dr Agnieszka Gawron

([e-mail])

w tytule e-maila proszę pisać: teoria

Katedra Teorii Literatury

konsultacje (p. 3.10):

wtorek, godz. 13.30 - 15.00

18.30 - 19.30

Teoria literatury, konwersatorium (zaliczenie na ocenę)

filologia polska

studia stacjonarne I stopnia (licencjackie)

rok II

Wykaz tematów, lektur, zagadnień i zasad zaliczenia

rok akad. 2015/16, semestr zimowy

1. TEMATY ZAJĘĆ

1. Teoria literatury - wprowadzenie

Słownik terminów literackich..., hasło: Teoria literatury.

2. Psychoanaliza Freuda i jej kontynuacje

Z. Freud, Pisarz a fantazjowanie, przeł. M. Leśniewska, w: Teoria badań literackich za granicą. Antologia, wybór, rozprawa wstępna, komentarze S. Skwarczyńskiej, t. II, cz. l, Kraków 1974.

M. Bonaparte, Psychoanalityczna interpretacja opowiadania Berenice E. A. Poe, przeł. T. Rybowski, w: Sztuka interpretacji, wybór i opracowanie H. Markiewicza, t. I, Wrocław 1971 [obowiązuje znajomość opowiadania Berenice].

3. Psychologia analityczna Junga i jej kontynuacje

C. G. Jung, Psychologia i twórczość, w: Teoria badań literackich za granicą. Antologia, wybór, rozprawa wstępna, komentarze S. Skwarczyńskiej, t. II, cz. l, Kraków 1974.

E. Fromm, Bajka o Czerwonym Kapturku, w: Zapomniany język. Wstęp do rozumienia snów, baśni i mitów, wstępem opatrzył K. T. Toeplitz, przeł. J. Marzęcki, Warszawa 1977 (i wyd. nast.).

4. Formalizm rosyjski (koncepcja języka poetyckiego)

W. Szkłowski, Sztuka jako chwyt, w: Teoria badań literackich za granicą. Antologia, wybór, rozprawa wstępna, komentarze S. Skwarczyńskiej, t. II, cz. 3, Kraków 1986.

5. Formalizm rosyjski (teoria prozy)

B. Eichenbaum, Jak jest zrobiony „Płaszcz" Gogola?, przeł. M. Czermińska, w: Rosyjska szkoła stylistyki, wybór tekstów i oprac. M. R. Mayenowa i Z. Saloni, Warszawa 1970; przedr. w: Sztuka interpretacji, wybór i oprac. H. Markiewicz, t. l, Warszawa 1971 [obowiązuje znajomość opowiadania Płaszcz].

6. Formalizm amerykański (New Criticism)

W. K. Wimsatt, M. C. Beardsley, Błąd intencji, w: Teorie literatury XX wieku. Antologia, pod red. A. Burzyńskiej i M. P. Markowskiego, Kraków 2006.

J. C. Ransom, Krytyka jako czysta spekulacja, tłum. M. Szpakowska, w: Nowa Krytyka. Antologia, wybór H. Krzeczkowski, wstęp i oprac. Z. Łapiński, Warszawa 1983 oraz w: Teoria badań literackich za granicą. Antologia, wybór, rozprawa wstępna, komentarze S. Skwarczyńskiej, t. II, cz. 2, Kraków 1986 (w przekł. J. Makoty).

7. Fenomenologia

R. Ingarden, Z teorii dzieła literackiego (Dwuwymiarowa budowa dzieła sztuki literackiej, Schematyczność dzieła literackiego, Dzieło literackie i jego konkretyzacje), w: Problemy teorii literatury, wyboru dokonał H. Markiewicz, Ser. I, Wrocław 1967.

8. Fenomenologia i recepcjonizm

Wolfgang Iser, Apelacyjna struktura tekstów. Niedookreślenie jako warunek oddziaływania prozy literackiej (fragm.), w: Współczesna myśl literaturoznawcza w Republice Federalnej Niemiec. Antologia, wybrał, opracował i wstępem opatrzył H. Orłowski, Warszawa 1986.

9. Strukturalizm (szkoła praska)

J. Mukařovský, O strukturalizmie, przeł. J. Mayen, w: Wśród znaków i struktur. Wybór szkiców, wybór, redakcja i słowo wstępne J. Sławiński, Warszawa 1970.

10. Semiotyka.

J. Łotman, Sztuka jako język, Sztuka wśród innych systemów znaków, Pojęcie języka w sztuce werbalnej w: Struktura tekstu artystycznego, przeł. A. Tanalska, Warszawa 1984.

11. Poststrukturalizm i intertekstualizm

R. Barthes, Śmierć autora, przeł. M. P. Markowski, „Teksty Drugie" 1999, z. 1-2.

M. Głowiński, O intertekstualności, „Pamiętnik Literacki” 1986, z. 4; przedr. w: Nowe problemy metodologiczne literaturoznawstwa, pod red. H. Markiewicza i J. Sławińskiego, Kraków 1992; Poetyka i okolice, Warszawa 1992.

12. Hermeneutyka

K. Rosner, Hermeneutyka (część 3. C.: Model interpretacji tekstu proponowany przez hermeneutykę ontologiczną), w: Słownik literatury polskiej XX wieku, Wrocław 1992.

H. G. Gadamer, Uniwersalność problemu hermeneutycznego, przeł. M. Łukasiewicz, „Pamiętnik Literacki” 1977, z. 4.

13. Dekonstrukcjonizm

J. Hillis Miller, Krytyk jako żywiciel i pasożyt, przeł. G. Borkowska, „Pamiętnik Literacki" 1986, z. 2; przedr. w: Współczesna teoria badań literackich za granicą. Antologia, oprac. H. Mar­kiewicz, t. IV, cz. 2, Kraków 1992.

14. Teoria czytelniczego rezonansu

S. Fish, Jak rozpoznać wiersz, gdy się go widzi, w: Interpretacja, retoryka, polityka, pod red. A. Szahaja, Kraków 2002, ze wstępem A. Szahaja.

2. LISTA LEKTUR

PODRĘCZNIKI:

• A. Burzyńska, M. P. Markowski, Teorie literatury XX wieku. Podręcznik, Kraków 2006.

• T. Hawkes, Strukturalizm i semiotyka, Warszawa 1988.

• Literatura i jej interpretacje, praca zbiorowa pod redakcją L. Nyirö, Warszawa 1987.

• Z. Mitosek, Teorie badań literackich, Warszawa 1995 (wyd. III rozszerzone).

• Po strukturalizmie. Współczesne badania teoretycznoliterackie, pod red. R. Nycza, Wrocław 1992.

• S. Skwarczyńska, Kierunki w badaniach literackich od romantyzmu do połowy XX wieku, Warszawa 1984

• Z problemów teorii literatury. Kierunki w badaniach literackich, pod redakcją S. Tomali, Warszawa 1993.

Antologie:

• Burzyńska, M. P. Markowski, Teorie literatury XX wieku. Antologia, Kraków 2006.

• Teoria badań literackich za granicą. Antologia. Wybór, wstęp i komentarze S. Skwarczyńskiej, t. I, cz.1-2; t. II, cz. 1 - 4 , Kraków 1965 - 1986.

• Współczesna teoria badań literackich za granicą. Antologia, oprac. H. Markiewicza, t. I-III, Kraków 1976 (wyd. II zmienione); t. IV, Kraków 1992.

• Teoretycznoliterackie tematy i problemy w wyb. D. Ulickiej, Warszawa 2003.

Opracowania hasłowe:

• Słownik literatury polskiej XX wieku, Wrocław 1992 (artykuły dotyczące fenomenologii, hermeneutyki, strukturalizmu, semiotyki).

• Słownik terminów literackich, pod red. J. Sławińskiego, wyd. trzecie poszerzone i poprawione, Wrocław 1988.

3. ZAGADNIENIA DO ZAJĘĆ I NA ZALICZENIE

Psychoanaliza Freuda i jej kontynuacje

1. Psychologizm w literaturoznawstwie.

2. Koncepcja psychologiczna Z. Freuda: struktura osobowości, charakterystyka jej poszczególnych składników; pojęcie kultury „jako źródła cierpień” (definicja kultury, jej pochodzenie i celowość).

3. Dzieło literackie wg Freuda: sztuka jako kompensacja i sublimacja (przyczyny i mechanizm procesu twórczego); funkcje dzieła z punktu widzenia autora i odbiorcy; cele i metody badań literackich.

4. „Uczniowie” Freuda: M. Bonaparte, B. Bettelheim, E. Fromm, J. Lacan.

5. Krytyka tematyczna i jej prekursor - G. Bachelard (stosunek do psychoanalizy „klasycznej“; pojęcie tematu i sposób jego badania).

Psychologia analityczna C. G. Junga i jej kontynuacje

1. Teoria psychologiczna Junga: odmienność od koncepcji Freuda; pojęcie nieświadomości kolektywnej, archetypu, kompensacji.

2. „Psychologia dzieła”: twórczość psychologiczna i wizjonerska, charakter i funkcje twórczości wizjonerskiej; sposoby przejawiania się archetypu w dziele.

3. Psychologia twórcy - artysta jako człowiek kolektywny.

4. Krytyka archetypowa: M. Bodkin - archetypy w literaturze (cele i metody krytyki lit., wzorzec archetypowy tragedii); N. Frye - archetypy literatury (odmienność znaczenia pojęcia archetyp, związek archetypu z kulturą, mit a literatura).

Dwa formalizmy: rosyjski i amerykański (New Criticism)

1. Walka o autonomię literaturoznawstwa - antygenetyzm, antybiografizm, antypsychologizm.

2. Związki formalizmu literaturoznawczego z językoznawstwem (odmienność języków: praktycznego i poetyckiego; kategoria ”literackości”).

3. Literatura jako sztuka. Sztuka jako chwyt.

4. Forma jako styl i kompozycja.

5. Tworzywo językowe/chwyt (utrudnienie formy).

6. Materiał tematyczny /fabuła/sjużet i chwyt udziwnienia świata przedstawionego.

7. Nowa Krytyka amerykańska: założenia, hasła dotyczące metod odczytywania tekstów (close reading) i błędów przy tym popełnianych (błąd intencji; błąd afektywności, herezja parafrazy).

Fenomenologia

1. Fenomenologia E. Husserla jako zaplecze filozofii R. Ingardena: ontologia (przedmiot realny, idealny, intencjonalny); epistemologia (redukcja transcendentalna - jej charakter i skutki poznawcze, intuicja ejdetyczna - charakterystyka).

2. Intencjonalność i przedmiot intencjonalny w ujęciu Ingardena.

3. Dwuwymiarowość dzieła literackiego i jej uzasadnienia.

4. Struktura warstwowa dzieła - charakterystyka warstw.

5. Dzieło literackie jako twór schematyczny: przyczyny, konsekwencje.

6. Charakterystyka procesu konkretyzacji dzieła.

7. Funkcja estetyczna jako cel właściwy dzieła literackiego - argumentacja.

8. Teoria quasi - sądów (podobieństwo formalne do sądów rzeczywistych, odmienność funkcji) a funkcja poznawcza dzieła literackiego.

Dwa strukturalizmy: czeski i francuski

1. Najkrótsza definicja strukturalizmu jako ruchu umysłowego.

2. Podstawowe pojęcia: struktura, opozycja binarna, znaczące/znaczone, langue/parole, synchronia/diachronia.

3. Cechy struktury wg J. Mukařovský'ego: niepowtarzalność, dynamiczność, hierarchiczność, celowość/funkcjonalność.

4. Strukturalizm francuski - główni przedstawiciele, podstawowe złożenia i cele (R. Barthes, J. Kristeva, T. Todorov, J. Lacan).

5. Strukturalna narratologia i poetyka generatywna.

Semiotyka

1. Znak i teorie znaczenia.

2. Semiotyka niestrukturalna (Ch. S. Peirce) i jej zastosowanie do literatury (I. A. Richards).

3. Semiotyka strukturalna - charakterystyka podstawowych założeń kierunku (definicja systemu; aspekt komunikacyjny znaku).

4. Poglądy szkoły tartuskiej: semiotyczny charakter kultury, język naturalny jako „matryca kultury” i prymarny system modelujący; pojęcie wtórnych systemów modelujących; sztuka jako język.

5. Semiotyka literatury.

Poststrukturalizm i intertekstualizm

1. Twórcy (teoretycy, praktycy), źródła (rola poglądów M. Bachtina).

2. Pojęcie tekstu i intertekstu.

3. Szerokie (poststrukturalistyczne) i wąskie (strukturalno - semantyczne) rozumienie intertekstualności.

4. Warunki intertekstualności: intencyjność, czytelność (problem kompetencji odbiorcy), funkcjonalność (różnica między intertekstualnością a komparatystyką; strukturalno - semantyczny charakter intertekstualności).

5. Alegacja i konflikt. De- i rekontekstualizacja.

Hermeneutyka

1. Dzieje hermeneutyki: a) pochodzenie (starożytna filologia i egzegeza biblijna); b) M. Flacius (zasada kręgu hermeneutycznego), F. D. E. Schleiermacher (rozumienie jasnowidzące i komparatystyczne; rozwiązanie dylematu kręgu), W. Dilthey (hermeneutyka jako metodologia humanistyki).

2. Hermeneutyka filozoficzna: F. Nietzsche (interpretacjonizm); M. Heidegger (rozumienie jako kategoria ontologiczna), H.-G. Gadamer (językowy i historyczny charakter interpretacji; pojęcie fuzji horyzontów), P. Ricoeur (hermeneutyka jako interpretacja tekstu) .

3. Hermeneutyczny model interpretacji tekstu (rola języka; historyczność i perspektywizm, koło hermeneutyczne, cel interpretacji).

Dekonstrukcja i dekonstrukcjonizm

1. Zaplecze filozoficzne dekonstrukcji literaturoznawczej - poglądy J. Derridy: *przeciw metafizyce obecności; *logocentryzm; *„biała mitologia” [retoryczność tekstu] a prawda; *grammatologia - o niemożności prawdy; *pojęcie różni [ différance] i jego konsekwencje dla opisu rzeczywistości oraz tekstu; *negatywna i pozytywna definicja tekstu; *dysseminacja jako podstawowa właściwość tekstu).

2. Amerykańska dekonstrukcja literaturoznawcza (krytyk jako „żywiciel i pasożyt”).

3. Dekonstrukcja jako praktyka interpretacyjna (pojęcie tekstu, czytanie jako misreading).

Teorie recepcji i neopragmatyzm

1. Prekursorzy. Ewolucja koncepcji interpretacji. Stanowisko interpretacjonistyczne.

2. Estetyka recepcji szkoły w Konstancji (W. Iser, H. R. Jauss).

3. S. Fish - rozwój jego koncepcji (od poetyki afektywnej do wspólnot interpretacyjnych).

4. R. Rorty: interpretacja a użycie.

4. ZASADY ZALICZENIA SEMESTRU

1. dwie nieobecności - bez konsekwencji;

2. trzecia - wymaga zaliczenia (ustnego lub pisemnego) w ciągu 2 tygodni materiału zrealizowanego w czasie nieobecności; podczas zaliczenia można korzystać z notatek;

3. osoby, które nie opuściły żadnych zajęć mogą liczyć na podniesienie oceny końcowej;

4. na zakończenie każdych zajęć osoby najbardziej aktywne nagradzane są plusami, które sumują się przy końcu semestru i mają duży wpływ na ocenę końcową;

5. na każdych zajęciach mogę zrobić kartkówkę z materiału realizowanego w danym dniu; podczas tego sprawdzianu można korzystać z notatek; niezaliczenie kartkówki wymaga zgłoszenia się na zaliczenie - wg zasad podanych wyżej;

6. testy końcowe:

A. dla wszystkich studentów - test (pytania otwarte oraz polecenia wielokrotnego wyboru) ze znajomości i rozumienia omawianych lektur (p. I: Tematy zajęć);

B. dla studentów, którzy nie uczestniczyli w wykładzie kursowym z „Teorii literatury” (wtorek, 8.15 - 9.45) test z poleceń jedno - i wielokrotnego wyboru sprawdzający wiedzę (p. III: Zagadnienia do zajęć i na zaliczenie); do tego testu można przygotować się samodzielnie, korzystając z wymienionych wyżej podręczników i innych opracowań (p. II: Lista lektur);

7. ocena końcowa - składają się na nią: plusy za aktywność, plus za wszystkie obecności, plusy za zaliczone w pierwszym terminie kartkówki (50%), ocena z testów (50%).

---