WOJNY Z TURCJĄ
Przyczyny:
-ekspansja polskich magnatów na teren Mołdawii
-najazdy Tatarów podległych sułtanowi na ziemie polskie
-poparcie Austrii w konflikcie z Turcją
-łupieżcze wyprawy Kozaków na tereny tureckie
-rywalizacja polityczna o Mołdawię-Polska i Turcja próbowały umacniać swoje wpływy
-udzielenie przez Polskę(1619) pomocy Habsburgom w walce z lennikiem tureckim, ks. Siedmiogrodu G. Bethlenem
Efekty:
-pokój chocimski(1621)- ustalono granicę polsko-turecką na Dniestrze
-pokój buczacki(1672)-Polska utraciła województwa:podolskie,bracławskie, pd. zęść Kijowszczyzny oraz zobowiązała się płacić haracz(22 tys czerwonych złotych)rocznie, traktat nie został ratyfikowany przez sejm
-rozejm w Żurawnie(1676)-zawarty przy pośrednictwie Francji-Turcji pozosatwiono większą część zdobyczy na Ukaraninie, w tym Podole z Kamieńcem
-pokój w Karłowicach(1699)- Polska odzyskala Podole wraz z Kamieńcem Podolskim oraz zajęte przez Turków tereny województw kijowskiego i bracławskiego.
-pogranicze polsko-ukraińsko-tureckie uległo spustoszeniu i wyludnieniu
-po zakończeniu wojen stosunki polsko-tureckie były więcej niż poprawne
-Turcja nie uznała rozbiorów Polski (przez 200 lat obowiązywała formuła dyplomatyczna podczas audiencji na dworze sułtańskim „Poseł z Lechistanu nie przybył”)
Działania wojenne:
1620-wyprawa wojsk polskich do Moldawii i kleska w bitwie pod Cecorą-s. Żółkiewski i J.Sobieski
1621-odwetowa wyprawa turecka zatrzymana pod Chocimiem( śmierć J.K Chodkiewicza) i zakończona zawarciem pokoju chocimskiego
1666-hetman kozacki P.Doroszenko uznał się lennikiem tureckim, co godziło w interesy Polski i doprowadziło do wybuchu nowej wojny
1672- udana wyprawa Mehmeta IV na Polskę(zwaną przez Turków Lechistanem), zdobycie Kamieńca Podolskiego i pokój w Buczaczu
1673- zwycięstwo Jana Sobieskiego pod Chocimiem
1676- zwycięstwo króla polskiego Jana III Sobieskiego w oblężonym Żurawnie i zawarcie rozejmu żurawieńskiego
1681-podpisanie polsko-austriackiego przymierza przeciw Turcji
1683-zwycięska wyprawa Jana III Sobieskiego na osiecz Wiedniowi oblężonemu przez Turków i bitwa wiedeńska(12 IX)
X 1683-zwycięstwo Jana III Sobieskiego w bitwie pod Parkanami
1684-powstanie Ligi Świętej-przymierza Polski, Austrii, Wenecji i papiestwa przeciwko Turkom
1684-1691-okres walk, w której żadna ze stron nie uzyskała znaczącej przewagi
1698-zwycięstwo wojsk polskich nad Tatarami w bitwie pod Podhajcami
1699-zawarcie pokoju w Karłowicach-kres wojen polsko-tureckich.
WOJNY ZE SZWECJĄ
SZWECJA:
przyczyny: (I poł. XVIIw)
- pretensje Zygmunta III Wazy do tronu Szwedzkiego
- rywalizacja o dominacje w rejonie Bałtyku
- przyłączenie Estonii przez Zygmunta III Wazę zgodnie z pacta conventa do PL
konsekwencje:
- katastrofa ekonomiczna w PL, kryzys
- cło narzucone na polskie towary przez Szwedów
- załamanie morskiego eksportu
- wzrost znaczenia magnatów
- strata Inflant
Działania wojenne:
1600-1660 - konflikt ze Szwecją
1605 - bitwa pod Kircholmem
1626-1629r - etap wojen o ujście Wisły
1627 - bitwa pod Oliwą
1629 - bitwa pod Trzciną, pokój w Starym Targu
1635 - pokój w Sztumskiej wsi
1621 - zajęcie Rygi przez Szwedów
1622 r - rozejm w Mitawie ze Szwedami
przyczyny (II poł. XVIIw)
- przejęcie kontroli nad morzem Bałtyckim
- używanie przez Jana Kazimierza tytułu króla Szwecji
- prywatne zatargi Hieronima Radziejowskiego z królem (zdrada PL)
- obawa Szwecji przed dominacją Rosji w Europie
konsekwencje:
- utrata Inflant
- Jan Kazimierz zrzekł się roszczeń do tronu Szwedzkiego
- strata wiele dzieł sztuki
- osłabienie znaczenia międzynarodowego Polski
działania wojenne:
1655-1660 - Potop Szwedzki
1655 - skapitulowanie wojsk Polskich pod Ujściem i Kiejdanami
1655 - konfederacja w Tyrzowicach
1656 - Szwedzi postanawiają dokonać rozbioru PL, układ w Radnot wraz z Brandenburgią i Siedmiogrodem
1657 - układy walewsko - bygdowskie - PL zrzeka się własności lennej Prus kosztem odstąpienia Brandenburgii od Szwedów
1660 - pokój w Oliwie
WOJNY Z ROSJĄ
przyczyny
I etap
- chęć wykorzystania kryzysu panującego
w Rosji do wzmocnienia pozycji Polski
- pomoc w zdobyciu tronu dla Cerewicza Dymitra
(rzekomego syna Iwana IV)
II etap
- chęć zajęcia tronu Rosyjskiego przez Zygmunta III Waze
III etap
- ugoda w Perejesławiu Kozaków z Rosją
b) przebieg
- 1577 Rosja zajmuje Inflanty
- 1579 wyprawa na Płock
- 1580 wyprawa na wielkie Łuki
- 1582 rozejm w Jamie Zapolskim
- 1604 wyprawa Dymitra Samozwańca
- 1610 bitwa pod Kłuszynem
- 1619 rozejm w Dywilinie
- 1634 pokój w Polanowie
- 1654 najazd Rosji na Polskę
1655-1660 rozejm
- 1667 rozejm w Andruszowie
- 1686 pokój Grzymułtowskiego
c) skutki
- zniszczenie ziem polskich
- utrata wschodnich województw
- wzrost znaczenia Rosji, która po okrasie wielkiej smuty
stawała się groźnym przeciwnikiem PL
- Polska została bardzo osłabiona, utraciła znaczenie
międzynarodowe
ROSJA:
przyczyny (1. poł. XVIIw)
- poparcie przez polskich magnatów Dymitra Samozwańca
- układ Rosji ze Szwecją
- chęć zdobycia dostępu do Bałtyku przez Rosjan
- zajęcie przez Iwana Groźnego część Inflant
konsekwencje:
- osłabienie PL
- Rosja ingerowała w sprawy PL
- odzyskanie przez PL ziemie czernigowską i siewierską
- utrata Prus (na rzecz Brandenburgii)
działania wojenne:
1610 - bitwa pod Kłuszynem
1618 (obowiązuje od '19) - rozejm w Dywilnie
1632 - 1634 - wojna smoleńska
1634 - pokój w Polanowie
przyczyny (2 poł. XVIIw)
- ugoda Kozaków z Rosją (w 1654 w Prejesławiu)
konsekwencje:
- utrata części Ukrainy
działania wojenne:
- generalnie cała walka z Kozakami od 1654r to była też wojna Polsko - Rosyjska
- 1660r - Połonka i Cudnów - Polska odzyskuje Wilno i Ukrainę w walce z Rosją
- 1667 - Pokój w Andruszowie (podział Ukrainy na 2 części - dla PL i Rosji)
1686 - wieczysty pokój w Moskwie
WOJNY Z KOZAKAMI
Kozacy- lud niejednorodny etnicznie, zamieszkiwali obszary nad dolnym Dnieprem. Dominowali wśród nich Rusini, głównie chłopi zbiegli z majątków ziemskich. Siedziby Kozaków znajdowały się na wyspach położonych za skalnymi progami na Dnieprze-porohami. Dlatego nazwano ich Zaporożcami. Zajmowali się hodowlą, kupiectwem, najazdami na Turcję (główne źródło utrzymania).
Kozacy rejestrowi zobowiązani byli do obrony kresów, walczyli z Tatarami, pilnowali porządku na Ukrainie. Stefan Batory przyjął kilkuset z nich na żołd (wpisał w rejestr). Za służbę otrzymywali wolność osobistą. Kozacy nie wpisani do rejestru zmuszeni byli przez szlachtę do odrabiania pańszczyzny. Chcieli oni powiększyć rejestr ale szlachta była temu przeciwna (chciała go zmniejszyć). Rejestr powiększano w czasach wojen, natomiast drastycznie mniejszo w czasie pokoju.
Bunty kozackie miały miejsce w latach: 1591, 1594, 1630, 16367, 1638.
Powstanie Chmielnickiego (1648):
Władysław IV planując wyprawę przeciwko Turcji obiecał Kozakom powiększenie rejestru, a nawet utworzenie autonomicznego terytorium kozackiego. Sejm sprzeciwił się zamiarom króla. Bohdan Chmielnicki (jeden z dowódców wojska zaporoskiego, który cieszył się autorytetem na Ukrainie) wykorzystał tę sytuację, do wzniecenie powstania popchnął go również konflikt osobisty z polskim szlachcicem Czaplińskim, który m.in. zrujnował go, a następnie zabrał mu gospodarstwo.
Chmielnicki zawarł sojusz z chanem tatarskim, uznając jego zwierzchnictwo. Zbuntowani kozacy pod dowództwem Tuhaj beja, wiosna 1648 pokonali wojska koronne dowodzone przez Stefana Potockiego, pod Korsuniem i Żółtymi Wodami. W tym czasie zmarł Władysław IV. Zstąpił go brat Jan Kazimierz . Ludzie z jego otoczenia mieli dwie koncepcje rozwiązania problemu kozackiego: Jeremi Wiśniowiecki dążył do stłumienia powstania siła, natomiast Jerzy Ossoliński i Adam Kisiel chcieli rokowań i ugody. Negocjacje Kisiela z Chmielnickim nie przyniosły efektu. W sierpniu 1649 siły Wiśniowieckiego zostały oblężone przez powstańców twierdzy Zbaraż, a odsiecz Jana Kazimierza otoczyli pod Zborowem. Ossoliński przekupil chana tatarskiego i doszło d ugody. Chmielnicki otrzymał tytuł hetmana wojska zaporoskiego, liczbę kozaków rejestrowych powiększono do 40tys. Polacy obiecali usunąć z Ukrainy Żydów, jezuitów oraz powierzać urzędy szlachcie Rusińskiej.
W 1651 wznowiła działania wojenne i zwyciężyła pod Beresteczkiem. Król zawarł ugodę w Białej Cerkwi (nie miał pieniędzy na dalszą walkę) na mocy której: ograniczono rejestr do 20tys., ograniczono terytorium kozackie.
1652- bitwa pod Batohem, kozacy wygrali
Rok póżniej powtórzyła się sytuacja spod Zborowa. Kozacy zostali zdradzeni przez tatarów, za sojusznika wzięli Rosję. Na mocy soboru ziemskiego w 1653 wmieszala się w wojne polsko- kozacką. W styczniu 1654 w Perejasławiu Rosjanie zawarli ugodę z Kozakami o zjednoczeniu Ukrainy z państwem rosyjskim. Konflikt przekształcił się w konflikt międzynarodowy i stał się przyczyną rozpoczęcia wojny polsko-rosyjskiej. Chmielnicki i Tatarzy w obawie przed wzmocnienie Rosji zawarli przymierze z Polską.