„Socjologiczne pojęcie środowiska wychowawczego”

Środowisko - system bodźców wywołujące reakcje i przeżycia psychiczne, przy jednoczesnym rozróżnieniu w nim poszczególnych aspektów: środowiska naturalnego (geofizycznego), kulturowego i społecznego. Z definicji tej wynika wyraźnie, iż środowisko pełni funkcję wychowawczą. Właściwość tę przyjmuje się jako istotną dla środowiska wychowawczego, gdy mówi się o nim jako o warunkach wywołujących określone przeżycia psychiczne¹, bądź jako o układzie sytuacji, do których człowiek przystosowuje się².

Głównym problemem jest to czy środowisko wychowawcze ujmować szeroko - jako system bodźców lub wpływów - czy węziej: jako system bodźców zamierzonych, ukierunkowanych na osiągnięcie konkretnych celów wychowawczych.

We współczesnej pedagogice dominuje to drugie stanowisko. R. Wroczyński akceptuje je jako jedyne, jakie da się w pełni wytłumaczyć³.

Nie jest to zagadnienie proste gdyż istnieje problem czynnika regulującego bodźce emitowane przez środowisko czy kształtującego w nim sytuacje tak, aby wywoływały pożądane reakcje, a także określającego cele wychowawcze, które nadają kierunek tej regulacji.

W związku z tym problemem, najbardziej gruntownej analizy środowiska wychowawczego dostarcza socjologia, ale bynajmniej nie rozwiązuje ona tego problemu do końca.

F. Znaniecki⁴ był jednym z pierwszych przedstawicieli socjologii wychowania, którzy zdefiniowali środowisko wychowawcze, przy czym ujął on je jako „odrębne środowisko społeczne, które grupa wytwarza dla osobnika mającego zostać jej członkiem po odpowiednim przygotowaniu”. Wyjaśnia również, że obejmuje to „ wszystkie osoby i grupy społeczne, z którymi osobnik ów[...] pozostaje z nimi w okresie swojego przygotowania na członka grupy, w stosunku wychowawczym, implikując społecznie określone wzajemne prawa wychowanka i wychowawcy”.

Definicja Znanieckiego, podobnie jak i inne definicje socjologiczne, przyjmuje wyraźnie, że istotną rolą środowiska wychowawczego jest społeczna kontrola i regulacja bodźców, wpływów środowiskowych przeprowadzana pod kątem widzenia możliwości realizacji zamiarów i celów wychowawczych. Autor główny nacisk kładzie na rolę środowiska społecznego na dalszy plan przesuwając zagadnienie bodźców ze środowiska kulturowego, przyrodniczego czy geofizycznego. Wprowadza on tym samym swoistą definicję środowiska „naturalnego” na oznaczenie środowisk społecznych tzw. pierwotnych takich jak wspólnota lokalna, sąsiedztwo, rodzina, grupa rówieśnicza, charakteryzującymi się stosunkami bezpośrednimi, w odróżnieniu do grup wtórnych.

Niewątpliwie, przyjęcie, że charakterystyczną cechą środowiska wychowawczego jest celowa organizacja wpływów środowiskowych, środowiskowych tym samym celowe oddziaływanie wychowawcy na wychowanka, jest równoznaczne z akcentowaniem roli środowiska wychowawczego w jego płaszczyźnie społecznej. Nie wolno jednak stracić z pola widzenia pozostałych płaszczyzn środowiska: kulturowej i geofizycznej.

Rozwój dzieci i młodzieży, w tym proces ich uspołecznienia poprzez kontakt z wytworami kultury i przyrodą, aktualizuje się przy udziale czynników społecznych, przy ustalonych społecznie sposobach ujmowania tak wytworów kultury jak i zjawisk przyrodniczych. Rozwój ten jest, więc procesem biopsychologicznym i społecznym. Jednak społeczna działalność wychowawcza, która zużytkowuje wpływy środowiska przyrodniczego kulturowego, wykorzystuje pełne możliwości realizowania celów wychowawczych. Dlatego w socjologicznej definicji środowiska wychowawczego należy, przy słusznym zaakcentowaniu płaszczyzny społecznej, uwzględnić jego pozostałe aspekty, zimplikowane w praktycznej pracy dydaktyczno - wychowawczej.

W środowisku społecznym możemy wyróżnić, co najmniej trzy strefy wywierające wpływ na proces uspołecznienia i wychowania. Są nimi:

1. System zinstytucjonalizowanej działalności zmierzającej do celów wychowania wg

F. Znanieckiego.

2. Systemy wartości i stosunków międzyludzkich (subkultury, instytucje, warstwy społeczne).

3. Strefa tzw. patologii społecznych, czyli zagrożeń moralnych, wywołanych wpływami rodziny patologicznej, grupy przestępczej i innych ognisk o niskim poziomie moralności.

Uwzględnienie w analizie środowiska wychowawczego wspomnianych stref jest dla współczesnej problematyki wychowawczej istotne wobec faktu coraz dalej idącego przenikania jej do wszystkich dziedzin życia społeczno - gospodarczego i kulturalnego.

W najszerszym ujęciu całe konkretne środowisko globalne, we wszystkich płaszczyznach i ze wszystkimi komponentami, stanowi podłoże, na którym przebiega rozwój jednostki, jej wychowanie. Składa się na nie kompleks potencjalnych lub zaangażowanych sojuszników, mniej lub bardziej uczestniczących w kierowaniu procesem wychowawczym. W tym ujęciu w zasięgu środowiska wychowawczego znajdują swe miejsce nie tylko instytucje profesjonalnie wychowawcze, lecz również inne rozmaitego rodzaju grupy czy instytucje wpływające na przebieg procesu wychowawczego.

Ilustracją struktury układu w różnych kręgach środowiska oraz w odniesieniu do wieku wychowanka zamieszczono w tabeli poniżej⁵.

Instytucje wychowania

WIEK

Naturalnego

Pośredniego

Bezpośredniego

Rodzina

Grupa rówieśnicza

Zakład pracy

Służba zdrowia

Czasopisma radio, telewizja Internet

Książka, film

Teatr, opera, dom kultury

Szkoła

Inst. pozaszkolne

Kursy

Koła, kluby młodzieżowe

Inne

0 - 2

3 - 6

7 - 10

11 - 12

13 - 14

15 - 16

17 - 18

Powyżej 18

^5. Wpływy wychowawcze środowiska a wiek wychowanka A. Dombrowska

Struktura ukazanego tu procesu charakterystycznego dla współczesnej cywilizacji industrialnej, wykazuje z jednej strony na konieczność szerokiego podejścia do zagadnień środowiska wychowawczego, z drugiej zaś strony na przydatność w analizie wychowawczego funkcjonowania środowiska szeroko pojętego. Pomaga to, bowiem ujawnić w konkretnym środowisku rozmiary, jak i stopień zintegrowania sił zaangażowanych w realizację tych celów jak również sił, które realizacji tej przeciwdziałają.

Instytucje wychowania	Funkcjonujące w skali:
		Osiedla	Dzielnicy	Miasta	Państwa
Naturalnego	Rodzina i grupa rówieśnicza	grupa rówieśnicza	________	________
Bezpośredniego	szkoła podst. klub świetlica koło zainteresowań samorząd szkolny obozy, kolonie wycieczki kursy	szkoła średnia dom kultury koło sportowe obozy, kolonie, wycieczki kursy	szkoła średnia stowarzyszenia sportowe obozy, kolonie, wycieczki kursy	szkoła średnia stowarzyszenia sportowe
Pośredniego	Służba zdrowia kino biblioteka czytelnia	zakłady pracy służba zdrowia teatr kino biblioteka	zakład pracy służba zdrowia teatr opera filharmonia wystawy kino biblioteka	zakład pracy służba zdrowia teatr opera filharmonia wystawy kino biblioteka

K. Przęcławski „Miasto i wychowanie”

Bibliografia:

K. Sośnicki „Istota i cele wychowania”.

J. Pieter „Poznawanie środowiska wychowawczego”.

R. Wroczyński „Wprowadzenie do pedagogiki społecznej”.

F. Znaniecki „Socjologia wychowania”

S. Kowalski „Socjologia wychowania w zarysie”

www.socjoogia.edu.pl

5

5

^1. K. Sośnicki „Istota i cele wychowania”.

^2. J. Pieter „Poznawanie środowiska wychowawczego”.

^3. R. Wroczyński „Wprowadzenie do pedagogiki społecznej”.

^4. F. Znaniecki „Socjologia wychowania”

Wpływ słaby

Wpływ silny

---