ZABURZENIA OSOBOWOŚCI
Specyficzne zaburzenia osobowości są ciężkimi zaburzeniami struktury charakteru i sposobu zachowania się osoby, zazwyczaj obejmującymi kilka wymiarów osobowości i prawie zawsze związanymi z dostrzegalnym zaburzeniem funkcjonowania indywidualnego i społecznego.
Kryteria diagnostyczne:
a/ wyraźnie dysharmonijne postawy i zachowania, obejmujące zazwyczaj wiele kresów funkcjonowania, np. uczuciowość, pobudliwość, kontrolę popędów, sposoby postrzegania i myślenia oraz styl związków z innymi ludźmi;
b/ wzorzec nieprawidłowego zachowania jest długotrwały, nie ogranicza się do epizodów choroby psychicznej;
c/ wzorzec nieprawidłowego zachowania jest całościowy i wyraźnie niedostosowany stosunku do rozmaitych sytuacji indywidualnych i społecznych;
d/ wymienione trudności zawsze pojawiają się w okresie dzieciństwa lub w okresie młodzieńczym i utrzymują się w wieku dojrzałym;
e/ zaburzenia prowadzą do wyraźnie złego samopoczucia (distresu), które może jawić się dopiero w późniejszym okresie;
f/ zaburzenia zazwyczaj, ale nie zawsze współwystępuje z istotnymi trudnościami w zakresie sprawności zawodowej i społecznej.
F60-F69 Zaburzenia osobowości i zachowania dorosłych
F60 Specyficzne zaburzenia osobowości
F60.0 Osobowość paranoiczna
F60.1 Osobowość schizoidalna
F60.2 Osobowość dyssocjalna
F60.3 Osobowość chwiejna emocjonalnie
.30 Typ impulsywny
.31 Typ borderline (z pogranicza)
F60.4 Osobowość histrioniczna
F60.5 Osobowość anankastyczna
F60.6 Osobowość lękliwa (unikająca)
F60.7 Osobowość zależna
F60.8 Inne określone zaburzenia osobowości
F60.9 Zaburzenia osobowości BNO
F61 Zaburzenia osobowości mieszane i inne
F61.03 Mieszane zaburzenia osobowości
F61.1 Inne zmiany osobowości
F62 Trwałe zmiany osobowości nie wynikające z uszkodzenia ani z choroby mózgu
F62.0 Trwała zmiana osobowości po katastrofach (po przeżyciu sytuacji ekstremalnej)
F62.1 Trwała zmiana osobowości po chorobie psychicznej
F62.8 Inne trwałe zmiany osobowości `
F62.9 Trwałe zmiany osobowości, nie określone
KLASTER A
OSOBOWOŚĆ PARANOICZNA
a/ nadmierna wrażliwość na niepowodzenia i odrzucenie;
b/ tendencja do długotrwałego przeżywania przykrości, np. niewybaczania krzywd, niesprawiedliwości czy lekceważenia;
c/ podejrzliwość i stała tendencja do zniekształcania codziennych doświadczeń poprzez błędne ujmowanie obojętnych lub przyjaznych działań otoczenia, jako działań wrogich czy pogardliwych;
d/ prowokujące do walki, sztywne poczucie własnych praw, niewspółmierne do potrzeb wynikających z aktualnej sytuacji;
e/ nawracające, nieuzasadnione podejrzenia dotyczące wierności seksualnej współmałżonka lub partnera seksualnego;
f/ tendencja do nadmiernego przeceniania własnego znaczenia, wyrażająca się utrwaloną postawą ksobną;
g/ pochłonięcie nie potwierdzonymi "spiskowymi" wyjaśnieniami wydarzeń dotyczących zarówno bezpośrednio pacjenta, jak i całego świata.
OSOBOWOŚĆ SCHIZOIDALNA
a/ brak lub znikome działania służące przyjemności;
b/ chłód emocjonalny, wycofanie się lub spłycenie uczuciowości;
c/ ograniczona zdolność wyrażania przyjaznych, ciepłych uczuć lub gniewu wobec innych;
d/ niezainteresowanie zarówno pochwałami, jak i krytyką;
e/ słabe zainteresowanie doświadczeniami seksualnymi z innymi osobami (z uwzględnieniem wieku);
f/ prawic stała preferencja do samotnictwa;
g/ silne pochłonięcie fantazjowaniem i introspekcją
h/ brak bliskich przyjaciół lub zaufanych związków (co najwyżej - pojedyncze) oraz brak potrzeby takich związków z ludźmi ;
i/ wyraźna niewrażliwość wobec obowiązujących norm i konwencji społecznych
OSOBOWOŚĆ (ZABURZENIA SCHIZOTYPOWE)
Zaburzenia cechujące się ekscentrycznym zachowaniem oraz nieprawidłowościami myślenia i afektu przypominającymi te, które występują w schizofrenii, choć w żadnym etapie
nie nabierają one cech specyficznych i charakterystycznych dla schizofrenii. Nie ma tu zmian dominujących ani typowych,
lecz występować może każde z następujących zaburzeń :
a/ niedostosowany i ograniczony afekt (osoba wydaje się
chłodna i oddalona);
b/ dziwne, ekscentryczne lub niezwykłe zachowanie
albo wygląd;
c/ słaby kontakt z innymi i skłonność do społecznego
wycofywania się ;
d/ dziwne przekonania i magiczne myślenie wpływające
na zachowanie i niespójne z normami subkulturowymi;
e/ podejrzliwość i nastawienia paranoidalne ;
f/ natrętne ruminacje bez wewnętrznego oporu , często
o treści dysmorfofobicznej , seksualnej lub agresywnej ;
g/ niezwykłe doświadczenia percepcyjne z włączeniem
iluzji somatosensorycznych (cielesnych) lub
innych, depersonalizacja i derealizacja;
h/ puste, rozwlekłe, metaforyczne, nadmiernie wypracowane
lub stereotypowe myślenie, przejawiające się dziwacznymi
wypowiedziami lub w inny sposób,
bez większego rozkojarzenia;
i/ niekiedy przemijające epizody quasi-psychotyczne
z nasilonymi iluzjami, omamami słuchowymi 1ub innymi
oraz myślami podobnymi do urojeń, zwykle występujące
bez udziału czynników zewnętrznych.
Zaburzenie ma przebieg przewlekły ze zmiennym nasileniem. Niekiedy przechodzi w jawną schizofrenię. Nie ma określonego początku, a jego rozwój i przebieg przypominają zwykle zaburzenia osobowości. Jest ono częstsze u osób spokrewnionych z chorymi na schizofrenię i panuje pogląd, iż należy do genetycznego "spektrum" schizofrenii.
Wskazówki diagnostyczne
Rozpoznanie to nie jest zalecane do szerokiego użycia, ponieważ nie jest wyraźnie odgraniczone od prostej schizofrenii
oraz od schizoidalnych i paranoicznych zaburzeń osobowości.
Jeżeli używa się tego terminu - to trzy lub cztery typowe cechy spośród wyliczonych powyżej powinny być obecne ciągle
lub epizodycznie przez co najmniej 2 lata. Zaburzenie nie może spełniać kryteriów schizofrenii. Wywiad wskazujący na schizofrenię u krewnego pierwszego stopnia zwiększa trafność ,
lecz nie warunkuje rozpoznania.
Obejmuje: schizofrenia borderline ("z pogranicza")
schizofrenia utajona
utajona reakcja schizofreniczna
schizofrenia prepsychotyczna
schizofrenia zwiastunowa
schizofrenia rzekomonerwicowa
schizofrenia rzekomopsychopatyczna
schizotypowe zaburzenia osobowości
KLASTER B
OSOBOWOŚĆ CHWIEJNA EMOCJONALNIE
a/ impulsywność - tendencje do działań impulsywnych bez uwzględniania ich konsekwencji
b/ niestabilność emocjonalna
c/ znikoma zdolność do planowania przyszłości
d/ brak samokontroli - wybuchy gwałtownego gniewu często prowadzą do zachowań gwałtownych lub "behawioralnych eksplozji". Są często wyzwalane przez krytykę lub przeciwdziałanie wobec działań impulsywnych ze strony otoczenia.
TYP IMPULSYWNY
Dominującą cechą jest niestabilność emocjonalna i brak kontroli działań impulsywnych. Częste są wybuchy gwałtownych lub zagrażających zachowań, szczególnie jako odpowiedź na krytykę ze strony innych osób.
TYP BORDERLINE (Z POGRANICZA)
Często niejasny lub zaburzony jest obraz samego siebie, własnych celów i wewnętrznych preferencji (w tym również seksualnych). Często występuje stałe uczucie pustki wewnętrznej. Skłonność do wchodzenia w intensywne i niestabilne związki często prowadzi do kryzysów emocjonalnych i może wiązać się z usilnymi próbami uniknięcia porzucenia i z powtarzającymi się groźbami samobójstwa lub samouszkodzeniami (mogą one występować również bez uchwytnych czynników wyzwalających).
OSOBOWOŚĆ HISTRIONICZNA (histeryczna)
a/ dramatyzowanie siebie, teatralność, przesadna ekspresja emocjonalna;
b/ sugestywność, łatwość ulegania wpływowi innych osób lub okoliczności;
c/ płytka i chwiejna uczuciowość;
d/ stałe poszukiwaniem podniet, docenienia przez innych i działań, dzięki którym pacjent staje się centrum uwagi;
e/ niestosowna uwodzicielskość w wyglądzie czy zachowaniu;
f/ nadmierna koncentracja na atrakcyjności fizycznej.
Mogą współwystępować również takie cechy, jak: egocentryzm, łatwe wybaczanie sobie, stałe pragnienie bycia docenianym, wrażliwość na urazy emocjonalne, stałe stosowanie manipulacji dla osiągnięcia własnych celów.
OSOBOWOŚĆ DYSSOCJALNA (psychopatyczna)
Zaburzenie, które zwraca uwagę dużą niewspółmiernością między zachowaniem a obowiązującymi normami społecznymi.
Charakteryzuje się:
a/ bezwzględnym nieliczeniem się z uczuciami innych;
b/ silną i utrwaloną postawą nieodpowiedzialności i lekceważenia norm, reguł i zobowiązań społecznych;
c/ niemożnością utrzymania trwałych związków z innymi, chociaż nie ma trudności w ich nawiązywaniu;
d/ bardzo niską tolerancją frustracji i niskim progiem wyzwalania agresji, w tym zachowań gwałtownych;
e/ niezdolnością przeżywania poczucia winy i korzystania z doświadczeń. a w szczególności - z doświadczanych kar;
f/ wyraźną skłonnością do obwiniania innych lub wysuwania pozornie możliwych do uznania racjonalizacji zachowań, które są źródłem konfliktów z otoczeniem.
KLASTER C
OSOBOWOŚĆ ZALEŻNA (osobowość asteniczna, bierna)
a/ zachęcanie innych lub dozwalanie im na przejęcie odpowiedzialności za swoje ważne decyzje życiowe;
b/ podporządkowaniu własnych potrzeb potrzebom innych, od których jest się zależnym oraz nadmierne uleganie ich życzeniom;
c/ niechęć do stawiania nawet racjonalnych wymagań osobom, od których jest się zależnym;
d/ poczucie niewygody i bezradności w sytuacji osamotnienia z powodu nadmiernej obawy przed niezdolnością do zatroszczenia się o siebie;
e/ nadmierna obawa przed opuszczeniem przez osobę pozostającą w bliskim związku i osamotnieniem, wobec konieczności zajęcia się swoimi sprawami;
f/ ograniczona zdolność podejmowania codziennych decyzji bez zbędnego radzenia się innych osób i upewniania przez nie.
OSOBOWOŚĆ ANANKASTYCZNA
a/ nadmiar wątpliwości i ostrożności;
b/ pochłonięci przez szczegóły, regulaminy, inwentaryzowanie, porządkowanie, organizowanie lub schematy postępowania;
c/ perfekcjonizm, który przeszkadza w wypełnieniu zadań;
d/ nadmierna sumienność, skrupulatność i nadmierne skupienie się na produktywności z zaniedbaniem przyjemności i związków międzyludzkich;
c/ nadmierna pedanteria i uległość wobec konwencji społecznych;
f/ sztywność i upór;
g/ nierozsądne przypuszczanie, że inni dokładnie podporządkują swe działania sposobom działania pacjenta albo nieracjonalna niechęć do przyzwalania innym na działanie;
h/ pojawianie się (wtrącanie) natarczywych a niechcianych myśli albo impulsów.
OSOBOWOŚĆ ANANKASTYCZNA
a/ nadmiar wątpliwości i ostrożności;
b/ pochłonięci przez szczegóły, regulaminy, inwentaryzowanie, porządkowanie, organizowanie lub schematy postępowania;
c/ perfekcjonizm, który przeszkadza w wypełnieniu zadań;
d/ nadmierna sumienność, skrupulatność i nadmierne skupienie się na produktywności z zaniedbaniem przyjemności i związków międzyludzkich;
c/ nadmierna pedanteria i uległość wobec konwencji społecznych;
f/ sztywność i upór;
g/ nierozsądne przypuszczanie, że inni dokładnie podporządkują swe działania sposobom działania pacjenta albo nieracjonalna niechęć do przyzwalania innym na działanie;
h/ pojawianie się (wtrącanie) natarczywych a niechcianych myśli albo impulsów.