupy poprodukcyjnej, zmiany struktury siły roboczej, rodziny i gospodarstw domowych. Wymusza to wiele działań ze strony państwa w zakresie dostosowania infrastruktury i nakładów finansowych na różne dziedziny życia społeczno-gospodarczego.
SPOSOBY PRZYSTOSOWANIA SIĘ DO STAROŚCI
S. Richard wyróżnia pięć najczęściej występujących postaw ludzi starych:
postawa konstruktywna, jedną z pozytywną wśród wyróżnionych, skierowaną nad aktywność na rzecz najbliższych osób potrzebujących pomocy czy tez wsparcia,
zależności, postawa naganna: choć osoba jest sprawna psychicznie i fizycznie, żąda opieki, stale absorbuje uwagę bliskich lub opiekunów,
obronną ("opancerzonych"), nie może wykonać danej czynności, ale mimo to broni się przed pomocą innych, równocześnie zamykając się w sobie, izolując, jest osobowością bierną, która mogłaby pomóc innym, ale nie chce,
wrogości skierowanej na innych osoba uważa, ze inni przychodzą do niej, ponieważ chcą czegoś w zamian (np. emeryturę lub rentę),
autodestrukcji, wrogości skierowanej na siebie; osoba taka nie umie pogodzić się z własną starością, oczekuje śmierci, jednocześnie lękając się jej.
PROBLEMY OSÓB STARSZYCH
Do najważniejszych problemów ludzi starszych można zaliczyć samotność, chorobę, inwalidztwo, życie w ubóstwie, poczucie nieprzydatności. Wszystkie te problemy wskazują na istniejącą marginalizację osób starszych jako zbiorowości, czego przykładem może być stopniowe eliminowanie ich z aktywnego życia zawodowego i społecznego w momencie przekraczania granicy wieku emerytalnego.
Osoby starsze boją się nie tylko chorób i niepełnosprawności, ale także osamotnienia i nietolerancji, gdyż w dzisiejszych czasach panuje "kult młodości". Wiadomym jest, że wraz z wiekiem człowiek słabnie. Ma to swój negatywny skutek nie tylko dla osoby starzejącej się. Jest to dla niej samej zagrożenie ze względu na osoby i przedmioty ją otaczające, gdyż może ona stać się potencjalną ofiarą napaści, kradzieży, itp. oraz nie radzić sobie z niektórymi czynnościami wymagającymi użycia większej siły.
INSTYTUCJE POMAGAJĄCE OSOBOM STARSZYM
Domy rencistów - to kwatery przeznaczone dla ludzi starszych, emerytów lub rencistów, którzy potrzebują „opieki i uwagi”, ale których stan zdrowia nie wymaga opieki lekarskiej bądź pielęgniarskie.
Domy pomocy społecznej - tradycyjna forma instytucjonalna pomocy społecznej w postaci opieki całodobowej lub dziennej nad osobami niezdolnymi do samodzielnej egzystencji, których - mimo zastosowania wszystkich form opieki - nie można w pełni przystosować do samodzielnego życia w miejscu ich zamieszkania z uwagi na wiek, schorzenia, sytuacje życiową oraz warunki rodzinne mieszkaniowe oraz materialne.
Domy dziennego pobytu - stanowią formę pośrednią między opieką w domach pomocy społecznej a pomocą środowiskową; korzystający z takiej placówki przychodzą do niej na kilka godzin dziennie, otrzymują posiłki i korzystają z zajęć rekreacyjnych.
Hospicja - program lub placówka zaspokajająca potrzeby psychiczne, społeczne i fizyczne pacjentów umierających i ich rodzin lub też miejsce, a zarazem filozofia opieki nad człowiekiem cierpiącym i/lub umierającym, zwykle jest to połączenie opieki domowej i kompleksowej opieki szpitalnej, przeznaczone do pomocy osobom, by mogły żyć tak wygodnie, jak to możliwe.
Kluby ludzi starszych - mają za zadanie rekompensować osobom starszym utratę pełnionych dotychczas ról społecznych oraz stwarzać warunki do pomyślnego przebiegu adaptacji ludzi starszych do nowej sytuacji życiowej i warunków życia na emeryturze, a zarazem pozwalać na rozwój zainteresowań i umiejętności, stwarzać warunki do aktywności społeczno - kulturowej i opiekuńczej, realizować w sposób wartościowy czas wolny oraz ułatwić nawiązanie kontaktów towarzyskich, społecznych czy środowiskowych.
STOSUNEK WOBEC OSÓB STARSZYCH
W różnych krajach i okresach historycznych szacunek lub jego brak, dominował, kształtował, a zarazem sposób traktowania ludzi starych. W przeszłości ludzie starsi służyli swoim doświadczeniem i radą. Jednakże, kiedy nadchodził czas kryzysu pozbywano się ich.
Na innych kontynentach np. Azji przeważa kult starości. Fakt dożycia wieku sędziwego powodował postawienie człowieka na piedestale. Stary człowiek był osobą ubóstwianą - zaszczytem było pielęgnowanie go w chorobie czy niedołęstwie.
Jeśli chodzi o Europę to przykładem opieki nad osobą w sędziwym wieku może być Grecja gdzie istnieje pogląd, że ludzie starsi zachowują wigor do późnych lat siedemdziesiątych, a rodzina musi o nich dbać, powinni być jej częścią.
STEREOTYPY
Stereotyp ten może być pozytywny, gdy podkreśla doświadczenie życiowe i mądrość starych ludzi, potrzebę szacunku dla nich i odpowiedniej opieki. Może być tez negatywny, jeśli główny nacisk kładzie się na produkcje, oceniając człowieka według tego, czy w niej uczestniczy. Wtedy to patrzy się na człowieka starego jak na kogoś, kto jest nieużyteczny, a o jego doświadczeniach mówi się, że są przestarzałe i nieprzydatne.
Według gerontologów stereotyp starości przedstawia się następująco:
emeryci zachowują się biernie, ponieważ długo w swoim życiu pracowali, teraz chcą odpoczywać, a panujące normy społeczne pozwalają im tylko na ograniczoną aktywność,
są zależni od pomocy i rady innych,
liczba osób starszych potrzebujących pomocy, zależnych od instytucji i zaludniających szpitale, jest większa niż ich odsetek w społeczeństwie,
przerywanie pracy zawodowej oznacza wycofanie się z kontaktów społecznych i wiąże się u człowieka starego z poczuciem,
że został wyizolowany i wyłączony ze społeczeństwa,
właściwe przygotowanie do starości nie jest potrzebne, ponieważ stary człowiek musi odpoczywać, czytać, słuchać radia i patrzeć w telewizor,
starzy robotnicy nie nadają się do nowych technologii, maja więcej wypadków i są mniej produktywni,
to typ człowieka słabego- zapominający, powolny, nieaktywny seksualnie, z drżącymi rękami,
typ człowieka bezbronnego- biedny, lękliwy, skromnie żyjąca ofiara wyłudzeń, oszust i przestępstw,
typ człowieka osamotnionego- nieufny, żyjący przeszłością, konserwatywny, zacofany,
typ człowieka niezaangażowanego społecznie- chory, wymagający opieki i pomocy, wdzięczny za nią, powolny i słaby,
typ nieznośnego sąsiada- skąpy, chciwy, plotkarz, oschły, snob,
typ zniechęconego- budzący współczucie, nieszczęśnik, w smutku oczekujący śmierci, przewrażliwiony hipochondryk, mało aktywny,
typ żebraka i włóczęgi- brudny, pozbawiony uczuć, będącym zbędnym ciężarem dla społeczeństwa,
typ złośnika i sknery- zgorzkniały, bez poczucia humoru, zawistny w stosunku do młodych, egotyk, egoista.
Schmidt i Boland (1986) zidentyfikowali cały zakres różnych stereotypów, od ,,doskonałego dziadka” do ,,staruchy” i ,,tetryka”. Stereotypy starości zawierają zazwyczaj negatywne skojarzeń bez względu na to, w jakiej grupie wieku się je spotyka.
Jednak najbardziej negatywne stereotypy na temat starości można zauważyć u dzieci i dorastających. W swojej książce A. Birch opisuje badanie dotyczące starości przeprowadzone metodą wywiadu na liczbie 800 dzieci w wieku 5-15 lat z Australii, Anglii, Szwecji i USA. Zauważa ona, że zarysowały się dwie prawidłowości: Dzieci ze wszystkich badanych grup wiekowych częściej wyrażały negatywne opinie na temat starości niż opinie pozytywne; prawidłowość ta była wyraźniejsza, im wyższy był poziom wieku badanych. Ponad 90% 15-latków opisywało ludzi starych w kategoriach negatywnych.
Badacze zwrócili uwagę na niechęć, a nawet obrzydzenie widoczne w wypowiedziach na temat starości. Powszechne były uwagi dotyczące cech fizycznych (pomarszczona skóra, słabowitość, chorowitość itd.) oraz cech psychologicznych (kłótliwość, wolny czas reakcji i myślenia itd.).
Wielu autorów wymienia wiele przyczyn takiego spostrzegania starości. Jackson sugeruje, że może to być zmniejszona atrakcyjność fizyczna. Durkin proponuje jako drugą przyczynę zmianę statusu osoby starszej w rodzinie i w pracy. Przechodząc na emeryturę ludzie starsi nie są już tak atrakcyjni ekonomicznie, ich dochód jest mniejszy proporcjonalnie do ich autorytetu.
Pozytywne jednak jest taki fakt, że ludzie nie uogólniają tych wszystkich negatywnych stwierdzeń na wszystkie osoby w podeszłym wieku.
PRZEMOC WOBEC OSÓB STARSZYCH
Czynniki wpływające na występowanie przemocy wśród osób starszych:
z wiekiem zmniejsza się siła,
poczucie bezradności,
poczucie uzależnienia,
poczucie bycia odrzuconym,
potrzeba miłości i bycia potrzebnym,
choroba, niesprawność, niedołęstwo.
Osoby dokonujące przemocy (jakie występują zależności):
dorosłe dzieci, rodzina:
nadużywanie alkoholu i innych używek,
choroba psychiczna (nadużywanie środków psychoaktywnych),
bezrobocie i brak stałego źródła dochodu,
brak perspektyw samodzielnego zamieszkania i utrzymania ze strony oprawy -konieczność życiowa (rozwód, utrata mieszkania, niepowodzenia życiowe),
trud nieustannej opieki,
partner osoby starszej :
wiele lat nieudanego małżeństwa,
zmiany w stanie zdrowia,
potęgowanie zachowa} agresywnych związanych z frustracją spowodowaną brakiem sukcesów w osiągnięciu zamierzonych celów życiowych,
trud opieki,
inni (przemoc w DDP, DPS, itp.).
Formy przemocy wobec osób starszych:
przemoc ekonomiczna:
przepijanie, odbieranie renty,
zmuszanie do zmiany testamentu,
zmuszanie do przepisywania nieruchomości, dóbr, pieniędzy,
zaniedbywanie:
niepodawanie niezbędnych leków,
ograniczenie pożywienia,
zaniedbywanie czynności pielęgnacyjnych, higienicznych,
zaniedbywanie wizyt u lekarza,
ograniczenie wolności:
zamykanie samotnie w domu,
ograniczanie dostępu do ludzi, łazienki lub innych pomieszczeń wspólnych,
zamykanie w jednym pomieszczeniu,
ograniczanie kontaktu z innymi członkami rodziny ( zakaz wychodzenia z domu, zakaz przyjmowania gości, zakaz korzystania z telefonu),
odebranie prawa do podejmowania własnych decyzji czy posiadania własnych tajemnic,
przemoc psychiczna:
obrażanie i poniżanie osób starszych.
Dlaczego ludzie starsi nie chcą mówić o przemocy w swoim życiu:
konsekwencje dla oprawcy,
konsekwencje względem siebie:
zabranie do domu starców,
nie poradzenie sobie samemu,
poczucie bycia złym rodzicem,
taka sytuacja jest normalna,
niezręcznie o tym mówić,
są przestraszone,
nie chcą wierzyć, nie dopuszczają do świadomości, że to się im przytrafiło,
maja nadzieję, że stosowanie wobec nich nadużycia są incydentalne i wkrótce się skończą,
są zawstydzone, zwłaszcza gdy doświadczają przemocy ze strony członka rodziny,
obawiają się, że jeśli komuś powiedzą, sprawa się tylko pogorszy,
maja problemy z pamięcią i wysławianiem się,
czasem myślą, że to, co się stało, było ich winą.
6. PRZYSZŁOŚĆ STAROŚCI
Sytuacja osób starszych w społeczeństwie - ujęcie globalne.
10
PODSTAWY SOCJOLOGII - ĆWICZENIA