MICKIEWICZ, SONETY KRYMSKIE
Sonety krymskie powstały w pierwszym etapie zesłania Mickiewicza w głąb Rosji. W 1825 na mocy decyzji administracyjnej Mickiewicz udał się do Odessy, by podjąć tam pracę nauczyciela w liceum. Nie zaczął tej pracy, gdyż władze obawiały się kontaktu polskiego zesłańca z odeską opozycją antycarską. Między czasie zaprzyjaźnił się z Bonawenturą Zaleskim i jego żoną Joanną, których dom słynął z odwiedzających go ważnych osobistości życia kulturalnego i publicznego. Wkrótce nawiązał romans z Joanną, ale prawdziwym uczuciem darzył Karolinę z Rzewuskich Sobańską, która była kochanką gen. Witta, szefa żandarmerii, szpiega i prowokatora, który uczynił z niej nastawioną antypolsko agentkę tajnej carskiej służby wywiadowczej. Latem i wczesną jesienią 1825 r. Organizowano wycieczki turystyczno-krajoznawcze do Akermanu (przełom maja i czerwca) i na Krym (sierpień-październik). Organizatorem najprawdopodobniej był gen. Witt, który w ten sposób chciał zwiększyć nadzór nad Mickiewiczem. Inni uczestnicy wypraw to: Karolina Sobańska wraz z jej ówczesnym mężem Hieronimem, Henryk Rzewuski oraz służba. W czasie wyprawy powstały Sonety krymskie.
Pierwszy raz wydano je w Moskwie w 1826 r. pod tytułem Sonety, razem z drugim cyklem - 22 sonetów o charakterze miłosnym (tzw. Sonety odeskie). Sonety krymskie stanowią drugi przełom w obrębie poezji romantycznej.
Tytuł cyklu określa gatunek literacki utworów (sonet) oraz wskazuje na okoliczności ich powstania (wyprawy krajoznawcze).
Na cykl Sonetów krymskich złożyło się 18 utworów. Poszczególne sonety nie są ułożone chronologicznie, nie stanowią więc kalendarza podróży po Krymie (swobodność kompozycyjna). Ogólny temat to człowiek wobec zmiennych zjawisk życia, historii i przyrody
Motto 25 z Goethego (Noty i objaśnienia dodane do Dywanu).
W całości cyklu panuje jednolity ton powagi, często refleksyjnego zamyślenia, prawie zawsze wzniosłości przejęcia się wewnętrznego niezwykłością otoczenia i sferą niespodzianych doznań wewnętrznych. Szata językowa naszpikowana jest słowami okazjonalnymi miejsca i czasu, akcentującymi doraźność, momentalność, aktualność i konkretność obserwacji.
„Konkretność czasowa” obserwacji, akcentowana silną tendencją do używania czasu teraźniejszego; „konkretność przestrzenna” -> konkretne użycie języka, sytuacyjne; słowo-nazwa desygnuje konkretny, jednostkowy przedmiot, wskazany palcem w przestrzeni.
Ozdobna hiperboliczność stylu
Orientalizm
„Poemat turystyczny”
Pejzaż duszy
Pamięć: liryka wyznań osobistych (I, II, XIV), poezja ruin (VI, XVII), poezja grobów (VIII, IX); pamięć wznieca niepokój serca, jej aktywność wiedzie do poznania
Romantyczne odczucie nieskończoności ogarnia wiele obrazów przyrody krymskiej. Przeżywanie Krymu z autopsji (nie jak w oświeceniu obserwatora-erudyty, który poznał już kraj wcześniej z lektury). Wrażeniu bezpośredniego oglądania Krymu służy również konkretność opisu, nazwy miejsc, słownictwo orientalne, mnogość jednostkowych szczegółów widoku uzależnionych od czasu i miejsca obserwacji, jak również realność uzgodnień widoków z sytuacją obserwatora. Zestawienia obrazowe, linia intonacyjna wpisana w tekst, subiektywna metaforyka skojarzeń, wyrazista nadorganizacja składniowa i rytmiczna, wieloznaczna, poetycka interpretacja wielu elementów świata przedstawionego, gra paralelizmów, analogii i kontrastów-wszystko to kształtuje emocjonalną postawę narratora i odbiorcy oraz prowadzą ku zarysowaniu poza tekstem całej nie dopowiedzianej sfery odczuć lirycznych.
Figuralny styl służy deformacji świata przedstawionego. To pierwszy wyznacznik symbolizmu cyklu krymskiego. Dalsze wyznaczniki można ustalić w oparciu o przezwyciężanie przeciwieństw: skończoności i nieskończoności, subiektywności i obiektywności. Przedmiotem przedstawienia symbolicznego staje się całość bytu: kosmos i chaos.
Znaczenie Sonetów:
Nowe środki wymowności lirycznej (przejawy życia wewnętrznego odtwarzane przez kreację opisu, opowiadania, niekiedy udramatyzować je w postaci miniaturowej scenki dialogowej)
Wzbogacenie tematyki
Piękno i groza przyrody górskiej
Nowa i nowoczesna liryka, drugi przełom w obrębie poezji romantycznej
Poezja kreacyjna
Symbolizm
Relacja Pielgrzyma do Mirzy: konstrukcja sobowtórowa. Bohater rozczepiony.
MIRZA
Człowiek Wschodu
Dawny tytuł książęcy; szlachcic turecki
Przewodnik, mistrz, nauczyciel, który uczy wędrowca patrzenia na egzotykę Krymu oraz odczuwania głębszych znaczeń jego piękna i grozy.
Mirza stanowi jedynie kontrastowe, orientalne uzupełnienie. To człowiek innej kultury, zachwyt swój wyraża w hiperbolicznym uniesieniu wykrzyknień, apostrof i ozdobnej, zaskakującej metaforyki. To on prowadzi refleksje Pielgrzyma ku sferom znaczeń metafizycznych
Góruje nad Pielgrzymem wiedzą o zwiedzanym świecie
Człowiek czynu, reprezentuje realne doświadczenie, które staje się dobrem Pielgrzyma
PIELGRZYM
Romantyczny wędrownik
Poznający, zadziwiony i refleksyjny obserwator
Rzeczywistość poznajemy przede wszystkim poprzez jego doznania
Podróżny, cudzoziemiec, poznaje nową egzotyczną krainę, angażuje się emocjonalnie
Radość mąci uczucie tęsknoty do ziemi rodzinnej
Konkrety zwiedzanej ziemi pojąć umie w kategoriach znaków mówiących o innej rzeczywistości, doświadczeniami swoimi próbuje sięgnąć aż w zaświaty.
Poniekąd skazany na wędrówkę, postać bayroniczna, o niejasnej przeszłości, spowija go aura tajemniczości i niedopowiedzeń.
Nieszczęście zakotwiczone jest w pamięci przeszłości, która stanowi skarb a zarazem przekleństwo bohatera. To zniewolenie przez pamięć paradoksalnie jest gwarantem wolności, gdyż ustanawia między bohaterem a światem zewnętrznym rodzaj izolującego dystansu (wew. niezależność; nie poddaje się ani historii, ani naturze).
Dziecko, które stawia pierwsze kroki w nieznanym sobie świecie; proces zdobywania wiedzy (także o sobie samym)
Nie zna również świata, który istnieje w nim samym
STEPY AKERMAŃSKIE
Utwór otwierający cały cykl, wprowadza w problematykę, 3 paralele: obrazowa (step- morze), nastrojowa (barwy dnia i dźwięki nocy) oraz ideowa (egzotyczna natura i tęsknota wygnańca)
Pojawiają się kluczowe motywy (piękno krajobrazu, ogrom i potęga natury, wygnanie z ojczyzny)
Poetycka synteza klasycyzmu, staropolszczyzny, orientalizmu i ludowego romantyzmu
Oksymorony
2 pierwsze zwrotki są narracyjno-opisowe: dominuje opis piękna stepu, nakładają się na siebie dwa obrazy: oceanu i stepu („ suchego przestwór oceanu”, „fala łąk”); na zmysły oddziałują liczne plamy świetlne i kolory („zieloność”, „błyszczy obłok”)
Nastrój wiersza buduje zapadający zmrok, do wrażeń wzrokowych dołączają się słuchowe
Subtelne dźwięki powodują, że pod.lir. głębiej wsłuchuje się w przestrzeń nocy, w nadziei, że usłyszy jakiś głos z odległej Litwy
To pejzaż duszy
Obraz jako ekwiwalent i znak emocji
Człowiek staje w oko w oko z nieskończonością (to atrybut świata)
Pod.lir. jest oszołomiony sytuacją, wszystko jest nowe
Język nie nazywa przeżycia
Natura decyduje o tym, co odczuwa pod.lir. (naturocentryzm)
Pod.lir. jest wykreowany: „paleta nastrojów”, różne punkty widzenia, gra impulsów
Zmiana czasów (przeszły na teraźniejszy)
II. CISZA MORSKA
Ten sonet rozpoczyna „właściwą” podróż na Krym
Droga morska; na wysokości Tarkankutu ( przylądek Krymu) zalega cisza morska zwiastująca burzę
Statek ogarnia bezruch, wszyscy są w doskonałych nastrojach
Porównanie ciszy morskiej do pozornego uśpienia namiętnej duszy ludzkiej, na której dnie, niczym hydra, czają się wspomnienia i myśli; nawet gdy dusz jest spokojna, pamiątki przeszłości drażnią ją, nie odchodzą w zapomnienie.
Pozór i rzeczywistość
Paralelizm: morze-myśl, polip-hydra pamiątek, zachmurzone niebo-burza namiętności, cisza morska-serce spokojne
III. ŻEGLUGA
Kontynuacja poprzedniego sonetu, środkowe ogniwo poprzedzające kulminacyjny dla tej części sonet Burza
Pogrążony w bezruchu okręt ożywa
Poeta dynamizuje świat przedstawiony wiersza, ożywienie okrętu i załogi przynosi nastrój optymizmu, radości, poczucia wyzwolenia
Człowiek zdaje się rzucać przyrodzie wyzwanie, dąży do jej okiełznania i podporządkowania sobie
Uczucia te podziela również pod.lir., którego dusza również „lotem buja wśród odmętu”; czuje, że niczym wolny i swobodny ptak może szybować wyzwolony spod ziemskich ograniczeń i udręki
Skróty sytuacyjne, ograniczenie się do jednego dobitnego obrazu oraz bezpośredniość przedstawiania
Poryw i entuzjazm ducha
IV. BURZA
Kulminacja podróży morskiej
Wybucha burza, załoga walczy z żywiołem, jednak jest bez szans
Atmosfera grozy i przerażenia
Krótkie, urywane zdania lub równoważniki zdań podkreślają gwałtowność starcia człowieka z żywiołem
Liczne wyrażenia dźwiękonaśladowcze („wicher z tryumfem zawył”)
Statek wydaje się być maleńką łupiną, wydaną na pastwę bezlitosnemu morzu
Przerażona załoga nie jest w stanie ocalić statku, woda wdziera się na pokład, wydaje się, że wszyscy utoną (jedni się modlą, inni żegnają się z przyjaciółmi lub leżą nieruchomo)
Pod.lir siedzi gdzieś z boku, milczący, obojętny na wszystko, jego myśli krążą wokół nadchodzącej śmierci; zazdrości pozostałym pasażerom „szczęśliwy, kto siły postrada, albo modlić się umie, lub ma, z kim się żegnać”; on nie rozpacza, bo nie ma nic do stracenia, jest samotny, nie potrafi się nawet modlić, widocznie stracił już nawet wiarę => bajroniczny paraliż duszy
V. WIDOK GÓR ZE STEPÓW KOZŁOWA
Forma dialogu
Kozłow - miasteczko w zach. części Krymu
Fascynacja Czatyrdahem, szczyt góry rozświetlony zachodem słońca kojarzy się z łuną pożaru nad miastem
Diwy to pokonane, złe geniusze, w ludowo-poetyckim przypuszczeniu Pielgrzyma, starają się zakłócić dzieło stworzenia, wznosząc nową górę Kaf (wg legendy za nią mieszkają, na końcu świata)- Pielgrzym zna kosmogonię wierzeń orientalnych
Mirza jest pełen uwielbienia i czci dla tej góry, gdzie oddech zamarza
Kto zdobędzie ten szczyt, ma nad sobą już tylko gwiazdy, to symbol ludzkiej dumy i wolności
„posąg człowieka na posągu świata”
Hiperbolizacje
Bezgraniczna dal
Pytanie zadziwienia
VI. BAKCZYSARAJ
Opis wymarłego i opuszczonego miasta - dawnej stolicy chanów krymskich
Bakczysaraj był symbolem władzy, bogactwa i potęgi dynastii Girajów, a teraz jest wymarły i opustoszały; wszędzie straszy pustka
Kiedyś potęgą był tutaj człowiek, teraz jest natura
Roślinność wdziera się do dawnych sal („sofy, trony (...)przeskakuje szarańcza, obwija gadzina”)
Pojawia się powój, będący zwiastunem zmierzchu panowania w tym miejscu człowieka, jego klęski i nicości
Opis fontanny haremu, która opiera się działaniu czasu i potężniejszej od człowieka przyrody
Personifikacja fontanny, rozpacza, „perłowe łzy sącząc”, wspomina dawne czasy
Podróżny ma świadomość klęski wszelkich wartości uznanych przez dumnych ludzi za wieczne i niezniszczalne
Niezniszczalna okazuje się tylko natura, pozornie tylko zmienna i ulotna
Błędem człowieka jest uważanie się za istotę posiadającą władzę nad całym światem, gdyż w rzeczywistości jest bezbronny
Kultura to świadectwo wartości
Ruina ma wartość symbolu - stoi na przecięciu natury i kultury
VII. BAKCZYSARAJ W NOCY
Przykład fascynacji Mickiewicza kulturą i wierzeniami Wschodu (orientalizm)
Ekstatyczna estetyka; kreacja, percepcja piękna
Ekstatyczna pamięć, czyli taka, która bazuje na tak mocnych wspomnieniach, że determinują one odbiór
Przepych, haremy, baśniowość
Obrazowanie kosmograficzne
Przestrzeń: bezkres, nieskończoność
Wertykalizm, horyzontalizm: góra # dół
Rzeczywistość we wszystkich jej wymiarach
Świadomość symboliczna
Atmosfera wiersza jest wyciszona, panuje noc, świeci księżyc, wierni opuszczają meczet
Liczne słowa związane z obrzędami i budownictwem orientalnym: dżamid (meczet), izan (zwoływanie wiernych do meczetu przez muezinów), menar, farys
Mrok nocy czasem rozświetla błyskawica
Świat pełen tajemnic i baśni (przywołana o Elbisie - Lucyfer)
Brak spersonalizowanego bohatera
Liczne porównania: księżyc i zorza jako para miłosna na komnatach haremu
VIII. GRÓB POTOCKIEJ
Na Krymie krąży legenda o pochodzącej z Polski niewolnicy. Po jej śmierci zakochany w niej chan wystawił wspaniały grobowiec, symbol miłości
Rozważania o przemijaniu życia ludzkiego, zwłaszcza o śmierci z dala od ojczystego kraju
Pielgrzym jest przekonany, że jemu także przyjdzie zakończyć życie na wygnaniu, ma nadzieję, że jego grób także będą odwiedzać rodacy, by dźwięk rodzinnej mowy „ocucił” go choć na chwilę
Wyraz rozpaczy
Złote motyle to symbole szczęśliwej przeszłości
IX. MOGIŁY HAREMU
Kontynuacja poprzedniego sonetu
Opis mogił zmarłych przedwcześnie niewolnic z haremów potężnych chanów
Dziewczyny nazywane są różami edeńskimi i niedojrzałymi gronami winnymi
Żal nad niedolą dziewczyn, których przeznaczeniem było życie w niewoli, za życia odgrodzone od zewnętrznego świata, po śmierci skryte pod zasłoną „niepamięci czasu”
Mirza zauważył, że Pielgrzym jako jedyny z cudzoziemców uronił łzę nad grobami niewolnic, pozostali traktowali cmentarz jako ciekawostkę podróżniczą
Monolg-elegia
X. BAJDARY
To dolina na południu Krymu
Dwie paralelne części: pęd na koniu po dolinie (motyw pędu) i skok na rumaku do morza
Rumak nie nadąża za wyobraźnią bohatera, pęd jako środek niezwykłego oszołomienia się poety
Chaos jako stan ducha, entuzjazm
Próba uwolnienia się od smutnych rozważań nad nietrwałością i przemijalnością ludzkiego życia
Motyw jazdy konnej, upajania się wolnością i swobodą
Ucieczka od gnębiących myśli, poszukiwanie zapomnienia i cudu niepamięci, jaki dać może zmęczenie i zabłądzenie w obcym kraju
Dusza pod. lir. jest jak wzburzony morski bałwan
W chaosie, burzy, wirze fal poszukuje choćby chwilowego zapomnienia, przynoszącego ukojenie i wytchnienie
Jedyny sonet bez pierwiastków krajobrazowych
XI. AŁUSZTA W DZIEŃ
Zachwyt orientalnym krajobrazem i krymską przyrodą
Wyrazy tureckie (np. chylat - mgła, namaz - poranna modlitwa czy kalif - tytuł muzułmańskiego władcy) podkreślają egzotykę i tajemniczość widoków
Budzący się dzień, przesłonięty jeszcze poranną mgła, ale już zachwycający kolorami, krajobraz stopniowo odsłania się
łąka skąpana w kwiatach, motyle i odległa szarańcza - obraz niemal sielankowy
Pojawiają się jednak motywy zwiastujące niepokój, groźbę (atmosfera katastrofalna): obok „wre morze i odparte z nowym szturmem pędzi; w jego szumach gra światło jak w oczach tygrysa” - zapowiedź burzy, która zburzy sielankowy nastrój beztroski i bezpieczeństwa
Brak spersonalizowanego bohatera
XII. AŁUSZTA W NOCY
Nadchodzi noc, która u stóp Czatyrdahu nie zwiastuje spokoju - otoczenie tętni tajemniczym, egzotycznym życiem
Cisza jest tylko pozorna, mrok tymczasowy
Szmer strumieni usypia, w powietrzu unosi się zapach kwiatów
Pielgrzym układa się do snu, zaczyna padać deszcz („potop złoty”), góry ożywają, świat budzi się do życia, by zaraz znów pogrążyć się w mroku
Zmienność nastrojów Pielgrzyma (jest czujny, potem się uspokaja, po chwili „budzi się”
Mieszają się wrażenia wzrokowe, słuchowe i zapachowe
Apostrofa do krymskiej nocy (przyrównana do kobiety, odaliski)
XIII. CZATYRDAH
Fascynacja i zachwyt orientem, krymskimi górami, a zwłaszcza monumentalnym Czatyrdahem
Monolog Mirzy, który odczuwa przed dostojną górą niemalże nabożną cześć, monolog- oda lub hymn
Liryka inwokacyjna, liryka roli
Podniosła, dramatyczna litania
Czatyrdah jako krymski Synaj
Łączność między Pielgrzymem a Mirzą
Styl azjański - miał charakteryzować mowę ludzi wschodu
Metaforyka Mirzy: religia, władza
Hiperbolizacja: zwykła góra - monumentalny gmach
Czatyrdah: „maszt krymskiego statku”, „minaret świata”
Góra zostaje upersonifikowana: olbrzym ubrany w płaszcz z ciemnego lasu i przystrojony turbanem z chmur
To coś znacznie doskonalszego nad przeciętnego śmiertelnika, pośrednik między Bogiem a ludźmi
Bóg jest wobec natury transcendentalny
Kosmos trwa w niewzruszonej stabilności
Bogactwo topiki poetyckiej, złożony system metaforyki, przerzutnie, rozbudowane zdania, inwersje, tok anaforyczny, który powoduje paralelizm składniowy (cechy mowy ozdobnej)
Dystans między tym co się dzieje a Mirza
Mentalność człowieka Wschodu (bunt był niemożliwy, pokora wobec władzy)
Ekspresja doświadczenia religijnego
Wykrzyknik podziwu
XIV. PIELGRZYM
Samotna wędrówka pozbawionego ojczyzny tułacza
Ogromna tęsknota za utraconą Litwą
Chociaż pod.lir. przebywa w przebogatej krainie, nie może zapomnieć skromnych lasów dalekiej ojczyzny
Kontrast: niezmierzone bogactwa i przepych orientu - zwykły wiejski krajobraz Litwy
Splecenie obrazu utraconej ojczyzny z obrazem ukochanej kobiety, która żyje daleko stąd - granica tych uczuć zaciera się
Pod.lir. jest rozdarty, nie wie czy ukochana go jeszcze pamięta, czy ma świadomość jego wierności i żaru jego uczuć
Połączenie obrazu ojczyzny i ukochanej, sprawia, że Litwa ulega antropomorfizacji - pod.lir. zastanawia się czy Litwa pamięta o stęsknionych za nią wygnańcach; ta niepewność jest przyczyną tragicznego rozdarcia, dręczącego umysł i duszę Pielgrzyma
Pod. lir. błąka się również w krainie swojej osobowości
Osobowość rozdarta, niespójna, nieharmonijna; nie rozumie sam siebie, na kolejne pytania nie pada odpowiedź, człowiek ten stoi u progu kształtowania swojego światopoglądu
XV. DROGA NAD PRZEPAŚCIĄ W CZUFUT - KALE
Dialog Mirzy z Pielgrzymem, odbywających niebezpieczną przeprawę nad górską przepaścią
Mirza ostrzega Pielgrzyma, by ten nie spoglądał w dół, bowiem od widoku otchłani można dostać zawrotu głowy i runąć w głębię
Pielgrzym spojrzał w dół, a widok, jaki zobaczył, był tak niezwykły, że nie sposób go opisać
Przepaść: nieskończoność, cudowność, której ludzki rozum nie jest w stanie ogarnąć i zrozumieć
Pejzaż stanowi punkt wyjścia dla rozważań natury trnscendentalnej, dotykającej tajemnicy wszechrzeczy
Zamilknięcie oszołomienia
Celem sonetu nie jest opis drogi nad przepaścią, lecz wrażenie wzniosłości, jakie ta droga budzi
Obrazowe połączenie górskiej przepaści z morską otchłanią
XVI. GÓRA KIKINEIS
Górska osada tatarska
Kontynuacja wędrówki nad przepaściami, wokół otchłanie i piękno krajobrazu
Nawet Mirza ulega poetyckiemu nastrojowi chwili
Piękne morze u stóp góry, woda z tej wysokości kojarzy się z niebem, które rozpościera się u stóp ludzkich; pod nimi przepływają chmury, podobne śnieżnym wyspom na bezkresie mórz
Obrazowe połączenie górskiej przepaści z morską otchłanią
Przed nimi znajduje się wąwóz
Monolog-dytyramb o największym napięciu dramatycznym
XVII. RUINY ZAMKU W BAŁAKŁAWIE
Nastrój podobny do tego z sonetu Bakczysaraj
Opis ruiny, w jaką obróciło się dzieło ludzkich rąk
Górski zamek był warownią strzegącą Krymu przed najazdami wrogów; mimo, że oparł się nieprzyjacielskim najazdom, to jednak musiał ulec wpływowi czasu
Przyroda i wieczna natura zwyciężyły człowieka
Dziś ruiny przypominają wymarłe miasto, które spustoszyła zaraza, gdzie „sępy czarnym skrzydłem oblatują groby”
XVIII. AJUDAH
Utwór zamyka cykl sonetów, podsumowanie całości, refleksja na temat poezji i miejsca poezji w świecie
Poezja poezji
Spokój i pogoda
Harmonia pomiędzy poetą a światem
Medytacja w obliczu skał i morza-czas teraźniejszy, refleksyjna apostrofa-czas nieokreślony
Nieskończona perspektywa paraboli
Pod.lir. spogląda ze szczytu Ajudahu w dół na spienione morskie wody, które bezustannie atakują rozciągający się u stóp góry brzeg
Obraz bardzo dynamiczny („ spienione bałwany”, „kołują wspaniale”' „buchają” itd.)
Parabola w stoickiej scenerii skał i morza
Woda cofając się, zostawia na piasku „muszle, perły i korale”; ten obraz nasuwa refleksje
Cofające się morze i pozostawione na brzegu muszle to jakby odbicie duszy: „poety młodego”, którego często targają burze namiętności, jednak po ich odejściu w niezgłębioną toń zapomnienia pozostają „nieśmiertelne pieśni”, które w przyszłości mogą stanowić świadectwo istnienia poety w świadomości potomnych, być niczym wieniec laurowy
Metaforyczne zdystansowanie się pod.lir. do jego burzliwego życia, które nie szczędziło mu cierpień i trosk
Romantyczny poeta jest jednostką szczególnie wrażliwą, odczuwającą wszelkie rozczarowania życiowe znacznie silniej niż zwykły śmiertelnik; to poeta ma możliwość zrozumienia swego bólu i nieszczęść, jakie na niego spadają: mają one stanowić poetyckie natchnienie i wieść go ku wiecznemu życiu w swych utworach. Wszelkie życiowe klęski i burze stanowią materiał do wierszy, które, niczym muszle na brzegu, będą świadectwem minionych cierpień i trosk. Misją poety jest umiejętność uczynienia swych osobistych tragedii arcydziełami sztuki, perłami i koralami
Mimo pozorów przemocy mistrza do młodego adepta liryki, daje świadectwo namysłu twórcy nad własnym dziełem
Źródłem aktu poetyckiego jest aktywność uczuciowa
BIBLIOGRAFIA:
A. Mickiewicz, Wybór poezyj, opr. Cz. Zgorzelski, BN s.I, nr 66.
W. Kubacki, Z Mickiewiczem na Krymie, Warszawa 1977.
A. Witkowska, Mickiewicz. Słowo i czyn, Warszawa 1975.
I. Opacki, Człowiek w sonetach przełomu.
B. Dopart, Poezja transcendentalna sonetów krymskich.
5. Wyd. GREG, oprac. Wojciech Rzehak